С.Мөнхбат аварга “Та нар яагаад бөхчүүдээс жудаг нэхээд байгаа юм бэ” гэж хэлэхийг сонслоо. Өнөө цагт барилдаж буй цолтой бөхчүүд дотроо чухам овоо жудагтай нь гэлцдэг залуугийн амнаас ийм үг унахаар нь гайхлаа. Би бээр зөвхөн бөхчүүдээс л жудаг хайна. Яагаад гээч. Хүн гэдэг махбод нь заавал нэг зүйлийг шүтэж, жишиж түүн рүүгээ тэмүүлж, өөрийгөө тийм хэмжээнд хүргэх юмсан гэж мөрөөдөж амьдардаг золиг юм. Залуучууд, эрчүүд шинэ зуунд өнгө мөнгө, эрх мэдэл, эд хогшлыг илүү их бишрэх болжээ. Түүнээ дагаад нөгөө монгол эрийн гүндүүгүй зан, үг цөөтэй, даруулгатай, ухаан цэгцтэй, хүлээцтэй байх гээд чанарууд хөсөр хаягдсаар. Ийм шинж чанарыг агуулж явсан, цаашдаа хадгалаад явах болов уу хэмээн горьдол тээх хүмүүс нь энэ цөөхөн хэдэн бөхчүүд маань юм шүү дээ. Халдвартын эмч нарыг хар даа. Хэдэн арван жилийн түүхэндээ тарваган тахлын үед л чимээ нь сонсогдохоос бусад үед нь аниргүйхэн амьдарч байсан тэд сүүлийн хоёр жил түмэн олныхоо өмнө хүлээсэн үүргээ чимээгүйхэн нэр төртэй биелүүлээд сөхөрч унатлаа ажиллаж байгаа биз дээ. Үүнтэй адил нийгмийн өмнө та нарын хүлээсэн бичигдээгүй хууль бий.

Монгол заншил, өв уламжлал, зан араншингийн соёлыг тээж яваа та бүхэн эрх мэдэл, эд мөнгөнд шунаж, хууль зөрчөөд эхлэхээр нөгөө харж баясаж явдаг ард түмэн чинь яах юм бэ. Жудаг гээч нь жирийн үг биш. Энэ бол ховор олдох хариу нэхдэггүй том хариуцлага.

Д.Бат-Эрдэнэ

“Муу эр дайнд хөөрнө” гэж яасан үнэн үг вэ. Цахим орчноор дүүрэн ОХУ, Украины асуудлыг ярьж хөөрцгөөсөн улс. “Цус үзье” гэдэг шиг байлдахыг нь дэмжээд ч байгаа юм шиг. Байлдаасай гэж бодоод эхлэхийг нь хүлээгээд ч байгаа юм шиг. Монголчуудад угаас нэг муухай зан байна. Энэ бол аливаа асуудлын гоё сайхныг харахаас илүү муу, бүтэлгүйг нь олж хардаг зан. Машин, мотоциклийн уралдаан үзэж буй гадныхан “Ямар гоё уралдаан болж байна аа” гэж үздэг бол монголчууд “За одоо аль нь унаж, ямар осол аваар гарах бол” гэж хүлээдэг гэсэн хошигнол хэрнээ үнэнд ойр хөнгөн яриа бий. Үүн шиг ОХУ, Украин хоёр байлдаж л байвал сонирхолтой бололтой. Хэрэв байлдвал бидэнд яаж нөлөөлөх вэ гэдгийг бодож байгаа хүн цөөхөн аж. Одоогийн байдлаар ОХУ, Украины харилцаа хурцадсаны улмаас дэлхийн зах зээл дээрх газрын тосны үнэ 2-3 хувиар нэмэгдээд байна. Хэрэв нөхцөл байдал улам муудвал үүнээс ч илүү нэмэгдэнэ л гэсэн үг.

Хэдэн сарын өмнө шатахуун нь дууссан “Приус”-ээ түрж явсан монголчууд үүнийг ойлгохгүй дайнд хөөрч, даган баясаж яваа нь харамсалтай.

Москва найтаахад Монгол ханиад хүрдэг гэдэг шиг шатахууны үнэ нэмэгдэх нь хамгийн эхний асуудал. Цаашлаад ОХУ, Украинаас импортоор авдаг бараа бүтээгдэхүүний нийлүүлэлт тасалдаж, үнэ нь нэмэгдэх магадлалтай. Тиймээс дайн бол хүсээд байх зүйл биш!

Үзэг нэгтэн, фэйсбүүкийн найз маань “Өглөө цагтаа ирсэнгүй гэж цалин хасдаг, заавал ажил дээрээ байх ёстой” гэх мэт хэт уламжлалт, үүрэг хариуцлага нэхдэг байснаасаа хааяа ичээд байх юм” хэмээн нүүр номдоо бичсэн байна лээ. Үнэхээр ковидын нөхцөл байдал уламжлалт ажлын байр хэмээх ойлголтыг эвджээ. Дэлхий нийтээр цахимаар ажиллах соёлыг хүлээн зөвшөөрч, манай намууд хүртэл Сонгуулийн мөрийн хөтөлбөртөө цахим ажлын байрны тухай дурдав. Ковид дуусч, амьд харилцаа цэцэглэх өдрүүд айсуй. Гэсэн ч долоо хоногийн аль нэг өдөр цахимаар ажиллах, эсвэл цахимаар ажиллах боломжтой ажлаа цахимаар хийгээд, ажлын байран дээр ажиллах шаардлагатай ажлуудаа ажил дээрээ амжуулах байдлаар уян хатан ажлын нөхцлүүд ч бий болгож болно.

Энэ бүхэн ажлын үнэлгээ өөрчлөгдөхөд хүргэж буй юм. Өглөө ажилдаа ирээд цагаа бүртгүүлж, ажлын байран дээрээ сууж байгаа хүнийг ажилласан гэж үзэх үү. Аль эсвэл ажлын үр дүнгээр нь хүнийг үнэлэх үү гэдэг асуулт зүй ёсоор ургана. Үнэндээ өдөржин ажил дээрээ суусан ч үр бүтээлгүй байж болно. Ажил дээрээ харагдаж үзэгдээ ч үгүй мөртлөө час хийсэн ажил гараас гаргасан ажилтан байж мэднэ. Ковид дууссан ч Улаанбаатарын түгжрэл ойрын мөддөө дуусахгүй. Нийслэлчүүд маань ажил дээрээ ч биш, гэртээ ч биш зам дээр, автобус, унаанд “амьдарч” мэдэхээр байна. Цахимаар ажиллан, цаг, мөнгөө хэмнэх сонголт бий.

Алив, найзууд минь тэврэлдье. Сонголт олон байх тусмаа ашигтай шүү дээ.

Хэгтор Гарсиа ба Францез Мираллэс хоёрын ийм ном байдаг. Үүнд япончуудын одоо цагтаа амьдрах нууцын тухай өгүүлжээ. Ичиго Ичие гэдэг нь үгчлэн орчуулбал “Ганц удаа, учрал” гэснээс гадна “Яг энэ агшинд, аз завшаан” гэсэн үг гэнэ. Ер нь бол яг одоо болж байгаа бүхэн дахин хэзээ ч давтагдахгүй, тиймээс тухайн учралыг алдалгүй барьж авч анзаарч баясаж бай л гэсэн үг юм. Бидний хайртай дотны хүмүүстэйгээ өнгөрүүлж байгаа хором бүр хэмжээлшгүй үнэ цэнэтэй байдаг. Үүнийг анзаарч байхгүй бол тэр цаг дахин хэзээ ч тохиохгүй. Испанид байдаг нэг сүмийн лам нар тааралдах бүрийдээ “Ах минь амьдрахын эцэст үхэх буюу” гэж мэндэлдэг аж. Тэр нь тухайн хүмүүсийг гуниг, шаналлаас ангид байж хором мөч бүрийг талархан амьдрах урам зориг өгдөг. Хором мөч цаг хугацаа гэдэг бол одоо цаг. Үүнийг л алдалгүй ангуучлахыг Ичиго Ичие гэдэг байна.Чарли Браун гэдэг хүүхэлдэйн кинон дээр “Нэг л өдөр бид бүгд үхнэ, Снүүпи”, “Тэр ч тийм л дээ. Гэхдээ бусад өдрүүдэд нь бид үхэхгүй шүү дээ” гэж ярилцдаг. Бид хэзээ явахаа мэдэхгүй ч “бусад өдрүүдээ” хэрхэн өнгөрүүлэх нь биднээс шалтгаалдаг. Амьдралын сайхныг амтлах нь хүмүүсийн зан чанараас шалтгаалдаг ч тэд ихэнх тохиолдолд одоо цагтаа амьдарч чаддаггүйтэй холбоотой байдаг. Хүмүүс уурладаг, тэр нь өнгөрсөн цагтаа л байгаа нь тэр, тиймээс эргээд ирэх хэрэгтэй, гунигладаг, бас л өнгөрсөн цагтаа байна, ямар нэг зүйлийн дараа л гунигладаг биз дээ. Тэднийг сэрээх хэрэгтэй. Айдас бол ирээдүйн цагт та байгаад байна гэсэн үг. Ажлаасаа халагдвал, өвчин тусвал гэх зэрэг дан ирээдүй цаг байгаа биз дээ. Мөн л эргүүлж авч ирэх хэрэгтэй. Аз жаргал бол одоо цаг дээр байдаг. Хүмүүс өнгөрсөн, эсвэл ирээдүйн юманд тэгж их бүүр зуун хувь баярлах нь ховор. Яг одоо цаг дээр л баярлаж хөөрдөг. Энэ бол Ичиго Ичие юм. Цаг хугацаа үргэлж одоо цаг дээр оршдог бөгөөд агшин хором бүр нь бидэнд өгч байгаа бэлэг юм. Одоо цагтаа байж сурахын тулд бясалгал хийж сурах хэрэгтэй гэж уг номонд бичжээ. Хамгийн түгээмэл бөгөөд хялбар за зэн арга. Аарцгаасаа хүзүүгээ хүртэл нуруугаа цэхлэн суугаад нэг метрийн зайнаас хоосон хана ширтэнэ. “Сууж байхдаа юу ч бодохгүй байх тухай бод.Яаж бодохгүй байх тухай бодох вэ. Юу ч бодохгүйгээр. Энэ л за зэн бясалгалын мөн чанар” гэж үүнийг үндэслэгч Доген Зенжи (1200-1253) хэлжээ. Хүслээ хязгаарлаж, байгаа юмандаа сэтгэл хангалуун байх хэрэгтэй. Үүнийг зөвхөн буддистууд сургадаггүй. Христийн сүмийн санваартнууд “Моменто Мори” буюу “Та үхнэ гэдгээ сана” гэж сургадаг. Ялалт байгуулж энэ дэлхийг эрхшээлдээ оруулсан жанжин эртний Ромын гудамжаар багтаж ядан сагсалзаж байхад нь хэн нэгэн хүн дэргэд нь дагаж “Моменто мори” гэж хэлж явдаг байсан. Энэ нь ялалтдаа эрдэж ихэрхэг зан гаргаж бусдад түвэг удуулахгүй байхад нь сургадаг байжээ. Энэ мөрийг уншиж байхдаа манай олон залууст ингэж хэлж өгөхгүй яав даа гэсэн харуусал төрж байлаа. Манай олимпийн “алтан жаал”-д хэн нэгэн нь ингээд хэлээд явсан бол юү боллоо гэж ингэж сүйд болж сүйрэлд орж байх вэ. Битгий хөөр, битгий онгир, чи үхнэ гэдгээ сана гэж хэлж байхгүй яав даа. Энэ бүх амьдрал бол агшин зуурдынх юм гэдгийг бүгд санаж байх ёстой. Ингэж байж одоо цагтаа анхаарал хандуулдаг. Хувь заяа ганцхан мөчөөс шалтгаалдаг. Тухайн мөчид яг яаж хандсанаас болоод хувь заяа өөр өөр байдаг. Үүнийг хувь заяаны үр дүнд нөлөөлөх “эрвээхэйн нөлөө” гэдэг. “Хонконгт эрвээхэй далавчаа дэвэхэд Нью-Йоркт хар салхи дэгддэг” гэдэг нь үйл заяа хэрхэн хоорондоо холбоотой байдгийг ёгтолж хэлсэн үг. Уг номд одоо цагтаа төвлөрөхөд тус болох олон аргыг тайлбарлажээ. Ертөнцийг сонсохуй, харахуй, хүрэлцэхүй, амтлах, үнэрлэх гэх мэт мэдрэхүйгээрээ орчлон ертөнцийг амталж сурах ёстой аж. Нэг сонин жишээ бол хүн харсан зүйлийнхээ гурван хувийг, сонссон зүйлийнхээ таван хувийг үнэрлэсэн зүйлийнхээ 35 хувийг санадаг гэжээ. Хамтдаа байсан энэ цаг хугацаа бол дахин давтагдахгүй учрал юм Ичиго- Ичие.