Category: арын-нүүр

Дүр эсгэн сайн сайхан амьтан болох шиг амар бөгөөд амттай зүйл байдаггүй. Сайхан сэтгэлтэй, өрөвчхөн, ядарсан хүн амьтанд тусч бүүр сүүлийн ганц цамцаа тайлаад өгөхөд бэлэн гэж нийтэд итгүүлэхэд л болоод явчихна. Бас хүнд тус хүргэж чадахаар эдийн засгийн боломжтой гэдгээ үргэлж гайхуулж явахаа мэдэх хэрэгтэй. Юманд ханачихсан “амьдрахад нэг их юм хэрэггүй дээ” гэсгээд.

Ингээд явахад их явдаг даа. Үлгэр домог болон сургаалуудад ингээд яваад байхад яг тийм хүн болчихдог гэж их сургадаг. Бодвол үүндээ итгэвэл тэгдэг байх аа. Энэ итгэл сургаал нь өөртэйгөө зөрчилдвөл бүх зүйл худлаа болоод явчихдаг юм билээ.

Хэрэв та сайн хүн байх гэвэл дотоод мөн чанараа адилхан сайн хүн болгохгүй бол худал жүжиглэсэн дүр эсгэсэн амьтнаас өөр юу ч биш болдог.

Өөрөө өөртэйгөө зөрчилдөөд эхлэхээр тэр хүний амьдрал утгаа алддагийг бид ойлгодоггүй. Мөн чанар чинь ямар юм бэ гэдгээ эхлээд ойлгох нь хамгийн чухал байдаг гэж ахмадууд хэлж байхыг олонтаа сонсож байлаа. Тэгэхлээр мөн чанартайгаа адилхан амьдарвал их амар юм байна л гэсэн үг.

Ямар ч хүн дандаа муу байдаггүй, бас дандаа сайн байдаггүй юм гэнэ лээ. Үүнд ичээд нэрэлхээд байх юм байхгүй л гэсэн үг юм даа.Эрээнтэй бараантай хорвоод үүнээс өөр ч яах билээ. Эцсийн дүндээ дүр эсгэж худал жүжиглээд хэрэггүй, байдгаараа л байцгаая л гэх гээд байгаа ухаантай юм л даа.

Хүмүүс усан дээр алхахыг, агаарт нисэхийг гайхамшиг гэж боддог. Яг үнэндээ бол газар дэлхий дээр, хөрс шороон дээр алхахаас илүү гайхамшиг гэж байхгүй” гэж Бурхан багш айлджээ. Эв энгийн, өдөр тутмын зүйлийг Будда гайхамшиг гэж тунхаглажээ.

Үнэхээр ч энэхэн цэнхэр дэлхийд өнөөдөр бид амар тайван алхаж явна. Аавтай, ээжтэй, ах эгчтэйгээ, амраг хань, алагхан үрстэйгээ аз жаргалтай амьдарч байна. Хүүхэд балчир насандаа бид үргэлж иймээрээ, үргэлж инээж явах мэт л боддог, холын холд байгаа ямархан нэгэн аз жаргалыг мөрөөдөн мөрөөдөн өсдөг билээ. Өсөх тусам өдөр хоногоор амьдрал бидэнд хатуу хөтүүг мэдрүүлсээр, бас аз жаргалыг амсуулсаар байдаг.

Хамгийн хайртай хүмүүс маань нэг нэгээрээ алсран одовч, бас хайрлахгүй байхын аргагүй хүмүүс нэг нэгээрээ цуварч ирсээр л байдаг. Амьдарч буй энэ насандаа бид аав ээж, ах дүү, амраг садан, алаг үрс, найз нөхдийн ерөөлтэй иржээ. Эргэн тойрноо анхаараад нэг сайн хар даа, дандаа ойр дотны хайрлам сайхан хүмүүс. Муудахаа мууддаг ч миний амьдралыг утга учиртай болгож байгаа тийм л гайхамшигт хүмүүс хүрээлж байна. Цэнхэр тэнгэр, уудам тал, нар сар, байшин барилга, гэр орон, хайртай бүхэн маань бүгд надад зориулагдсан юм.

Хэн хэзээ ингэж мэдэрч чадах билээ. Хэзээ, хаанахын салхин дор ингэж тэнүүн амьсгалах билээ. Эргэж энэ дэлхий дээр төрдөг ч юм уу, төөрдөг ч юм уу бүү мэд. Хүн болж төрлөө гэхэд өнөөдрийн хайртай хүмүүсээс чинь өөр хүмүүс, өөр орчин байх ч юм уу. Эргэж төрснөө ер нь мэдээ ч үү, үгүй юү. Ийм л учраас хөхрөгч тэнгэрийн дор хөрс шороон дээр амьд яваагаа мэдэрч алхах л гайхамшиг гэж Бурхан Буддаа айлджээ

Хоормог нь шим тэжээл, эмчилгээ сувиллын чанараараа хосгүй бөгөөд альбулин, глобулин гэх бөмбөлөг уургуудаас зонхилон бүтдэг. Тиймээс исэж бүрэлдэхдээ нягт тунаж шар сүү ялгаруулдаггүй нэгэн жигд маш өвөрмөц шинжтэй бүрэлдэлт үүсгэдэг сүү юм.

Хоормог нь гүүний айрагтай харьцуулахад хавьгүй өтгөн боловч хөөсөрч шуугьсан, тагнайд ууссан, исгэлэн сайхан амттай, уруул чимчигнүүлж, хамар цоргиулдаг их хийжилттэй ундаа болдог. Ингэний сүү нь хоол боловсруулах эрхтэний үйл ажиллагааг сэргээн идэвхжүүлж, тамир тэнхээ нэмж, дархлааг сайжруулдаг төдийгүй элэг, цөс, бөөрний архаг өвчнүүдийг анагаан эмчилдэг шидтэй. Ялангуяа дотор усан хаванг маш хялбар хөөж, зүрх, судасны үйл ажиллагааг идэвхжүүлдэг.

Хүний бие махбодын бодисын солилцоог асар ихээр эрчимжүүлж, маш хялбар шингэдэг учир түүнийг хүссэн хэмжээгээрээ буюу их хэмжээгээр ууж болдог цорын ганц ундаа юм. Зүрх, судасны үйл ажиллагаанд эерэг нөлөө үзүүлэн цусны даралтыг буулгаж, улмаар хэвшүүлдэг эмчилгээ сувиллын ач холбогдолтой.

Ингэний хоормогийг хоол боловсруулах эрхтэн буюу элэг, цөс, ходоод, гэдэс зонхилох төрлийн өвчлөлд сувиллын болон урьдчилан сэргийлэх зориулалтаар хэрэглэнэ. Учир нь ходоодны шүүрлийн булчирхайн үйл ажиллагааг эрчимжүүлэх, гэдэсний хэвийн үйл ажиллагааг дэмжих, бодисын солилцоог сайжруулдаг. Мөн жирэмсэн эхчүүдийн хаванг хөөх нэн тустай.

Хүний биед шингэхдээ хялбар, хоол боловсруулах эрхтний үйл ажиллагааг хөнгөвчилнө. Хамгийн гол нь хүний биеийн элдэв өвчнөөс сэргийлэх бичил биетэн агуулж байдаг онцлогтой. Эдгээр бичил биетэн нь хүний биед гаднаас орох хортой болон өвчин үүсгэх бичил биетэнтэй тэмцэж тэдгээрийг устгаж байдаг. Ялангуяа ханиад томууны улиралд орой бүр 200 гр хоормог бүлээсгэж уувал дархлаа сэргээх эмгүй эмчилгээ болно.

“Гаруна” хэвлэлийн газраас сүүлийн үед сонирхол татахуйц, уншилгүй өнгөрч боломгүй хэд хэдэн ном гаргасны нэг нь “Философи, Шинжлэх ухаан, бас бус” нэртэй бүтээл. Энэхүү уншууртай сайн бүтээлийн гол онцлог нь философи болон шинжлэх ухааныг хоршуулсанд байгаа юм. Номын өмнөх үгэнд “Энэ номоороо дамжуулан таны ердийн ойлголт, ертөнцийг харах өнцгийг тань савлуулж, “Философийн гоё сайхан”-ыг жаахан ч атугай мэдрүүлэхсэн гэж хичээлээ” гэсэн нь ерөөсөө номын агуулгыг базаад хэлчихэж байна. Үнэндээ хүмүүс философи гэхээр л аймшигтай уйтгартай, уйтай, тархи толгой хүрэхгүй гэж эмээдэг. Гэтэл угтаа философи гэх ойлголт бидний өдөр тутмын амьдралд байнга тулгарч байдаг зүйл л дээ. Жишээ нь, ямар ч хүн ганц удаа ч гэсэн “энэ амьдрал гэж чухам юу юм бэ. Би яагаад ингээд байна вэ” гэх мэт наад захын бодолд автдаг. Үнэндээ энэ бол философи.

“Философи, Шинжлэх ухаан, бас бус” ном үндсэн таван бүлгээс бүрдэнэ. “Философилог ямар нэг юм”, “Тэгээд шинжлэх ухааны талаар”, “Квант механикийн талаар” гэх мэт. Бүхнийг эргэлзэн бодох хэн нэгэн оршин буй нь хэзээд үл хувирах туйлын үнэн бөгөөд би сэтгэж байгаа учраас би оршиж байна гэдгийн мөн утга нь ийм байх нь.

…“Хэрчим” гээч юмыг харж байсан уу. Тэгвэл “Харсан” гэх хүмүүсээс “Тийм үү. Тэгвэл яг одоо харуул л даа” гэж тулгавал тухайн хүн дор нь цаасан дээр зурж үзүүлэх байх. Тэгмэгц нь “Наадхаа сайн хар даа. Өргөнтэй байгаа биз дээ. Өргөнтэй бол хэрчим болохгүй ээ” гэвэл яах вэ. Гэтэл үнэн хэрэгтээ хэрчимд өргөн байх ёсгүй бөгөөд хэн ч хэзээ ч түүнийг харах бололцоогүй болж таарах нь. Үүнтэй адилаар бид хэзээ ч төгс гурвалжин, дөрвөлжин гэх мэт дүрсүүдийг ч харж чадахгүй.

Гэрэл гэдэг зүйл ингэхэд ер нь яг юу вэ. Бөөм үү, долгион уу. Энэ асуулт тэртээ Ньютоны үес л маргаан мэтгээний гол сэдвүүдийн нэг болж иржээ. Эрдэмтэд л болсон хойно өөр өөрсдийгөө зөвтгөнө. Үндсэндээ хоёр талдаа яг тэнцүү болчихоод “гэрэл=бөөм” гэдэг дээр тогтжээ. Тэгээд явсаар байгаад 200 гаруй жилийн дараа физикч Томас Юнг туршилтаар “Өө гэрэл бол долгион” гэж нотолсныхоо хариуд шинжлэх ухаанд гадуурхагдаж эхэлжээ. Гэсэн ч хойшдын олон эрдэмтдийн буянаар гэрэл бол долгион гэдэг нь батлагдаад маргалдах зай үлдсэнгүй. Гэтэл хожмоо Эйнштейн гарч ирээд мөнөөх баталгааг “самарч” орхиж. Мань хүн гэрлийн “Бөөм” гэж үзэх нь илт ойлгомжтой зүйл гэчихжээ. Интерференцийн туршилтаар гэрэл бол долгион мөн. Харин фотоэлектрикийн туршилтаар гэрэл бол бөөм. Гэтэл энэ байдлаас болоод оюутнууд багш нараа гэрлийн тухай асуултаар дарж, бүр зугаа хийдэг гоёхон сэдэв болсон аж. За тэгээд дараагийн маргаан мэтгээн үргэлжилж таарна. Энэ бүхэнд философи гэх зүйл заавал байгаад байгаа юм.

…Хиймэл оюунаар сэтгэл бүтээж болох уу. Энд нэг бодууштай зүйл гарч ирж байгаа нь “Бусдад сэтгэл байдгийг нягтлах арга гэж байхгүй” гэх өнцөг. “Үгүй дээ, тэр хүн сэтгэлтэй байлгүй дээ” гэсэн ч маш сайн робот байвал яах вэ. Тархийг нь нээгээд үзсэн ч энэ эргэлзээ улам нэмэгдэж ч болно. Эсвэл “Би сэтгэлтэй учраас бусад хүмүүс ч адилхан бүтэцтэй, бас сэтгэлтэй байж таарна” гэж болно. Хэдийгээр ийм бодол байвч “Энэ ертөнцөд би л ганцхан жинхэнэ “би” бөгөөд бусад нь хиймэл машин, эсвэл зүүд юм билүү” гэх эргэлзээ мөн байж болно. Тиймээс ирээдүй цагт ямар ч өндөр түвшний хиймэл оюун бүтээлээ гэсэн “сэтгэл” гэгч зүйл тэнд байхыг мэдэх аргагүй болж таарах нь. Хиймлээр сэтгэл бүтээж болох уу… Ийм асуулт тавих нь эцсийн дүндээ утгагүй ажээ.

Манай улс шиг үргэлж салбар салбараараа, эсвэл бүр нийтийг хамарсан хурал чуулган хийдэг улс орон ховорхон байх. Манай ард түмэн хэлэхээс илүү хийх нь чухал гэж ярьдаг ч хэлсээр л, хуралдсаар л. Эсрэгээрээ хийж байгаа зүйлс хомс. Бөөн зардал гаргаж хийсэн хурлаараа хэлэлцсэн асуудлаа ажил хэрэг болгодоггүй. Гэсэн хэдий ч ахин дахин хуралдсаар л байдаг. Тухайлбал, өчигдөр Монголын албаны нохойн анхдугаар чуулганыг зохион байгууллаа. Хүнийхээ асуудлыг яриад хуралддаг ч шийдэж чаддаггүй байсан бол одоо бүр албаны нохдод зориулсан анхдугаар чуулган зохион байгууллаа. Анхдугаар гэхийг бодоход энэ чуулган бусад чуулганы адил цааш үргэлжлэн зохион байгуулагдах нь.

Ер нь манай улс хэзээнээс ингэж их хурал хийдэг болчихов оо. 2003 онд л лав ийм байж. Тухайн үед манай улсад АНУ-аас сууж байсан Элчин сайд Жон Дингер “Монгол шиг ингэж их хурал, семинар хийдэг улсыг би хаана ч үзээгүй” хэмээн хэвлэлд ярилцлага өгч байж. Түүний энэхүү ярилцлага бүхий сонингийн зураг саяхан цахим орчинд олны анхаарлыг татаад өнгөрлөө. Үүнээс харвал манай улс хурал, семинар их хийдгээрээ олон улсад гайхагдаад 20 жил болж байгаа юм байна. Хуралддаг, хэлэлцдэгээрээ бол Монгол Улсын хөгжил хол тасрах байлаа. Гэвч улс ч хөгжсөнгүй, хурлын тоо ч цөөрсөнгүй. Хурал, семинар, чуулга уулзалтад зарцуулах мөнгөний тоо л өссөөр байна. Хурал бүрийн ард татвар төлөгчдийн мөнгө их, бага хэмжээгээр урсаж буй. Хурал нэрийн дор төсвийн мөнгийг хий дэмий урсгасаар байдгаа хэзээ болих вэ. Хуралдаж бус хийж бүтээж үзүүлэхсэн.

Ажил, амьдралын шаардлагаар заримдаа, хааяа нэг, өдөр бүр ч байж магадгүй яриа таарахгүй, бодол зөрүүтэй, санааг нь яаж ийгээд хүлээж авах гэхээр тархинд үл наалдах хөөрөлдөөн бүхий хүнтэй таарч л байсан биз дээ. Босоод явчихмаар. Тэр хөөрөгдөгч дангаараа ярьдаг, зөвхөн өөрийнхөө зорилго, сонирхлоор өрөөлийг сонсохгүй бурдаг нэгэн байвал за бүр ч дуусаа.

Тийм үед тэр нэгэнтэй дахиж яриа өрнүүлэх хэрэггүй юм байна гэдэг ухагдахуун үлдээд л хоцордог байх.

Харин үзэл бодол ижил, өрөөлийг сонсоод өөрийнхөө санааг зөв ойлгуулах гэж хичээдэг, ярьж буй сэдэв нь танд ч, түүнд ч бас таашаалтай байх ахуйд тэр хөөрөлдөөн тансаг агаад тавлаг.

Нас нэлээн зөрүүтэй хоёр яруу найрагч дундаа ганц юм тавьчихаад ярилцаж байхыг харсан юм. Хавь ойр байгаа хүмүүс, орчлон тэдэнд дэндүү багадаж, онгод юу нь дэлгэрсэн тэр хоёр бие биеэ хөөргөөд хорвоо зөвхөн яруу найргийн хөгөнд гэгээрч амьдардаг гэх шахуу яриа өрнүүлэн байхыг хараад ийм л үед хөөрөлдөөн утга учиртай буюу гэх бодол бууж билээ. Үүнтэй адил гал гарч утаа маналзсан тэмцээн үзээд дараа нь өөртэйгөө адил нэгэнтэй тэр тулааны талаар ярилцаад маргалдаад суухад хугацаа хэрхэн өнгөрснийг үл анзаарахуйц жирэлзсэн байх. Тавлаг шүү.

Д.Бат-Эрдэнэ

ХЗДХ-ийн сайд Х.Нямбаатарын хувьд нөлөөллийн маш сайн ажлыг сая хийлээ. Хэд хоногийн өмнө 48 дугаар сургуулийн ахлах ангийн сурагчдын зодооны асуудлыг “Өдрийн сонин” сурвалжлан мэдээлж шуугиан болсон. Үүнийг Х.Нямбаатар холуур өнгөрөөсөнгүй. Тэдгээр хүүхдүүдийг, эцэг эхчүүдийнх нь хамт, багш нарын төлөөлөлтэй нь хүлээн авч уулзсан нь болдог л нэг уулзалт байсангүй. Монголын Хууль зүйн сайдуудаас анх удаа хүүхдүүдийг биечлэн хүлээн авч “Юу хийж болохгүй“ талаас нь хэлж зөвлөсөн үйл явдал болов.

Хамгийн чухал нь тэдгээр хүүхдүүдийн хувьд амьдралдаа анх удаа уулзсан хамгийн том дарга нь байх. Энэ бол Хууль зүйн сайдын хувьд онцгой нөлөөлөл. Мөн тэдэнд алдааг нь биечлэн хэлж өгсөн анхны сайд байх. Тэгэхээр “Зөв байгаарай, сайн иргэд болоорой” гэсэн ХЗДХ-ийн сайд Х.Нямбаатарын үг хүүхэд бүрийн сэтгэлд насан туршид нь хадгалагдана. Ер нь бол тэгдэг юм. Энэ л сайн. Жишээ нь, миний хувьд амьдралдаа анх удаа хамгийн том даргатай уулзсан, үгийг нь сонссон түүх бол 1996 оны сонгуулиар С.Зоригтой хамт Дорнод руу онгоцоор ниссэн бороотой өдөр юм. Түүний сурталчилгааны хэдэн хуудсыг тас тэвэрчихсэн, хөдөөний хүүхэд, суудал зэрэгцэн бээвийж явсансан. Тэрээр “За Алтангэрэлийн дүү минь, наадуулаа хариуцаж явах нь. Онгоцны буудал дээр биднийг тосно оо” гэж хэлэнгээ хойд талд суусан намхан шар ах руу хандаж “Дэмбэрэлтэй ярилцав уу, би харж амжихгүй нь, өөрсдөө мэдээд шийд…” гэж түс тас хэлсэн үг санаанд тод үлджээ. Дэмбэрэл гэдэг нь тухайн үеийн Зах зээлийн хүрээлэнгийн захирал С.Дэмбэрэл /УИХ-ын гишүүн асан Самбуугийн Дэмбэрэл/. Намхан шар ах нь УБХ-ын гишүүн асан, Женко группийн анхны захирал Д.Баярцэнгэл ах байсан юм билээ. “Өөрсдөө мэдээд шийд” гэсэн үг одоо томчуудын амнаас гарахаа больсон байх өө. “Өөрөөсөө өөр хүнд итгэж болохгүй” гэдэг цаг үе ирчихсэн болохоор. Ингэж л хүүхэд байхад анх удаа уулзсан том даргын үг сэтгэлд дурайтал үлддэг юм даа.

Айл бүрт цоо шинээрээ, эсвэл ганц нэг удаа л хэрэглэсэн шинэ шахуу зүйлүүд бишгүй их байдаг. Төрөл бүрийн гутал хувцаснаас гадна үнэтэй гоёл чимэглэл, номын цуглуулга, дурангийн хөл, аппарат, гар утас, байгалийн фото альбомууд гээд тоймгүй их юм байдаг. Эдгээрийг хаях хэцүү, сонирхдог хүнийг нь олж бэлэглэх ч явдал суудал ихтэй.

Басчиг чамгүй үнэ өртөг шингэсэн, тэгээд шинээрээ байгаа болохоор гэртээ хадгалаад байдаг. Ийм бараа бүтээгдэхүүнийг дуудлага худалдаагаар зарж борлуулдаг агентууд бий болоосой. Жишээ нь, Японы ийм төрлийн үйлчилгээ үзүүлдэг агентуудын зарим нь захиалга өгсөн үйлчлүүлэгчийнхээ гэрт өөрсдөө ирээд зарах зүйлийг нь боож баглаад авч явдаг. Тэдний бүх зүйл нь ойнлайнаар ил тод зарлагдана. Дуудлага худалдаанд төдөн хүн оролцсон, тэдэн төгрөгөөр зарагдсан. Үйлчилгээний хөлс нь ийм болсон, танд ийм мөнгө оногдох нь гээд тов тодорхой.

Эсвэл та дуудлага худалдаагаар зарах зүйлээ агентуудад өөрөө боож баглаад хүргэж өгч болно. Энэ тохиолдолд шимтгэл нь арай хямд гэх мэтээр үйлчилгээ нь өөр өөр байдаг. Ийм нэг хэрэгтэй үйлчилгээг манайд нээгээд тогтмол ажиллуулаад эхэлбэл хаана хаана тустай юм. Зарим нь дэлгүүрээс үнэтэй авах зүйлээ хавьгүй хямд төсөр худалдан авах бол зарим нь өөрт байгаа илүү бараагаа зарж, санаа амарна. Интернэт, ойнлайн үйлчилгээ эрэлттэй болсон энэ цагт хийхэд боломжийн л ажил санагдах юм.

Эгэл жирийн хүмүүсийн хэлсэн үг сэтгэлд хадаатай явах нь бий. Тэр жил Завханы нэгэн суманд жирийн малчин эмэгтэйтэй уулзаж байлаа. Номонд хайртай, хоймрынхоо авдрын хажууд цаасан хайрцагтай ном хураачихсан айл байсан сан. “Одоогийн хүмүүс хуучны нийгэм мөн сайхан байжээ гэх юм. Мэдээж сайхан нь байлгүй яахав. Харин миний хувьд ёстой нэг ёрын нийгэм байсан гэж хэлэх байна. Би чинь хичээл номдоо сурлагатай, холын мөрөөдөлтэй, юм юманд тэмүүлсэн идэвхтэй хүүхэд байлаа.

Аав ээжээсээ хол байрны хүүхдээс бөөс гарсан юм биз дээ. Багш нар маань бөөстэй хүүхэд гээд анги хэсүүлдэг юм. Сургууль даяараа шившиг боллоо. Ангийнхныхаа, эргэн тойрны хүүхдүүдийн нүүр харна гэхээс халуу оргиод. Аргагүйн эрхэнд дунд ангиасаа сургуулиасаа гарсан. Ингээд л миний амьдрал ганц бөөснөөс болж орвонгоороо эргэсэн дээ” гэв.

Эл эмэгтэй шиг хичнээн хүн сэтгэл санаа, хувь заяагаараа хохирсон бол гэж бодогддог. Хүний бүсгүй үрийг, алган дээр нь бөөсийг нь бариулаад анги хэсүүлж, “бөөстэй хүүхэд” хэмээн бүгдэд зарлаж явсан гэхээр үнэндээ харгис нийгэм. “Хүний эрхийг дээдэлсэн энэ нийгэмд төрөх минь яалаа гэж бодох үе бий. Тэгсэн бол ингээд уулын мухар сахиж суухгүй байх байсан” гэж гол харламаар хэлсэн. Тухайн үед мал дээр гарчихаад намайг бөөстэй нь анги хэсүүлсэн багш нараа үзэн яддаг байлаа. Дараа нь юмны наад цаадахыг ойлгохтойгоо болоод хүний эрх, нэр төр, ариун гэгээн бүхнийг булшилсан нийгмийг үзэн яддаг болсон гэв.

“Монголчууд бид чинь тэгтлээ яр янхандаа идэгдсэн ард түмэн байгаагүй. Оросууд л бодлогоор хийсэн, биднийг зах замбараагүй, муу муухай гэж дэлхийд харуулах гэж яр тэмбүүг зориудаар тараасан” хэмээн Д.Дашпүрэв докторын хэлснийг дээрх эмэгтэйн “бөөс”-тэй уялдуулан бодлоо.