Монгол наадамд түрүүлсэн бөхчүүд жил бүр допингийн шинжилгээнд бүдэрдэг болов. Тэгээд л төрийн наадам түрүү бөхгүй болж бүтэн жилийн хэрүүл тэмцэл эхэлнэ. Энэ жилийн баяр наадмын түрүү бөх М.Бадарч метенолон гэх допингийн төрлийн бодис хэрэглэсэн нь БНСУ дахь албан ёсны лабораторийн шинжилгээгээр тогтоогдлоо. Энэ нь булчингийн масс нэмэх зориулалттай, бүх цаг үед хориглосон бодис гэнэ. Үүнийг хэрэглэснээр булчин томорч тэр хэрээр тэнхээтэй болдгийг мэргэжлийн эмч нар хэлж байна. М.Бадарч допингийн шинжилгээнд бүдэрснээр түүнд олгосон цол, тансаг зэрэглэлийн байр, машинууд ямар ч утга, учиргүй болж хувирав. Зарим хуульчдын зүгээс ард түмнийг хуурч допинг хэрэглэж наадамд түрүүлээд бай шагнал хамдаг үзэгдлийг луйврын шинжтэй гэмт хэрэг гэж үзэж байгаагаа илэрхийллээ. Энэ нь ч зарим талаараа ортой. Хэдэн өрөө байр, бандгар жийпний төлөө улайрч допинг хэрэглэж ард түмнийг мэхэлж байгаа нь дэндүү хударгагүй үйлдэл. Дээрээс нь бөх болохоороо л ингэдэг юм байх даа гэсэн гайхширал дагуулах юм. Өөр хэвийн ухаантай хүн бол түрүүлчихээр допингийн шалгалтад ордог гэдгийг эрх биш мэдмээр юм.
Ийм луйврыг таслан зогсоох цаг тулж ирснийг М.Бадарч, Э.Оюунболд нарын жишээ тод харууллаа. Наадамд түрүүлсэн бөхийг халуун хөлсөн дээр нь индэрт залж зарлиг дуудаж цол олгодог явдлаа эргэж харъя. Долдугаар сарын 12-ны орой батламж гардуулаад допингийн шинжилгээний хариу ирэхэд нь цолны үнэмлэх тэмдгийг нь гардуулдаг байхаар Баяр наадмын тухай хуульд өөрчлөлт оруулах цаг болжээ. Бөхчүүдийн допингийн шинжилгээний дээж аваад 40-50 хоног ор сураггүй алга болдог үзэгдэл манайхаас өөр хаана ч алга. Энэ нь хор уугаад ч хамаагүй түрүүлчихээд шагналаа хамчих. Цаадуул чинь нэгэнт өгсөн юм чинь буцааж нэхэж чадахгүй. Нэхвэл ийм нүнжиггүй хүмүүс бас байдаг аа гээд л орилчиход яаж ч чадахгүй гэсэн аминдаа их нарийн ухааны ажил юм шиг байна. Бодвол нөгөө ам авна гэж хөгшид, хүч чадал нь харьчихсан хүмүүсээ амладаг дэлхийд хаана ч байдаггүй жудаггүй үйлдэлээ боддогтойгоо адил бодож гаргалгааг нь гаргаа биз.
Одоо энэ нарийн ухааны юмыг нь таслан зогсоохын тулд шинжилгээний хариу нь тэр дороо гардаг олон улсын жишигт шилжих болсныг түрүүлээд шагнал хамдаг бөхчүүд тодорхой харуулав. Иймд бөхчүүдээ долдугаар сарын 12-ны өдөр шинжлээд маргааш нь хариу гаргадаг болъё. Ингээд уяачдын наадмаар цолны үнэмлэх тэмдгийг нь албан ёсоор гардуулж байя. Цол авсан бөхчүүд тэнд цуглаж нутгийн зөвлөлөөсөө байр, машин авдаг уламжлалтай. Яг энэ үеэр нь л цолыг нь өгч баталгаажуулъя.
Үгүй бол допингийн хэрэглээг нь сул тавья. Бөхчүүдийн шээсийг хаа байсан Солонгос руу зөөж зуу зуун сая төгрөг үрдэг ажлаа зогсооё. Сумо шиг хэрэглэх нь хэрэглээд барилдаг. Хамгийн ойрхон жишээ Өмнөд Монголын бөхөд ч допинг хэрэглээд л барилддаг. Ийм жишигт шилжье. Энэ жил тэр бөх хүчтэй допинг хэрэглэж түрүүллээ гээд л сууж байдаг.
Баяр наадмын тухай хуулийн өөр нэг гажуудал нь допингийн хохирогч бөхчүүдэд нөхөж цол олгодог асуудал байна. Энд ямар ч логик алга. Энэ гажуудлыг зөвхөн М.Бадарчийн жишээнд л авч үзье. Өнгөрсөн наадмаар түүнийг тавын даваанд аймгийн хурц арслан Б.Баянмөнхөд өвдөг шороодсон гэж үзсэн. Улмаар Б.Баянмөнхөд Улсын начин цолыг нөхөж олгохоор болоод байна. Өөрөөр хэлбэл М.Бадарчийн наадам тавын даваанд өндөрлөсөн гэсэн үг. Гэтэл үүнийг зургаа, долоо, найм, есийн даваанд гарч барилдсанд тооцсон нь гажуудал. Э.Даш, С.Сүхбат, О.Хангай, Ц.Бямба-Отгон нар цол ахих болоод байгаа. Тэд аль дээр тавын даваанд унасан бөхтэй барилдаж цол ахиж байгаа нь ямар ч утгагүй. Мөн М.Бадарч О.Хангайгаас бусад өрсөлдөгчөө давахгүй гэх баталгааг хаанаас гаргаж бөхчүүдэд цолыг нь нөхөж олгоод байна вэ. М.Бадарч тавын давааны өрсөлдөгч Б.Баянмөнхийг бол алчуур шиг л сэгсрээд л чулуудна. Яаж ч бодсон давна. Зургаагийн давааны учраа Э.Дашид ч М.Бадарч унаж байсан удаагүй. Таарахаараа л давдаг. С.Сүхбатыг ч тэр дугтраад л унагана. Улсын аварга О.Хангай л эн тэнцүү өрсөлдөнө. М.Бадарчийг унана гэх баталгааг хаанаас гаргаж цол нөхөж олгоод байгаа нь хачирхалтай.
Их спортод түрүүлсэн тамирчнаас допинг илэрвэл ялагдсан тамирчид нь урагшаа байр огшдог дүрэм бий. Үүнийг монгол үндэсний бөхөд хэрэгжүүлж байгаа нь зохимжгүй байна
Монгол үндэсний бөх шиг есөн даваатай тэмцээн өөр хаана ч байхгүй. Энэ дүрэм нь манай тэмцэлдээний хөрсөнд бууж өгөхгүй байна. Яаж ч үзсэн М.Бадарч Б.Баянмөнх, Э.Даш, С.Сүхбат нарыг дийлнэ. Наанадаж л наадмын их шөвөгт шалгарна. Тэгэхлээр тавын даваанаас хойших барилдааныг комисс гаргаж байгаад тэр нь тэрийг давна, энэ нь үүнд унана гээд хийсвэр барилдаан хийлгээд үзүүр түрүүн дээр аваачих хэрэгтэй болчихоод байна. Тэгж байж цол үнэмшилтэй болно. Ийм учраас дээр дурдсан цол олголт утга учиргүй болчихоод байгаа юм. Тэгээд ч аль тавын даваанд уначихсан хүний юутай нь барилдаад даваад байгааг ойлгохгүй байна. Сүнс сүлдтэй нь барилдаад байгаа юм уу. Ийм худал зүйлээр цол ахисан бөхчүүдийг тэгээд зааны сүнс цолтой, арслангийн сүнс цолтон гэх болж байна уу.
Бид сүүлийн үед үндэсний бөхчүүдээ өв тээгч гэж дээдэлж хоймортоо залж ирлээ. Одоо үүнийгээ больё. Тэд хэтэрхий увайгүй байна. Ц.Бямба-Отгон гарьд цолны найраа өнгөрсөн наймдугаар сард хийж “Нутгийн буян” группээс таван өрөө орон сууц, нутгийн зөвлөлөөсөө тансаг машин бэлгэнд авсан. Тухайн үед “Арслан болохоо мэдээд бушуухан гэгч цолны мялаалгаа хийлээ” гэж ярьж байв. Удахгүй Ерөнхийлөгчийн зарлигаар улсын арслан цол аваад дахиад найр хийж наашаа гэсэн болгоноо холгох уу. Иймэрхүү л юм бодож явдаг хүмүүсээр монгол эрчүүд бахархаж, тэднийг даган дууриах нь зохимжтой гэж үзэж байгаа юм уу . Монгол эрчүүд ийм шуналтай, авахаас өөр юм мэдэхгүй зан ааштай болох нь зөв үү. Бөх тайлбарлагчдын өв тээгч гэх яриаг хориглох хэрэгтэй. Монгол бөх шашин мэт бүх зүйлийн тэргүүнд залрах зохимжгүй нь олон жишээгээр амьдрал дээр батлагдлаа. Шуудхан хэлэхэд социализмын үед бөхчүүдийг тэргүүндээ залдаггүй байв. Асуудлыг хүч, бяраар шийдэхээр дайрдаг муйхардуу улс л гэж тодорхойлдог байсан. Биеийн хүчээр гурвыг билиг оюуны хүчээр мянгыг дийлнэ гэх цэцэн үг бий. Сэлмээр тулалддаг үед бяртай улс шүтээн байсан байж магадгүй. Орчин үед энэ нь орхигджээ. ОХУ, Украины дайнаас ажиглахад биеийн хүч тэнэг зориг шинжлэх ухаан технологийн өмнө юу ч биш гэдэг нь харагдлаа. Оюун ухааныг тэргүүндээ залж тэтгэх цаг болжээ. Аль ч талаас нь яаж ч харсан бөхчүүд өв тээгч биш байна.
Сүүлд нь онцлоход байгаагаа хэдэн бөхчүүдэд барьдаг, тэднийг оройн дээд шүтээн мэт залдаг, хэлсэн ярьсаныг нь бишрэн дагадаг шашинлаг байдлаа зогсооё оо. Энэ бол байдаг л нэг хувь хүний тулааны спорт билээ. Тэмцэлдэхдээ өмсдөг өмсгөлийг нь л соёлын өв гэхгүй юм бол өөр соёл уламжлал тээгээд дамжуулаад байгаа юм өчүүхэн ч байхгүй. Ялалтын үр шимийг зөвхөн ялагч хүртдэг, бусдад падлий ч байхгүй спорт юм.
О.ДАШНЯМ
Мөн тус хурлаар аймгийн хурц арслан Бүрнээгийн Баянмөнхийг тав давсанд тооцож улсын начин, өсөх идэр начин Эрдэнэбатын Дашийг зургаа давсанд тооцож улсын харцага, улсын харцага Сүхбаатарын Сүхбатыг долоо давсанд тооцож улсын заан, улсын гарьд Цэрэнсодномын Бямба-Отгоныг ес давсанд тооцож улсын арслан цол олгох саналыг Монгол Улсын Ерөнхийлөгчид уламжлахаар тогтлоо. Мөн улсын аварга Оргихын Хангайд “үлэмж бадрах” чимэг олгохоор боллоо.