Category: арын-нүүр

Ногоонд нь гахайгаа оруул­чихсан малчин маргалдаж байна.

-Манайх хавар зуны турш малаа хариуцаж хариулсан. Сая ганцхан удаа л гахайгаа оруулчихаж. Юун сүртэй юм гэж байна.

Тэдний гахайнууд ногоо ид боловсорсон цагаар талбайд нь ороод хоёрхон удаагийн үйлдлээр цаг гарантай бэлчээр­лэсний эцэст нийт ургацынх нь хамгийн багадаа 20 хувийг нь хэрэгцээнээс гаргаад орхисон байна. Хэрэв зах дээр аваачаад хямдхан ч болохноо зарсан бол эдний бүх гахайнаас илүү үнэ мөнгө олох орлогыг нь устгаж орхи¬сон тооцоо гарлаа. Тэгээд нэг жижигхэн торой оронд нь бөөн хэл ам болж авахаар болоод салцгаалаа.

Малчид ногоочдын бүтэн жилийн хөдөлмөрийг ингэж хорлож сүйтгэсэн тохиолдол хаа сайгүй.

Мөн үүнээс гадна байгаль цаг уураас бүрэн хараат газар тариалангийн салбар дээр намрын нартай хэдхээн өдөрт амжин цаг минуттай өрсөлдөн ургацаа хураах гэж яарцгаана. Өдөр улам богиносно, хүйтэрнэ, хяруу унана, бороо орсноо цас болж хямрага тавина, малчид нүүж ирнэ, сүүлдээ зэрлэг гахай гөрөөс хүртэл өвс гандмагц тариан талбайд орж ирэх боллоо. Буцах шувууд хэдэн мянгаараа шавж будаа түүж идээд явахаа байчихаж. Юу­тай их эрсдэл, сэтгэлийн шаналгаа вэ?.

Намрын ажил шалгаж бай­гаа нэртэй төвөөс, төрөөс эсэн бусын төлөөлөгчид цув­рал­дан хамаг ажлыг нь зогсоож дэмий донгосоод явж өгөхгүй.Зөвхөн эндээс гэхэд л нийт ургацынхаа нэлээд хувийг хурааж амжилгүй өдөр цаг алдсан тооцоо гарч байна шүү.

Ж.ГАНГАА

“Английн… сургуулийн хэсэг багш эрдэмтэд олон жил судалгаа хийсний үр дүнд хүний эрүүл мэндэд ач холбогдолтой нэгэн сонирхолтой зүйлийг нээжээ…” Хэвлэл мэдээлэл дээр иймэрхүү дуулгах сонин байсгээд л гардаг.

Тэгэхлээр аливаа их дээд, том жижиг бүх л сургуулиуд нийгмийн өмнө эрдэм ухааны зүг чиг нь болж явдаг бичигдээгүй хууль үйлчилдэг юм.

Манай сургуулиуд боло¬хоор хичээлийн хоцрогдлыг нөхөх давтлага хийвэл дээ¬дийн заяа. Их л сайндаа олим¬пиад, конкурст бэлдэх төдий.

Орон нутаг дахь дунд сургуулийн мэргэжлийн багш сурагчид өөр өөрсдийнхөө чиглэлээр янз бүрийн баримт материал цуглуулж, хувийн хэрэг, журнал шигээ хадгалаад хэвшчихэд нэг их ажил орохгүй. Хэдхэн жилийн дараа гэхэд маш ховор материал болон үнэд хүрч ч болно. 

Тухайлбал газарзүйн багш түүний дугуйлангийнхан  сум байгуулагдсан ерэн жилийн турш нутгийнхаа бүх л цаг агаарын төлөв байдлыг уйгагүй тэмдэглэж байсан бол өнөөдөр тэрүүхэндээ нээлт хийчих нь байна. Сургууль дахь судалгаа эрдмийн ажилд Шинэчлэлийн засаг төр яам зориуд ач холбогдол өгөн боломжийн төсөв суулгах замаар боловсролыг хамгийн сонирхолтой орчин болгон бичил институцийн хэмжээнд аваачсан ч болохгүй юм байхгүй. Эрдмийн тэр саруул танхимд тухлагсад хоосон цэцэрхэж байхын оронд бүтээлч эрдэмд боловсорч, үр дүнтэйгээр өдөр хоногийг өнгөрөөж, 12 жилээ бармаар юм шигээ.

Ж.ГАНГАА

Ерэн оны сүүлийн хагаст Монголыг дэлхийд төлөөлсөн ганц бөх бол чөлөөт бөхийн дэлхийн аваргын хошой медальт О.Пүрэвбаатар юм. 1999 оны дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээний алтан медалийн төлөө Канадын бөх Сиссауритай гал гарсан барилдаан хийж нэмэлт цагт ганц оноогоор ялагдаж байсныг бөх сонирхогчид санаж байгаа байх. О.Пүрэвбаатарыг бөхийн хүрээнийхэн Ооска гэж дууддаг. Тэр бол сэтгэл зүйн давамгай чанартай бөх. Нэг удаагийн дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээний хүнд жинд Г.Өсөхбаяр, Д.Сумьяабазар нар барилдахаар очиж сугалаа чанга таарчээ. Мань хоёр хатуу сугалаандаа нервтээд, нэг л тогтож өгөхгүй байсан гэдэг. Харин нэг өрөөнд байсан Ооска нь ер тоосон шинжгүй, телевиз үзээд, маазраад, идэх уух юм эргүүлээд жаргалтай амьтан хэвтээд байдаг. Өсөхөө, Сумьяа хоёр Ооскагаас асуужээ, “Чи ямар бөхтэй сугалаа таарсан юм бэ” гэж. Ооска өөдөөс нь “Хэн мэдэхэв, Монголын Ооскатай таарчихсан одоо яанаа гээд нэг нөхөр та хоёр шиг царайлаад сууж байгаа байлгүй” гэсэн гэдэг. Дэлхийд барилдаж байгаа бөх ийм л биеэ тоосон, эрэмбэ зиндаагаа мэдэрсэн, пээдгэр байж дэвжээнд ноёлдог байна.

П.ХАШЧУЛУУН

Улс орнуудын төрийн дээд хэмжээний айлчлал дахь дипломат үг хэллэгүүд маш битүү арай гэж тайлахаар шал бөөрөнхий шийдвэрүүд байдаг даа. 

Харин айлчлаад буцсан Си дарга  ба  манай Эбэ Ерөнхийлөгч хоёрын албан мэдэгдэлд Монгол Улсын тусгаар тогтнолыг ямагт хүндэтгэж хүлээн зөвшөөрч  байгаа, байх талаар шулуухан хэлж бидний санааг амраалаа.

Гэхдээ энд хоёр өөр сэтгэ¬лээр хандах ёсгүй тохиролцоо бас байна аа. Үүнд  өөрсдийн сонгосон нийгмийн тогтолцоог харилцан хүндэтгэнэ гэсэн ялигүй болзол явна билээ. Хар ухаандаа “Танайх коммунист, манайх ардчилсан ” гэдэг ч юм уу нэгнийгээ  хужаа, эрлийз, умрын зэрлэгүүд гэж байхаа энэнээс хойш больцгооё. Ялангуяа нэгнийхээ улс төрийн агуулгатай дотоод асуудалд хутгалдахгүй шүү гэж тохирох шиг.  Тэгэхлээр одоо Их Хятадаас салан тусгаарлагчдын толгойлогч Далай лам, Ажиа гэгээн  тэр­гүүт­нүүд байсгээд л Монголд гэртээ ирж  байгаа мэт тухалц¬гаадаг, тэрс үзэлт өвөрлөгч нар ар Монгол руу  зугтчихаад олдож өгдөггүй, Тайванийг мэдэн будилж тусгай улс гэж бичдэгээ өнөөдрөөс эхлэн болих л болох нь.

Гүйгүүл адуу шиг дэгдээд ирдэг харчингуудыг замд нь  уургалан баривчилж Амрыг хамгаалах газарт нь тушаагаад  оронд нь хар тамхинд орсон наймаачдаа сольж авдаг болж байгаа юм даг уу.   

Ж.ГАНГАА

Өчигдөр өглөө нүүр номоо нээхэд энэ сарын 6-ны өдөр гэрийнхээ үүднээс арван настай охин гурван настай дүүгийнхээ хамт алга болоод сураггүй байгаа тул мэдээллийг цааш тарааж өгөхийг хүссэн мэдээлэл тавигджээ. Цаашлаад жиргээ рүү ороход бас л бага насны хүү алга болсон тул зургийг нь сайн харж нүдэлж аваад цаашаа дамжуулахыг хүсчээ. Энхрий бяцхан жаалууд яагаад ар араасаа алга болоод байна вэ. Үр хүүхэд нь алга болсон эцэг, эхийн сэтгэл ямар байх билээ, гэрээсээ гарч учраа мэдэхгүй яваа тэр үрс хаана яаж яваа бол. Эмзэглэл төрөөд суухын аргагүй. Бид хүүхдүүддээ арай хайхрамжгүй, хайр үгүй хандаад байгаа юм биш биз. Саяхнаас дэгдээд байгаа нэг хэрэг биднийг асуудалд яаж ханддагийг дэндүү баталчихаж байгаа билээ. Цэцэрлэгт хүүхдээ өгсөн гэр бүлийн хоёр цэцэрлэгийн багш хүүхдийнх нь ам, гар, хөлийг нь скочдсоныг хараад холбогдох байгууллагад нь гомдол гаргаж. Харин цэцэрлэгийн эрхлэгч амыг нь скочдоогүй байсан зөвхөн хөлийг нь скочдсон байхад нэр төрд халдсан гээд хариу гомдол гаргачихжээ. Яамаар ч юм дээ. Тайлбар олдохгүй нь. Гүйж харайх насны тэр нөхдийг сандал дээрээс хөдөлгөхгүйн тулд хөлийг нь тушиж скочдох зөв юм гэж үү. Энэ бол бидний хүүхдүүддээ яаж ханддагийн тод илрэл. Мэргэжлийн байгууллага нь хүүхдүүддээ ингэж хандахаар гудамжинд яваа хүмүүсийг уйлсан хүүхдийн учрыг нь олдоггүй гэж буруутгахад ч хэцүү юм даа. 

Э.ЭНЭРЭЛ

Хичээлийн шинэ жил эхэлж нийс¬лэлд түм түжигнэж, бум бужигнаж байна. Хөдөлгөөний ачаалал нэмэгдэж, авто зам дээр хүн машин сүлэлдэж эхэлдэг үе. Нийслэлийн замын цагдаагийн газраас зам тээврийн ослоос сэр­гий­¬¬лэхийг сануулж, эцэг эх­чүүд бага насны хүүхдээ гараа­саа салгахгүй сур­гуульд нь дөхүүлнэ. Замын цагдаагаас гадна сургуулийн ойролцоо сайн дурынхан замын хөдөлгөөн зохицуулж багачуудыг ослоос хамгаалаад байгаа. Ногоон гэрэл, цагаан шугамаа цэцэрлэгтээ заал¬га¬чихсан жаалуудын зарим нь аав ээжийгээ чирэх шахам гарц руу дөхөж яваа нь ч харагдана. Ингэхээр багачууд маань ямар ч бай­сан явган хүний гарцаар, ногоон гэрлээр зам хөндлөн гарчихаад байгаа хэрэг. Багачуудаас илүү анхаарах хэрэгтэй томчууд бас байна аа. Тэд бол хөдөөнөөс ирсэн шинэ оюутнууд. Андашгүй дээ, улаан хацартай, тоом¬жиргүй байдалтай нөхдүүд зам гарахдаа яг л хөдөө тал­¬даа яваа мэт аашилна. Цэцэрлэгтээ бүү хэл сургуульдаа ч ногоон гэрэл, цагаан шугам заалгаагүй тэдэнд юун гарц. Бушуухан замын нөгөө талд хүрэхийн тулд чигээрээ гүйчихдэг. Жил бүр цөөнгүй шинэ оюутан ингэж гүйж яваад зам тээврийн ослын хохирогч болдог талаар албаныхан ярьсан. Тэднийг хохирогч болгохгүйн тулд хотын амьдралд дасч, замаар сүлжих олон машины учрыг олтол бүгд багшилъя. Гарцгүй газраар зам гарах гэж байгаа нэгийг нь гарц руу дагуулаад явахад нэг их цаг алдахгүй. Таны гараас зүүгдэж яваа хүүхдээс тань ялгаа юун. Бас жолооч та “Хөдөөний …” гэж загнаж сандаргахын оронд түр зогсоод аядуухнаар гарц заагаад өгчих.  

Б.ЦЭЦЭГДЭЛГЭР 

Хилийн цэргийн дэслэгч найзтайгаа уулзлаа. Ээлжийн амралтаа аваад хотод ирсэн гэнэ. Бид хоёрын яриа улсын минь  хил амар тайван байна уу гээд л эхэллээ. Хилчин найз маань “Хилийн зөрчил гарахаа больсон. Сүүлийн үед БНХАУ хилийн зурвас газартаа дөрвөн метр гаруй   өндөр төмөр хашаа барьчихсан. Харин манай улс  шургаа мод зоогоод өргөстэй төмөр утсаар  тор татдаг хэвээрээ байгаа. Олон нийтэд  хэлэхгүй байгаа болохоос хилийн цэргийнхэн жилийн дөрвөн улирал өргөстэй төмөр утас  залгах ажилтай байдаг болсон. Сүүлийн үед тасарсан  төмөр утас сэлбэх өргөстэй төмөр утас ирэхгүй хилчид хэцүүдэж байгаа. Үүнийг хэлж ярьдаг хүн алга байна. Сүүлийн үед олон жил болсон төмөр утас зэврээд байнга тасарч байна” гэв.  Шуурганд уруудаж ирсэн мал, цагаан зээр төмөр утсыг тас татаад хилээр гараад явчихдаг. Хил манаж байгаа хэдэн цэрэг үүнээс болоод хэцүүддэг. Нутгийн малчдын малыг хил даваад явсныг нь эргүүлэн авчирч өгөхөөс эхлээд олон ажил ундардаг байна. 

Харин урд, хойд  хөршийнхөн хилийнхээ зурвасыг төмөр хашаагаар хамгаалсан байдаг. Хилийн зурвастаа тулгаад хот тосгодтой болчихсон байдаг. Мөн хилийн зурвас газраар  өндөр цамхаг бариад камер суурилуулсан байна лээ. Харин манайхан төмөр утастай хэвээрээ л байна. Ядахдаа олон жил болсон төмөр утас нь тасраад хэцүүхэн байдалтай байна. Төмөр хашаа хилийн дагуу барьчихвал  зөрчил гарахгүй хил даван алга болоод байгаа ан амьтан ч  эх нутагтаа байна. 

Э.ХҮРЭЛБААТАР 

Есдүгээр сарын 1, ерөөсөө бидний баяр даа гэж дуулдаг ч нийслэлчүүдийн хувьд хамгийн их ачаалалтай бас стресстэй өдөр болоод байна. Учир нь энэ өдөр үр хүүхэдтэй бүхэн хөдөлгөөнд орно. Бага насны хүүхэдтэй нь хүүхдээ хөтлөөд цэцэрлэг рүү явцгаана. Нэгдүгээр ангийн хүүхдийнхээ анхны хичээлийн өдөр аав, ээж нь байлцахыг бодно. Сурагчдаас гадна оюутнуудын хичээл энэ өдөр эхэлдэг учраас замын түгжрэл дээд цэгтээ хүрнэ. Энэ өдөр ажилдаа бүрэн анхаарал хандуулаад, эрүүл ухаантай суух хүн ховор байх. Зун амралтын байдалтай намдуухан өнгөрдөг байтал чухам энэ өдөр бум бужигнаж, түм түжигнэнэ дээ. Монголын эмэгтэйчүүдийн хөдөлмөрийг дэмжих холбооноос төрийн өмчит цэцэрлэгүүдийн тарах цагийг 18 хүртэл хойшлуулах хүсэлт гаргасан байна лээ. Хэзээ болтол сургууль цэцэрлэг тарах цаг нийслэлчүүдийн бухимдлын цаг байх вэ. Хичээл яагаад заавал есдүгээр сарын 1-нд орох ёстой гэж. Бусад оронд  бол хичээл эхлэх тарах хугацааг янз бүрээр тогтоосон байдаг юм билээ. Тухайлбал, Солонгост дээд сургуулийн хичээл  долдугаар сарын 20-нд тарж, зуны амралт эхэлж байгаатай манай багш нар таарсан байна лээ. Хөх хотод наймдугаар сарын 15-нд төгсөх ангийн хичээл эхэлж  байна л гэнэ. Энэ мэтчилэн сургалтын байгууллагуудын хичээл эхлэх, амрах цагуудыг хойно урд нь оруулаад, зохицуулалт хийх боломж байж л таарна. Өвлийн ид хүйтэнд  сургууль амрах нь зүгээр гэсэн үзэл бодлыг ч бодолцмоор байгаа юм даа.

Б.ЯНЖМАА 

Монголчууд бид аян замд явж  ирсэн нэгнийгээ угтахдаа “Сайн явж ирэв үү?” гэж асуудаг. Харин “Хурдан яваад ирэв үү?” гэж хэзээ ч хэлдэггүй. Гэтэл хол замд явж байгаа жолооч нар байдаг хурдаараа бие биетэйгээ уралдахыг яана. Зам эвдрэлтэйг хэлэх үү, жолооч нарын хурдлах нь бүр ч эрсдэлтэй. 

Энэ зун хөдөө явлаа. Замд онхолдож, мөргөлдсөн машин олонтаа тааралдав. Аливаа аваар осол гэдэг ганцхан секундын дотор болдог гэдэг. Тэгэхээр манай жолооч нарын хүлээцгүй, яарч адгасан байдал ганцхан секундэд ямар их хохирол учруулдгийг замын цагдаагийнхан байнга л онцолж, анхааруулдаг. Гэвч аваар ослын тоо жил ирэх тусам нэмэгддэг судалгаа гарчээ. Аян замд яарч тэвдэхгүй явах нь аминд өлзийтэй. Хамаг хаазаа өндөрсгөж, галзуу юм шиг давхисан, тааваараа дундаж хурдтай гэлдэрсэн хоёрын очих бариа нэг байхад цагийн ялгаа тийм ч хол зөрөхгүй шүү дээ. Хурдан очихдоо биш, аян замдаа сайн явж хүрэх нь чухал. Тиймдээ ч монголчууд маань “Сайн явж ирэв үү?” хэмээн нэгнээ угтдаг билээ.

М.МӨНХЦЭЦЭГ

Энэ бол ойлгомжтой шүү дээ. “Номыг нь сурахгүй ч номхоныг нь сур” гэх ухааны юм яриад эхэлдэг. Орчин цагийн өндөр хөгжил, технологи бүхий эрх чөлөөт ардчилсан нийгэмд үзэл сурталдахаас өөрөөр амьдарч үзээгүй хуучинсагууд одоо л гашуун үнэнтэй тулгарч давчдаж байна. Шинжлэх ухааны хийсвэрээс бодит амьдрал руу шилжих, онолыг  практик руу ухаалгаар найруулан үр ашиг гаргадаг загварын ганц ч жишээ гаргах чадамжгүй бол яаж хүүхдэд мэдлэг олгож чадах юм. 

Ерөнхий боловсролын онол, хичээл болгоны ард бодит амьдрал, тодорхой бүтээмж байдаг болохоос хоосон дүн үнэлгээ нь конкурс гэгчид л хамаатай байх. Хоцрогдлын туйл болсон муусайн сургууль түүнд ажиллагсад мэдлэг оюун ухаан шаардсан ирээдүйн иргэдэд үнэхээр гологдоод эхэлжээ. 

Одоо тэгээд дэмий л эмээ өвөөтэй эвсэлдэн томоотой суу, хүмүүжилтэй бол гэсхийгээд цаг нөхцөөдөг болох нь л дээ. Олны дунд зүсээ нуусан хуурамч эелдэг мэхлээч, хүний мөсгүй ёс суртахуун гаргагчдыг яллаад шүүгээд өгчих хууль зохицуулалт байгаль нийгэм, шашны аль ч чиглэлд хангалттай бий. Коммунист болгох гээгүй л юм бол. Муу сургалттай орчинд хүмүүжсэн хүүхэд хожим юу ч мэдэхгүй хэвтэж худлаа эх оронч дүртэй, амбиц хөөсөн, байсгээд л байгууллагаараа гар бөмбөгийн тэмцээн зохиоё гэсэн хэнхэг юмнууд болцгоодог. Тэднийг ерөнхий эрдмийн хувьд яс шалгах юм бол бараг бүгдэд нь улаан нооль. Хичээлдээ суу, эрдэм сур. Юуны чинь хүмүүжил, пионерын ажил. 

Ж.ГАНГАА