Category: арын-нүүр

Яг өнөөдрийн байдлаар нийслэлчүүд автомашиныхаа татварыг төлөхөөр ёстой л оволзож байна. Зургадугаар сарын 1-нээс хойш татвараа төлөлгүйгээр хөдөлгөөнд оролцвол торгуулж, цагдуулаад байдал улам хүндэрдэг учраас тэр. 

Ойрын жишээнээс харахад авто машин эзэмшигчийн гэрчилгээ солиулсны 1200 төгрөгийг төлөхийн тулд банкны үүдийг дөрвөн цаг сахиж, дугаарласан тохиолдол байна. Үүнийг бага хэрэг гэж үзвэл татварын 50-60 мянган төгрөгийг төлөх гэж байгаа хүмүүс хагас өдөр, бүтэн өдөр дугаарлах нь энүүхэнд болжээ. Учир нь авто машинтай холбоотой бүхий л татварыг нэг банк авч, татварын тамгыг нэг цонхны үйлчилгээгээр дардаг нь ийм байдалд хүргэж байна. Монголын дарга түшмэдүүд хүний төлөө иргэдийнхээ төлөө гэсэн чин сэтгэлээр шийдвэр гаргадаггүй нэг банк нэг байгууллагын талд шийдвэр гаргадаг нь ийм байдалд хүргэж байна. Нэг банкаар хураагдаж байгаа мөнгө бүх банкаар яагаад хураагдаж болохгүй гэж. Иргэддээ түргэн шуурхай үйлчлэхийн тулд нэг бус олон цонхны үйлчилгээг яагаад нэвтрүүлж болохгүй гэж. Эцсийн дүнд нэг цонх гэдэг нь нэг л цонхоор үйлчилж байгаагийн нэр биз дээ. 

Бидний хөгжилтэй гэж ярьдаг харийн оронд хүнээ, иргэнээ нэгдүгээрт тавьдаг юм билээ. Хүнээ нэгдүгээрт тавихдаа замын түгжрэл, авто зогсоол гээд хамар дорх бүх бэрхшээлийг нь шийдэж өгдөг. Харин манайд хоёр алхаад нэг, нэг алхаад хоёр бэрхшээлтэй нүүр тулдаг. Эцэстээ иргэд нийгмийн энэ мэт харилцаанд орохоос залхах шинжтэй болжээ.

Л.МӨНХТӨР

Өмнөд Монголд өөртэйгээ адил монгол хэлтнүүдтэйгээ хамт хооллоод сууж байлаа. Гадаадад гадаадаар бус ярилцах нь жинхэнэ бах тав ажгуу. Англид төрсөн азтангууд сурч боловсрох олон шаардлагаас чөлөөлөгддөгтэй эгээ л адил. Энэ орчлонгийн хаа нэгтээ өчүүхэн муу Монголоороо бахархах орон зай байгаа нь их юм. Уг нь манай садан төрөл хаа сайгүй ч хажуу дахь буриадууд гэхэд л Оросоос айж өөрсдийгөө монгол гэхээс эсвэл ичнэ.
Ар Монгол өгүүлрүүн: “Бидний борог амьдрал янз бүр л явна. Их гүрэн бараадсан тань ямар ч буруу алга. Манайхан өөрсдийгөө яая гэж байж, өдий болтол орон сууцтай ч болж чадахгүй  хэвтэж “Улс эх орон, тусгаар тогтнолын төлөө” гэж   орилох дуртайг нь яана. Ам бүл бага, бусдад нөлөөлчихөөр хөгжиж чадахгүй бидэн шигт нь энэ эрх чөлөө, ардчилал гээч лайг сэтгэлдээ тээж явах ямар хэрэг байна гэж бодогдох л юм. Цалин өндөр, эрүүл саруул л байвал өөр санаа зовох зүйлгүй та нар юутай  аз жаргалтай амьдарна вэ?”
Өвөр Монгол хариулруун:-“Эй журамт андаа яалаа гэж дээ. Битгий л тэгж үзээрэй. Тусгаар тогтносон бүрэн эрхт та нарыгаа бид чинь үндэс угсаа гал голомт минь гэж голоо зогоож явдаг юм шүү дээ. Монголд юу л болно, шинээр дуу зохиогдлоо гэхэд энд даяараа даган баясацгаана. Дундад улсад дэлхийн бүх хөгжил дэвшил бий тул барууны орны явдал сонин гайхам лав биш шүү.”
Ачир дээр харуулруун: Гарвал нэгтэндээ туг болчихоор манлайлалгүй. Төрөлх хэлээрээ тэгш зөв бялхам хэлж бичих чадамжтан нэн ховор. Өмнөх тогтолцооноосоо өнөө хэр салаагүй пиг дүүрэн хоёр нүүртнүүд хамаг бахархлыг халхлан хаана.

Ж.ГАНГАА

Түүхийн номон дээр эртний зэвсэглэсэн рыцарь цэргийн зургийг баримтжуулан үзүүлдэг. Одооны хүмүүсийн санаатай санамсаргүй үлдээсэн ул мөр ирээдүйд сонин л байх байх даа.

ХХI зуун ба 2000 гаран оноос хойшхи үеийн ажил хэрэгч байрын эрэгтэй эмэгтэй хүмүүс өглөө гэрээс гарахдаа биендээ овоо их новш агсдаг болсон байна шүү. Юун түрүүн далбагар том гар утас ба түүний дагалдах хэрэгслүүдээ хармайлахаа үл мартана. Хүүхэд хөгшингүй хол ойрын харааны аль нэг нь больсон тул нүдэн дотроо юм уу гаднаа зүүдэг шилээ тэмтэрцгээнэ. Мөн усанд хийгээд хонуулсан хиймэл шүднүүд байна. Охид хүүхнүүдийн нүүрний  будаг шунхны хувьд тэрэнгүйгээр хаалгаараа ч цухуйхгүй. Их багын хэмжээ, чанар нь өөр өөр болохоос цөмөөрөө “кошлаак” дүүрэн юм чихэж авна даа. Тэгээд халууны адуу ялаархах аятай цаг мөч тутам үс гэзэгтэйгээ ноцолдон мөнхийн толгой хаялаастай. Өөр юу мартчихав. 

Жолооны ба ажлын үнэмлэх, банкны, дэлгүүрийн хөнгөлөлтийн, оюутны тэтгэлгийн, автобусанд үнэгүй суудаг картууд үзэг дэвтэр хутга бахинаас илүү байнга хэрэг болно. Уруул, чих, хуруу, бугуй, хүзүү тус бүрт заавал байх ёстой гангараа, түүнийг өдөр тутам сольж тохируулах хуваарь гэж бий. Бөгж ээмэг, цагны аль нэгийг нь мартаад олны дунд орчихвол турсикгүй яваа мэт эвгүй оргино. За тэгээд нас ялимгүй өгсөх тусам даралтны, чихрийн шижингийн, тархи толгойны өвчин намдаах эмнүүдээ базаах хэрэг гарна. Цаашилбал тамхичид, интернэтийн үнэнч гишүүд гээд явбал хэрэгсэл улам нэмэгдэнэ.

Өнөөдөр хэнбугай ч нийгмээс хамааралгүйгээр хээрийн чоно шиг дүүлж чадахаа больсныг дээрх “зэвсэг”-нүүд илтгэнэ. Ийнхүү бүрэн зэвсэглэж байж нэгэн өдрийн ажил амьдрал өрнөж байна даа. 

Ж.ГАНГАА

Барьж байгаа утаснаас эхлээд энэ дэлхий дээрх юм бүхэн ухаалаг болж байна. Мэдээж амьдарч буй нийгэм, эдэлж хэрэглэж байгаа эд юмс хүртэл  ухаалаг болоод байвал  сайхан. Гэвч сайны хажуугаар саар байдаг хүний хорвоо хойно. Ямар нэгэн дутагдал ямагт дагадаг жамтай аж. Яагаад гэвэл нийгэм, эд юмс ухаажих тусам нууц юм гэж байхаа больдог юм уу даа.
Саяхан нэг бүсгүй ярьж байна. Фейсбүүкийнхээ хаягийг хичнээн өөрчлөвч хартай найз залуу нь хэзээд хакердаад олчихдог гэнэ. Шальтай хардахаар зүйл байхгүй ч харааж, зүхээд амар заяаг нь үзүүлдэггүй болсон байна. Гэх мэтчилэн интернэт ертөнцтэй холбоотой хачирхалтай зүйлүүд энэ нийгэмд дүүрэн байна. Ер нь тэгээд бусдын фейсбүүк, твиттер, мессенжерт нэвтэрдэг нууц код гэдэг чинь цагдаа, хүчнийхэнд битгий хэл энгийн иргэдэд юу ч биш болсон цаг бололтой.  Нөхөртэй нь учир ургуулсан эмэгтэйн фейсбүүкийн нууц кодыг хакердаж, бусадтай юу бичилцсэнийг нь олж аваад твиттерээр тарааж, нүүрийг нь ч “шарж” байх шиг. Эхнэртэйгээ муудалцвал тэр даруй интернэтэд хэрүүлээ  бичээд тавьчихаж ч байх шиг.  Ингээд бодохоор энэ ертөнцөд нууц гэж зүйл байхаа больжээ.

Я.МӨНГӨНЦЭЦЭГ

Хүн төрөлхтөн хэдэн мянганы турш олон ч зүйлийг нээн хөгжүүлсээр иржээ. Өнөөгийн өндөр барилгуудаас эхлээд тог цахилгаан, өдөр тутмын хүнс гээд хэрэглээ бүхэн байгалиас хүний нийгэм рүү шилжсэн бүтээлүүд. Гэхдээ шинэ санаа, шинэ бүтээл бүхэн төгс байсангүй. Зохион бүтээгчид нь хүртэл харамсч, амиа егүүтгэсэн бүтээлүүд ч цөөнгүй байдаг.
Автомат буу, атомын бөмбөг гээд бүтээгдээгүй бол энэ дэлхий дээр илүү сайхан байх тохиолдлуудыг нэрлэвэл цөөнгүй юм. Энэ жагсаалтад мэдээж архи орно. Архийг хүн төрөлхтөн чулуун зэвсгийн үеэс төмөр, хүрэл зэвсгийн шатанд ахисан даруйдаа нээн илрүүлсэн гэдэг. Бараг хоолоо олигтойхон болгоод идчих чадамжгүй нөхдүүд улаан буудайг нэрж сархад үйлдвэрлэн согтуурч “солиордог” байсан байгаа юм. Нэг ёсондоо гурил идэхийн тулд бус согтуурахын тулд улаан буудайг тариалдаг байж, бидний дээд өвөг. Архи гэдэг ундаа араасаа хар барааныг дагуулдаг гэдгийг олж нээсэн хүмүүс нь тухайн үедээ мэдээгүй байж таарна. Тэгэхээр архи, архины хэрэглээ хүнтэй хамт төрөөгүй, төрмөл биш учраас таслан зогсоож болох тал бас байна. Үүнийг хувь хүний ухамсраар шийдэх боломжтойг олон ч эрдэмтэн хэлдгийг л хэрэгжүүлчих хэрэгтэй байгаа юм. Хүн бүр үүнийг ухамсарлаж ойлговол улмаар бидний хэрэглээний жагсаалтаас хасагдах боломж байгааг ч олж харах хэрэгтэй. Нэг ёсондоо өвөг дээдсийнхээ алдааг засч хүний нийгэмд ямар ч хэрэггүй атомын бөмбөг, автомат буу, архи, тамхинаас татгалзах боломж зөвхөн бидэнд л байгаа. 

Л.Мөнхтөр

Бид газар нутгаа ашиглаж чадаж байна уу. Улсынхаа нийслэл Улаанбаатар хотод  л чихэлдэж, шахалдан, бухимдаж амьдарч байна. Дөрвөн уулын дундах  давчуухан газар нутаг дээр л хөгжил дэвшлийг бий болгох гэж зүтгэцгээнэ. Өмнөговь зэрэг цөөн хэдэн аймагт уул уурхайн компаниуд газрын баялаг ашиглаж байна. Өөрөөр цэлийсэн их тал нутгаа ашиглаж чадахгүй л байна даа гэх бодол дорнын их талаар явж байхад бодогдов. Үнэхээр л нийслэл хотоос гараад 50 километр хүрэхгүй давхиад цэлийсэн хээр нутаг угтана. Манай орны зүүн хэсэгт  уул, толгод гээд нүдэнд бүртийх ч зүйлгүй өнжмөл шаргал өвс найгасан тал нутаг байх. Мэнэнгийн их тал, Хөх нуур, Эрээнцавын их талд хэдэн малчин усаа бараадаж малаа бэлчээн аж төрцгөөнө. Туулаад барамгүй цэлийсэн их талыг огт ашиглахгүй өдий хүрч байна. Энд хэдэн ч том хот босгож болохоор.  Хэнтийн нуруу, Минжийн хангай, Хөвсгөлийн их тайга нутаг гээд хүний хөл хүрээгүй газар олон. Усанд нь метр гаруй урт тул загас сэлээд, ан амьтад дүүрэн идээшлэх. Морь, онгоцноос өөр зүйл хүрэхгүй ян сарьдаг хөвч, тайга огт эзэнгүй байна. Ядахдаа өгөрч унасан модыг нь ашиглаж болмоор. Тэнд унанги мод дүүрэн байна лээ.  Баруун тал Алтайн нурууны ар, өврөөр говь, хангай хосолсон газар нутаг мөн л эзэнгүй. Баруун аймгийн ихэнх иргэд хот руу нүүгээд ирцгээсэн. Цавчим өндөр уулс бүхий нутаг хэзээд ашиглахад бэлэн байна. Эзэнгүйдсэн энэ газар нутаг дээр дэлхийд гайхагдсан олон хот, тосгодыг босгож болмоор санагдана. Бид энэ их газар, нутгаа хэзээ бүрэн ашиглах юм бол доо.

Э.Хүрэлбаатар    

Дэлгүүрээс авсан дороо голж орхисон  хувцас хунар  танд байдаг л байлгүй. Ялангуяа хүүхнүүдэд иймэрхүү зуршил гэм биш зан байдаг. Загвар нь таалагдахгүй ч шинээрээ,  хаяхад хайран, шатаахад тиймхэн хувцас хунараа хамаатан садны хүн амьтанд гуйх шахуу өгч байж далд оруулдаг. Эдгээр хувцас хунарыг хэр тааруу үнээр худалдаж аваад хэрэгтэй хэн нэг нь авах боломжийг олгодог дэлгүүр байвал зүгээр дээ.   Гадаадаас ирдэг комиссын барааны талаар энд ярих гээгүй юм. Ер нь монголчууд гадаадынхны өмсч хэрэглэж байсан эд зүйлсээс эрээлж цээрлэлгүй хэрэглэж байгаа юм чинь энэ төрлийн бизнесийн орон зай байгаа л байлгүй. Гэр оронд хөглөрч хог шахуу болсон хэрэггүй эд зүйлсээсээ хэдэн төгрөгийн ашигтайгаар сална гэдэг сайхан санаа. Хямдхан  хувцас хунар  эрж хайсан  хүмүүс байж л таараа.  Хуучин хувцас, эдлэлийн бизнес хотын хогийг ч багасгах буянтай үйлс. Загвар хөөдөг хүмүүс энэ төрлийн дэлгүүрийн гол нийлүүлэгч байх вий. Манай нэг ах лав шинэ загварын зурагт гарах болгонд телевизээ сольдог сонин зуршилтай. Японд амьдарч байгаад ирсэн танил маань хэлсэн юм аа. Манайхан тэнд очихоороо үнэтэй дэлгүүрээс юм авч дийлэхгүй. Хуучин бараа зардаг дэлгүүрийн сүлжээгээр орох дуртай байдаг гэсэн.  Японд хуучин бараа, хувцас эдлэлийн сүлжээ дэлгүүр байдаг гэнэ. Монголд ч бас ийм хэдэн дэлгүүрийн хэрэгцээ бий дээ бий.

Б.ЯНЖМАА 

Зовлон, жаргал ээлжилдэг хорвоо гэж ярьдаг. Сар шинийн идээнийхээ үеийг хүртэл жаргал, зовлон, жаргал гэж өрдөг сүсэг бий. “Багаасаа зовлон үзэж, хэцүү амьдрал туулсан болохоор өтлөхдөө жаргах нь дамжиггүй”, “Зовлон үзсэн хүн ухаантай байх нь аргагүй”, “Хүүхдийг хэтэрхий жаргалд умбуулах дэмий. Бага ч гэсэн зовлонг мэдрүүлж өсгө” гэх мэтээр ярих хүн олон. Багадаа зовлон үзсэн хүн жаргадаг гэдэг нь худлаа. Ихэнх тохиолдолд зовсон хүнийг бусад нь өрөвдөж, энхрийлдэг. Тэр хэрээрээ бусдад буруу тохдог, хэн нэгнээр өрөвдүүлж өөрийнхөө хэргийг бүтээгээд сурчихсан байдаг. Амжилттай яваа нэгнийг өөртөө тусалсангүй гэж өс санаж, хэн нэгэн заавал зовлонг нь зохицуулах учиртай мэт аашлах нь элбэг. Ингэж бусдаар өрөвдүүлж, тэдний дэмжлэгээр өдөр, хоногийг өнгөрөөгөөд байхад жаргах нь юу л бол. Тиймээс л зовлон, жаргал биш зовлон зовлон болоод байгаа хэрэг.
Хүүхдийнхээ хажууд болохгүй, бүтэхгүй, байхгүйн зовлон тоочиж, амьдралд сургах гэсний хэрэггүй мэт. Таныг өрөвдөж байгаа хүүхэд өөр хэн нэгэнд зовлон тоочихоос хэтрэхгүй. Харин болж бүтэж байгаа бүхнээ дэргэдэх хүмүүстээ, хүүхдэдээ нээ. Жаргалтай хүн бардам, бусдадаа гэрэл түгээж жаргал, жаргалыг дагуулдаг.

Б.Цэцэгдэлгэр

Барууны аль нэгэн оронд юмны үнэ өсвөл бөөн дуу шуугиан дэгдэж, иргэд нь үймэлддэг. Гэтэл монголчууд тэрэнд огт санаа зовдоггүй нь сонирхол төрүүлж байна гэж гадныхан гайхжээ.

Латин Америкийн нэгэн улсад ариун цэврийн цаасны үнэ өснө гэхэд хүн бүр дэлгүүрт дугаарлаж бүтэн жил хэрэглэх цаасаа худалдан авч хомсдол үүсгэж байсан үйл явдал болсон. Гэтэл Монголд юмны үнэ өсч байна, өсөх байх гэсэн мэдээллийг эдийн засагчид өгдөг ч үүнд ач холбогдол өгч хашгирч байгаа хүмүүс бараг алга. Өнөөдөр 850 төгрөгийн үнэтэй байсан талх маргааш 860 болчихвол хэн ч уурлаж бухимдаж жагсдаггүй. “Яагаад юмны үнэ өсгөөд байна” гэж худалдагч руу ширэв татаад л өнгөрцгөөдөг.

Хүн төрөлхтөн нэг дэлхий дээр, нэг агаараар амьсгалдаг ч аливаа үйл явдалд өөр өөрийнхөөрөө ханддаг. Тухайн нэг асуудлыг үндэстэн, улс бүр өөрийнхөөрөө хүлээж авна. Төгрөг суларч, доллар чангарч байгаа нь бидний амьдралд хамаатай ч монголчууд үүнд өндөр ач холбогдол өгөөд дагаж сэтгэлээр хямрахгүй байна. Тиймдээ ч “Эдийн засгийн хямрал биш хүндрэлтэй үе” гэж ярьцгаах болсон. Тухайн асуудлыг хэн ямар өнцгөөс харж байгаа нь чухал. 250 төгрөг байсан бүтээгдэхүүн 450 төгрөг болсон нь бухимдал төрүүлж болох ч болж байгаа үйл явцыг уужуу тайван, хүлээцтэй хүлээн авч байгаа нь сэтгэлзүйн хувьд ухаалаг байгааг илтгэнэ. Ухаалаг байгаа болохоор өөрт байгаагаа зүй зохистой, тооцоотой зарцуулна гэсэн үг.

Д.ГАНСАРУУЛ

Сүүлийн үед хэвлэлээр гарч байгаа мэдээ, мэдээллийг харвал олон жилийн турш цагдаа нөхрийнхөө дарамтад байсан бүсгүй учир битүүлгээр өндрөөс унаж амь насаа алдсан тухай, уулнаас хоёр эмэгтэйн цогцос олдсон тэгэхдээ толгой, хөл гарыг нь тасалж, бүр овоон дор булсан байсан гэхчлэн үргэлжилнэ. Эмэгтэйчүүд гадуур  гарсан ч амь насанд нь аюултай, гэртээ байсан ч гэр бүлийн хүчирхийлэлд дарамтлуулж хорвоогоос халих цөвүүн цаг иржээ. Үнэндээ эрэгтэй, эмэгтэй хоёр хүйсийн хүмүүс бие, физиологийн хувьд ялгаатай ч нийгмийн нэг гишүүний хувьд ямар ч эрх, үүргийн ялгаагүй амьдрах ёстой. Энэ бүхэн Үндсэн хуулиар баталгаажсан улс оронд бид амьдарч байгаа. Гэвч өнөөдөр өрнөж буй үйл явдлууд үүний яг эсрэг байна. Эмэгтэй хүнийг өшиглөх эрх ганц л хүнд буй. Тэр нь эхийнхээ хэвлийд өсөн бойжиж байгаа бяцхан үрд нь байдаг. Өөр хэнд ч биш. Энэ ертөнцөд хүн болон мэндлэхээр  ирсэн тэр бяцхан хүний жаахан хөлөөрөө нудчин эхийнхээ хэвлийг өшигчих нь хязгааргүй аз жаргалыг бэлэглэж байдаг. Заримдаа эхийнхээ ууж байгаа аягатай цайг нь цалгиатал нудчих нь бий. Харин үүнээс өөрөөр өшиглөж, өр рүү нь чичиж болохгүй.
Онлайн ертөнцөд ихээхэн тархаж байгаа “Эмэгтэй хүнийг өшиглөх эрх зөвхөн хэвлийд байдаг үрд нь л буй” гэдэг үгтэй санал нэгдэж, лайк дарсан олон мянган хүн энэ бодлоо өөрийнхөө хийдэл, байдалтайгаа тохируулан бүсгүй хүнд хүндэтгэлтэй хандаасай билээ.

Э.ЭНЭРЭЛ