Гурван бүсийн хурдан морьдын уралдаан өнөөдөр сонгомол дээд насны морьдын уралдаанаар эхэлсэн гэж Морин спорт уяачдын холбооноос мэдээллээ.
Уралдаан Ховд, Сэлэнгэ, Дорнод аймагт нэгэн зэрэг эхэлсэн бөгөөд өнөөдөр сонгомол дээд, сонгомол дунд, сонгомол бага насны морьдын уралдаан болно.
Харин дараагийн хоёр өдөр азарга, их нас, соёолон, хязаалан, шүдлэн, дааганы уралдаан болсноор дуусах аж.
Засгийн газрын 2021 оны долдугаар сарын 21-ний өдрийн хуралдаанд Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ спортын уралдаан тэмцээнийг үзэгчгүйгээр зохион байгуулах чиглэлийг Улсын онцгой комисст өгсөн билээ.
Энэ дагуу Монголын Үндэсний Бөхийн Холбоо, Морин спорт уяачдын холбоо, Монголын Хөлбөмбөгийн Холбоод тэмцээнээ зохион байгуулах саналаа УОК-д дурдсан хугацаанд нь хүргүүлсэн юм.
Баянхонгор аймгийн Бууцагаан сумын харьяат аймгийн алдарт уяач Б.Батдоржтой ярилцлаа.
-Морь хурдан, уяа эвлэг байна уу. Таны тухайд Ардын хувьсгалын 100 жилийн ойд хаанаас зорьж ирэв?
-Морь хурдан уяа эвлэг сайхан байна. Баянхонгор аймгийн Бууцагаан сумаас 800 гаруй км замыг туулж ирлээ. Миний тухайд улсын наадамд мордуулахаар 10 орчим тооны адуутай ирсэн юм. Манай аймгаас 20 гаруй уяач ирсэн. Цаг үеийн нөхцөл байдлаас шалтгаалаад эхнээсээ морьдоо ачаад буцаж байна.
-Залуусын төлөөлөл “No Naadam” жагсаал зохион байгууллаа. Улмаар Засгийн газраас Ардын хувьсгалын 100 жилийн ойг тэмдэглэхгүй байх шийдвэр гаргалаа. Уяачдын байр суурийг сонсох гэсэн юм?
-Жагсаал зохион байгуулж үзэл бодлоо илэрхийлэх нь ардчилсан нийгэмд нээлттэй. Аж ахуйн нэгжийн төлөөлөл үзэл бодлоо илэрхийлж тайван жагсаал хийж байгаа болов уу гэж бодсон юм. Газар дээрээ бол нөхцөл байдал тэс өөр байсан. Цэвэр улс төрийн зорилготой зохион байгуулалттай үйл ажиллагаа болоод өнгөрлөө. Сонгуульд ялагдсан намын зүгээс залуусыг хөлсөлж жагсаалд оролцуулаад засаг унагахыг санаархсан нь талаар боллоо. Хамгийн хорлонтой Ардын хувьсгалын 100 жилийн ойн их баяр наадмаа цуцлах шийдвэр гаргаж түүхэнд хар толбо үлдээлээ. Засгийн газраас гаргасан шийдвэр ч таван төгрөг авч талбайд жагссан хүүхдүүдийн өмнө сөхөрдөг болж. Ямар ч дархлаагүй болсон байна. Энэ шийдвэрийн ард олон мянган уяач, наадмаа хоног тоолж хүлээсэн олон зуун мянган иргэдийн эрх ашиг хохирлоо. Миний тухайд наадмыг Улаанбаатарт хийх шийдвэрийг сонсоод л сумаасаа гарсан юм. Харамсалтай нь тулгаж ирээд л амнаасаа буцчихлаа. Зургадугаар сарын дундуур л ийм шийдвэрээ танилцуулчихсан бол олон мянган уяач зардал чирэгдэл болж Улаанбаатар луу ирэхгүй байлаа шүү дээ. Уяач хүн туслах уяачаа цалинжуулна. Унаач хүүхдүүдээ ч цалинжуулна. Хажуугаар нь морины тэжээл, шатахуун гээд асар өндөр зардал гаргадаг. Уяачид бүгд хохироод үлдлээ. Энэ жил Ардын хувьсгалын 100 жилийн ой тохиож байна. Түүхэн ач холбогдол талаас нь харвал тэмдэглэхгүй өнгөрч болохгүй үйл явдал. Эхнээсээ л сум сумандаа баяр наадмаа цомхон тэмдэглэчих байсан юм. Аймагтаа наадах нь аймагтаа, сумандаа наадах нь сумандаа бөхөө барилдуулаад, морио уралдуулаад явчихсан бол хаа хаанаа хүндрэл гарахааргүй байлаа. Ингэж бөөгнөхөл үүсэхгүй байсан юм. Засгийн газрын ямар ч тооцоогүй шийдвэрийн хар гор ингэж гарлаа. Хөл хорио тогтоогоод аж ахуйн нэгжүүдийн үйл ажиллагааг хорьж цагдаад л байдаг. Ямар ч үр дүнгүй байна шүү дээ. Сонгуулиар бол цар тахалтай байсан ч тоохгүй, хэдэн зуун хүн цугладаг юм билээ.
-Цар тахлын улмаас өдөрт 10 хүн нас барж байхад баяр наадам ярилаа гэж дургүйцэж байна лээ?
-Энд нэг зүйлийг онцолъё. Энэ цар тахал цаашид хэзээ ч арилахгүй. Бид хөл нийлүүлж алхахаас өөр арга байхгүй. Вакциндаа хамрагдаад л цар тахалтай хамтдаа цаашилна. Олон улс ч өнөөдөр ийм л байгаа. Европ тивд олныг хамарсан үйл ажиллагаа хэвийн үргэлжилж байна. Хэдий болтол хааж боох юм бэ. Бидний тэвчээр ч үнэндээ тасарч байна. Аж ахуйн нэгжүүдийн үйл ажиллагааг ч нээх хэрэгтэй. Баяр наадмаа ч тэмдэглэх хэрэгтэй. Бид чинь өв соёлоороо ондоошдог ард түмэн. Баяр наадам бол бидний үндэсний бахархал. Өнөөдөр залуус үүнийг үгүйсгэх хандлага гаргах гээд байдаг болчихож. Тусгаар тогнолоо бид ямар их үнэ цэнээр олж авсан билээ. Өвөг дээдэс минь ямар их цус урсгаж эх нутгаа хамгаалж үлдсэн билээ. Үүнийг ухамсарлахаа больж. Өв соёлруугаа өшиглөж байгаа залуусыг хараад гол харлах юм. Биднээс цааш хэн авч үргэлжлүүлж авч явах гэж ч санах юм. Улс үндэстнүүд бахархлаа хамгаалдаг. Токиод олимп хойшлуулсан хэрнэ ээ сумогийн башёг хэвийн явуулаад байна шүү дээ. Сумо бөх бол тэдний өв уламжлал, бахархал нь болохоор л тэр шүү дээ. Залуус минь өв уламжлал руугаа нулимж хэрхэвч болохгүй. Дахин онцлоход бид өв уламжлалаараа ондоошдог үндэстэн шүү дээ. Үүнийг л ухамсарлах хэрэгтэй.
-Жагсаалд оролцож буй залуус наадмын төсвийг эрүүл мэндэд зарцуул гэх шаардлагыг тавьж байна лээ.
-Тийм. Наадмын төсвийг уяач бөхчүүд хуваагаад идээд уучихдаг гэх ойлголт нийгэмд яваад байх шиг байна. Тийм биш. Төсвийн 80 орчим хувь нь нээлтийн арга хэмжээ, дуучин, бүжигчин хүмүүст зарцуулагддаг. Бөхчүүд, уяач нарын байнд нэг их төсөв шаардаад байдаггүй юм шүү дээ. Анх Соёлын сайд “Наадмын төсвийг 10 тэрбум төгрөг” гэж хэлээд л хүмүүсийн хэнээг хөдөлгөчих шиг болсон. Хажуугаар нь төсвөөс хулгай хийдэг хүмүүс олон байх шиг байна. Энэ бүхэн л наадмыг үзэн ядагчдыг олшруулаад байна гэж би хувьдаа үзэж байна. Үр дүнд нь энэ олон жил тээж ирсэн өв соёл маань эрсдэлд орчихлоо. Энэ жилийн наадмын нээлтэд хэдэн төгрөг зарцуулсан, хэн нь хэдэн төгрөг авсан бүгдийг нь ил болгож гаргах хэрэгтэй. Тэгэхгүй бол хэдэн бөхчүүд, уяачид хуваагаад идчихсэн юм шиг ойлголт нийгэмд яваад байна. Бид нар бүх зардлаа хувиасаа гаргаж наадамладаг улс. Энэ жилийн тухайд нэг төсөв гэлгүйгээр цомхон тэмдэглэж болох гарц байсан шүү дээ. Улс орны эдийн засгийн нөхцөл байдал хүнд байхад Хүй долоон худагт том гэрүүд бариад л тайз засч сүржигнэх шаардлага ерөөсөө байгаагүй. Хамаг төсөв чинь тийшээ урсчихдаг байхгүй юу.
-Хажуугаар унаач хүүхдүүдийн амь нас энддэг асуудал хүүхдийн эрхийн байгууллагуудын анхааралд өртөөд байна л даа. Сая л гэхэд хоёр ч хүүхэд мориноос унаж эндсэн байна лээ?
-Наадам дөхөхөөр л гарч ирж энэ асуудлыг хөнддөг хүмүүс бий. Тэдний ажил л байх л даа. Гэхдээ үндэсний спорт гэдгийг бодолцож үзэх хэрэгтэй болов уу. Нөгөө талдаа уяач нар ч анхаарах цаг ирчихээд байгааг хүлээн зөвшөөрнө. Энэ их өв соёлыг хадгалж цааш нь авч явъя л гэвэл хүүхдийнхээ аюулгүй байдалд онцгой анхаарах шаардлагатай байна. Хүүхэд осолдоод байгаа голлох шалтгаан нь эрлийз адуу, шинэ цагийн адуутай нэг талаараа холбоотой. Цус орсон адууны давхил их хатуу байдаг юм. Хүүхдээ маш сайн боож баглаж л явуулахгүй бол эрсдэл өндөр. Монгол адууны давхил бол зөөлхөн байдаг юм. Өнөөдөр уралдаж байгаа адууны олонх нь цус орсон адуу уралддаг болж дээ. Энэ нь унаач хүүхдийг эрсдэлд оруулж байна. Нөгөө талдаа хүүхдүүд маань морь унах соёлоос бас холдчихож. Морь унаад тугал, бяруундаа явдаг үзэгдэл харагдахаа больсон байна. Айл бүрийн л гадаа портер, мотоцикл байх юм байна шүү дээ. Энэ нь ч нөлөөлөөд байх шиг.
-Цар тахлын нөхцөл байдал амаргүй байна. Та нар халдвар хамгааллын дэглэмээ хэрхэн баримталж байна вэ?
-Бид нар бүгд вакциндаа хамрагдсан. Хоёр дахь тунгийн хоногоо ч гүйцээсэн. Сумандаа шинжилгээ өгөөд сөрөг гарахад нь л наашилсан. Зарим уяач нар түргэвчилсэн оношлууртай явж байгаа.
-Хөдөөгийн хөх уяачид хот тойроод олноор цугласан байна. 100 жилдээ өндөр ач холбогдол өгсөн байна даа…
-Морь айрагдаж түрүүлэх нь яах вэ. Бид 200 жилийн ойгоор амьд байхгүй шүү дээ. Уяач нар маань өнгөрсөн оны арванэгдүгээр сараас хойш л морьдоо барьж 100 жилдээ бэлдсэн. Урд жилүүдийнхээс ч илүү өндөр ач холбогдол өгч бэлдэж байсан юм. Хөдөөгийн малчид гурван улирал малын хойноос хөөцөлдөж яваад л зуны дэлгэр цагт наадмаар баярлаж дотоод эрч хүчээ авдаг юм. Наадмыг нь хориод хаячихаар тэр хүмүүс юу үзэж баясах вэ. Яахав хотод утас оролдож хэвтээд хүмүүс үүний ач холбогдлыг мэдэхгүй л болов уу. Хөдөөний улс дархлаагаа баяр наадмаасаа авдаг юм.
-Морь уяхад нэг адуунд хэд орчим төгрөгийн төсөв зарцуулдаг юм бэ?
-Би Ардын хувьсгалын 100 жилийн ойд гурван жилийн өмнөөс бэлдсэн. Морины ажлаа эхэлсэн гэх үү дээ. Нэг жилийн хугацаанд нэг моринд 3-5 сая төгрөг зарцуулдаг. Хамгийн багадаа л гурван сая төгрөг зарцуулдаг. Ганцхан адуунд л тэр шүү дээ.
КОВИД-19 цар тахлын нөхцөл байдалтай холбоотойгоор хурдан морь унаач хүүхдийн амь нас, эрүүл мэнд, дээд эрх ашиг, язгуур эрхийг хамгаалах зорилгоор Хүний эрхийн Үндэсний Комиссоос энэ оны Үндэсний их баяр наадмын хурдан морины уралдааныг цуцлах, хойшлуулах санал, зөвлөмжийг гаргасан байна.
Уг зөвлөмжид цар тахалд хүүхдүүд олноор өртөж, өвчлөл өндөр байгааг дурдахын зэрэгцээ 2021 оны зургадугаар сарын 11-нд Архангай аймгийн Хайрхан суманд өөрийн морийг хөлсөлж байсан 11 настай хүүхэд мориноос унаж, 50-100 метр газар чирэгдэж, бэртэл гэмтэл авсан тухай цохон тэмдэглэжээ. Одоогоор тухайн хүүхдийн биеийн байдал хүнд, эмнэлэгт хэвтэн эмчлүүлж байгаа аж. Түүнчлэн 2021 оны зургадугаар сарын 13-нд Төв аймгийн Аргалант суманд 12 настай хүүхэд моринд чирэгдсэний улмаас гэмтэл авч, анхан шатны тусламж авч чадаагүйгээс нас барсан зэрэг харамсалтай тохиолдлууд гарсан байна.
Улсын баяр наадмыг зохион байгуулахтай холбогдуулан Наадмын комиссоос мэдээлэл хийлээ.
Нийслэлийн Засаг даргын Тамгын газрын нийгмийн бодлогын хэлтсийн дарга И.Баатархүү “Үндэсний их баяр наадам хуулийн дагуу жил бүр тогтсон хугацаанд зохион байгуулагддаг. Энэ жил Засгийн газраас цар тахлын нөхцөл байдалтай холбоотойгоор тулгар төрийн 2230, Их Монгол Улсын 815, Ардын хувьсгалын 100 жилийн ойг тохиолдуулан үндэсний их баяр наадмыг Хүй долоон худагт цахимаар буюу үзэгчгүйгээр зохион байгуулах бэлтгэлийг хангах ажил эхэлж байна.
Үндэсний их баяр наадам болон Ардын хувьсгалын 100 жилийн ойн арга хэмжээнүүд тусдаа ойлголт. Ардын хувьсгалын 100 жилийн ойн арга хэмжээг бүтэн жилийн турш явуулна. Үндэсний их баяр наадам бол гурав хоногийн хугацаанд явагддаг.
Өмнөх жилүүдэд наадмын төсөв дунджаар 2.8-3 тэрбумын хооронд зохион байгуулагдаж байсан. Энэ жил энэ төсвөөс хэтрүүлэхгүй гэсэн байр суурьтай байна.
10 тэрбумын төсөв нь Ардын хувьсгалын 100 жилийн ойн төсөв гэж ойлгож байгаа. Энэ бол баяр наадам тэмдэглэх мөнгө биш.
Хүй долоон худагт наадам зохион байгуулах болон наадамд оролцох хүмүүс тэндээ шинжилгээ өгч сөрөг гэсэн хариутайгаа гурав хоног байрлаж, наадмынхаа үйл ажиллагаанд оролцоно гэсэн төлөвлөгөөтэй байна. Вакцинд хамрагдсан эсэхийг шалгуур болгож харна. Байгууллагуудаас гэрээгээр болон хувийн бэлтгэлээр хоол хүнсний асуудлаа хангана” гэлээ.
Монголын Үндэсний бөхийн холбоо (МҮБХ), Монголын морин спорт, уяачдын холбоо (ММСУХ), Монголын Үндэсний харваачдын холбоо (МҮХХ) өнөөдөр (2021.06.18) хэвлэлийн бага хурал хийж, Монгол Улсын Засгийн газар, Улсын онцгой комисст үндэсний их баяр наадмыг улс, аймаг, сум бүрт нэгэн зэрэг хийх хүсэлт хүргүүллээ
Ардын хувьсгалын 100 жилийн ойн баяр наадмыг улс, аймаг, сум бүрд нэгэн зэрэг зохион байгуулахыг хүсэж байна гэв. Наадмыг нэгэн зэрэг зохиосноор цар тахлын үеийн хэт төвлөрлийг сааруулах боломжтой гэж Үндэсний спортын холбоод үзэж байна.
МҮБХ-ны тэргүүн Ц.Магалжав: Түр зуурын саад бэрхшээлийг давахад Засаг төрөөс зөв шийдвэр гаргаж бидний хүсэлтийг хүлээн авна биз. Улсын хэмжээнд давхардсан тоогоор 20 мянга орчим бөх барилддаг. Бөхчүүд наадамдаа оролцоно гээд бэлтгэлдээ гарчихсан буй. Наадмуудыг төвлөрөл үүсгэхгүйгээр нэгэн зэрэг хийх боломжийг судалж үзээсэй. Нийслэлд наадам хийгээд хөдөө орон нутгийн наадамчдын эрхийг ор тас орхиж болохгүй байх. Эсвэл наадмыг хойшлуулах талаар хэлэлцээсэй гэж хүсэж байна.
ММСУХ-ны Ерөнхийлөгч Ц.Батсайхан: Манай холбоо нь 120 мянга гаруй уяачдыг нэгтгэсэн. Аймаг, сумдын наадмыг тэмдэглэхгүй байх шийдвэрт орон нутгийн уяачид их бухимдаж байна. Нөхцөл байдлыг ойлгож байна. Бид шаардаж байгаа юм биш. Гэхдээ наадам болоход сар гаруйн хугацаа байна. Энэ хугацаанд халдварын нөхцөл байдал буурах хандлага байгаа учраас тухайн цаг үед нь шийдэж өгөөч гэж хүсэж байна. Одоогийн байдлаар 17 аймаг, 167 сумаас наадам тэмдэглэх хүсэлтээ ирүүлээд байна.
МҮХХ-ны Ерөнхий нарийн бичгийн дарга Б.Нямбаяр: Засгийн газар шийдвэрээ эргэн харж бүх наадмыг нэг өдөр тэмдэглэх эсвэл хойшлуулах талаар бодолцож үзэхийг хүсэж байна. Зөвхөн өнгөрсөн жилд 5676 харваач харвасан. Аль болох халдвар хамгааллын дэглэмээ бариад харвах гэсэн боловч Засгийн газрын шийдвэрээр бүх ачаалал нийслэлд төвлөрөх гээд байна. Энэ эрсдэлийг арилгахын тулд бүх аймаг, сумдын наадмыг нэгэн зэрэг хийх хэрэгтэй.
Тулгар төрийн 2229, Их Монгол Улсын 814, Ардын хувьсгалын 99 жилийн ой, Үндэсний их баяр наадмын хязаалан насны хурдан морины уралдаан хуваарь ёсоор өнөөдөр 07:00-11:00 цагт болох байсан юм.
Гэвч Хүй 7 худагт бороо ихтэй, уралдааны зам шавхайтай учир хүүхдийн аюулгүй байдлыг харгалзан хязаалан морьдын уралдааныг хойшлуулсан байна.
Үндэсний их баяр наадмын хурдан морины салбар хорооны гишүүд шийдвэр гаргаад эргэж мэдэгдэнэ гэв.
Засгийн газрын ээлжит хуралдаанаар улсын хэмжээнд зохиогдох морин уралдааны бүсийн наадмын товыг баталжээ. Энэ жил бүсийн найман уралдаан болох бөгөөд ирэх тавдугаар сард Төвийн бүсийн уралдаанаар эхэлж, бусад уралдаан долдугаар сард зохион байгуулагдахаар болжээ.
БҮСИЙН УРАЛДААНЫ ТОВ:
(1930-ААД ОН)
МОНГОЛЫН ҮНДЭСНИЙ ЖОРОО МОРИН СПОРТ
Гадаадын аливаа спорт, морин уралдаан нь эрх бүхий патент, цэгцтэй дүрэм журамтай байснаараа, төр засгийн спортыг дэмжих бодлого болон орчин үеийн дэвшилтэт технологт тулгуурлан олон нийтэд сурталчлагдан тогтворжихын хэрээр бүсийн хэмжээнээс улс, тив олон улсад нэр хүндтэй уралдаан болтлоо хөгжсөн байдаг. Монголын үндэсний жороо морин спортыг цаашид хөгжүүлэхдээ дээрх зарчмыг үндэслэл болгоно.
Зорилго
Даяарчлалын өнөө үед бидэнд үндэсний морин спортоо гэсэн өргөн цар хүрээтэй бодлого, зохион байгуулалтын шинэлэг санаа, хөрөнгө оруулалтыг шийдэхээс гадна монгол жороо морио хойч үе, хүүхэд залуучууддаа өвлүүлэн тэдэнд энэ тэнгэрлэг хүлгээрээ бахархан хайрлах ухамсрыг суулгах нь нэн чухал юм. Шинээр үүсгэн тогтноход тулгарч болзошгүй бэрхшээлийг бид туулан цаашид шинэ техник технологоор тоноглогдсон морин тойруулгын байгууламж байгуулах нь улс орны хөгжил болон өнөөгийн спортын үсрэнгүй хөгжил дэвшил, гадаадын морины олон байгууллага, холбоодын харилцааны түвшин зэрэгт нийцүүлэн зорилгоо болгож байна.
Монголын үндэсний жороо морин спортын “Ногоон тойруулга“ төсөл Байршил: Улаанбаатар хот, Сонгинохайрхан дүүрэг “Монгол наадам цогцолбор”
Сургалт
Монголын үндэсний жороо морин спортын жороо сургалтын 90% нь тал хөндийд 5-9 км, 10-15 км зайд тарлан хурд суулгаж ахиулан жорооллуулах байнгын сургалт, 10% нь ипподромын орчинд дасгах, монгол жороо морины гарааны хурд болон уран жороог шалгах торгон агшин байх болно.
Холбооны журам, хөтөлбөрт бий.
ЖОРОО МОРИН УРАЛДААНЫ ЖУРАМ
Саадын төрөл:
Унаач тамирчин, морь хоёр ганцаарчилсан үзүүлбэрээр батлагдсан саадуудыг жороо явдлаа алдахгүй богино хугацаанд туулах үүрэгтэй. Саадын тоо 4 байна.
ҮҮНД: 1. Усан саад
2. Элсэн саад
3. Мод сүлжих
4. Өөд уруу
Жороо морины хурд, уран явдал шалгаруулах тойруулга замын стандарт 450 метрийн хурд шалгах тойрог
Хурд шалгах төрөл:
Орон нутаг бүсээс сорилд тэнцсэн жороо морьдийг сугалаагаар А, B, C хэсэгт хуваарилан 5, 5-аар зэрэг уралдуулж хэсэг бүрээс шалгарсан эхний хоёр морийг дахин уралдуулж алдаагүй богино хугацаанд барианд орсон зэргээр шалгаруулна.
СААДЫН ТАЙЛБАР:
• Монгол жороо морины гайхалтай уран налах, алдаагүй хөдөлгөөнийг сорих бол гэрийн буйрын хэмжээг тойруул. /Сайн жороогоор энэ хэмжээний тойргийг тойроход унаачийн дотор талын дөрөө өндөрхөн өвсийг шүргэх хэмжээний налдаг гэсэн яриа бий/
• Бяртайг нь шалгая гэвэл өөд газар, говьд бол сул элсэн дээр жороолуулна. /Бяд муутайхан жороо явдал алдан бүдчинэ/
• Жороогийн дээд тэгш хурд гүн биш тогтоол ус туулахад мэдрэгдэнэ. /Мөн морины зоримог шинж шалгагдаж, сургасан унаачийн чадварыг эндээс харж болно/
• Хөлдөө гэм согоггүй чанга гишгэгдэлийг нарийн хайрган дээр жороолуулж сорих /Туурайн цацалтыг харахад урамтай, үнэлгээ өгч болох/ зэрэг нь жороог сориход баримтлагдах ерөнхий зарчим болно.
• Унаач нь суудлаа солихгүй, жолоогоо сөхөхгүйгээр тухайн морийг жороо алдуулалгүй уран налах чадварыг нь тусгайлан байршуулсан модыг сүлжиж шалгана.
21 аймаг, аж ахуйн нэгжид лецензийн гэрээгээр эзэмшүүлэх морин спортын байгууламжийн макет
Монголын үндэсний жороо морин спортын холбооны дүрэмд зааснаар саадтай болон хурд шалгах гэсэн хоёр төрлөөр жороо морины уралдааныг зохион явуулна. Тухайн хоёр төрөлд оролцох эрх олгох тойргийн шалгуурыг “шилэгдмэл сорил” гэнэ. Сорилыг итгэмжлэгдсэн шүүгч батлагдсан талбайд аймаг орон нутаг, бүсийн хэмжээнд зохион байгуулж жороо морин спортын уралдаанд тэнцэх болон оролцох эрх олгоно.
Тойрог болон саадтай уралдааныг хөгжүүлэх спортын мэргэжлийн дээд удирдлага нь “Үндэсний зөвлөл” байна. Үндэсний зөвлөл нь спортын дүрэм, стандартыг батлуулах, шийдвэр гаргах эрх бүхий үүрэгтэй.
СТАНДАРТ ОРЧИН
СТАНДАРТ ЭМЭЭЛ
СТАНДАРТ УНААЧ
Эртний монгол эмээлийн онцлог:
Эртний монголчуудын хэрэглэж байсан уужим суудал бүхий эмээл нь хойд бүүрэг харалдаа унаачийн гол хүндийн жин нь төвлөрөх тул морины жороолох хөдөлгөөн, холын аянд мундаа, хааг нь дарах асуудал үгүй мөн унаж яваа хүнд тохиромжтой байсан нь нотлогдсон.
Олон улсын морин спортын дүрэмд зааснаар тухайн спортод ашиглах морины бие галбир, гүйцэтгэх дасгал хөдөлгөөнд тохирсон стандарт эмээл, тоноглол хэрэглэхийг онцолсон байдаг. Монголын үндэсний жороо морин спорт энэ зарчимд тулгуурлан стандарт эмээлийн загварыг баталлаа.
Морьтон Гоо энтертайнментын дэргэдэx Залуу Жороо клуб нь жороо морь сонирxогчдын уулзаx газар байx болно. Залуус сонирxлоороо нэгдэн xоорондоо туршлага солилцоxоос гадна жороо морь унаж үзэx xүсэлтэй xүмүүст зориулсан xөтөлбөр, амралтын өдрийн арга xэмжээнүүдийг зоxион байгуулж тэдэнд xэрxэн жороо морьтой xарьцаx, унаx талаар зааж зөвлөx болно.
ЖОРОО МОРИН СПОРТЫН МЭРГЭЖЛИЙН УНААЧ ТАМИРЧИН М.БАЯРМАА
Сэлэнгэ аймгийн Хараа нутгийн уугуул эмэгтэй. Бизнесийн удирдлага мэргэжлээр төгсөөд одоо хувиараа бизнес эрхлээд явж байна. Манайх өөрсдийн адуутай байсан болохоор хүүхэд байхаасаа л морь унадаг, моринд хорхойтой байсан. Мөн манайх удмаараа морь уядаг айл. Аавын маань ах Монголын Улсын алдарт уяач, аймгийн хурц арслан Д.Болд гэж хүн байсан. Харин аав маань аймгийн алдарч уяач Д.Мижиддорж гэдэг. Уяач удамтай хэдий ч би багадаа биерхүү охин байсан учраас хурдны морь унах боломж надад байгаагүй. Гэхдээ бас хоосонгүй, хурдан морьдын сунгаанд морь унчихдаг охин байлаа.
Би монгол ахуй, өв соёл, уламжлалаа энэ хэвээр нь авч үлдэхийн төлөө өөрөөсөө шалтгаалах бага ч гэсэн зүйлийг хийхийг эрмэлздэг эмэгтэй. Монголчууд бидний талаас илүү хувь нь нийслэл хотод суурьшиж байна.
Эдгээр хүмүүсийн хүүхдүүд монгол ахуйгаас хол хөндий өсч торнин, улмаар хөдөөгийн амьдралыг тэр бүр сайн мэдэхгүй байна. Зарим нь бүр хурга, ишгээ ч ялгахгүй эмгэнэлтэй дүр төрхтэй байна. Үүнд миний сэтгэл үргэлж эмзэглэж явдаг. Тиймээс монгол эмэгтэй, эх хүний үүднээс монгол ахуй амьдралаа хадгалан үлдэхийн төлөө өөрийнхөө чадлаар хичээж явна. Энэ маань юу вэ гэхээр би монгол ахуй амьдралынхаа гэрэл зургуудыг сонирхолоороо авдаг. Гэрэл зураг гэдэг маш олон зүйлийг өгүүлж байдгаас гадна хүнд хүрэхдээ амархан.
Тэнхээт хүлгийн дөрөөг эзэгнэнхэн төрлөө би:
Тэлмэн жороо морины шанхны үзүүрийн чичиргээнд
Тэнгэрийн салхинаас бусдыг дээрээ гаргаж үзээгүй
Тэнэгэр говийн сүрэг онгон хулангийн нуруунд
Тэнхээт хүлгийн дөрөөг эзэгнэнхэн төрлөө би
/Төрийн шагналт яруу найрагч Бэгзийн Явуухулан/
Анхны жороо морины тойргийн уралдааны нээлтийн үеэр Гандантэгчилэн хийдийн хамба асан Х.Гаадан үйл ажлыг дэмжиж, ном хурсан. Яармагийн дэнж.1996 он
1996.07.13 УЛСЫН БАЯР НААДМЫН ЖОРОО МОРИНЫ УРАЛДААН
Сүүлийн жилүүдэд алдаг оног, цөөхөн тооны морьд ор нэр төдий уралдах болсон жороо морины уралдааныг чанаржуулж, өргөн хүрээтэй болгох зорилгоор Монгол жороо морь нийгэмлэг уралдааныг зохион байгууллаа.
Нийт 21 жороо морь уралдсанаас:
1. Улаанбаатар хот “Бат трейд” компани Цэвээнжавын хүрэн халзан /Увсын Тэсийн Баяд омог/
2. Сэлэнгэ. Баруун-Хараагийн Ган Эрдэнийн хар /Төв Батсүмбэр гаралтай/
3. Төв Батсүмбэр сум Г.Даваагийн хөх бор /Увс. Тэс сум/
4. Төв. Баянцогт Аръяадагвын хээр /Нутгийн унаган/
5. Завхан. Цагаан хайрхан сум Дамдиндоржийн шар халтар /Нутгийн унаган/ зэрэг морь айрагдаж, уран жороогоор Төв. Аргалант хорооны
Ч.Баасанхүүгийн халиун /22настай/ морь шалгарсан байна.
1999.07.13 “ЖОРОО МОРЬ” 100 ЖИЛ УРАЛДААН
Тус уралдааныг Зоригт захиралтай “Женералимпекс” компани ивээн тэтгэсэн.
Хурдан жороод:
1. УБ. Баттрейд компани Цэвээнжавийн зээрд халзан /2 дахь удаагаа/
2. Сэлэнгэ Зүүн-Хараа Хүрэлбаатарын хар алаг
Уран жороод:
УБ хот Баянзүрх Жамбалын хээр, Есөнцацалт ХХКомпани Нагваанжамцын хээр халзан тус тус шалгарсан.
Төрийн баяр наадамд жороо морь уралдаж эхэлснээс даруй зуун жил /1899-1999/ болжээ. Үндэсний баяр наадмын 78 жилийн ойн 7-р сарын 13-ны уяачдын баяраар тус баяр наадмын комисс, Монгол жороо морь нийгэмлэг хамтран “Жороо морь 100 жил” уралдааныг зохион байгуулахад, нийт 32 жороо морь уралдаж наадмчин олноо баясгав. Уралдааныг зохион байгуулагчид, шүүгчид зөвшин хурдан жороо болон уран жороог тус бүр шалгаруулан бүх морьдыг дурсамж, хадгаар байлжээ.
2001.07.13 ЖОРОО МОРИНЫ УРАЛДААН
Түрүүлж айрагдсан морьдын шагнал гардуулах үеэр.
2000.07.13 АРДЫН ХУВЬСГАЛЫН 79 ЖИЛИЙН ОЙ, ҮНДЭСНИЙ ИХ БАЯР НААДМЫН ЖОРОО МОРИНЫ УРАЛДААН
Тус уралдааныг уяачдын баярын өдөр “Их Монгол Жокей” клуб, “Монгол жороо морь нийгэмлэг” хамтран зохион байгуулсан байна. Нийт 28 жороо морьд 10 км-т, 2 км-ын тойргыг 5 удаа тойрч уралдсанаас уяач “Мон-тэд” ХХК-ийн Ц.Ганболдын хар морь магнайлж алт, “Жуулчин говь” ХХК-ийн захирал Ц.Баатарсайханы хээр морь удаалж мөнгө, Сэлэнгэ аймаг Сампилын сартай хээр морь 3-т ирж хүрэл, Улаанбаатар хот “Дөргөн” компанийн захирал Цагаанцоожийн хул морь 4-т ирж мөнгөн шагнал, дурсгалын зүйлс хүртэж, уран жороогоор Ч.Баасанхүүгийн цавьдар, “ХМТ” компанийн захирал Д.Хишигжаргалын хар морь шалгарчээ.
2001.07.13 ЖОРОО МОРИНЫ УРАЛДААН
2001 ОН “МОНТЭД” ХХК-ЫН ЗАХИРАЛ Ц.ГАНБОЛДЫН ХАР МОРЬ ТҮРҮҮЛЭВ.
2002.07.13 ЖОРОО МОРИНЫ УРАЛДААН МОНГОЛ ЖОРОО МОРЬ
2009 ОН ҮНДЭСНИЙ БАЯР НААДМЫН НЭЭЛТЭНД ТӨВ ЦЭНГЭЛДЭХ ХҮРЭЭЛЭНД 21 ЖОРОО МОРЬТОН ОРОЛЦЛОО
АНУ-ын иргэн мэргэжлийн унаач Кори, нутгийн монгол жороо морины судалгаа хийв. 2009 ОН 2010 ОНАзийн жороо хүлэг морин спортын холбооны анхдугаар зөвлөгөөнийг нээж Биеийн Тамир Спортын Хорооны дэд дарга Д.Сүрэнхорлоо үг хэлэв. /Улаанбаатар хот/ 2008 ОН Азийн жороо хүлэг морин спортын холбооны тэргүүн Д.Эрдэнэхуяг, тэргүүлэгч гишүүн Монтед ХХК-ийн захирал Ц.Ганболд нарын жороо морин спортыг санаачилсан, жороо морин уралдааны олон түрүү авсан зэрэг монгол морийг хөгжүүлэх зүтгэлийг нь үнэлж, Монголын үндэсний морин уралдааны холбооноос Манлай хүлэгч цол тэмдэгээр шагналаа.
Биеийн Тамир Спортын Хорооны дарга Ч.Наранбаатар АНУ-ын Кентаги мужийн Морин тойруулгын албаны хүмүүсийг хүлээн авч уулзаж санал бодлоо солилцов. /Улаанбаатар хот/ 2007 ОН
2012.07.13 ЖОРОО МОРИНЫ УРАЛДААНААС
2012.07.13 ЖОРОО МОРИНЫ УРАЛДААНААС
2012.08 ОРДОСЫН ИХ НААДАМ МОНГОЛ ТУУРГАТНЫ ИХ НААДАМ ӨМӨЗО-НЫ ОРДОС ХОТОД ЗОХИОН БАЙГУУЛАГДЛАА.
БНХАУ-ын ӨМӨЗО-ны Ордос хотноо зохиогдсон “Ордос-2” олон улсын наадамд Монгол улсын баг тамирчид спортын 10 төрөлд багийн Биеийн тамир, спортын албаны ахлах мэргэжилтэн Х.Отгонбаатараар ахлуулсан 126 хүний бүрэлдэхүүнтэй баг тамирчид оролцоод ирлээ. Уг наадамд 36 улс, БНХАУ-ын 10 гаруй мужийн тамирчид өрсөлдсөн юм.
ОРДОСЫН ИХ НААДАММОНГОЛ ТУУРГАТНЫ ИХ НААДАМ ӨМӨЗО-НЫ ОРДОС ХОТОД ЗОХИОН БАЙГУУЛАГДЛАА.
Өвөрмонголын аймаг, хошуудаас цугласан жороо морьд
ОРДОСЫН ИХ НААДАМ МОНГОЛ ТУУРГАТНЫ ИХ НААДАМ ӨМӨЗО-НЫ ОРДОС ХОТОД ЗОХИОН БАЙГУУЛАГДЛАА.
Өвөрмонголын аймаг, хошуудаас цугласан жороо морьд
МОНГОЛ ЖОРОО МОРЬ 2014.09.10 ҮНДЭСНИЙ СПОРТЫН V ИХ НААДАМ
2014.09.10 ҮНДЭСНИЙ СПОРТЫН V ИХ НААДАМ
Үндэсний спортын V их наадмын жороо морины тойргийн сорилго
уралдаанд 21 аймгаас уригдаж ирсэн шилдэг жороо
МОНГОЛ ЖОРОО МОРЬ 2013 ОН ХОРЧИН ХОШУУН ДАХЬ УУЛЗАЛТ
2014.09 БҮГД НАЙРАМДАХ КИРГИЗ УЛСАД БОЛСОНДЭЛХИЙН НҮҮДЭЛЧДИЙН ИХ НААДАМ
2013.09.11-14 ШИЛМЭЛ МАЛЫН ҮЗЭСГЭЛЭН
2015.07.12 ӨВӨРМОНГОЛЫН ӨӨРТӨӨ ЗАСАХ ОРНЫ ХОРЧИН АЙМАГ ЖОРОО МОРИНЫ ОЛОН УЛСЫН УРАЛДААН
2015.08.08 ДАНШИГ НААДАМ-ХҮРЭЭ ЦАМ
“Найрсаг Улаанбаатар” хөтөлбөрийн хүрээнд иргэд, жуулчдад зориулсан Монголын уламжлалт соёл, зан заншил, шашин соёлын наадам болох “Хүрээ цам, даншиг наадам” өндөр гэгээний соёлын арга хэмжээг “Монгол Наадам Цогцолбор”-ын Хүй долоон худагт амжилттай зохион байгуулагдлаа. “Бат-Оршил өргөх ёслол буюу Даншиг наадмыг анх 1640 онд Их, Бага Монгол уул, Монгол элсний Ширээт цагаан нуур хэмээх газар Түшээт хан Гомбодоржийн хүү Занабазарыг Монголын шашны тэргүүн анхдугаар богд Жавзундамба хутагтын ширээнд өргөмжилсний баярт зориулан хийснээр Даншигийн түүх эхэлсэн гэдэг. Даншиг наадам бол тухайн үеийн нийгэм, улс төрийн нөхцөл байдлаас үүдэн шашны тэргүүн Богдод урт наслаж, удаан жаргахыг билэгдэн ерөөл өргөдөг нэгэн төрлийн шашны зан үйлийн цогц үйл ажиллагаа байсан байна.
МОНГОЛ ЖОРОО МОРЬ 2015.08.08 ДАНШИГ НААДАМ-ХҮРЭЭ ЦАМ 2015.08.08 ДАНШИГ НААДАМ-ХҮРЭЭ ЦАМ
ЭМЭЭЛ ДЭЭР УРГАСАН ЦЭЦЭГ
Хүй долооны мандал дээр хоёр нар ургаж
Хүний зүрхний толион дээр чиний гэрэл тусав уу
Хүсэл, хяслаа нуусан эрчүүд чам руу хуйларч
Хөх тэнгэрийн наран чамтай хөөцөлдөж тоглов уу
Хүүхнүүд харин атаархаж ширэв татан гунхалзаваа
Хөлгийн манлай буянууд жороо явдлаар уралдваа
Наадмын ногоон дэвжээнд жороо морьд бүжиглэж
Хуурын монгол аялгуунд ороо хөлгүүд ижилдвээ
Намба төрхөө гайхуулж цэцгэн хээ үелзүүлэн
Найрын дугараа марттал үзэсгэлэн гоогоо бишрүүлвээ.
Мянган цэцэгсийн дундаас чи дэлбээлж ургаваа
Монгол газрын наадам чив чимээгүй чагнаваа
Хурсан түмний уухайд хурмаст тэнгэр баясан
Хурдан жороо мориороо уяач бүхэн бахархаж
Халхын цуутай хөлгүүд нэгэн уяанд ижилдэхэд
Мялхын өргөн тал гийнгоо аялан өндөлзөвөө
Жороо морины зоон дээр хүн цэцэг ургаваа
Долоон худгийн хөндийд өдрийн од тогловоо
Хонин жороо морины холбоо уран гишгээнд
Хотол олон түмний зол баярын мишээлд
Билгийн мэлмий мялааж хайрын цэцэг ургаваа
Билгүүн их номчийн үлэмжийн чанар уянгалваа
Дээлтэй монгол бүсгүй лусын дагина шиг үзэгдвээ
Даншиг наадамчдын сэтгэл усны ундарга шиг цалгилаваа
Явдал ижил морьдын арван алдын жороогоор
Яруу эгшигт хуурын хос чавхдасны аясаар
Янаг дассан залуусын сэм тохирсон болзоогоор
Ягаахан дээлтэй бүсгүйн сэтгэл гижигдсэн дүрээр
Энэ жилийн наадам дүүрэн байгаад өндөрлөвөө
Эмээл дээр ургасан цэцэг ирмэж дохиод одовоо.