Categories
булангууд гадаад мэдээ шинжлэх-ухаан-технологи

Чехийн эмч нар түрүү булчирхайн хорт хавдрын эм бүтээжээ DNN.mn

Морфиноос хүчтэй өвдөлт намдаах эм бүтээжээ

Чехийн эмч нар хожуу шатандаа орсон түрүү булчирхайн хорт хавдрыг эмчлэх эм бүтээж, яс шилжүүлэн суулгах мэс засалд 3D принтерээр хэвлэсэн материалыг ашиглаж эхэлжээ.

“Pluvicto” гэж нэрлэсэн уг эмийг Европын комисс хэдхэн хоногийн өмнө түрүү булчирхайн хорт хавдрын эмчилгээнд хэрэглэхийг зөвшөөрчээ. Уусмал хэлбэрээр хэрэглэдэг энэ эм нь хорт хавдрыг хожуу үе шатанд эмчилдэг бөгөөд бусад төрлийн эмчилгээ тус болоогүй өвчтөнүүдэд зориулагдсан аж.

Чехийн зүүн хойд нутагт орших Оломоуц хотын Факультетийн эмнэлгийн Цөмийн анагаах ухааны эмнэлэгт явуулсан эмнэлзүйн туршилтын үеэр “Pluvicto”-г анх удаа өвчтөнүүдэд өгчээ. Одоогоор уг эмийг олноор нь үйлдвэрлэж эхлэх, Чехийн өвчтөнүүдэд хангалттай хэмжээгээр нийлүүлэх хугацаа тодорхойгүй байна.

Чехийн эмч нар мөн Төв болон Зүүн Европын орнуудаас анх удаа 3D принтерээр хэвлэсэн хиймэл ясыг шилжүүлэн суулгах мэс заслыг хийжээ. Тодруулбал, шагайн яс солих мэс засал хийсэн байна. Мэс заслыг тус улсын зүүн өмнөд хэсэгт орших Брно хотын Факультетын эмнэлгийн Гэмтлийн клиникт хийжээ.

Categories
булангууд гадаад мэдээ шинжлэх-ухаан-технологи

Ирэх онд Сар луу судалгааны төхөөрөмжөө илгээх орнууд DNN.mn

2023 онд Орос, Энэтхэг, Европын Сансар судлалын агентлаг Сар луу, цаашлаад сансрын гүн рүү судалгааны төхөөрөмжүүдээ илгээхээр төлөвлөөд байна.

Саяхан АНУ-ын Агаарын нислэг, сансрын уудмыг шинжлэн судлах үндэсний төв /NASA/ Саран дээр сансрын нисгэгчдийг дахин буулгах зорилгоор бүтээсэн сансрын хөлгөөр Сарыг тойрон автомат нислэг үйлдсэн юм.

Сар луу судалгааны төхөөрөмжөө илгээх орнууд

Энэтхэг Сарны гадаргууг судлах газардагч модуль, өөрөө явагч төхөөрөмж бүхий “Чандраян-3” аппаратаа 2023 оны зургаадугаар сард Сар луу хөөргөхөөр төлөвлөж байна. Энэтхэг 2008 оноос “Чандраян-1” аппаратынхаа тусламжтайгаар Сарыг судалж эхэлсэн юм.

ОХУ 2023 оны долоодугаар сард “Луна-25” аппаратаа Сар луу хөөргөж, өмнөд туйлаас нь дээж авчрах төхөөрөмжийг буулгахаар зорьж байна.

Европын Сансар судлалын агентлаг “Jupiter Icy Moon Explorer” судалгааны аппаратаа 2023 оны дөрөвдүгээр сард илгээхээр төлөвлөж байна. Энэхүү аппарат нь Бархасбадь гаргийн гурван дагуул болох Ганимед, Каллистро, Европагийн гадаргуу доор нь байдаг гэж үздэг мөсөн давхаргад амьдралын ул мөр хайна.

“SpaceX” компани Японы тэрбумтан Маэзава Юсакү тэргүүтэй есөн зорчигчийг “dearMoon” төслийн хүрээнд 2023 оны сүүлээр Сар луу аялуулахаар товлоод байна. Энэ нь 100 хүнийг тээвэрлэх чадалтай “Starship” хөлгийн анхны аялал болох юм.

АНУ-ын “NASA” агентлаг “Artemis” хөтөлбөрийнхөө хоёр дахь үе шатыг 2024 онд хэрэгжүүлэхээр төлөвлөж байгаа бөгөөд энэ үе шатанд манай гаргийн цорын ганц дагуул руу сансрын нисэгчид жолоодлогот хөлгөөр ниснэ. Улмаар “Artemis III”-ыг 2025 юм уу 2026 онд хэрэгжүүлж, Саран дээр анх удаагаа эмэгтэй хүн, мөн өнгөт арьстай хүнийг буулгахаар төлөвлөж байна.

Энэ нь “NASA” 1972 онд “Аполло” хөлгийг хөөргөснөөс хойш хүн төрөлхтөн Саран дээр хөл тавьсан анхны тохиолдол болно. “NASA” энэхүү хөтөлбөртөө “Space X” компанийн “Starship” хөлгийг ашиглахаа мэдэгдээд байгаа юм.

Хятад улс 2035 он гэхэд ОХУ-тай хамтран Саран дээр судалгааны бааз байгуулахаар төлөвлөж байгаагаа мэдэгдээд байгаа ч төслийг хэрэгжүүлэх хугацааны талаар дэлгэрэнгүй танилцуулаагүй байна.

Categories
булангууд мэдээ шинжлэх-ухаан-технологи

Оросууд сансрын “Аврах ажиллагаа” явуулна DNN.mn

Дэлхийн тойрог зам дахь олон улсын сансрын станцад залгаатай Оросын “Союз МС-22” хөлөгт гэмтэл гарчээ. Үүнтэй холбогдуулан ОХУ тэнд байрлаж буй гурван сансрын нисэгчээ авчрах “Аврах ажиллагаа”-г явуулахаар төлөвлөж байна. Төлөвлөгөөгөөр сансрын хоосон хөлгийг станц руу илгээх боломжит хувилбарыг хэлэлцэж буй аж. Энэ сарын 14-нд “Союз” хөлгийн багийн хоёр гишүүн задгай сансарт гарахаар бэлдэх үед хөлгийн гаднах хөргөлтийн шингэний шугам цоорсон байна. Үүний улмаас хөргөлтийн шингэн задгай сансарт алдагдаж хөлгийн доторх температур 30 хэмд хүрч халж байна гэж нислэгийн төв удирдлага мэдэгдэв.

“Союз МС-22” хөлгийн багийн гишүүд болох Оросын сансрын нисэгч Дмитрий Петелин, Сергей Прокопьев, НАСА-гийн сансрын нисэгч Франк Рубио нар энэ оны есдүгээр сардуг станцад очоод байгаа юм.

Г.АМАРСАНАА

Categories
арын-нүүр булангууд мэдээ

Гар утсанд донтсон хүүхдүүдэд сэтгэл зүйч ингэж зөвлөж байна DNN.mn

Сурагчдын өвлийн амралт эхлээд долоо хоногийн хугацаа өнгөрчээ. Сурагчид нийт зургаан долоо хоног амарна. Энэ амралтын урт хугацаанд айл бүрт тохиолдож буй нэг асуудал байна. Энэ нь хүүхдийн цахим хэрэглээ, гар утасны дэлгэцийн донтолт.

Мэдээж гар утас удаан хугацаанд хэрэглүүлэхгүй байхын тулд ном уншуулах, хичээлийн хоцрогдлоо арилгах, цэвэр агаарт гарах, дугуйлан секцэнд хамруулах гээд олон аргууд бий боловч хүүхэд утсаа оролдсоор л байдаг. Гэртээ өөр, өөр өрөөнд гар утас руугаа гөлөрсөн хүүхдүүдийн дүр зураг танай гэрт ч байдаг болов уу. иймийн учир утасны донтолтоос хэрхэн сэргийлэх талаар зөвлөе.

“Улаанбаатар Элит” олон улсын дунд сургуулийн хүүхдийн сэтгэл судлаач Б.Номин хэлэхдээ, хүүхэд гар утсанд донтож буй нь их олон шалтгаантай байдаг. Тухайлбал, ганцаардах, гэр бүлийнхэнтэйгээ ярилцахгүй байх, нойргүйдэл гэх мэт. Хүүхэд ер нь хийх зүйл нь олдохгүй болохоор гар утсаа оролдож эхэлдэг. Тиймээс хүүхдээ гар утсанд донтуулахгүйн тулд та хүүхдийнхээ шинэ хобби сонирхлыг нь олж, гэр бүлээрээ цагийг үр бүтээлтэй өнгөрөөх, бие биенээ ойлгоход илүү цаг зарцуулж ярилцах хэрэгтэй. Хүүхдэдээ огт гар утас хэрэглүүлэхгүй гэж хатуурхах биш, өдөрт хэрэглэх хугацааг нь зааж өгөөрэй. Мөн гэр бүлээрээ дагаж мөрддөг дүрэм тогтоох ч боломжтой. Түүнчлэн өдөр бүр дасгал хөдөлгөөн хийлгэж, тогтсон цагт унтуулбал дэлгэцийн донтолт багасна гэдгийг хэлж байна.

Тэгэхээр эцэг эхчүүд хүүхдийнхээ гар утсыг нь шууд булаан авч загнаж зандраад үр дүнд хүрэхгүй аж.

Categories
булангууд мэдээ нийгэм шинжлэх-ухаан-технологи

Хятад улс амьдрал байх боломжтой гаригуудыг хайж эхэлнэ DNN.mn

БНХАУ Нарны аймгийн гадна амьдрал байх боломжтой гаргуудыг 2030 он гэхэд хайж эхлэхээр төлөвлөж байгааг тус улсын Сансар судлалын шинжлэх ухаан, технологийн корпорацын (CASC) дарга У Яньшэн мэдэгдлээ.

“2030 он гэхэд бид “Дуу хоолойн эрэлд” нэртэй хөтөлбөрийг хэрэгжүүлж эхэлнэ. Түүний зорилго бол Нарны аймгийн гаднах сансар огторгуйг судлах, хүн амьдрахад тохиромжтой гаргууд байгаа эсэхийг олж мэдэх юм” гэж тэрбээр мэдэгдсэн байна.

У Яньшэний тодруулснаар, БНХАУ Бархасбадь, Тэнгэрийн ван гаргуудыг, түүнчлэн Нарны аймгийн зах хязгаарыг судлах зорилгоор гараг хоорондын станцыг ойрын жилүүдэд хөөргөхөөр төлөвлөж байна. 2025 оны орчимд Хятад улс дэлхийгээс харьцангуй ойрхон буй солирууд руу сансрын автомат хөлөг хөөргөнө гэж тэрбээр хэлэв.

“Үүнээс гадна, ойрын 10-15 жилд Хятад улс Ангараг гаргийн хөрсний дээжийг дэлхийд авчрах даалгаврыг гүйцэтгэнэ” гэж CASC-ын тэргүүн хэлсэн байна. 2028 он гэхэд Бээжин Саран дээр олон улсын станцын суурь бүтцийг бий болгохоор төлөвлөж байгааг тэрбээр нэмж дурдлаа. Түүнчлэн Хятадын мэргэжилтнүүд дэлхий орчмын тойрог замд 150 хүртэл тонн ачаа хүргэх хүчин чадалтай, “Чанжэн-9” шинэ хүнд зөөгч пуужин бүтээж байгааг сануулжээ.

“Бидний зорилго бол 2030 он гэхэд бусад тэргүүлэх орны дунд Хятад улсын байр суурийг бэхжүүлж, 2045 он гэхэд бүх чиглэлээр сансрын хүчирхэг гүрэн болох юм” гэж У Яньшэн цохон тэмдэглэв.

Categories
булангууд мэдээ нийгэм шинжлэх-ухаан-технологи

Шинжлэх ухааны олон улсын сэтгүүлд Монголын 4 бүтээл нийтлэгджээ DNN.mn

Дэлхийн шинжлэх ухааны мэдээллийн санд бүртгэлтэй шинжлэх ухааны олон улсын нэр хүндтэй сэтгүүлүүдэд манай улсаас энэ онд 4 өгүүлэл нийтлэгджээ. Тодруулбал, “Web of Science” мэдээллийн санд бүртгэлтэй SSCI, SCI, AHCI индекстэй олон улсад нэр хүндтэй мэргэжлийн сэтгүүлүүдэд монгол эрдэмтэд ажлын бүтээлээ хэвлүүлснийг МУИС-иас танилцууллаа.

Манай улсаас 4 өгүүллийн нэгийг бие даасан байдлаар, гурвыг нь хамтран зохиогчоор хэвлүүлжээ. Өгүүллэгүүд нь агаарын болон хөрсний бохирдлын чиглэлээр, дэлхийн уур амьсгаын өөрчлөлттэй холбоотой судалгааны бүтээлүүд байна. Тухайн сэтгүүлүүд нь олон улсын чансаагаар тухайн салбартаа тэргүүлэгч зиндааны, бүрэн нээлттэй болон өндөр төлбөртэй, эрэлт ихтэй, ихэнх нь хэвлэмэл болон цахим сэтгүүлүүд байгааг МУИС-ийн захирлын үүрэг гүйцэтгэгч профессор Д.Бадарч тодотгож байна.

Тэрбээр, “Манай эрдэмтэн, багш нарын бүтээл олон улсад хэвлэгдэн гарч буй нь дэлхий биднийг илүү сонирхон үнэлж эхэлж байгаагийн нэг том илрэл болж, мэргэжилтнүүд үнэлж буй”-г хэллээ.

МУИС-д 660 орчим эрдэмтэн багш ажиллдаг. Тэдгээрийн 130-ынх нь эрдэм шинжилгээний бүтээл олон улсын шинжлэх ухааны томоохон сэтгүүлүүдэд хэвлэгдээд байна. Нийтлэл бүтээлүүдийг салбараар авч үзвэл хүрээлэн буй орчин, экологи, математик, инженерчлэл, хими, ургамал судлал, геологи, копьютерийн шинжлэх ухаан, биологийн олон янз байдлыг хамгаалах зэрэг чиглэлээр хамгийн олон өгүүлэл хэвлэгджээ.

Энэ нь сургууль дотоод дүрэмдээ багш нараа олон улсад бүтээлээ нийтлүүлэхийг тусгах болсон, хоёрт, сургуулийн удирдлага багш нарын бүтээлээ урамшуулдагтай холбоотой хэмээн МУИС-ийн Хүрээлэн буй орчин, ойн инженерийн тэнхимийн эрхлэгч н.Сономдагва тайлбарлаж байна.

Categories
арын-нүүр булангууд мэдээ

Хов их ярьдаг хүмүүс ухаалаг хэсэгтээ ашиглагдаж байдаг DNN.mn

Хов их ярьж байгаа хүмүүсийн ихэнх нь өөрийгөө ховлож байгаагаа мэддэггүй. Үүнийг Дюмагийн зохиолуудаас мэдэрч болно. Хүнийг их шүүмжилдэг, хов их ярьдаг хүмүүс ухаалаг хүмүүст айхавтар ашиглагдаж ирсэн нь хүний түүх. Ухаалаг хэсэг тэдний юу ярихыг мэддэг, тэрийг нь яаж ашиглахаа бас мэддэг. Үүнийг нь өнөөх хов ярих, бусдыг муулах дуртай хэсгийнхэн огт мэдэрдэггүй. Энэ дотор ус, тосны ялгарал явагддаг. Тэднийг улс төрийн шинжлэх ухаанд “дамжуулагчид” гэж албан ёсоор томьёолдог. Бас “миний өмнөөс ажил хийж өгдөг хүмүүс” гэж ч том улстөрчид үздэг. Иймэрхүү хов ярих, бусдыг хэлэлцдэг хүмүүсийг бусдын гар хөл бологсод гэж ойлгох ёстой юм байна.

Энэ бүх зан чанар Монголд нийтлэг байгаа учраас өнөөдрийн Монголын нийгэм, монголчуудын хандлага буруу, ажил амьдрал нь стресс ихтэй байна. Яахав дээ, ярьж хөөрөх, хэн нэгнийг буруутгах үе бид бүгдэд бий. Гэхдээ ярихынхаа өмнө бодох, яасан гэж би тэр хүний тухай ярьж байгаа билээ гэж зогсолт хийх, тэвчээд үгээ залгих. Яагаад гэвэл та өөрөө зүв зүгээр байгаагүй, тэр хүний талаар хаа нэг газар ярьсан. Хариу реакци танд ирж байгаа нь тэр. Тэгэхээр зүгээр л хаана, юуг, хэнд ярихаа мэдэж явцгаа. Хов хэдүй мэдээлэл солилцох үүргийн нэг хэсэг мөн боловч шал дэмий, огт утга учиргүй нэгнийг муулах бус үг сонсох, үйлдлийг нь урьдчилж мэдрэх, цаашид үр дагавар нь ямар байхыг тооцох мэтээр хов ярьж, бусдын талаар дүгнэж байх нь танд ашигтай. Тэрнээс бусдын хатгаасанд орж, өөрт гэмгүй нэгнээ муучилж өөрийгөө хорлох хэрэг юу байгаа юм. Энэ талаар олон хүн, олон ч удаа ярьдаг, бичдэг, энэ удаад ч бас үргэлжлүүлье. Хов ярьцгааж өөрсдийгөө ховлох хэрэггүй дээ. Хов ярьж байгаа чинь хэн нэгэнд ашиглагдаж байгаа үйлдэл шүү дээ…

Categories
арын-нүүр булангууд мэдээ

Бид нэгэндээ дэндүү хайргүй хүмүүс! DNN.mn

Монгол Улс төв Азийн цээжнээ оршин тогтнодог Ардчилсан орон. Энэ улсын эзэд нь дэлхийд хаа ч байхгүй цор ганц үндэстэн хэмээн өөрсдийгөө огшоодог. Хөх толботой, хүдэр чийрэг, мянганы суут хүмүүн Чингис хааны үр сад, нүүдэлчин ард түмэн гэж. Орчин цагт бүх зүйл баримтад тулгуурлаж, үнэлэгддэг болсон. Тиймээс шинжлэх ухаанчаар дээрх асуудалд хандаж, шүтэн биширч, хүндэтгэх нь зүйтэй байх.

Гэтэл Чингис хааныгаа хэдэн онд төрснийг ч мэддэггүй монгол хүн цөөнгүй. Тэр ч нэг хэрэг. Нөгөөтэйгүүр монголчууд хаа явсан газартаа нэгнийгээ хэмлэж, нохойд барьдаг мод шиг л биесээ өшиглөх юм. Ийм цөөхүүлээ атлаа дэлхийн аль ч үндэстэнд баймааргүй хагаралтай, нэгнийхээ дээр гарах гэсэн зантай, атаархуу, “би” гэсэн үзэлтэй иргэдтэй улс Монголоос өөр байхгүй л болов уу. Бензин, түлш ховордох нь ээ гэхэд л маргааш нь үнээ нэмчихдэг. Яг ч ховордоогүй байхад шүү дээ.

Дэлхий сөнөлөө гэх шар мэдээний сургаар лаа, шүдэнз цуглуулж, зах, дэлгүүрээ нураачих шахдаг. Танил талаа хүн гэж ойлгодог. Танихгүй хүнийг “золбин” мэт үздэг. Ийм аминчхан нийгмийн хүртээмжгүй. Хүнийг хуурч, хүнд өгсөн бараанаасаа хэдэн төгрөг олсныгоо ашиг гэж итгэдэг. Ийм зах зээл, эдийн засгийн мэдлэггүй. Эх орныхоо төлөө гэх үзэл санаагаа зөвхөн уран сайхны кинонд л дүрсжүүлдэг. Үүнийгээ амжилт гэж бахархдаг. Жинхэнэ эх орончдыгоо, амьдралынхаа төлөө тэмцэн үг, үзэл бодлоо илэрхийлж байгаа нэгнээ галзуу гэж гоочилдог.

Энэхүү өнгөцхөн, өнгө мөнгөний хандлагатай. Ийм оюун санааны мунхаглалаас бид салаагүй цагт улс орны хөгжлийг томьёолоод, тодорхойлоод ч хэрэггүй. Хүнийг хайрлаж, хүнтэй хүн ёсоор харилцаж, хүнлэг хандлагатай болж байж л бусад хөгжингүй орнуудын түвшинд улс нь ч тэр, нийгэм нь ч тэр дөхөж очих боломжтой. Гэвч бид нэгэндээ дэндүү хайргүй хүмүүс юм…

Categories
булангууд мэдээ нийгэм шинжлэх-ухаан-технологи

“NASA” дэлхийн гадаргын усыг судлах хиймэл дагуул хөөргөжээ DNN.mn

NASA” дэлхийн гадаргын усыг судлах хиймэл дагуул хөөргөжээ | Sonin.MN

АНУ-ын Агаарын нислэг, сансрын уудмыг шинжлэн судлах төв /NASA/ дэлхийн гадаргын усыг ерөнхийдөө бүхэлд нь судлах хамгийн сүүлийн үеийн хиймэл дагуулыг баасан гарагт хөөргөжээ.

Гадаргын ус, далай тэнгисийн топографийг судлах аппаратыг /SWOT/ Калифорни муж улсын сансрын хүчний баазаас “SpaceX” компанийн пуужингаар хөөргөсөн байна.

“NASA”-гийн мэдээлснээр, хиймэл дагуул дэлхийн гадаргын 90 гаруй хувийн усыг судлах бөгөөд түүнээс уур амьсгалын өөрчлөлтөд далай тэнгис хэрхэн нөлөөлж байгаа, дэлхий дулаарч байгаа нь нуур, гол мөрөнд хэрхэн нөлөөлж байгаа, мөн дэлхий нийт үер зэрэг байгалийн гамшигт хэрхэн бэлтгэлтэй байх талаар дүн шинжилгээ хийх ажээ.

Хиймэл дагуул “SpaceX”-ийн “Falcon 9” пуужингийн хоёр дахь хэсгээс салсны дараа хянагч төхөөрөмжүүд хиймэл дагуулын дохиог амжилттай хүлээн авсан байна. Шинжлэх ухааны мэдээллийг ойролцоогоор зургаан сарын дараагаас цуглуулж эхлэхээсээ өмнө хиймэл дагуул хэд хэдэн хяналт шалгалт, тохируулгыг хийх гэнэ.

“NASA”, Францын Сансрын судлалын агентлаг хамтран Канад, Их Британийн Сансар судлалын агентлагуудын оролцоотойгоор бүтээсэн “SWOT” нь дэлхийн гадаргын усыг ерөнхийдөө бүхэлд нь судлах анхны хөтөлбөр болж байгааг “NASA” цохон тэмдэглэжээ.

Categories
арын-нүүр булангууд мэдээ

НОМ ЯРЬЖ ӨГЬЕ: “Геродот ТҮҮХ” DNN.mn

Дэлхийн түүхийн эцэг эртний Грекийн түүхч, түүхийн эцэг гэж алдаршсан Геродот мэө480-490 оны хоорондоос мэө425 оны орчим хүртэл аж төрж байжээ. Түүнийг анхны газар зүйч, аялан судлагчдын нэг гэж үздэг.Түүний “Түүх” гэдэг есөн дэвтэр бүтээл байдаг.Дан түүх биш газар зүй, аялан судлагчдын зүгээс хийсэн бүтээл болой. Геродот тухайн үеийнхээ л бүх мэддэг улсаар зорчиж байсан буюу Перс, Вавилон, Египет, Итали, Грек, Бага Азийн орнууд,Газрын дундад орны ихэнх арал, Хар тэнгис, Крым зэрэг газраар явжээ.Тэрбээр түүхэн домог, үлгэр, гэрчүүдийн аман яриа зэргээс энэ номыг бүтээсэн тул маш үнэ цэнэтэй бүтээл гэж үздэг.Тэр томоохон худалдаачны хүү учир эдийн засгийн боломжтой байсан нь энэ аялалд нөлөөлжээ.Тухайн үед дэлхийн хүн ам олон төрөл байсан ч нэг зан заншил түгээмэл байсан нь сонин. Тэр нь андгай л өргөсөн бол түүнээ хатуу чандаар сахин мөрддөг байжээ. Тэгэхлээр тэр үеийн хүмүүсийн яриа худал байх учиргүй юм. Худал байсан нь тухайн үеийн л хүмүүсийн нийтлэг ойлголт тийм байжээ л гэсэн үг аж. Уг номноос дан скиф үндэстэнтэй холбоотой хэсгүүдийг орчуулан Монгол Улсад 2009 онд хэвлэжээ. Номыг Б. Галаарид орчуулсан бөгөөд “Цадиг” хэвлэлийн газар хэвлэн гаргасан. Яагаад скифүүдтэй холбоотойг орчуулсан юм бэ гэвэл скиф гэдэг нь монголчуудын өвөг дээдэс юм гэж үздэгтэй холбоотой. Ямар ч байсан энэ скиф нь нүүдэлчид байсан гэдэг нь баталгаатай аж.Тэгээд уншиж үзэхэд манайхны тухай бичсэн гадаадын сурвалжуудтай адилхан ч юм уу төстөй байх нь үнэн байна. “Скиф ардууд ямагт хамгийн эртнийх гэгддэг байсан” гэж гэрэгийн (Грек) түүхч Юстин бичжээ. “Эдүгээгээс 30 зууны өмнө цэцэглэж явсан Шүмэрүүд монгол толботой байсан, мөн мэө500 зууны чанадад европыг донсолгож явсан скифүүд ч монгол ёс заншлаа хадгалсаар байжээ” гэж эрдэмтэн зохиолч Л.Түдэв зохиол бүтээлдээ тэмдэглэж байжээ.Скифүүдийн тухай уг түүхэнд тэд эхнэр сонгож авдаг ч эмэгтэйчүүдтэй нийтээрээ амьдарна. Мөн эр нь хэн нэгэнтэй ойртохыг хүсвэл өөрийнхөө саадгийг эмэгтэйнхээ гэр дээр тавиад тухтайхан хурьцдаг. Тэдэнд ямар ч хязгаарлалт тавьдаггүй.Өндөр насанд хүрэхэд түүнийг хамаатан садан нь цуглаад өтөл настныг өргөл болгон алж, махыг нь тайлгын бусад амьтантай цуг иддэг. Ингэж төгсөх нь тэдний хувьд эрхэм зүйл байдаг. Хэрэв өтөл настан өвчтэй бол ингэдэггүй, газарт тавьдаг. Өргөл болоогүйд нь ихэд хувьгүй явдал боллоо гэж харамсдаг. Тариа тарьдаггүй, мал маллаж амьдардаг, бас загас барьж иддэг. Тэдний шүтдэг ганц бурхан нь нар. Ийм хурдан бурханд хамгийн хурдан амьтанаар тахил өргөх ёстой гэж үзэн мориор тахил өргөдөг. Хэрэв тэд хүсээгүй л бол хэн ч тэдний нутгаас буцаж ирдэггүй. Бүгд хиар цохиулаад дуусдаг. Тэд орон хот барьдаггүй, хөсөг тэргэн дээр оромжоо барин нүүдэллэн явдаг. Халдсан цэрэг хэзээ ч тэднийг олдоггүй. Тэд бүгд морин цэрэг байдаг бөгөөд хүн бүр харваач байдаг. Төмөр байдаггүй учир алт зэсээр бүх юмаа хийдэг.

Алт бол тэнд хог шороо шиг элбэг. Гүүний сүү саадаг, сүүний өнгөн хэсэг үнэтэй үлдэгдэл нь нэг их үнэ үгүй гэх мэтчилэн. Грекл баатар морио алдаад хайж яваад могой биетэй үзэсгэлэнт эмэгтэйтэй учирсан. Тэр эмэгтэй өөртэй нь ханилбал морь хаа байгааг хэлнэ гэдэг. Эмэгтэй эрхтэнээсээ доош могой биетэй ажуу. Грекл баатар гурван хүүтэй болоод морио аван буцдаг, могой хүүхэн хүүхдүүдээ яах вэ гэж түүнээс асууна. Баатар миний нумыг татаж чадсан хүүд нутгаа эзэмшүүл, бусдыг нь хөөж явуул гэж захидаг. Бага хүү нь эрийн цээнд хүрээд нутгаа хамгаалан суусан гэж скифүүдийн домогт өөрсдийн уг гарвалын тухай өгүүлдэг. Номын тухай товч өгүүлэхэд ийм ажгуу. Та бүхэн уншиж өвөг дээдсийнхээ тухай дэлгэрүүлэн сонирхоорой.