Category: эдийн-засаг

Эдийн
засгийг эрчимжүүлж, алт олборлолтыг нэмэгдүүлэхээр алт олборлогчдод 256 тэрбум
төгрөгийг нэг жилийн хугацаатай, есөн хувийн хүүтэй зээлүүлэхээр Засгийн газар
өнгөрсөн онд шийдвэрлэсэн. Гэхдээ одоог хүртэл алт олборлогчид хөнгөлөлттэй
зээлээ арилжааны банкуудаас аваагүй байна. Засгийн газраас зээлийн 50
хувийг батлан дааж, Монгол банк зээлэх мөнгөний эх үүсвэрийг шийдсэний дараа
алт олборлогчид арилжааны банкуудаар дамжуулан зээлээ авах юм. Одоогоор Сангийн
яамд таван аж ахуйн нэгж зээл авах холбогдох бичиг баримтаа бүрдүүлж өгчээ.
Зээлийн бичиг баримтыг Сангийн яам хянаад эхний ээлжид хоёр компанид зээл олгох
шийдвэрийг баталгаажуулсан байна. Зээл авах хүсэлтэй бусад компаниуд шат
шатандаа зээл хөөцөлдөхөд шаардагдах бичиг баримтаа бүрдүүлж, хянуулж буй тухай
Уул уурхай яамнаас мэдэгдлээ. Засгийн газар алт олборлолтоо ямар нэг маргаангүй
явуулдаг компаниудад хамгийн түрүүнд зээл олгоно гэсэн шалгуур тавьжээ.

Зээлийн
журмыг хангасан аж ахуйн нэгжүүд зээлийн гэрээний дагуу олборлосон алтаа сар
бүр Монгол банкинд тушаавал зээлийн хүүг 6.5 хувь болгож бууруулах юм. Аж ахуйн
нэгжүүд бизнесийн зээл гэж банкнаас авдаг. Энэ нь жилийн 18-21 хувийн хүүтэй
юм. Харин Засгийн газраас батлан дааж буй энэ зээлийн хүү нь 9-10 хувь учир
алтны компаниудын дунд хүлээлт үүссэн байна. Компаниудад зээл олгогдож эхэлбэл
одоогийн хэмжээнээс илүү алт олборлох, тоног төхөөрөмжөө шинэчлэх ажилд
зориулах аж.

Монгол Улсын
2016 оны нэгдсэн төсвийн эхний улирлын гүйцэтгэл гарчээ. Нэгдүгээр
улирлын гүйцэтгэлээр төсөв 615.7 тэрбум төгрөгийн алдагдалтай гарсан
байна.

Энэ оны эхний
улирлын байдлаар тэнцвэржүүлсэн орлого 1095.2 тэрбум төгрөг, эргэж
төлөгдөх цэвэр зээлийн хэмжээ 1710.9 тэрбум төгрөг болж, тэнцэл 615.7
тэрбум төгрөгийн алдагдал хүлээсэн байна.

Энэ нь
төлөвлөсөн төсвийн нийт алдагдлын 57.2 хувьтай тэнцэж байгаа аж. Төсвийн
тэнцвэржүүлсэн алдагдал өнгөрсөн оны мөн үеэс 471.1 тэрбум төгрөгөөр
өсчээ. Энэ нь төсвийн орлого 10.9 хувиар буурсантай холбоотой аж.

Он гарсаар 2050 төгрөг хүртэл өссөн ам.долларын ханш өчигдрийн байдлаар
1970 руу орж сулрав. “Credit Suisse”-c 250 сая ам.долларын синдикат
зээлийн санхүүжилт орж ирсэн, Засгийн газар 500 сая ам.долларын бондыг
олон улсын зах зээлээс босгосон зэрэг нь гадаад валютын урсгалыг
нэмэгдүүлсэн нь долларын ханшид ингэж нөлөөлсөн байна.

Шинэ он гарсаар үргэжилсэн өсөлттэй байсан долларын ханш эргээд суларч
байна. Гуравдугаар сард 2055 төгрөгтэй тэнцэж байсан долларын ханш
нийтдээ 73 төгрөгөөр сулраад байгаа юм. Тодруулбал, “Найман шарга” зах
дээр нэг ам.доллар 1998 төгрөгөөр зарагдаж байна. Харин арилжааны
банкууд нэг ам.долларыг 2001 төгрөгөөр арилжиж байна. Засгийн газар
Азийн хөрөнгийн зах зээлээс 500 сая ам.долларыг босгосон. Мөн 250 сая
долларын зээл авсан гээд Монголын дотоодын зах зээлд нийтдээ 750 сая
доллар орж ирснээр нийлүүлэлт нэмэгдэж, ханш нь буугаад байгаа юм. Хэрэв
Оюутолгойн хөрөнгө оруулалт цаг хугацаандаа орж ирвэл долларын ханш
дахиад буурна гэдгийг эдийн засагчид хэлж байна.

Монгол Улсын Засгийн газраас 2013 оноос “Экспортыг дэмжих хөтөлбөр”-ийг
хэрэгжүүлж байна. Хөтөлбөрийн хэрэгжилт 18 хувьтай гарсантай
холбогдуулан хөтөлбөрийг шинэчлэн боловсруулах, шаардлагатай гэж үзэж
байна.

Экспортыг дэмжих үндэсний хөтөлбөр нь инноваци, мэдлэг шингэсэн,
дэвшилтэт техник, технологид суурилсан боловсруулах үйлдвэрлэлийн
бүтээгдэхүүний экспортыг нэмэгдүүлэх, өрсөлдөх чадварыг сайжруулах,
экспортыг төрөлжүүлэх замаар урт хугацааны эдийн засгийн тогтвортой
өсөлтийг хангахад дэмжлэг үзүүлэх зорилготой. 2016-2020 онд уг хөтөлбөр
хэрэгжсэнээр уул уурхайн бус салбарын экспорт нийт экспортын 30 хувьд,
боловсруулах үйлдвэрлэлийн бүтээгдэхүүний нийт экспортод эзлэх хувийн
жин 15 хувьд хүрнэ.

Арьс шир, ноос, ноолуур, хөдөө аж ахуйн түүхий эдийн
бүрэн боловсруулалтыг 60 хувьд хүргэж, хүнс, хөдөө аж ахуй, хөнгөн
үйлдвэрлэлийн салбарын экспортын орлого жилийн нэгтэрбум ам.доллар болно
гэж тооцож байна. Хөтөлбөр хэрэгжүүлэх санхүүжилтийн шинэ механизм бий
болгох үүднээс “Экспортыг дэмжих хөрөнгө оруулалтын сан”-г үүсгэн
байгуулах үүрэг бүхий хөрөнгө оруулалтын менежментийн компанийг Хөгжлийн
банкны охин компани хэлбэрээр үүсгэн байгуулахыг тус банкны Төлөөлөн
удирдах зөвлөлд даалгалаа.

Хөгжлийн банкны тухай хуульд нийцсэн хөрөнгө
оруулалтын бодлого бүхий Монгол Улсад үйл ажиллагаа явуулж байгаа
хөрөнгө оруулалтын сангуудад гадаад зах зээлээс татан төвлөрүүлсэн
хөрөнгийн 30 хүртэлх хувьтай тэнцэх хэмжээний хөрөнгө оруулалт хийж
дэмжлэг үзүүлэн ажиллахаар шийдвэрлэлээ.

Сүүлийн зургаан сарын хугацаанд ам.долларын ханш 2055 төгрөг болтлоо эрчимтэй өссөн. Уул уурхайгаас хараат гэгддэг эдийн засагтай манай улсын хувьд уул уурхайн ажил зогсохтой зэрэгцэн гадны хөрөнгө оруулалтууд ч татарч эхэлдэг. Энэ жишгээр гадны хөрөнгө оруулалт буурсантай холбоотойгоор төгрөгийн ханш багагүй суларсан юм. Харин сүүлийн гурван өдрийн турш ам.доллар 50 төгрөгөөр буурсан эерэг үзүүлэлт гарч байгаа билээ. Уг асуудалд эдийн засагчид олон талт байр сууринаас хандаж байлаа.

Тухайлбал, зарим эдийн засагчдын зүгээс Оюутолгой компанийн захирлын томилгоо, далд уурхайн бүтээн байгуулалтын ажил эхэлсэн, ирэх тавдугаар сард Оюутолгойн тэрбум ам.долларын хөрөнгө оруулалт орж ирнэ гэсэн таатай нөхцөл байдлууд нөлөөлж байна гэж онцолсон. Нөгөөтэйгүүр зарим эдийн засагчдын зүгээс энэ нь түр зуурын үзэгдэл хэмээн тодорхойлох шалтгаан нь цаашид манай улсын голлох түүхий эд болох зэс, нүүрс, төмрийн хүдрийн экспортын хэмжээ, үнэ өмнөх оны мөн үеэс бууралттай, сэргэх хандлага төдийлөн ажиглагдахгүй байгаа нь экспортын орлого буурч, хөрөнгө оруулалт, ханшид сөргөөр нөлөөлөх эрсдлийг дагуулж болзошгүй хэмээн үзэж байгаа юм.

Монгол Улсын эдийн засаг энэ онд 0.4 хувиар өснө гэж Олон Улсын Валютын Сан тооцоолжээ. Үүнээс өмнө Дэлхийн банк Монгол Улсын эдийн засгийн өсөлтийг 0.8 хувиар өснө гэж таамагласан. Монгол Улсын эдийн засгийн өсөлт саарч байгааг уул уурхайн бүтээгдэхүүний зах зээлийн ханш суларч байгаатай холбон тайлбарласан байна.

Олон Улсын Валютын Сангийн тайланд дурьдсанаар энэ онд урсгал тэнцлийн алдагдал өмнөх оноос хоёр дахин өсч, 10.7 хувьд хүрэх төлөвтэй байгаа бол инфляци 3.7 хувь руу өсөх хүлээлттэй байна. Ийнхүү эдийн засгийн өсөлт сулрахад АНУ-ын Ерөнхийлөгчийн сонгууль, Их Британийн Европыг орхих санал хураалттай холбоотой популизм, таваарын ханшийн уналт, Япон, БНХАУ-ын эдийн засгийн удаашрал голлон нөлөөлж байгаа талаар эх сурвалжууд дурьджээ.

Өнгөрсөн арваннэгдүгээр сараас эхлэн ам.долларын ханш огцом чангарч өнөөдрийг хүртэл 2055 төгрөг хүрээд байсан билээ. Өнөөдөр өглөөний байдлаар арилжааны банкуудад ам.долларыг 2012-2017 төгрөгөөр худалдан авч 2023-2029 төгрөгөөр арилжиж байна. “Найман шарга” валют арилжааны зах дээр ам.доллар 2015-2025 төгрөгөөр арилжаалагдаж байна. Монголбанкны нэрлэсэн ханш нь 2023 төгрөг буюу ам.долларын ханш 35-40 төгрөгөөр буурсан үзүүлэлттэй гарлаа.

Оны эхний байдлаар гадны шууд хөрөнгө оруулалт татарсантай холбоотойгоор ам.долларын ханш улам чангарах төлөвтэй байсан бол Оюутолгойн хөрөнгө оруулалтын эхний шат буюу тэрбум орчим ам.доллар манай улсын эдийн засагт орж ирэх эерэг дүр зураг бий. Нөгөөтэйгүүр ам.долларын ханш сулрахад Засгийн газар өнгөрсөн сард 500 сая долларын үнэ бүхий бондыг Азийн зах зээлд гаргасан явдал. Азийн зах зээлд анх удаа Засгийн газрын бонд амжилттай арилжсан нь Монголын зээлжих зэрэглэлд ч эерэгээр нөлөөлж байгаа аж. Ажиглагчдын үзэж буйгаар цаашид ам.долларын ханш сулрах төлөвтэй байгаа гэжээ.

Улаанбаатар хотын иргэд нийслэлийн гэсэн тодотголтой татвар төлөөд таван сар болж байна. Хотын татварыг архи, тамхины худалдаа, баар, ресторан, зочид буудлын үйлчилгээнд ногдуулж байгаа юм. Татвар суутгагчаар нийт 5406 иргэн, аж ахуйн нэгж бүртгэгдэж, өнгөрсөн аравдугаар сараас хойш нийт нэг тэрбум 58 сая төгрөгийг Улаанбаатар хотын татварын дансанд төвлөрүүлжээ. 2015 оны төгсгөлд хотын татвараас нэг тэрбум төгрөгийг цуглуулна гэж тооцсон ч тал хувийг нь буюу 481 сая төгрөгийг төвлөрүүлжээ. Харин энэ 2016 оны эхний улиралд 3.1 тэрбум төгрөгийг төвлөрүүлэхээр тооцсон ч өнөөдрийн байдлаар 18 хувьтай буюу 577 сая төгрөгийн дүнтэйг Нийслэлийн Татварын газраас мэдээллээ. Энэ маягаар явбал энэ онд төвлөрүүлэхээр тооцсон 13-14 тэрбум төгрөгийн татвар орлого тасарна гэсэн үг.

Нийслэлийн Татварын газраас гаргасан ерөнхий тооцооллоор жилд архи, тамхины худалдааны борлуулалтаас 11 орчим тэрбум, зочид буудал, ресторан, баар эрхлэх үйлчилгээнээс хоёр тэрбум төгрөгийн орлого олох юм.

Монголын Засгийн газар олон улсын зах зээлд 500 сая долларын бонд гаргасан байна. Өнгөрсөн нэгдүгээр сард Засгийн газраас 800 сая доллар бүхий үнийн дүнтэй “Мазаалай” бонд гаргахаар төлөвлөж байсан ч Г.Уянга болон МАН-аас хийсэн Ч.Сайханбилэгийг огцруулах улстөржилтөөс болж бондын хүү өссөн. Тиймээс тодорхойгүй хугацаагаар бонд гаргах төлөвлөгөөгөө хойшлуулсан Засгийн газар ийнхүүт 500 сая долларын бондыг олон улсын хөрөнгийн зах зээлээс босгожээ.

Худалдан авагчдаас 780 сая ам.долларын бонд худалдан авах захиалга ирсэн бөгөөд захиалагчид нь өмнө нь Монголын засгийн газрын өмнө гаргасан бондыг эзэмшигчид байжээ. Уг бонд нь таван жилийн хугацаатай 10.875 хувийн хүүтэйгээр арилжаалагдсан байна. Чингис бондын хүү болох 4.125 хувьтай харьцуулахад уг бондыг 10.875 арилжаалсан гэхээр Монгол Улсын нэр хүнд олон улсад унаж буйн нэг үзүүлэлт.

Хүүгийн зардал өсөхөд Монголын төлбөрийн тэнцэл муудсан, гадаад өрийн нийт хэмжээ ДНБ-ний 180 хувьтай тэнцэсэн, гадаад валютын албан нөөц 1.3 тэрбум ам.доллар болж буурсантай холбожээ. Уг бондын андеррайтераар гаднаас Credit Suisse, Deutsche Bank, ING, JP Morgan дотоодоос ХХБ ба Голомт банкууд ажилласан байна.