Category: булангууд

Categories
арын-нүүр булангууд мэдээ

Гэнэн хонгорууд минь хэзээ хэрсүүжих бол?

Заримдаа ч өөрсдийгөө бодохоор өрөвдмөөр санагдах юм. Монголчууд бид арай ч дээ гэмээр гэнэн итгэмтгий хүмүүс. Аливаад ултай суурьтай, буурьтай хандана гэж байхгүй. Зүгээр л хөнгөн хөвсгөрхөн сэтгэлээр хөөрч дэвэрч явах нь бий.  Түүнийг нь нотлох зүйлс захаасаа аваад л үй түм. Улс орон оршин тогтнохын амин судас нь болсон эцсийн бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэл гэхэд өнөөдөр алга. Гангийн үйлдвэр, за тэгээд бензин шатахуун нефть, цахилгаан станц гэж олон жил амаа цангатал ярилаа. Гэвч бүтээсэн юм алга л байна.  
Ер нь бид чинь энэхэн амьдралаа тэнгэрээр нисч нисч цаг нь ирэхээр нам газарддаг шувуу шиг өнгөрүүлээд байна уу даа. Нэг л их “жиргэсэн” хүмүүс.  Одоо бол ухаажвал ухаажихаар цаг юмсан. Шилжилтийн үе гэж дээр дооргүй баахан ярьцгаасан. Тэр нь эрхбиш дуусаа байлгүй.
Шилжилтийн насандаа яваа охид хөвгүүд шигээ гэнэн тэнэг зангаа орхиж, бага  ч болов  хэрсүү суух цаг болсоон. Ингэхэд монголчууд бидний гэнэн хонгорыг илтгэсэн хэд хэдэн үйлдэл байдаг. “Хэрвээ шидтэн ирээд гурван зүйлийг биелүүлж өгье гэвэл та юу хүсэх вэ” гэх утга бүхий асуултыг хэн нэгнээсээ дандаа асууна. Сэтгүүлч нөхөд маань бол байнга асууна. Ийм л сэтгэлгээгээр бидний амьдрал явдаг. Болж бүтэхгүй зүйлийг нь нэг л өдөр дээд тэнгэрээс ид шидийн хүн ирээд цогцлоогоод өгөх юм шиг хэнэггүйхэн аж төрдөг. Яг үнэндээ байдал тэс өөр. Хүн төрөлхтний оршихуй ерөөсөө бодит зүйл дээр тулгуурладаг. Амьдралаа та өөрөө л босгоно. Өөр хэн ч биш.

Н.Гантулга

Categories
америкийн-монголчууд булангууд мэдээ

Вашингтоны монголчууд энэ удаад 30 мянган доллар босголоо

Өдгөөгөөс нэг жилийн өмнө буюу 2013 оны дөрөвдүгээр сарын 20-ны өдөр Вашингтон хотын монголчууд буяны үдэшлэг зохион байгуулж, Монголд Ажиа гэгээний санаачилгаар баригдаж буй цусны хорт хавдартай хүүхдийн эмнэлэгт хандив цуглуулан өргөсөн билээ.  Ганцхан орой цуглаад тэд 24 мянган доллар босгон, Монголдоо илгээж байлаа. Тэгвэл тус хотын монголчууд энэ сайхан санаачилга, үйл хэргээ үргэлжлүүлэхээр шийдэн, жилийн дараа буюу энэ тавдугаар сарын 10-ны өдөр ахин цуглаж, арвис буянаа эх орондоо, ирээдүй хойч үедээ зориулав.

Зохион байгуулалт

АНУ дахь Монгол соёлын төв, Вашингтон хот орчмын монголчуудын холбооноос энэхүү буяны ажиллагааг сайхан монгол дуу хөгжим, монгол хоол бүхий үдэшлэг маягаар зохион байгуулсан юм. Ингээд хоолоо тус хоёр байгууллагынхан болон Вашингтон хот орчмын сэтгэл санаачилга сайтай бүсгүйчүүд өөрсдөө хийж ирсэн нь аль болох зардал бага гаргах, орж ирсэн бүх мөнгийг эмнэлэгт зарцуулах гэсэн санаа байлаа. Урлагийнхнаар бол Вашингтоны монголчууд хэзээд дутдаггүй. Монгол улсын Соёлын тэргүүний ажилтан дуучин Э.Саран, Соёлын тэргүүний ажилтан дуучин Ж.Болормаа, Соёлын тэргүүний ажилтан бүжигчин Б.Дэлгэрмаа, дуучин Амарбүрэн, бүжигчин Цэнгэлсайхан, Цолмон болон Монгол сургуулийн бүжгийн хамтлагийн хүүхдүүд оролцсон сайхан тоглолт болов.

Сэтгэл байхад газар холдохгүй

Үдэшлэгт оролцохдоо хүмүүс 45 доллар төлсөн юм. Гол хандив үүнээс ирэх ёстой хэмээн тооцоолж байлаа. Гэтэл ирсэн ихэнх хүн 45 долларын тасалбар авсан, дээр нь нэмээд хандив өргөж эхлэв. Тэдний бодлоор бол төлсөн 45 нь хоол, урлагийн тоглолтынхоо л мөнгийг өгч байгаа хэрэг гэнэ. Хувиараа, гэр бүлээрээ, албан байгууллагаараа хандив өргөж эхэллээ. Зөвхөн Вашингтон хотынхон ч биш, хаа холоос бас монголчууд маань ирсэн юм байна.Пеннсилваниа мужаас ирсэн залуухан хос Ажиа рэнбүчид талархлаа илэрхийлэн хандив өргөсөн бол Техас мужаас хэрэг болгон ирсэн Энхмаа бас буяны үйлсэд идэвхтэй оролцов. Биеэр ирэн оролцож амжаагүй ч Миссуригаас гавьяат жүжигчин Ягаанцэцэг, Баасандорж анд, Индиана мужаас Доржмаа бүсгүй хандив өргөлөө. Сэтгэл байхад газар холддоггүй ажээ.

Дөрвөн охины босгосон 36 доллар

Хүн бүр л эрвийх дэрвийхээрээ туслахыг оролдоно. Америкийн сургуулиуд хүүхдүүдийг бүр багаас нь иймэрхүү сайн дурын, буяны үйл хэрэгт оролцуулж сургадаг нэг сайн талтай. Их дээд сургуульд ороход сурлагын дүнгээс гадна хэн хаана хэнд хэрхэн сайн дураараа тусалж байв гэдэг нь нэг чухал шалгуур болдог. Тиймээс ч хүүхдүүд бага гэлтгүй буяны үйлсэд хувь нэмрээ оруулж сурдаг аж.Бага нь наймтай, том нь аравтай Удвал, Сийлэн, Өд, Мөнхжин хэмээх дөрвөн охин гэртээ өөрсдөө цаасан аягатай хөөрхөн бялуу, бас жижиг дугуй гөөхий хийжээ. Үдэшлэг болж буй танхимын нэг буланд суугаад тэд бялуугаа нэгийг нь нэг доллараар, гөөхийгөө 50 центээр борлуулав. Хүмүүс өхөөрдөн, бас амтархан авсаар 10 доллараар авсан материалаа 36 болгон өсгөн хандивлав.Ингээд өөрсдөө тэр мөнгөө Ажиа рэнбүчид гардуулан өгөөд, тэрэндээ сэтгэл ихэд хангалуун зогсох нь өхөөрдмөөр.

Барилга явцдаа өөрчлөгдсөн нь

Хандивын цэнгүүний дундуур бас Ажиа рэнбүчигээс эмнэлгийн ажил явцын талаар сонирхох боломж гарав. Ажиа рэнбүчи Хөх нуурын монгол хүн учраас сайхан баруун монгол аялгаар ярина.

“Одоо бүр нэг биш хоёр барилга болсон биш үү. Анх энэ сайхан зургийг өгөөд, барилгынх нь зураг төслийг нь үзээд, яг ийм сайхан байшин барина гээд эхэлж байдаггүй юу. Тэгээд бариад л байлаа. Одоо тэгээд дуусах болсон, дээд талын бөмбөгөр нь байдаггүй. Энэ бөмбөгөр яалээ гэсэн, “Зүгээр ээ, Рэнбүчи, адилхан сайхан л эмнэлэг болж байна шүү” гэнэ. Зүгээр биш ш дээ. Би тэр бөмбөгөр дотор олон чухал юм хийх санаатай байсан биш үү гэсэн, бас барилгын явцад зураг зурсан, гарын үсэг зурсан хүн эд нар нь алга болж оддог, асуудал байдаг л юм байна. Тэгээд одоо тэр оройн бөмбөгөрийг дээр нь баривал даац нь хэтэрнэ, болохгүй гэнэ ээ. Тэгээд аргагүй тэр хэсгийг шинэ барилга болгон хийх гэж байгаа”

Бөмбөгөр дотор юу хийх гэж байсан юм бэ?

Ер нь бол нэг давхарт нь 50 хүүхдийн ортой эмнэлэг, бас нэг давхарт нь АНУ, Солонгос гээд гадаадын олон улсаас ирсэн эмч нар байрлах байр, за тэгээд орой дээрх бөмбөгөрт хурал хийдэг цэлгэр саруул танхим гээд бүх давхар, өрөөгөө тооцоолсон юм. Тэгээд одоо нэгэнт энэ бөмбөгөрийг дээр нь барьж болохгүй болсон, бас нэг өөр шалтгаанаар хоёр дахь барилгыг заавал ч үгүй барих боллоо. Барилгыг бариад дууссан хойно эмнэлгээс нэг давхар тань бидэнд чухал хэрэгтэй байна, техник хэрэгсэл тавина гээд гуйдаггүй юу. Үнэхээр чухал юм байна гээд өглөө. Тун удалгүй хоёр давхарт нь бас нярайн инкубатор тавих хэрэгтэй байна, хүүхдэд их тустай гээд бас гуйж байдаггүй юу. Тэгээд бас өглөө. Одоо ингээд бидний анх бодсон зүйлс багтахгүй болчихлоо доо.Тэгээд тэр бөмбөгөр оройтой хэсгийг хажууд нь бас шинээр барихаар болоод байна.Гаднаас ирсэн мэргэжилтэн эмч нар байрлах байр, бас хурал хийх танхим байх юм.

Эмнэлэг, эмч нар анх барилга барьж байхад захиалгаа өгөхгүй яасан юм бол оо?

Би бүр зургаа зурж байхад нь эмнэлгийн даргад хэлсэн биш үү? Ирээд хаана ямар цонх хэрэгтэй, хонгил нь ямар байх, бүх юмаа хэлээрэй, нэгэнт барилга бариад эхэлбэл нэмэргүй шүү гэж. Хүн ирээгүй. Тэрний учрыг сая би ойлгосон л доо. Одоогийн энэ дарга, эмч нарын буруу бас биш юм байна лээ. Өмнө тэр дарга өөр намын хүн байж гэнэ. Тэгээд одоо байхгүй биш үү…

Гэр өөдөө давхих морь

Зураач Дамбын Цолмон ноднин уран бүтээлээ хандивлаж байсан, энэ удаад бас авьяас хөдөлмөрөө Монгол хүүхдийн эмнэлэгт зориуллаа. Акрил будгаар зотон даавуун дээр урласан нутаг руугаа гүйж буй морь.Гэхдээ нарийн ажиглавал хойд хоёр хөл нь тэмүүлэн давхисан янзтай боловч урд хоёр хөл нь сунайн тэнийгээгүй, ямар нэг зүйлд хоргодсон байдалтай, яг л ойлгох хүндээ тод харагдмаар нарийн мэдрэмжтэй зураг аж. Мориныхоо эргэн тойронд Цолмон зураач өлзий хээ, бярга зэрэг бэлгэдлүүдийг шигтгэжээ. “Ногоон морь” хэмээх зургийг нь авахаар Вашингтоны монголчууд өрсөлдөв. 600-аас эхэлж дуудсан зургийн үнэ өссөөр эцэст нь М.Дэлгэрмөрөн хэмээх бүсгүй 2500 доллараар цохин авлаа.

Энэ миний эх орондоо оруулах хувь нэмэр

Дуудлага худалдааны ялагч М.Дэлгэрмөрөн сэтгэлээ уудлан, үгээ хэлэв. “Би нэг бяцхан охинтой. Мэдээ орсон цагаасаа л хойш би хэзээ морьтой болох вэ, надад морь авч өгөөч гэсээр ирлээ.Энэ морь охины минь нэхээд байгаа морь нь болох юм. Бас нэг зүйл нь гадаадад байгаа бид хэдийг эх орондоо юу ч хийдэггүй, амиа бодсон хүмүүс гэж дайрах нь их болоод байгаа. Энэ зургийг хэдэн төгрөгөөр авч байгаа минь чухал биш, гол нь тэр бүх мөнгө Монгол хүүхдийн эмнэлэгт орох болохоор би хамгийн их баяртай байна.Монгол Улсынхаа төсөв, татвар төлөгчдийн мөнгөнөөс нэг ч төгрөг хороохгүйгээр, тараадаг бэлэн мөнгө, хишгийг нь авахгүйгээр явж ирсэн маань нэг хувь нэмэр, ингээд энэ гадаад улсад хөдөлмөрлөж олсон мөнгөнөөсөө эх нутагтаа эмнэлэг байгуулах үйлсэд зориулж байгаа маань бас нэг хувь нэмэр юм аа. Би яваад очиж чадахгүй, очлоо ч нийгмийн халамж хүртээд гай болж мэднэ, энэ бол миний эх орондоо оруулж чадах тус нэмэр билээ”

25-30 хувийг монголчууд хандивлаад байна

Энэ завсар бас Ажиа гэгээнээс элдвийг шалгааж л суулаа. Рэнбүчи үргэлжлүүлэн өгүүлэв: “Дэлхийн их олон улс, хотуудаар монголчууд ингэж хандивын арга хэмжээ зохиож байна. Эмнэлгийн хоёр барилга нийлээд нэг 2 сая орчим долларт босож байгаа тооцоо бий.Үүний 25-30 орчим хувийг дэлхийн олон улсад болон Монгол Улсад суугаа монголчууд өөрсдөө босгон хандивласан ерөнхий тооцоо гараад байна. Одоо та бүхний яг ийгээд хийж байгаа шиг тийм ажил юм даа.

Улсаас дэмжих зүйл байна уу?

Улсаас дэмжинэ гэсэн дээ. Парламентад 76 гишүүн байдгаас талаас илүү хувь нь дэмжвэл болдог гэнэ.Тэгтэл манай эмнэлэгт улсаас дөрвөн сая төгрөг өгнө гэж 58 гишүүн гарын үсэг зурсан гэнэ.Хангалттай тоо. Гэхдээ өнөө хүртэл тэр мөнгө орж ирээгүй л байна даа.   

Хандивын арга хэмжээ сайхан, гэхдээ…

“… Ийгээд хандивын арга хэмжээ явуулаад тус болох нь сайхан буяны хэрэг юм аа. Гэхдээ бид одоо бас зарим хандивын үйл ажиллагааг зөвшөөрөхгүй болж байгаа.Ягасан гэхээр, Монголоос олон хамтлаг дуучид танай эмнэлэгт хандив өргөнө гээд бидний нэрийг тавиад АНУ-д их ирлээ дээ. Энд тэнд тоглолт олон боллоо. Тэгээд эцэст нь “Өө хүн ирээгүй шүү.Бид нар мөнгө олоогүй шүү” гээд зарим нь нэг ч хандив өгөөгүй. Нэгэнт нэг ч мөнгө ирэхгүй бол бидний нэрээр арга хэмжээ хийж, тоглолт зохиож юу хийнэ ээ. Тиймээс одоо бид урьдчилж ярьж байж, хамтарч хийж байя гэж бодож байгаа.

Нүүрийн буян

Ийнхүү Вашингтон хотноо хандивын үдэшлэг амжилттай болов. Эв нэгдэлтэй, сэтгэл зүрх сайтай, нэгнийхээ хийж буйг дэмжиж чаддаг ийм сайхан хүмүүс Вашингтонд цуглаа юу гэлтэй. Нөгөө талаас энэ бүх хүний хандив, хөдөлмөрийн нэг гол шалтгаан нь үдэшлэгийн гол зохион байгуулагч М.Дэлгэрцогттой холбоотой юм. Дэлгэрцогт өөрөө зөвхөн Вашингтон хот төдийгүй АНУ-д болж буй Монголын холбогдолтой бүхий л арга хэмжээ, үйл ажиллагаанд тусалж явдаг хүн. Тиймээс олон түмэн энэ сайхан буяны арга хэмжээ, дээр нь Дэлгэрцогт зохион байгуулж байна гэхээр улам илүү идэвхтэй ирж байгаа хэрэг. Нүүрийн буян гэж нэг сайхан юм байдаг, тэр буянаа хувьдаа бус үр хүүхдийнхээ ирээдүйд, эх орондоо зориулна гэдэг давхар буян ажээ.

Дээд амжилтаа эвдэв

Үдэшлэгийн төгсгөлд цугласан бүх мөнгөө тоолов. Тасалбараа авсан 45 дээрээ хүмүүсийн нэмж өгсөн хандив хүртэл, дөрвөн охины бялуу зарсан 36-аас Цолмон зураачийн зургийг Дэлгэрмөрөнгийн ялж авсан 2500 хүртэл бүгдийг тоолоод үзтэл 29 мянга 730 доллар болсон байлаа. Монголчууд бүхэл тоонд дуртай улс, эгээ л ноднин жил тоогоо бүхэлдэн өгч байсан шигээ энэ жил бас л тийм санаачилга хурсан олноос гарав. Дизайнер Дариа бүсгүй гучаар төгсөхөөр дэмий байна хэмээн 70 доллар нэмснээр 29 мянга 800 болгочихлоо.Тэгтэл Техасын Энхмаа 200-г нэмж хандивлаад 30 мянгад хүргэв.Ийнхүү Вашингтоны монголчууд нэг жилийн өмнө ганц орой 24 мянгыг босгож чадсан хэмээн гайхуулж байсан бол энэ удаад дээд амжилтаа эвдэн хандивыг 30 мянгад хүргэлээ.Төгсгөлд нь дуучин Амарбүрэн “Халуун элгэн нутаг” дуугаа дуулахад эх Монгол улстаа сэтгэл хөрөнгөө гаргаж чадсандаа баярласан бахадсан монголчууд бүгд зүрхэндээ гараа аван, нүдэндээ нулимстайгаар түрэн дуулав.   

“Өдрийн сонин”-ы тусгай сурвалжлагч   М.САРУУЛ-ЭРДЭНЭ

Categories
булангууд мэдээ томилолт

Соловьевск тосгонтой саахалтын зайд орших ЭРЭЭНЦАВ

Түрүүч нь ¹123, 124 (4763, 4764) дугаарт

Чулуунхороот суманд 02:00 цагийн орчимд үүр хаяарч эхлэх ажээ. Тэгж байснаа удалгүй нар гэнэт мэлсхийтэл гараад ирэх нь сонин. Нарыг халхлах уул, толгод  үгүй болохоор талын нар ингэж манддаг байна. Монголын баруун хязгаарт тас харанхуй ноёлж, хүн бүр дуг нойрондоо дугжирч байхад энд аль хэдийнэ нар мандчихсан байна. Үүр ингэж эрт хаяардаг шалтгаан нь энэ сум Монголын хамгийн нам дор газарт буюу далайн түвшнээс дээш 600 орчим  метр өндөрт байдагтай холбоотой. 

Сумын иргэд өглөө их эрт босно. 06:00 цагийн үед гэхэд иргэд аль хэдийнэ босчихсон хашаа хороогоо шүүрдэх нь шүүрдэж, элдэв бусад ажлаа амжуулаад гудамжаар явж байна. Дэлгүүр, талхны цех зэрэг суманд үйл ажиллагаа явуулдаг хувийн аж ахуй нэгжүүд тэр үед үүд хаалгаа нээнэ. Ирэх сарын 2-нд суманд овооны наадамтай аж. Овооны наадамд зургаан насны морь уралдахаар болжээ. Бай шагнал нь өндөр болохоор сумын адуутай болгон морь уяж байгаа талаар сумын төвийн иргэд ярьж байлаа. Сумын төвийн залуус өглөө эрт мориндоо хөлс авах юм. Нар дөнгөж мандуут сүүлийг нь боож, нэмнэсэн хурдан морь унасан залуус сумын төвийн урдхан талд цогиж яваа харагдана. Сүүлийн жилүүдэд энэ сумаас улс, бүсэд олон морь айрагдаад байгаа гэнэ. Малчид ч морь уях сонирхолтой болжээ. Морьтой, мотоцикльтой, явган гээд сумын төвийн хөл хөдөлгөөн хэдийнэ эхэлжээ. Сумын төвийн хүүхдүүд шуугилдан гүйлдээд, хил залгаа орших орос тосгоныхон ч босчихсон хоорондоо ярих нь сонсогдох юм. Хилийн торноос 20 хүрэхгүй метрийн цаана их, бага Тарь нуурийн эрэг дээр шувууд ганганах, мэлхий ваагалах юм. Сүрэг цагаан зээр сумын төвийн хажууханд хоножээ. Нүдэн баримжаагаар мянга гаруй зээр байгаа бололтой. Тарь нуурын үнэрээр ус уух гэж хилийн торонд ойртож ирээд байгаа бололтой юм. Зээр хоносон газрын баруун талаас хэдэн бараан адуу тууж явсан залуу сүрэг цагаан зээрийг хойноос нь хаман урд зүг рүү тоос татуулан хөөж гарлаа. Тэр хавиар тоос босч цагаан зээрийн сүрэг хөвөлзөн урд зүг рүү цахилан одов. Нутгийн адуучин залуу цагаан зээрийн сүргийг урагш нь хөөж байгаа шалтгаан нь хилийн өргөст торонд тээглэн үй олноороо үхээд байгаагаас нь хамгаалдаг аж. Хэдэн жилийн өмнө хил даван орж ирсэн зээрийг хойд хөршийн хилийн цэргийнхэн “Өвчтэй зээр манай нутагт орж ирж болохгүй” гээд АК буугаар шүршчихдэг байжээ. Буун дуу тачигнаж дууссаны дараа тэр хавь цусандаа будагдаж гэдсээ хөвүүлсэн, хөлөө хуга буудуулсан, тураг биеэ шүүрэн шанага болтлоо сийчүүлсэн зээрийн сүргээр дүүрдэг байсан гэдгийг Чулуунхороот сумынхан ярьж байна. Ингэж цуут дорнын цагаан зээрийг үй олноор нь хүйс тэмтэрдэг байсан бол одоо өөрчлөгдсөн гэнэ. Хоёр жилийн өмнөөс хойд хөршийнхөн зээр буудахаа болиод хил даван орж ирсэн зээрийн сүрэгт эзэмшил нутаг газрыг хашаалан өгч  нутагшуулдаг болжээ. Иймд Чулуунхороот сумынхан цагаан зээрээ нутгийнхаа гүн рүү үргэлж туудаг гэсэн. Хилийн торонд зээр ойртож тааралдах юм бол явган явж байсан ч хамаагүй урагш нь туудаг болжээ.    

Чулуунхороот сум буйдхан. Сумын төв хэдхэн байшинтай. Баруун, зүүн Эрээнцав гээд хуваачихсан. Зүүн Эрээнцавд хил гаалийнхан, төмөр замын ажилчид аж төрнө. Энэ суманд их найрагч Данзангийн Нямсүрэн амьдран суусан яруу найргийн онгод хийморийн нутаг гэдгээр хүн бүр андахгүй мэдэх биз ээ. Алдарт “Дөрвөн цаг” шүлгээ их найрагч энд бичиж байсан түүхтэй. Д.Нямсүрэн найрагчийн эхнэр хот руу шилжээд явсан байна. Гэрийг нь отгон охин Н.Бөртэ нь харж үлджээ. Харин том хүү Н.Наранбаатар сумандаа талхны цех нээгээд удаагүй байна. “Наранбаатарын талх” гээд сумынхан нь нэрлэчихэж. Иргэд, хүүхдүүд “Наранбаатарын  талх  байна уу” гэж дэлгүүрийн худалдагчаас асуух юм. Дэлгүүрт ирсэн даруйдаа л шинэхэн талх¬нууд эздэдээ хүрдэг байна. Н.Наранбаатартай сумын төвд явж байхад нь таарч мэнд мэдэв. “Ах нь энд талх бариад худалдаалдаг ажилтай болсон. Эндээ байгаад баймаар санагддаг юм. Хотод очихоор ажил олдохгүй хэцүүдэх биз. Ээж хот явсан” гэж ойр зуурын яриа өрнүүлэв. 

Д.НЯМСҮРЭН НАЙРАГЧИЙН ШУВУУНЫ ӨНДӨГ ХАРАН ЗОГСОЖ БУЙ ГАНЦ  ХӨШӨӨ БИЙ

 Сумын дэлгүүрүүдийн бараа, бүтээгдэхүүний үнэ баруун аймгуудын сумдыг бодвол хямдхан. Хойд хөршийн архи, дарс, гахайн мах, лаазалсан загас, молоко зэргийг хямд үнээр зардаг байна. Хил гарсан наймаачид ирэхдээ дээрх хүнсний зүйлсийг  жижиг цүнхэнд хийгээд аваад ирдэг гэнэ. Суманд гадны хүн явж байгааг андахгүй мэддэг ажээ. Энд нам гүмхэн. Сүүлийн хоёр жил гэмт хэрэг гараагүй. Сумын цагдааг сайн ажилласан гэж аймгийн аварга цагдаагаар шалгаруулжээ. 1999 онд уурын зууханд хүн шатааж хөнөөсөн онц ноцтой хэрэг гарч тухайн үед нийгмийг цочроож байжээ. Тэр хэрэг өнгөрсөн жил илэрч Ганзориг гэх эр найзыгаа хөнөөсөн гэж хэргээ хүлээсэн гэнэ. УМБГ-ын мөрдөгч хурандаа Б.Манлайбаяр хэргийг нэхэн шалгаж, илрүүлсэн байна. Дээрх хэргийг шүүх хурал Дорнод аймгийн шүүх дээр удахгүй болох аж. 

 Сумын төвийн төр, захиргааны хэдэн барилга нэг хашаанд байх ажээ. Сургууль, дотуур байр, сумын захиргаа, цэцэрлэг гээд бүгд нэг дороо. Уг нь 1990 оноос өмнө энэ хавьд оросуудын барьж өгсөн хоёр давхар 20 гаруй барилга, байгууламж байсан гэнэ. 1990 оноос хойш нутгийн иргэд хоёр давхар тоосгон байшингуудаа ихэнхийг нь буулгаад Дорнод аймгийн төв рүү зөөчихөж. Барилгуудын суурь нь л үлджээ. Олон жилийн хур хог хуримтлагдсан байсныг хоёр жилийн өмнөөс эхлэн хуу цэвэрлэсэн байна. Барилгын суурь байсан газруудад дахин барилга барих ажил хийгдэж эхэлсэн байна. Харин 300 орчим хүүхэд сурч байгаа дунд сургуульд гурван жилийн өмнө их засвар хийжээ. Мөн яруу найрагч Д.Нямсүрэнгийн нэрэмжит сургууль болгосон байна. Сургуулийн үүдэнд Д.Нямсүрэн найрагчийн сайхан хөшөө байна. Тэрэгний арал түшээд, гурван өндөг хараад зогсож байгаа хөшөөг саяхан боронзон өнгөөр будаж сэргээсэн бололтой юм.

“БУЛГАНД ОЧООД АЙРАГ УУЖ ЧАДАХГҮЙ ОНИГОО БОЛСОН”

Чулуунхороот сумын төвийн залуусын чөлөөт цагаа өнгөрүүлдэг ганц газар бол биллъярдны газар. Тэнд хэсэг залуус билльярд тоглоод зогсож байна.  Тэднээс яриа өдөж “Танай сум ч хөгжих ч болоогүй байна даа” гэхэд нөгөө залуус том харснаа “Хуучнаа бодвол хөгжиж байна. Сумын дарга, даамлууд юм хийдэг болсон. Таван жилийн өмнө манай сум ямар байсан гэж бодож байна. Балгасаар дүүрсэн газар л байсан юм. Юун хөгжил энэ тэр ярих. Хоногийн хоолоо яах вэ гэж хэцүүдэж байсан үе. Харин одоо бол өөр болсон. Удахгүй манай сум хөгжих байх” гээд сумаа өмөөрөх ажээ. Тэд мөн “Уг нь Оросын тусламжаар Эрээнцавын САА байгуулагдаад ид мандаж байлаа. Хөвсгөл, Увс, Ховд баруун аймгуудаас илгээлтээр олон айл өрх ирж сууршиж байсан. САА байх үед 50 мянга орчим тоо толгой малтай хүртэл болж байлаа. Харин 1990 оны задралын үед баруун аймгаас ирсэн иргэд малаа хувьчилж аваад нутаг буцсанаас болж долоон мянган мал тоолуулаад улсдаа хамгийн бага малтай сум болж байсан. Долоон мянган мал тоолуулж байсны дараа жил зуд болоод бас л олон мал нүд аньсан. 1998 онд сумын нэг айл өлсгөлөнгөөр амиа алдаж байсан. Ажилгүй иргэд улаанбуудайгаа тээрэмдэж, гурил болгон идэж өдөр хоногийг өнгөрөөж, ядуурал хавтгайрч байлаа. Тэр үеэ бодвол бид идэх хоолтой болчихоод байна. Энэ жил манай малын тоо 50 мянгад хүрсэн гэсэн” гэв. Ядууралд хамгийн их өртсөн хүмүүс тариаланчид гэнэ. Ийм л хүнд хэцүүг энэ сумынхан даван туулжээ. Одоо сумын иргэдийн амьдрал өөрчлөгдөж  эрс дээшилсэн гэнэ.

Билльярд тоглоод зогсож байсан залуус “Булган, Төв, Дундговь аймгийн хүмүүс  суурин дээр нь дөрвөн литр айраг ууж чаддаг гэсэн үнэн юм уу” гэж асуув. Хариуд нь “Тэгж уудаг хүн олон байгаа” гэтэл Мягмар гэх залуу “Манай энэ хавийнхан малаа зөнгөөр нь хаячихдаг. Үнээ, хонь, ямаагаа саахгүй. Гүү барихгүй болохоор цагаан идээ огт хийхгүй. Гүү барьсан айлаар явахдаа хоёр хул айраг уугаад л болчихдог. Бид гурван хул айраг уугаад бөөлжиж байхад Булган зэрэг аймгийн жижигхэн биетэй эмэгтэй дөрвөн хул айраг уучихаад зүгээр байсан. Булганд очоод би хүмүүсийн доог тохуу болсон шүү” гэж инээд алдан ярив. Эндээсээ сумын Засаг даргатай уулзахаар явлаа. Энэ сум байгуулагдсан цагаасаа сонгуульд МАН ялсаар иржээ. Харин 2008 оноос Ардчилсан нам ялдаг болсон гэнэ. Өнгөрсөн орон нутгийн сонгуулиар 14 суудлын арванхоёрыг нь АН нам авчээ. Квотоор хоёр суудлыг МАН-д өгсөн гэж байна лээ. 

ТАРИАЛАНЧДЫН ХУВЬЦАА ЭРГЭН СЭРГЭЖЭЭ

 Ингээд Сумын Засаг дарга З.Гэрэлт-Одтой уулзаж цөөн асуултад хариулт авсан юм. 

-Сумаа хөгжүүлэхийн тулд ямар ажлууд хийж байна даа?

-Бид сумынхаа иргэдийг ажлын байраар хангах талаар түлхүү анхаарч ажиллаж байна. Сумын иргэд ажилтай, малтай болчих юм бол аяндаа л сум хөгжинө гэж боддог юм. Залуу малчдыг малжуулах төслийн хүрээнд арав гаруй айлд тус бүрт нь 50 тоо толгой мал өгсөн.  Мал өгсөн зарим айлын мал 300 толгойд хүрсэн байна лээ. Иргэдийнхээ орлогыг нь нэмэгдүүлэхэд анхаарч ажиллаж байна. Айл болгоноос ядаж нэг хүнийг ажилтай байлгах зорилго тавьсан нь бүгдийг нь төрд ажиллуулна гэсэн үг биш, тийм орон тоо ч байхгүй. Тэгэхээр төрөл бүрийн төсөл, хөтөлбөрт хамруулж, ажлын байр нэмэгдүүлэх, тодорхой орлогын эх үүсвэр олж болохоор, хийж чадах ажлыг нь олж өгөхийг хичээж байна даа. Манай сумынхны халуун ногоо хийх, нарийн ногоо даршлах эрдмийг Дорнод аймгийнхан сайн мэддэг. Солонгосын хөрөнгө оруулалттай  “Агро ким” компанийн удирдлагуудтай ярилцаж, сумандаа нарийн ногоо, чинжүү  хамтран тарихаар тохирсон. 

-Танай суманд чинь рапс, элэгний  эмний түүхий эд гарган авдаг ургамал тариалж байгаа гэсэн үү?

-2012 онд “Эрээнцав” ХК, “Эрхэт үйлс” ХХК-иудтай гэрээ байгуулж улаан буудай тариулна гэж анх тохирсон боловч Эрээнцав ХК рапс тарьсан. Энэ үед сумын иргэд ч миний хувьд ч рапс гэдэг ургамалын талаар буруу мэдээлэл, ойлголттой байсан учраас тэр жил  мянган га-д тарьсан. Энэ жил гурван га талбайд салмирон болон рапс тариад байна. 

-Сумын иргэд газар өмчлөх эрхгүй гэсэн. Энэ талаар тодруулахгүй юу?

-Газрын тухай хуулиар хилийн бүс, зурвас газарт иргэдэд газар өмчлүүлэхгүй заалттай. Энэ талаар холбогдох газруудтай ярилцаж шийдэлд хүрэхийг хичээж байгаа. Мөн их хурлын гишүүдэд ч энэ талаар ярьсан. Газрын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах талаар Засгийн газрын төвшинд төслийн хэмжээнд явж байгаа, удахгүй шийдэгдэх байх аа.  

-Орон нутгийн өмчөө хэр тордож байна даа?

-Чадах ядахаараа л тордож, бүгдийг нь эзэнтэй ажиллагаатай байлгах гэж хичээж, балгас болгоныг босгоно гэж бодож байгаа. Хуучин САА-н үед хөдөө, аж ахуйн машин механизмын засварын газар байсан том байшинг “Эрээнцав” ХК-ний хамт олонтой хамжиж дэмжиж засварлаад одоо сайхан болсон. Цаашид томоохон засварын газар болгох зорилготой. Манай сумын хувьд цахилгаанаа ОХУ-аас авдаг. Төлбөр өндөр байсныг  төр анхааралдаа авч талыг нь ДБЭХС-ХК даадаг болсон. Энэ нь манай сумын иргэдэд оруулсан томоохон хөрөнгө оруулалт хөнгөлөлт болсон” гэв. 

Чулуунхороот сумын “Эрээнцав” ХК үйл ажиллагаагаа сэргээн явуулж эхэлжээ. Гэтэл сумын тариаланчид хувьцаагаа огт худалдаагүй байсан гэнэ. Үүнээс үүдэн сумын тариаланчид үйл ажиллагаа нь сэргээд байгаа компанийнхаа хувьцаа эзэмшигчид болжээ. Энэ сумын зуу гаруй хүн хувьцаа эзэмшиж байгаа гэнэ. Энэ талаар сурвалжлахаар “Эрээнцав” ХК руу хөдлөв.  

Үргэлжлэл бий 

Э.ХҮРЭЛБААТАР

Categories
арын-нүүр булангууд мэдээ

Нэг биш олон цонхны үйлчилгээ хэрэгтэй байна

Яг өнөөдрийн байдлаар нийслэлчүүд автомашиныхаа татварыг төлөхөөр ёстой л оволзож байна. Зургадугаар сарын 1-нээс хойш татвараа төлөлгүйгээр хөдөлгөөнд оролцвол торгуулж, цагдуулаад байдал улам хүндэрдэг учраас тэр. 

Ойрын жишээнээс харахад авто машин эзэмшигчийн гэрчилгээ солиулсны 1200 төгрөгийг төлөхийн тулд банкны үүдийг дөрвөн цаг сахиж, дугаарласан тохиолдол байна. Үүнийг бага хэрэг гэж үзвэл татварын 50-60 мянган төгрөгийг төлөх гэж байгаа хүмүүс хагас өдөр, бүтэн өдөр дугаарлах нь энүүхэнд болжээ. Учир нь авто машинтай холбоотой бүхий л татварыг нэг банк авч, татварын тамгыг нэг цонхны үйлчилгээгээр дардаг нь ийм байдалд хүргэж байна. Монголын дарга түшмэдүүд хүний төлөө иргэдийнхээ төлөө гэсэн чин сэтгэлээр шийдвэр гаргадаггүй нэг банк нэг байгууллагын талд шийдвэр гаргадаг нь ийм байдалд хүргэж байна. Нэг банкаар хураагдаж байгаа мөнгө бүх банкаар яагаад хураагдаж болохгүй гэж. Иргэддээ түргэн шуурхай үйлчлэхийн тулд нэг бус олон цонхны үйлчилгээг яагаад нэвтрүүлж болохгүй гэж. Эцсийн дүнд нэг цонх гэдэг нь нэг л цонхоор үйлчилж байгаагийн нэр биз дээ. 

Бидний хөгжилтэй гэж ярьдаг харийн оронд хүнээ, иргэнээ нэгдүгээрт тавьдаг юм билээ. Хүнээ нэгдүгээрт тавихдаа замын түгжрэл, авто зогсоол гээд хамар дорх бүх бэрхшээлийг нь шийдэж өгдөг. Харин манайд хоёр алхаад нэг, нэг алхаад хоёр бэрхшээлтэй нүүр тулдаг. Эцэстээ иргэд нийгмийн энэ мэт харилцаанд орохоос залхах шинжтэй болжээ.

Л.МӨНХТӨР

Categories
арын-нүүр булангууд мэдээ

Монголоороо бахархах момент

Өмнөд Монголд өөртэйгээ адил монгол хэлтнүүдтэйгээ хамт хооллоод сууж байлаа. Гадаадад гадаадаар бус ярилцах нь жинхэнэ бах тав ажгуу. Англид төрсөн азтангууд сурч боловсрох олон шаардлагаас чөлөөлөгддөгтэй эгээ л адил. Энэ орчлонгийн хаа нэгтээ өчүүхэн муу Монголоороо бахархах орон зай байгаа нь их юм. Уг нь манай садан төрөл хаа сайгүй ч хажуу дахь буриадууд гэхэд л Оросоос айж өөрсдийгөө монгол гэхээс эсвэл ичнэ.
Ар Монгол өгүүлрүүн: “Бидний борог амьдрал янз бүр л явна. Их гүрэн бараадсан тань ямар ч буруу алга. Манайхан өөрсдийгөө яая гэж байж, өдий болтол орон сууцтай ч болж чадахгүй  хэвтэж “Улс эх орон, тусгаар тогтнолын төлөө” гэж   орилох дуртайг нь яана. Ам бүл бага, бусдад нөлөөлчихөөр хөгжиж чадахгүй бидэн шигт нь энэ эрх чөлөө, ардчилал гээч лайг сэтгэлдээ тээж явах ямар хэрэг байна гэж бодогдох л юм. Цалин өндөр, эрүүл саруул л байвал өөр санаа зовох зүйлгүй та нар юутай  аз жаргалтай амьдарна вэ?”
Өвөр Монгол хариулруун:-“Эй журамт андаа яалаа гэж дээ. Битгий л тэгж үзээрэй. Тусгаар тогтносон бүрэн эрхт та нарыгаа бид чинь үндэс угсаа гал голомт минь гэж голоо зогоож явдаг юм шүү дээ. Монголд юу л болно, шинээр дуу зохиогдлоо гэхэд энд даяараа даган баясацгаана. Дундад улсад дэлхийн бүх хөгжил дэвшил бий тул барууны орны явдал сонин гайхам лав биш шүү.”
Ачир дээр харуулруун: Гарвал нэгтэндээ туг болчихоор манлайлалгүй. Төрөлх хэлээрээ тэгш зөв бялхам хэлж бичих чадамжтан нэн ховор. Өмнөх тогтолцооноосоо өнөө хэр салаагүй пиг дүүрэн хоёр нүүртнүүд хамаг бахархлыг халхлан хаана.

Ж.ГАНГАА

Categories
булангууд мэдээ томилолт цаг-үе

Азид хамтын ажиллагаа итгэлцлийг бэхжүүлэх гишүүн орнууд Шанхайд чууллаа

Шанхай хотоос манай тусгай сурвалжлагч М.МӨНХЦЭЦЭГ мэдээлж байна.

Азид хамтын ажиллагаа, итгэлцлийг бэхжүүлэх гишүүн орнуудын дээд хэмжээний дөрөвдүгээр бага хурал энэ сарын 20-21-ний өдрүүдэд БНХАУ-ын Шанхай хотноо боллоо. Бага хуралд 40 гаруй улс, орны төр, засгийн тэргүүн, олон улсын байгууллагын удирдлага оролцов. Эхний өдөр БНХАУ-ын дарга Си Жиньпин хүрэлцэн ирсэн төрийн өндөрлөгүүдийг хүлээн авч уулзан, зоог барьж, урлагийн тоглолт үзэцгээлээ. Харин албан ёсны арга хэмжээ буюу чуулга уулзалт өчигдөр өглөө “Шанхай экспо”-д эхлэв.

Монгол Улсыг АПЕК-д гишүүн орноор элсүүлэхийг Хятадын зүгээс дэмжинэ гэв
БНХАУ-ын дарга Си Жиньпин Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдоржийг даваа гаригт хүлээж авсан бөгөөд албан ёсны уулзалтын дараа тэд хамтдаа өглөөний цай уув. Тэдний уулзалт 40 минутаар төлөвлөгдсөн байсан ч хоёр цаг орчим үргэлжилсэн юм. Уулзалтын үеэр хөрш хоёр орны улс төр, эдийн засгийн хамтын ажиллагаа, бүс нутгийн хэмжээнд хамтын ажиллагаагаа өргөжүүлэх зэрэг олон асуудлаар өргөн хүрээнд санал солилцож, нөхөрсөг яриа хэлэлцээр өрнүүлэв. Тухайлбал, хоёр орны Ерөнхийлөгч дэд бүтцийн салбарын хамтын ажиллагаа, нүүрс хийжүүлэх төслийн явц, дамжин өнгөрөх тээвэр, далайн боомтын ашиглалтын асуудлаар ярилцлаа. Хоёр улсын худалдаа, эдийн засгийн хамтын ажиллагаанд тэргүүлэх ач холбогдолтой эрдэс баялаг, эрчим хүчний салбарт хамтын ажиллагаа эрчимжиж байгааг хоёр тал уулзалтынхаа үеэр онцолж байсан. Энэ үеэр БНХАУ-ын дарга Си Жиньпин Монгол Улсыг APEC-д гишүүнээр элсүүлэх асуудлыг ярьж БНХАУ-ын зүгээс дэмжинэ гэдгээ илэрхийлэв.
Өнөө жил хоёр улсын хооронд дипломат харилцаа тогтоосны 65 жилийн ой, Найрсаг хамтын ажиллагааны гэрээ байгуулсны 20 жилийн ой тохиож буй. Энэхүү түүхэн арга хэмжээг тохиолдуулан “Монгол-Хятадын найрсаг солилцооны жил” болгон зарласан юм. Иймд хоёр улсын төрийн тэргүүн түүхэн жилд хоёр орны харилцааг хөгжүүлэх чиглэлд санал солилцлоо.
Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж БНХАУ-ын дарга Си Жиньпинийг Монгол Улсад айлчлахыг уриад “Таны манай улсад хийх айлчлал хоёр орны харилцаа шинэ шатанд гаргасан айлчлал болно гэдэгт итгэлтэй байна” гэв.

В.В.Путин манай Ерөнхийлөгчийг ОХУ-д айлчлахыг урилаа
Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж мягмар гаригт ОХУ-ын Ерөнхийлөгч Владимир Владимирович Путинтэй уулзлаа. В.В.Путин Монгол, Орос хоёр улс он удаан жилийн уламжлалт түүхэн харилцаатай явж ирснийг уулзалтын эхэнд дурдав. Тэрбээр хоёр орны харилцааны цаашдын ирээдүйг өөдрөгөөр харж буй гэдгээ тодотгон хэлсэн юм.
Хоёр улсын эртний уламжлалт харилцааны нэгэн илрэл болох Халхын голын байлдааны 75 жилийн ой энэ онд тохиож байгаа билээ. Уг арга хэмжээг наймдугаар сард тэмдэглэн өнгөрүүлэх гэж байгааг В.В.Путин онцоллоо. “Гэхдээ манай хоёр орон цаашид хэрхэн харилцаагаа өргөжүүлэн хөгжүүлэх вэ, эдийн засгийн бүтцээ хэрхэн харилцан ашигтай өөрчлөх вэ гэдэг дээр бидэнд ярилцах зүйл бий” гэж тэрбээр нэмж хэллээ. Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж ОХУ-ын Ерөнхийлөгчтэй хэд хэдэн сэдвийн хүрээнд санал солилцсон юм. Тухайлбал, төмөр замын транзит тээвэр, Халхын голын ялалтын ойг хамтран тэмдэглэн өнгөрүүлэх, мөн хоёр орны иргэдийн харилцан зорчих визний хөнгөлөлтийн талаар ярилцах хүсэлтэй байгаагаа онцлон дурдлаа. Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж “Монгол Улс бол БНХАУ болон ОХУ-ын дунд оршдог. Газар зүйн ийм байршилтайн хувьд Монголоор дайран өнгөрөх төмөр замын тээвэр онцгой ач холбогдолтой. Харилцан ашигтай, бас хамгийн боломжит хувилбараар төмөр замын тээврийг хөгжүүлэх хүсэлтэй байгаа. Үүнтэй уялдан транзит тээврийн асуудлаар ОХУ-БНХАУ-Монгол гэсэн гурван талын, мөн ОХУ-Монгол гэсэн хоёр талын идэвхтэй яриа хэлэлцээ чухал ач холбогдолтой. Төмөр зам, транзит тээврийн асуудал нь хоёр улсын эрх ашигтай холбоотой, стратегийн асуудал юм” гэлээ. Тэрбээр үргэлжлүүлээд “Ирэх наймдугаар сард Халхын голын ялалтын 75 жилийн ой тохионо. Энэ бол бидний хамтын ялалт. Тиймээс түүхт ойг хамтран тэмдэглэх хүсэлтэй байна” гээд ойн баярт хүрэлцэн ирж оролцохыг урьж байгаагаа Ерөнхийлөгч В.Путинд уламжиллаа. Мөн төмөр замын транзит тээврийн асуудлаар гурван талын уулзалтыг Улаанбаатар хотноо зохион явуулах саналтай байгаагаа Ерөнхийлөгч илэрхийлсэн юм. Түүний санал болгож байгаа асуудлуудыг ОХУ-ын тал хүлээн авч харилцан ярилцах, хамтран ажиллахад бэлэн байгаагаа дуулгав. Мөн В.В.Путин өөрийнхөө зүгээс Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийг ОХУ-д айлчлахыг урилаа.
Хоёр улсын төрийн тэргүүний уулзалт 30 гаруй минут үргэлжлэв. Тэдний хөндсөн асуудлуудыг Ерөнхий сайд Н.Алтанхуягийн Санкт-Петербургт зочлох уулзалтаараа үргэлжлүүлэн ярилцахаар боллоо. Засгийн газрын тэргүүн энэ бямба гаригт В.В.Путинтэй уулзах юм.
Азид хамтын ажиллагаа, итгэлцлийг бэхжүүлэх гишүүн орнуудын Дээд хэмжээний уулзалтаар төгсгөлийн баримт бичиг тунхаглал батлан гаргах юм. Энэхүү баримт бичигт Монгол Улсын цөмийн зэвсэггүй статус, Зүүн хойд Азийн аюулгүй байдлын асуудлаарх “Улаанбаатарын яриа хэлэлцээ” санаачилга болон Далайд гарцгүй хөгжиж буй орнуудын олон улсын судалгааны төвийн талаарх заалтуудыг тусгах учиртай.
Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж өчигдөр уг дээд хэмжээний уулзалтад үг хэлж, бага хурлын гишүүн орнуудтай хамтран ажиллах, бүс нутгийн хамтын ажиллагаанд хамрагдах чиглэлээр баримталж буй Монгол Улсын бодлого, байр суурийг илэрхийллээ. Тэрбээр хэлсэн үгэндээ “Азийн орнуудтай харилцаа хамтын ажиллагаагаа хөгжүүлж, бүс нутгийн интеграцид оновчтой оролцох нь Монгол Улсын гадаад бодлогын тэргүүлэх зорилт юм. Цөмийн зэвсэгтэй хоёр гүрэнтэй хил залган оршдог Монгол Улс 20 жилийн тэртээ нутаг дэвсгэрээ “Цөмийн зэвсэггүй бүс” хэмээн зарлаж, энэ статусаа механизм болгохоор шаргуу ажиллаж байна. 2012 оны есдүгээр сард цөмийн зэвсэгтэй таван гүрэн Монгол Улсын цөмийн зэвсэггүй статусыг хүлээн зөвшөөрсөн бөгөөд энэхүү статусыг хүндэтгэх, түүнийг зөрчих алхам хийхгүй гэдгээ тунхагласан.
Энэ нь цөмийн зэвсгээс ангид дэлхий ертөнцийг байгуулахад манай улс өөрийн хувь нэмрээ оруулах боломжтойг нотлон харуулсан явдал юм” гэлээ.
Мөн тэрбээр “Улаанбаатарын яриа хэлэлцээ” нь тус бүс нутагт аюулгүй байдал, тогтвортой хөгжил бий болгоход өөрийн хувь нэмрийг оруулахад чиглэх бөгөөд талуудыг яриа хэлэлцээнд оролцуулахад дэмжлэг үзүүлэх зорилготой” гэв.

Categories
булангууд мэдээ томилолт

Гурван улсын хил дээрх Эрээнцавын ХИЛ, ГААЛЬ

Түрүүч нь  123 (4763) дугаарт 

Монгол Улсын зүүн хойд хаалга болох гурван улсын хил дээрх Эрээнцавын хилийн боомт 08:00 цагт онгойно. Хилийн боомт нээгдэнгүүт 20 гаруй хүн Монголын хилээр нэвтэрч Оросын хилийн шугам даван одов. Тэд явганаар хил нэвтэрч цаашаа таксинд суун Боорз хот орох аж. Оросын хилийн шугам даван алхаж яваа хүмүүсийн араас харахад явж чадахгүй шахам паацганах ажээ. Арга ч үгүй биз, нэг нь л гэхэд таван футболка, гурван өмд, зургаан цамц, хоёр куртик давхарлаад өмсчихсөн явж байгаа юм чинь. Хил гаалийнхан тэднийг ямар нэгэн дарамт шахалт үзүүлэлгүй хилээр гаргадаг байна. “Амьдрах гэж яваа хүмүүсийг бид энд хоргоогоод яах вэ. Тэртэй тэргүй хойд хөрш рүү ороод л янз бүрийн дарамт шахалтад орох юм чинь” хэмээн ярьж байна. Харин Оросын хилийг нэвт¬рэх үгүй нь эргэлзээтэй. Хил гаалийнхан ууртай байж таарвал хар тамга даруулах зэрэг хатуухан арга хэмжээ авахуулаад л буцна гэсэн үг.

Чулуунхороот сум манай улсын цөөн хэдэн төмөр зам, хилийн боомттой сумдын нэг. Улсын хил дээр байдаг болохоор нутгийн иргэд хойд хөрш рүү цагаан хуудсаар нэвтрэх боломжтой аж. Гадаад паспорт дээрээ виз даруулах асуудлыг цагаан хуудсаар шийдээд өгчихсөн болохоор үүнийгээ ашиглан жижиглэнгийн наймаа хийдэг байна. Урд хөршөөс бараа татаад түүнийгээ хойд хөршийн хил давуулан дамлан наймаалдаг 200 орчим хүн бий. Гэхдээ наймаа хийдэг иргэдийн ихэнх нь аймаг, сум, хотоос Чулуунхороот суманд шилжин ирсэн байдаг гэсэн. Чулуунхороот суманд шилжин ирэх шалтгаан нь цагаан хуудсыг нь ашиглаж, наймаа хийх зорилготой. Гэвч наймаачдад толгой өвтгөсөн асуудал мунддаггүй гэх. Цагаан хуудсаараа хилээс зуун километр зайд л явах эрхтэй. Хэрэв зуун километр газраас цааш хэтэрвэл ойрын таван жилдээ энэ улс руу зүглэх эрхгүй болно. Мөн Оросын гааль дээр Монголоос албан ёсоор хятад хувцас, бараа таваар оруулахыг хорьчихсон байна. Ямар учраас ийм хориг саад тавьсныг хил гаалийнхан огт хэлдэггүй байна. “Москвагаас л ийм шийдвэр ирсэн” гээд л сууж байдаг гэсэн. Монголоос албан ёсоор хувцас оруулахгүй болохоор наймаачид нууж хааж, давхарлаж өмсөөд хилээр гарч худалдаалдаг байна. 

Хилээр гаргаж чадах юм бол цаана байгаа Оросын иргэдэд хятад бараа шиг эрэлттэй, хэрэгцээтэй зүйл байхгүй гэнэ. Өндөр үнээр булаацалдаад л авдаг аж. Хамгийн гол нь  хойд хөршийн хил гаалиар хувцсаа гаргах нь чухал. Хэрэв хилээ саадгүй нэвтрэх юм бол нэг өмдийг анх худалдаж авсан үнээ хоёр дахин нугалдаг гэнэ. Урд хөршөөс 15 мянган төгрөгөөр авсан өмдөө оросуудад 45 мянган төгрөгөөр ху¬дал­даалах жишээний. Ийм ашигтай болохоор л манай­хан оросуудад хөөгдөн туугдаж, жижиг дээрмийн бүлэглэлүүдэд мөнгөө дээрэмдүүлсэн ч хашралгүй явдаг байна. Оросууд манай­хантай их дээрэнгүй өнгө аясаар харьцдаг болсон гэд­гийг хилээр гарч буй най­маачид хэлж байна. Хөөж туух, хараах зүхэх энүүхэнд гэнэ. Оросуудад салам зодуулаад улсынхаа хилээр орж ирсэн хүн ч цөөнгүй байдаг талаар наймаачид онцлон ярьж байна лээ. 

ЭРЭЭНЦАВД ХУДАЛДААНЫ ТӨВ БАРЬЧИХВАЛ ОРОСУУД НААШАА ИРЭХ СОНИРХОЛ БАЙНА

Эрээнцавын наймаачид 35 мянган хүн амтай Боорз хотод л хувцсаа худалдаалдаг гэнэ. Визтэй цөөн нөхөд сая гаруй хүн амтай Чита хотод очдог байна.  Хойд хөрш рүү наймаа хийдэг Г.Ганбаатар гэж өөрийгөө танилцуулсан залуутай хил гарах гэж байхад нь уулзаж, цөөн асуултад хариулт авлаа. 

-Та бүхэнд хүндрэлтэй асуудал олон байдаг юм байна. Энэ талаар холбогдох газруудад мэдэгдэж байсан уу? 

-Бид хэндээ мэдэгдэх юм бэ. Хойд хөршид явж байгаад асуудалд орлоо гэхэд сумынхаа Засаг даргад л хамгийн түрүүнд мэдэгддэг. Сумын Засаг дарга зохицуулж болох зүйл байвал бидэнд тусалдаг. Өөрөөр хүндрэл, бэрхшээлтэй зүйлсээ хэлэх хүн байхгүй шүү дээ. Бид чинь бор зүрхээрээ л яваа хүмүүс. Энд нэг зүйлсийг ярихгүй өнгөрч болохгүй байна. Манай улсын хил гаалийн ажилтнууд үнэндээ хилээр нэвтэрч байгаа иргэдэд соёлтой  үйлчилгээ үзүүлдгээрээ хөрш хоёр орноосоо ялгарч байна. Юм болгоныг л муу хэлээд байдаг. Манай хил гаалийнхан харин ч ажлаа сайн хийдэг юм. Хятадын хил гааль шалгалт ихтэй ч гайгүй үйлчилгээтэй. Хилээр олон нэвтэрсэн байвал маш хурдан нэвтрүүлдэг. Гэтэл ОХУ-ын хил гааль хамгийн их хүнд сурталтай. Тэр тусмаа манайханд бүр ч их дарамт шахалт үзүүлэх юм. Яагаад тэгээд байгааг ойлгохгүй байгаа. Машинтай явж байгаад замын дүрэм зөрчлөө гэдэг ч юм уу, оросуудтай үл ойлголцох байдал үүсгэх гэдэг ч юм уу жижигхэн асуудал гаргахад л хар тамга дарчих юм. Нэг гэдийчихвэл ёстой гэдийсэн шиг гэдийнэ. “Машиныхаа запас дугуйг та нар зарчихдаг биз дээ” гээд хилээр гаргахгүй байх жишээтэй. 

-Оросуудад манайхны барааг худалдаж авах эрэлт тийм их байдаг юм уу?

-Оросуудын цалин өндөр. Амьдралын боломж сайжирчихсан. Дээр нь их цамаан улсууд шүү дээ. Мөнгөтэй хүмүүс нь оймсыг нэг өдөр өмсөж, шинэ цамцыг хэдхэн өмсөөд л тайлаад шидчихдэг. Бас сүүлийн үеийн загварын хувцас их сонирхож байна. Тэднийг хэрэгцээнд зориулсан хувцас болон бусад хэрэглэлийг бид л хангаж өгч чадаж байна шүү дээ. Тийм болохоор бидний барааг үнэ цохиод л авчихдаг. 

-Хил гаалийн хүнд суртлаас гадна дээрмийн бүлэглэл их байдаг гэсэн. Энэ талаар ярихгүй юу?

-Мафи ихтэй улс гэвэл Орос л байна. Танхай залуус ихтэй. Гудамжинд охид, хөвгүүд нь архи, пиво уугаад л зогсож байна. Жижиглэнгийн наймаа хийдэг биднийг дээрэмдэж тоноод байх нь бага. Гэхдээ жижиг гарын бүлэглэлүүд дээрэм хийдэг. Тэдэнтэй л таарчихгүй бол. Дөрөв хоногийн өмнө Боорз орчихоод ирлээ. Надаас бараа худалдаж авдаг нэг дэлгүүр байсан юм. Тэгсэн сая очсон шатчихсан байна. Бүлэглэлүүд нь хэсэг хэсгээрээ хувааж аваад худалдаа хийж байгаа хүмүүсээс татвар авдаг юм. Тэр дэлгүүр татвараа төлж чадаагүйгээс болоод шатаалгачихсан гэсэн. 

-Оросууд манай улс руу орж ирээд хэрэгцээт зүйлсээ худалдаад авах боломж байгаа юу?

-Уг нь оросууд манай улсад ирэх сонирхол их байдаг юм. Тэдэнд манай улсад нэвтрэхэд ямар ч асуудал байхгүй шүү дээ. Хоёр жилийн өмнөөс Эрээнцавын хилийн боомт дээр виз олгодог болчихсон. Хилийн цаана байгаа мянга гаруй буриад гарын үсгээ цуглуулаад манайханд энд виз олгодог болох талаар хандсан. Үүнийг нь жил гаруй өмнө Гадаад харилцааны сайд Л.Болд ирээд асуудлыг шийдээд өгчихсөн. Оросуудад Монголын хил гааль нээлттэй л байна шүү дээ. Ямар ч асуудал байхгүй. Оросууд ч наашаа ирэх сонирхол байдаг. Даанч зам харгуй хөгжөөгүй болохоор наашаа зүглэхгүй байх шиг байна. Дорнод аймгийн төв хүртэл муу замаар олон цаг давхидаг юм. Тэгээд л ирэхгүй байна. Сумын захиргаа чөлөөт зах зээлийн бүс барихаар төлөвлөж байгаа гэсэн. Эрээнцав дээр чөлөөт бүсийн худалдаа нээгдэх юм бол Оросууд наашаа цувж өгнө дөө” гэв.

“ТӨР, ЗАСГИЙН УДИРДЛАГУУД ОРОСУУДТАЙ ЯРИЛЦАЖ БАЙГААД ЭНД ВИЗ ОЛГОДОГ БОЛЧИХООСОЙ”

Эрээнцавын хилийн боомт дээр сэтгүүлч ирсэн сургаар наймаачид ирж уулзалдах юм. Тэд “Цаад төр засгийн удирдлагууд оросуудтай ярилцаж байгаад энд виз олгодог болчих. Тэгвэл олон хүний амьдрал дээшлэх гээд байна гэдгийг сониноороо дамжуулж өгөөрэй” гэж гуйх ажээ. Энд бараа дардаг 200 орчим хүмүүст Оросын хил дээр виз олгодог болох нь юу юунаас илүү чухал гэсэн. 

Монголын наймаачид урд хөршөөс шууд Орос руу бараагаа ачдаг болжээ. Манжуураар дамжуулаад төмөр зам, хурдны замаар нь авчирдаг болсон байна. Хэрэв мөнгөтэй хэн нэгэн энд томоохон худалдааны төв барих юм бол энд байгаа хэдэн наймаачид хэдэн мянган оросыг нааш нь дагуулаад ирэх боломжтой гэнэ. Эрээнцавд худалдааны төв л  үгүйлэгдэж байна.  Хэрэв худалдааны төв барьчих юм бол урд хөршөөс хэрэгцээт барааг маш хурдан оруулаад ирэх боломжтой гэнэ. Гуанжоу мужаас бараа татаад түүнийгээ Эрээнцав дээр төвлөрүүлэх. Тэр барааг нь Чита мужийнхан орж ирээд худалдан авах том зах зээл энд харагдаж байна лээ. 

Өмнө нь Соловьевск хилийн боомтоор дамжин Эрээнцав руу оросууд байнга орж гардаг байсан гэнэ. Эрээнцавын хүүхдүүд хилийн торны доогуур шургаад тосгонд очдог. Эрээнцавынхан очиж оросуудтай найрладаг. Оросууд ч Чулуунхороот сум руу хамаатныдаа ирж байгаа юм шиг хил нэвтрэн орж ирдэг байжээ. Тэгсэн 1990 оноос хойш оросууд манай улсын хил рүү хамраа ч цухуйлгахаа байсан гэнэ. Зургаан жилийн өмнөөс л буриадууд хамаатнуудтайгаа уулзах гэж энэ боомтоор орж ирэх болжээ. Он гарсаар  Соловьевск хилийн боомтоор 20 гаруй орос орж ирсэн гэдгийг хил гаалийнхан хэлж байна. Зунаас агийн буриадууд олноор орж ирэх юм гэсэн. Оросууд наашаа орж ирэх хүсэл байдаг боловч эзгүй хээр талд юугаа ч хийж ирэх юм гэдэг байна. Эрээнцавын боомт дээр иймэрхүү сонин сайхан байна. Улсынхаа хилээр инээж гарсан иргэд Оросын хилээр уур омгоо барьж ядан цухалдаад л орж ирэх дүр төрх эндээс харагдана.

ГУРВАН УЛСЫН ХИЛИЙН ЗААГ ДЭЭР

Эрээнцавын хилийн боомт дээрээс гурван улсын хилийн зааг байх газар руу хөдөллөө. Боомтоос зүүн тийшээ хөндий дундуур машинтай давхисаар хилийн цэргийн ангийн застав дээр ирэв. Заставын даргаас зөвшөөрөл аваад, гурван хилийн зааг дээр очлоо. Өнжмөл шаргал өвс найгасан захгүй хөндий нутаг цэлийх ажээ. Гурван улсын хилийн 0 багана энд байна.1993 онд гурван улсын төлөөлөгчид нийлж байгаад гурван тулгуурт баганыг босгожээ. Орос улсын хил дээр цэргийн ангийн том майхан барьсан харагдана. Харин Хятадын хил дээр жижигхэн явуулын байшин байна. Өнгөрсөн жилээс эхлэн хоёр хөрш улс гурван улсын хилийн зааг газраа аялал жуулчлалын бүс болгох үүднээс тохижуулж эхэлжээ. Хятадын тал Монгол, Оросын хилд тулган төмөр хашаа бариад өнгөт хавтангаар талбай засчихсан байна. Мөн улсынхаа бэлгэ тэмдэг бүхий хөшөөг босгочихжээ. Монголын торноос ердөө нэг метр хүрэхгүй зайд тулгачихсан байна. Оросууд ч гэсэн аялал жуулчлалын бүс болгох гэж байгаа гэнэ. Талбай засаад хайрга асгачихжээ. Мөн хоёр ч хөшөө босгож байна лээ. Урд, хойд хөрш улсын хилийн шугам манай улс руу нэлээд цөмөрч орж ирсэн байгаа харагдсан. Хилийн цэргийн ахлагч залуу “Манай улс энэ орчмыг тохижуулчихвал их хэрэгтэй. Манай оронд гурван улсын хилийн зааг хоёрхон байдаг. Нэг нь Алтай таван богд уулан дээр байдаг болохоор хүн очих боломжгүй. Харин Чулуунхороот суманд байх гурван улсын хилийн шугам дээр хүмүүс ирэх боломж байна. Хөрш улсууд тохижуулаад байхад манайхан таг чиг байна” гэж ярьж байв. Хятадууд хилийн цаахна өндөр цамхаг босгочихсон байна лээ. Цамхаг дээр нь  камер ажилладаг гэсэн. Биднийг гурван улсын хилийн зааг дээр ирэх үед Хятадын цэргүүд хилээ эргэж байв. Хятадын хилийн цэргийнхэн хайчинд явахдаа жийп машин унадаг бол  оросууд мотоцикль, машинаар хилээ эргэдэг болжээ. 

Хилийн торноос урагшаа Хятад улсын нутаг зурайн харагдана. Хятадууд гурван улсын хилийн зааг бүхий газраас холгүйхэн толгодын цаана тосгон барьж байгаа аж. Урд хөршийнхөн иргэдээ хилийн торонд тулгаж амьдруулдаг болжээ. Харин оросууд манай улс хоёр огт хөдөлгөөн хийлгүй олон жилийн нүүр үзэж байгааг Чулуунхороот сумын Засаг даргын орлогч хэлж байсан. Энд ойрын хэдэн жил хилийн элдэв зөрчил гаралгүй, амгалан тайван байгаа гэнэ. Манай талаас малчид хилийн зурвасаас хол байдаг болохоор мал уруудаж хил давна гэсэн ойлголт байхгүй гэнэ. Хятадын тал  ч нам гүм байдаг аж. Харин Оросоос жил бүрийн хавар, намар түймэр орж ирдэг ч энэ хавар гараагүй гэнэ.  

Ийнхүү гурван улсыг холбосон зааг дээрээс Чулуунхороот сумын төв рүү хөдөллөө. 1600 хүн амтай энэ сумын амьдрал хэрхэн өрнөж байдаг юм бол.

ҮРГЭЛЖЛЭЛ БИЙ. 

Э.ХҮРЭЛБААТАР

Categories
арын-нүүр булангууд мэдээ

Бүрэн зэвсэгтэй ХХI зууны хүн

Түүхийн номон дээр эртний зэвсэглэсэн рыцарь цэргийн зургийг баримтжуулан үзүүлдэг. Одооны хүмүүсийн санаатай санамсаргүй үлдээсэн ул мөр ирээдүйд сонин л байх байх даа.

ХХI зуун ба 2000 гаран оноос хойшхи үеийн ажил хэрэгч байрын эрэгтэй эмэгтэй хүмүүс өглөө гэрээс гарахдаа биендээ овоо их новш агсдаг болсон байна шүү. Юун түрүүн далбагар том гар утас ба түүний дагалдах хэрэгслүүдээ хармайлахаа үл мартана. Хүүхэд хөгшингүй хол ойрын харааны аль нэг нь больсон тул нүдэн дотроо юм уу гаднаа зүүдэг шилээ тэмтэрцгээнэ. Мөн усанд хийгээд хонуулсан хиймэл шүднүүд байна. Охид хүүхнүүдийн нүүрний  будаг шунхны хувьд тэрэнгүйгээр хаалгаараа ч цухуйхгүй. Их багын хэмжээ, чанар нь өөр өөр болохоос цөмөөрөө “кошлаак” дүүрэн юм чихэж авна даа. Тэгээд халууны адуу ялаархах аятай цаг мөч тутам үс гэзэгтэйгээ ноцолдон мөнхийн толгой хаялаастай. Өөр юу мартчихав. 

Жолооны ба ажлын үнэмлэх, банкны, дэлгүүрийн хөнгөлөлтийн, оюутны тэтгэлгийн, автобусанд үнэгүй суудаг картууд үзэг дэвтэр хутга бахинаас илүү байнга хэрэг болно. Уруул, чих, хуруу, бугуй, хүзүү тус бүрт заавал байх ёстой гангараа, түүнийг өдөр тутам сольж тохируулах хуваарь гэж бий. Бөгж ээмэг, цагны аль нэгийг нь мартаад олны дунд орчихвол турсикгүй яваа мэт эвгүй оргино. За тэгээд нас ялимгүй өгсөх тусам даралтны, чихрийн шижингийн, тархи толгойны өвчин намдаах эмнүүдээ базаах хэрэг гарна. Цаашилбал тамхичид, интернэтийн үнэнч гишүүд гээд явбал хэрэгсэл улам нэмэгдэнэ.

Өнөөдөр хэнбугай ч нийгмээс хамааралгүйгээр хээрийн чоно шиг дүүлж чадахаа больсныг дээрх “зэвсэг”-нүүд илтгэнэ. Ийнхүү бүрэн зэвсэглэж байж нэгэн өдрийн ажил амьдрал өрнөж байна даа. 

Ж.ГАНГАА

Categories
булангууд мэдээ томилолт

Гурван улсын хил дээрх Эрээнцавын эвдэрхий вокзал

Эрээнцавын өртөөн дээ­рээс галт тэрэг Баянтүмэнгийн өртөө буюу Дорнод аймгийн төв рүү  хөдлөх гэж  байхад очлоо. Галт тэрэгний зүтгүүрийн араас суудлын хоёр, ачааны нэг вагон залгажээ. Аймгийн төв орох гэж байгаа сумын иргэд ачаа бараагаа барьсаар зүүн Эрээнцавын өртөөн дээр ирцгээж байв. Галт тэрэгний үйлчлэгч эмэгтэй “Та нар бараг л гэрээ нүүлгэчих юм. Хүн суулгадаг болохоос ачаа тээвэрлэдэг юм уу” гээд л загнах юм. Вагон руу ачаа бараагаа зөөж байгаа иргэд түүний хэлж байгааг тоож байгаа шинж ер алга.
Хайрцаг, шуудай, цүнхтэй, аймгийн төвд амьдардаг хүүхдэдээ гэрийн тавилга гэх мэт зүйлс оруулсаар байв. Төмөр замын дэр модыг солих ажил хийсэн болохоор галт тэрэг арав гаруй хоног яваагүй гэнэ. Үүнээс болж аймаг явах гэсэн иргэд олон болж өртөөний тэр хавийн хөл хөдөлгөөн ихэсчээ. Эрээн­цаваас аймгийн төв ороход 4500 төгрөгөөр билет авдаг байна. 13:00 цагт хөдлөөд 270 гаруй километр газрыг есөн цаг туулаад очдог ажээ. Харин машинаар явахад хо­рин мянган төгрөгийн замын зардал төлөөд долоон цаг орчим явна. Зам гэж авах юм байхгүй. Дэржигнэсэн замаар 40 километр цагийн хурдтай явж байсан. Оросууд Эрээнцаваас аймгийн төв рүү явах­даа “Согтуу монголчуудын гар­гасан мурилзсан зам” хэмээн шоолж ярьдаг гэнэ.  Чойбалсан орох зорчигчид дунд ачаа багатай хоёр эмэг­тэй зогсож байв. Тэд уйлал­даад л байх юм. Орос руу урд хөршийн бараа зөөдөг гэнэ. Тэгсэн Оросын хилийн боомтынхон гадаад паспорт дээр нь хар тамга дараад явуулчихаж. Хар тамга дарах болсон шалтгаан нь жил гаруйн өмнө Боорз хотод машинтай явж байгаад хурд хэтрүүлсэн гэх шалтгаанаар торгуулж байсан гэнэ. Үүнээс болоод  хар тамга дарчихжээ. Ойрын хэдэн жилдээ хойд хөрш рүү зүглэхгүй болж хил давуулан хувцас худалдаалах бизнес нь талаар өнгөрчээ. Аймгийн төв орж гурав хоноод эргээд хил гарах гэж байсан аж.

Манжуураар арав гаруй сая төгрөгийн хувцас транзит тээврээр ирж байжээ. Тэгсэн хар тамга даруулаад хүнд байдалтай буцаж байгаа нь энэ аж. Ийн 13:00 цаг болох гэж байхад галт тэрэг дуут дохиогоо хангинуулаад хөдөллөө. Өртөөн дээр үлд­­сэн хүмүүс тал тал тий­шээгээ таран одов. Зүүн Эрээнцавын тэр хавиар нам гүм, хаа нэгтээ морьтой, мотоцикльтой хүн явахаас өөр хөл хөдөлгөөн байхгүй. Сумын төв дээрээс хилийн цаадах тосгоны иргэдийн чангаар дуулах, хоорондоо ярих, тахиа донгодох нь тод сонсогдох ажээ. Монголын зүүн хойд хязгаар Монгол, Орос, Хятад улсын хилийн заагт орших  Дорнод аймгийн Чулуунхороот сумаас бэлтгэ­сэн сурвалжлагаа дээрх үйл явдлаас эхэлж байна. Томилолтын сурвалжлагаа эндээс эхэлсэн нь сумын хөл хөдөлгөөн болдог ганц газар нь болохоор тэр. Эрээнцавын өртөө гэх хаягтай жижигхэн цагаан байшин бий. Гадна талыг нь цагаанаар шохойдоод хэрэндээ л өөд нь татдаг бололтой юм. Гэвч цагийн эрхээр хуучирч мууджээ. Вокзалын ажилчдын амь­дардаг байшингууд ч эхнээсээ нурж эхэлсэн байна.
Энэ сумыг Чулуунхороот гэхээсээ илүүтэй Эрээнцав гэж хүмүүс нэршээд сурчих­сан. Бусад сумдаас ялга­рах онцлог нь гурван улсын хилийн заагт, торгон хил дээр байдаг. Оросын хилийн торноос ердөө 300 метрийн зайтай байдаг юм. Харин урд хөршийн  хилээс 70 орчим километрийн зайтай. Эрээнцав өртөөний төмөр  80 гаруй километр яваад л Боорз гэх 35 мянган хүн амтай хотод очино. Боорз хотод Хятад, Оросыг холбосон төмөр зам бий. Өөрөөр хэлбэл Зүүн Азийг Дорнод Сибирь цаашлаад Европ тивтэй хол­босон төмөр зам Монголын хилээс 80 километрийн цаана байна гэсэн үг. Боорз хотоос  өмнөд зүг рүү явах төмөр зам урд хөршийн хилээр гарч Хайлаар, Харбин, Манжуур зэрэг хотуудаар дайрч явсаар хоёр салаалдаг байна. Нэг нь Хятад улсын урд хэсэг рүү. Нөгөөх нь хойд Солонгосын хил рүү буюу Пхеньян хоттой холбогдоно. Төмөр замын төгсгөлд томоохон хэд хэ­дэн усан боомт бий. Усан боомтоор хоёр Солонгос улс төдийгүй Япон улс ачаа бараагаар зорчдог байна. Эрээнцавын өртөөнөөс Зүүн Азийн орнууд руу ингэж холбогдох гарц харагдах ажээ. Харин Боорз хотоос баруун хойшоо явсан төмөр зам сая гаруй хүн амтай Чита муж,  Улаан-Үд, Москва, тэндээсээ цаашаа Европын орнууд руу холбогддог. Эрээн­цавын сангийн аж ахуй байх үед улсын фондын өвсийг эндээс бэлтгэдэг байжээ. Хадсан өвсөө баруун аймгийн малчдад хүргэх гэж  газраар явах гэхээр цаг хугацаа алддаг. Унаа тэрэг, бензин тосноос авахуулаад  асуудал олон байсан гэнэ. Харин Чойбалсан хотоос хөдөлсөн галт тэрэг Эрээнцаваас өвс ачаад хил гарч Чита муж ороод тэндээсээ Улаан-Үд хүрээд Алтанбулагийн боомтоор эргэн улсынхаа хилээр орж ирэн баруун айм­гууд руу өвсөө тараадаг байжээ. Ийм л Ази, Европыг холбосон төмөр замын зангилаан дээр Эрээнцавын өртөө оршин байна.
Эрээнцав өртөө гэж ёотон  шиг дөрвөлжин цагаан байшинд төмөр замын хэдэн ажилчид сууж байна. Эндээс  ачаа тээврийн хувьд маш хямд зардлаар аймгийн төв рүү явдаг байна. Нэг вагонд 60 гаруй тонныг ачдаг байна. 60 тонн ачааг 300 мянган төгрөгөөр ачиж аймгийн төв оруулдаг гэдгийг Эрээнцав өртөөний ажилчид хэлж байна лээ. Хилээр ачаа тээвэрлэх боломжтой гэсэн. Гэхдээ Монголоос Орос руу ачаа гаргадаг хүн байхгүй аж. Харин Оросоос энэ боомтоор зүүн гурван аймгийн хэрэгцээг хангах шатахуун орж ирдэг байна. Үүнээс өөр хөл хөдөлгөөн огт байхгүй гэсэн. Төмөр замын ажилчид вагон явчих юм бол хийх ажилгүй шахам суудаг. 1930-1990 он хүртэл Эрээнцав боомт хөл хөдөлгөөнд дарагдсан газар байжээ. Оросууд энэ төмөр замыг бидэнд барьж өгсөн түүхтэй. Соловьевск-Эрээнцав-Баянтүмэний өр­гөн царигийн 238 километр төмөр замыг барьж байсан түүх нь Халх голын дайнтай шууд холбоотой юм. Түүхэнд зарлаагүй дайн нэрээр үлдсэн Халх голын дайнд Японы цэргийн 50 гаруй мянган хүн, Монгол, Зөвлөлтийн 18,5 мянган хүн амь насаа алдсан ширүүн тулаан болсон хэмээн тэмдэглэгдэн үлдсэн байдаг. Тулааны үед хэрэглэгдсэн бүх буу, зэвсэг, техникүүдийг энэ замаар зөөсөн аж. Анх Японы түрэмгийлэгчдийн эсрэг хүчээ зузаатгахын тулд яаралтай ачаа тээвэрлэхэд эхний ээлжинд гурван мянга гаруй танк, пулемёт гэх зэрэг техник, мянга гаруй автоцистерн хэрэгтэй гэх мэт тооцоог гаргаж цэргийн анги, дивизийн өдөр тутмын хэрэглээг тасралт­гүй хан­гах ачаа тээвэр, анги сал­­барын ажилтнууд, байл­дагчдыг тээвэрлэхийн тулд энэхүү төмөр замыг 1939 оны арваннэгдүгээр сард ашиглалтад оруулж байжээ. Буу зэвсэг, тоног төхөөрөмж цэрэг, хоол хүнс гээд хойд хөршөөс ирсэн бүх зүйлс энэ боомтоор дамжин төмөр замаар ирдэг байсан талаар нутгийн иргэд ярих юм. Халхголын дайн дууссанаас хойш Эрээнцавын сангийн аж ахуй байгуулагдаж атар газрыг хагалж тариа тарих ажил энд өрнөсөн байдаг. Газар тариалангийн бүх тех­­никүүд энэ боомтоор ирж байжээ. Эрээнцавын боомтоор Оросоос нарийн ноост хонийг олон мянгаар оруулж ирж байжээ.
Энэ мэтээр төмөр замыг ашигладаг байж. Харин 1990 оноос хойш долоо хоногт хоёр удаа галт тэрэг явахаас өөр хөдөлгөөнгүй байна.
Эрээнцаваас явсан төмөр зам Чойбалсан хот хүрээд л төгсөнө. Аймгийн төв хүр­тэлх мухар замтай гэсэн үг. Энэ мухар төмөр замыг цааш үргэлжлүүлж Улаанбаатар хотын төмөр замтай холбочих юм бол Зүүн өмнөд Азийн зах зээлийг холбосон төмөр зам энд байна. Хэрэв энэ зам ашиглалтад орчих юм бол Япон, Солонгос зэрэг 200-300 гаруй сая хүн амтай Зүүн хойд Азийн орнуудын зах зээлийн үүд хаалга манай оронд цэлий­­тэл  нээгдэж байна гэсэн үг юм. Монголоос уул уурхайн бүх л баялгийг Хятадын зах зээлээс хамааралгүй дэлхийн зах зээлд нийлүүлэх боломж энд харагдаж байна. Мөн Зүүн Азийн орнуудаас машин, техник, тоног төхөөрөмжөөс авахуулаад нефть гээд бүх зүйлсийг маш хямд үнээр оруулж ирэх боломж бай­на. Үүнийг манайхан огт анзаа­рахгүй байсаар өдий олон жилийн нүүрийг үзэж байна. Монгол Улсыг хөгжилд авчрах гарц бүхий төмөр зам хэзээ ашиглах нь тодорхойгүй олон жилийн нүүрийг үзжээ. Уг нь энэ төмөр замыг ашиглах талаар нэлээд ажил өрнөсөн боловч одоо таг зогсчээ. Сайншанд-Чойбалсанг хол­босон төмөр зам барих ажил 2011 онд эхэлсэн. Нэг км өргөн царигтай төмөр зам барихад ойролцоогоор 2.2-2.5 сая ам.доллар зарцуулах шаардлагатай гэсэн тооцоог гаргасан байдаг. Хэдийгээр их хэмжээний хөрөнгө оруулалт хэрэгтэй ч энэ замыг барьснаар манай улс олон улсын зах зээлд өрсөлдөх чадамж, нэмүү өртөгтэй бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх боломж нээгдэх талаар холбогдох хүмүүс ярьж байсан. Манай улс жилд 60 сая тонн уул уурхайн бүтээгдэхүүн экспортлох тоо­цоо гаргаад байгаа. Үүнийг машины тэвшээр зөөгөөд байх нь хэцүү. Тиймээс төмөр зам зайлшгүй хэрэгтэй. Тэгэхээр энэ төмөр зам ашиглалтад орвол 60 сая тонн уул уурхайн бүтээгдэхүүний ихэнх хувийг тээвэрлэх нь гарцаагүй. Дорнын тал нутаг өрнийг холбо­сон хамгийн дөт төмөр замыг холбох ажил баригдах эсэх нь одоогоор эргэлзээтэй байна.
Энэ талаар Чулуунхороот сумын Засаг дарга З.Гэрэлт-Од “Хэдийгээр манай сум хөгжил муу ч гэсэн хүнд хэцүү үеэ даван туулсан гэхэд бол­но. 1990 оноос хойш сумын иргэдийн амьдрал хүнд байсан нь үнэн. Тэр байдлаасаа бид гарч эхэлж байна. Харин одоо Чулуунхороот сум хэрхэн хөгжих вэ гэсэн асуудал байгаа юм. Чулуунхороот сумыг Монгол Улсын хөгжлийн цэг дээр оршин байгаа сум гэж ойлгодог. Сайншандыг Дорнод аймгийн төвтэй холбох төмөр зам барих ажил уг нь эхэлж байсан юм. Гэтэл ажил нь зогсоод байгаа гэж сонссон. Бид хурдхан шиг л ашиглалтад ороод манай боомтоор галт тэрэг гардаг болоосой гэж хүсэх юм. Хэрэв төмөр зам холбогдоод ачаа тээврийн галт тэрэг яваад эхэлбэл манай сумынхныг амьдрал ч дагаад хөгжинө. Эндээс 80 хүрэхгүй километрийн цаана хоёр улсыг холбосон төмөр зам байна. Тэр замаар уул уурхайн олборлосон нүүрс зэргээ гаргаж болно. Мөн эргүүлээд Япон, Солонгос зэрэг улсаас автомашин болон бусад зүйлсийг тээвэрлэж болно. Аймгийн төвтэй хатуу хучилттай замаар холбочих юм бол мөн л хоёр улсыг холбосон хурдны зам энүүхэн хойно хилийн цаана байна. Автомашины тээврээр биш галт тэрэгний тээврээр уул уурхайн бүтээгдэхүүнээ гаргаж чадвал бид дэлхийн зах зээлд өрсөлдөж чадна” хэмээн ярьж байна лээ.    

Үргэлжлэл бий
Э.ХҮРЭЛБААТАР  

Categories
арын-нүүр булангууд мэдээ

Нууц гэж байхаа больжээ

Барьж байгаа утаснаас эхлээд энэ дэлхий дээрх юм бүхэн ухаалаг болж байна. Мэдээж амьдарч буй нийгэм, эдэлж хэрэглэж байгаа эд юмс хүртэл  ухаалаг болоод байвал  сайхан. Гэвч сайны хажуугаар саар байдаг хүний хорвоо хойно. Ямар нэгэн дутагдал ямагт дагадаг жамтай аж. Яагаад гэвэл нийгэм, эд юмс ухаажих тусам нууц юм гэж байхаа больдог юм уу даа.
Саяхан нэг бүсгүй ярьж байна. Фейсбүүкийнхээ хаягийг хичнээн өөрчлөвч хартай найз залуу нь хэзээд хакердаад олчихдог гэнэ. Шальтай хардахаар зүйл байхгүй ч харааж, зүхээд амар заяаг нь үзүүлдэггүй болсон байна. Гэх мэтчилэн интернэт ертөнцтэй холбоотой хачирхалтай зүйлүүд энэ нийгэмд дүүрэн байна. Ер нь тэгээд бусдын фейсбүүк, твиттер, мессенжерт нэвтэрдэг нууц код гэдэг чинь цагдаа, хүчнийхэнд битгий хэл энгийн иргэдэд юу ч биш болсон цаг бололтой.  Нөхөртэй нь учир ургуулсан эмэгтэйн фейсбүүкийн нууц кодыг хакердаж, бусадтай юу бичилцсэнийг нь олж аваад твиттерээр тарааж, нүүрийг нь ч “шарж” байх шиг. Эхнэртэйгээ муудалцвал тэр даруй интернэтэд хэрүүлээ  бичээд тавьчихаж ч байх шиг.  Ингээд бодохоор энэ ертөнцөд нууц гэж зүйл байхаа больжээ.

Я.МӨНГӨНЦЭЦЭГ