Category: арын-нүүр

Хилийн цэргийн дэслэгч найзтайгаа уулзлаа. Ээлжийн амралтаа аваад хотод ирсэн гэнэ. Бид хоёрын яриа улсын минь  хил амар тайван байна уу гээд л эхэллээ. Хилчин найз маань “Хилийн зөрчил гарахаа больсон. Сүүлийн үед БНХАУ хилийн зурвас газартаа дөрвөн метр гаруй   өндөр төмөр хашаа барьчихсан. Харин манай улс  шургаа мод зоогоод өргөстэй төмөр утсаар  тор татдаг хэвээрээ байгаа. Олон нийтэд  хэлэхгүй байгаа болохоос хилийн цэргийнхэн жилийн дөрвөн улирал өргөстэй төмөр утас  залгах ажилтай байдаг болсон. Сүүлийн үед тасарсан  төмөр утас сэлбэх өргөстэй төмөр утас ирэхгүй хилчид хэцүүдэж байгаа. Үүнийг хэлж ярьдаг хүн алга байна. Сүүлийн үед олон жил болсон төмөр утас зэврээд байнга тасарч байна” гэв.  Шуурганд уруудаж ирсэн мал, цагаан зээр төмөр утсыг тас татаад хилээр гараад явчихдаг. Хил манаж байгаа хэдэн цэрэг үүнээс болоод хэцүүддэг. Нутгийн малчдын малыг хил даваад явсныг нь эргүүлэн авчирч өгөхөөс эхлээд олон ажил ундардаг байна. 

Харин урд, хойд  хөршийнхөн хилийнхээ зурвасыг төмөр хашаагаар хамгаалсан байдаг. Хилийн зурвастаа тулгаад хот тосгодтой болчихсон байдаг. Мөн хилийн зурвас газраар  өндөр цамхаг бариад камер суурилуулсан байна лээ. Харин манайхан төмөр утастай хэвээрээ л байна. Ядахдаа олон жил болсон төмөр утас нь тасраад хэцүүхэн байдалтай байна. Төмөр хашаа хилийн дагуу барьчихвал  зөрчил гарахгүй хил даван алга болоод байгаа ан амьтан ч  эх нутагтаа байна. 

Э.ХҮРЭЛБААТАР 

Есдүгээр сарын 1, ерөөсөө бидний баяр даа гэж дуулдаг ч нийслэлчүүдийн хувьд хамгийн их ачаалалтай бас стресстэй өдөр болоод байна. Учир нь энэ өдөр үр хүүхэдтэй бүхэн хөдөлгөөнд орно. Бага насны хүүхэдтэй нь хүүхдээ хөтлөөд цэцэрлэг рүү явцгаана. Нэгдүгээр ангийн хүүхдийнхээ анхны хичээлийн өдөр аав, ээж нь байлцахыг бодно. Сурагчдаас гадна оюутнуудын хичээл энэ өдөр эхэлдэг учраас замын түгжрэл дээд цэгтээ хүрнэ. Энэ өдөр ажилдаа бүрэн анхаарал хандуулаад, эрүүл ухаантай суух хүн ховор байх. Зун амралтын байдалтай намдуухан өнгөрдөг байтал чухам энэ өдөр бум бужигнаж, түм түжигнэнэ дээ. Монголын эмэгтэйчүүдийн хөдөлмөрийг дэмжих холбооноос төрийн өмчит цэцэрлэгүүдийн тарах цагийг 18 хүртэл хойшлуулах хүсэлт гаргасан байна лээ. Хэзээ болтол сургууль цэцэрлэг тарах цаг нийслэлчүүдийн бухимдлын цаг байх вэ. Хичээл яагаад заавал есдүгээр сарын 1-нд орох ёстой гэж. Бусад оронд  бол хичээл эхлэх тарах хугацааг янз бүрээр тогтоосон байдаг юм билээ. Тухайлбал, Солонгост дээд сургуулийн хичээл  долдугаар сарын 20-нд тарж, зуны амралт эхэлж байгаатай манай багш нар таарсан байна лээ. Хөх хотод наймдугаар сарын 15-нд төгсөх ангийн хичээл эхэлж  байна л гэнэ. Энэ мэтчилэн сургалтын байгууллагуудын хичээл эхлэх, амрах цагуудыг хойно урд нь оруулаад, зохицуулалт хийх боломж байж л таарна. Өвлийн ид хүйтэнд  сургууль амрах нь зүгээр гэсэн үзэл бодлыг ч бодолцмоор байгаа юм даа.

Б.ЯНЖМАА 

Монголчууд бид аян замд явж  ирсэн нэгнийгээ угтахдаа “Сайн явж ирэв үү?” гэж асуудаг. Харин “Хурдан яваад ирэв үү?” гэж хэзээ ч хэлдэггүй. Гэтэл хол замд явж байгаа жолооч нар байдаг хурдаараа бие биетэйгээ уралдахыг яана. Зам эвдрэлтэйг хэлэх үү, жолооч нарын хурдлах нь бүр ч эрсдэлтэй. 

Энэ зун хөдөө явлаа. Замд онхолдож, мөргөлдсөн машин олонтаа тааралдав. Аливаа аваар осол гэдэг ганцхан секундын дотор болдог гэдэг. Тэгэхээр манай жолооч нарын хүлээцгүй, яарч адгасан байдал ганцхан секундэд ямар их хохирол учруулдгийг замын цагдаагийнхан байнга л онцолж, анхааруулдаг. Гэвч аваар ослын тоо жил ирэх тусам нэмэгддэг судалгаа гарчээ. Аян замд яарч тэвдэхгүй явах нь аминд өлзийтэй. Хамаг хаазаа өндөрсгөж, галзуу юм шиг давхисан, тааваараа дундаж хурдтай гэлдэрсэн хоёрын очих бариа нэг байхад цагийн ялгаа тийм ч хол зөрөхгүй шүү дээ. Хурдан очихдоо биш, аян замдаа сайн явж хүрэх нь чухал. Тиймдээ ч монголчууд маань “Сайн явж ирэв үү?” хэмээн нэгнээ угтдаг билээ.

М.МӨНХЦЭЦЭГ

Энэ бол ойлгомжтой шүү дээ. “Номыг нь сурахгүй ч номхоныг нь сур” гэх ухааны юм яриад эхэлдэг. Орчин цагийн өндөр хөгжил, технологи бүхий эрх чөлөөт ардчилсан нийгэмд үзэл сурталдахаас өөрөөр амьдарч үзээгүй хуучинсагууд одоо л гашуун үнэнтэй тулгарч давчдаж байна. Шинжлэх ухааны хийсвэрээс бодит амьдрал руу шилжих, онолыг  практик руу ухаалгаар найруулан үр ашиг гаргадаг загварын ганц ч жишээ гаргах чадамжгүй бол яаж хүүхдэд мэдлэг олгож чадах юм. 

Ерөнхий боловсролын онол, хичээл болгоны ард бодит амьдрал, тодорхой бүтээмж байдаг болохоос хоосон дүн үнэлгээ нь конкурс гэгчид л хамаатай байх. Хоцрогдлын туйл болсон муусайн сургууль түүнд ажиллагсад мэдлэг оюун ухаан шаардсан ирээдүйн иргэдэд үнэхээр гологдоод эхэлжээ. 

Одоо тэгээд дэмий л эмээ өвөөтэй эвсэлдэн томоотой суу, хүмүүжилтэй бол гэсхийгээд цаг нөхцөөдөг болох нь л дээ. Олны дунд зүсээ нуусан хуурамч эелдэг мэхлээч, хүний мөсгүй ёс суртахуун гаргагчдыг яллаад шүүгээд өгчих хууль зохицуулалт байгаль нийгэм, шашны аль ч чиглэлд хангалттай бий. Коммунист болгох гээгүй л юм бол. Муу сургалттай орчинд хүмүүжсэн хүүхэд хожим юу ч мэдэхгүй хэвтэж худлаа эх оронч дүртэй, амбиц хөөсөн, байсгээд л байгууллагаараа гар бөмбөгийн тэмцээн зохиоё гэсэн хэнхэг юмнууд болцгоодог. Тэднийг ерөнхий эрдмийн хувьд яс шалгах юм бол бараг бүгдэд нь улаан нооль. Хичээлдээ суу, эрдэм сур. Юуны чинь хүмүүжил, пионерын ажил. 

Ж.ГАНГАА

Улс төрд орохоосоо өмнө давгүй бизнес эрхлээд бусадтай эвтэйхэн харьцдаг байсан нэгний тухай  танил минь хуучилсан юм. Ахмад хүмүүс түүнийг сайн хүү гэж магтаж, үеийнхэн нь сайн залуу хэмээн итгэдэг байж. Яагаад өнгөрсөн цаг дээр яриад байна гэхээр тэр УИХ-д нэр дэвшээд танигдахын аргагүй өөрчлөгдсөн. Улс төрд ороод тэр ингэтлээ өөрчлөгдөв үү. Танилын маань мэдэх тэр нэгэн залуу гэлтгүй бидний анзаарахад ч тийм хүмүүс олон болж.  Хүнийг танья гэвэл эрх мэдэл, эд хөрөнгө өгөөд үз гэж нэг үг бий. Оргүй үг биш бололтой.

Олон залуус улс төр лүү хошуурах болсон энэ цагт хүнийг танихгүй болгодог, эсвэл өөрөө өөрийгөө танихаа байчихдаг тэр зүйл рүү тэгтлээ тэмүүлэх хэрэг байна уу гэж асуумаар. Заавал улс төр гэлтгүй ээ, өмнө нь энгийн сайхан залуу байснаа арай дөнгүүрхэн алба хашаад, амьдрал нь өмнөхөөсөө дээрдээд ирэхээр өөрийгөө ч танихаа байчихдаг хүмүүс олон болж. Хүн хүнээрээ байх л сайхан. Эхийн хэвлийгээс  хүний жам ёсоор төрж, хүнд ирдэг зовлон жаргал хэнийг ч тойрдоггүй. Нэг л амьдрах хорвоо. Яаж  ч амьдралаа гэсэн хүнээрээ л байцгаая. Албан тушаал, мөнгөтэй байлаа гээд  мөнхийн шидийг олох биш дээ. Өөрийгөө ч танихгүй хүмүүс дэндүү олширвол өргөн хорвоог яаж туулах билээ. 

Д.МӨНГӨНДАЛАЙ  

Монгол Улсын гавьяат жүжигчин Ч.Амаржаргалыг олны танил болгосон дуу бол яах аргагүй “Амин нүдэн”. 

“Давхраат алаг нүд чинь хө 

Далдын гунигийг үргээнээ

  Аз заяасан алаг нүдэн

  Амьдрал хайрласан амин нүдээ” гэсэн үгтэй сайхан дууг өнөөдөр мэдэхгүй хүн байхгүй биз. Амараа гавьяат энэ дууг хүний сэтгэл зүрхэнд шингэтэл дуулсан нь урлагийн шид увидас гэж тайлбарлаж болох ч хамгийн гол нь чин сэтгэлээсээ дуулсанд гол утга учир нь байгаа юм. Тэр төрөлхийн харааны бэрхшээлтэй ч сэтгэлдээ хайртай хүнийхээ нүдийг төсөөлж, аз жаргалын гэгээг олж харснаар түмний дуртай нэг сайхан дууг амилуулж. Монголчууд “Ухаан сохор бол нүд сохор” гэдэг. Харин сэтгэлдээ мэлмийтэй хүн хөгжлийн бэрхшээлтэй ч амьдралын гэрэл гэгээгээр орчлон хорвоог гийгүүлж тольддог аж. Тиймээс л амин нүдийг амилуулж, аялгуу дууны шидээр амжилтын шатаар өгсдөг байнам. Хэрвээ “Амин нүд” дууг сэтгэлгүй хүн дуулсан бол хүн олны сэтгэл зүрхэнд ч хоногшиж амжилгүй амьгүй хөндий хүйтэн үгсийн цуглуулга төдий л байх байсан нь лавтай. Аливаа ажил үйлд сэтгэл зүрхээ зориулбал амжилт ойрхон байдгийн жирийн жишээ л энэ буюу.

Л.БАТЦЭНГЭЛ

Хотын гудамжаар  хөтлөлцөн алхах хосууд гэмт хэргийн золиос болж байгаа талаар танил цагдаа  хэлэв.  Нийслэлийн цагдаагийн газрын хулгайн гэмт хэрэгтэй тэмцэх тасагт “Найз охинтойгоо хамт явж байгаад цүнхнээс нь хамаг эд зүйлсийг нь хулгайд алдчихлаа” гэх залуусын цуваа тасрахгүй ирдэг болжээ. Зуны улиралд хотын гудамж эл хуль, нийтийн тээврийн  автобус, захуудад хүн цөөн явдаг учир халаасны хулгайн гэмт хэрэг цөөн гардаг гэнэ. Харин хотын гудамжаар хөтлөлцөн алхаж яваа хосууд эд зүйлсээ хулгайд ихээр алддаг байна. Хосууд хамт алхаж явахдаа цүнх, халаасандаа байгаа эд зүйлстээ анхаарал тавих нь сулардаг гэнэ. Тэр тусмаа  эрэгтэйчүүд найз бүсгүйтэйгээ хөтлөлцөөд нөгөө гартаа цүнхийг нь барьж явахдаа халаасны хулгайчид эд зүйлсийг нь алдчихдаг байна. Эрчүүд хамт яваа бүсгүй рүүгээ хамаг анхаарлаа хандуулна уу гэхээс гартаа барьж яваа цүнх рүү нь огт хардаггүй байна. Үүнийг халаасны хулгайч нар овжин ашиглаж, цүнхэнд нь  байсан хамаг “юм”-ыг хулгайлчихдаг байна. Нийслэлийн цагдаагийн газрын  Хулгайн гэмт хэрэгтэй тэмцэх тасгийнхан найз бүсгүйнхээ цүнхнээс эд зүйлсийг нь хулгайд алдчихлаа гэх хэргийг илрүүлдэг гэнэ. Тэгээд эд зүйлсээ хулгайд алдсан хохирогчийн утас руу залгаж хэлэхээр ихэнх нь  “Тэр хэргээс чинь болоод найз бүсгүйдээ хаягдчихсан. Одоо надад хамаагүй болсон” гэж хариулдаг байна. 

Э.ХҮРЭЛБААТАР     

Нийслэлийн цэцэрлэгийн хүүхдийн бүртгэл энэ сарын 25-29-нд хийгдэх тов гарсан. Тэртэй тэргүй хүүхэд олон, цэцэрлэгийн барилга дутагдалтай нь хэнд ч илэрхий. Тиймээс бүртгэлийн  ажил “дайн” болно доо. Нийслэлийн боловсролын газрынхан үүнээс сэрэмжлээд бүртгэл зөвхөн ажлын цагаар болно гэдгийг онцолж буй. Гэсэн ч эцэг эхчүүд цэцэрлэгийн гадна хонож өнжихөөс  урьдчилан  сэргийлэх нь юу л бол. Улсын цэцэрлэгүүдийн хэт ачаалал хувийн цэцэрлэг эрж хайгчдын тоог өргөжүүлсэн.  Баянзүрх дүүрэг дэх  хувийн цэцэрлэгүүдийн сарын төлбөр гэхэд л  250-350 мянган төгрөг байна лээ. Их сургуульд оюутан сургахын дайтай энэ төлбөрийг даах эцэг эх төдий л олонгүй болов уу. Улсаас цэцэрлэгийн нэг хүүхдэд олгодог хувьсах зардал гэж бий. Үүгээрээ хувийн цэцэрлэгийн зардлын хагас хугасыг даавал нэлээд олон хүүхэд цэцэрлэгийн босго давах вий. Үгүй бол ядаж сургуульд бэлтгэх учиртай цэцэрлэггүй үлдсэн таван настануудаа “дамжаанд” хамруулах боломж бүрдүүлэх хэрэгтэй байна даа. Үгүй бол олон эцэг эхийн хувьд хувийн ч хувьсгалын ч цэцэрлэгт харьяалалгүй хүүхдээ хэрхэн сургуульд бэлтгэхээ ч мэдэхээ байлаа.  

Б.ЯНЖМАА   

Тэр намайг тэгээд ойлгочих болов уу, энэ намайг ингээд хэлчих болов уу гэсэн айдас. Тэр намайг тэгсэн байна, энэ намайг ингэж хэлсэн байна хэмээн дамын үгэнд итгэж уурссан хүмүүс. Хүний санаагүйг санаж өөрийгөө зовоох этгээдүүдээр үнэндээ Монгол дүүрч дээ. Ажил хамтдаа хөөцөлдөж яваа анд маань хуралтай байгаад утсаа аваагүй над руу “Ажил бүтэмжгүй болох нь гээд зайгаа авч байна уу” хэмээн мессэж бичих жишээтэй. Утсаар ярьсан найз маань шууд л “Улс орныг самарч яваа төр засаг бол…” хэмээн яриагаа эхлэх. “Төвшин сайхан мэндэлчихэж болдоггүй юм уу, яасан сүрхий улс төрждөг болоо вэ” хэмээн чангахан хэлээтэхвэл “Чиний хажууд хэн байгаа болоод чанга дуугараад байна” хэмээн өөр шигээ сэтгэх. Өмнөх Засгийн үед өндөр алба хашиж явсан нөхрийн маань бухимдал өнөөдрийг хүртэл гараагүй яваа юм байна л даа. Ингэж л бодож сэтгэдэг болчихсон, бухимдаж хийрхсэн хүмүүс болж дээ, миний үеийнхний зарим нь. Ер нь тэгээд өөрийн чинь талаар худал үгийг хэн нэгэн ярьсан дуулдвал, ярьсан гэх тэр хүн рүү нь шууд залгаад л “Чи намайг тэгж ярьсан юм уу, хө” гээд асуучих нь надад амар байдаг юм. Ярьсан хүн бол андашгүй. Яриагүй хүн ч мэдэгддэг. Ингэж шууд асуучихаж чаддаг хүний хувьд хэлэхэд иймэрхүү дамын үгийн дийлэнх нь хий хоосон, бидний хооронд яс хаясан үгс байдаг юм даа. 

П.ХАШЧУЛУУН

Дотоод, гадаадын үүргэвчтэй аялал гэгч тусдаа төрөл байдаг уу. Урин цаг эхэлмэгц явган нүцгэн, унадаг дугуйтай, тэрэг түрсэн, лам хувцас өмссөн хүмүүс эзгүй хээр анхаарал татахуйц олширсоор байна. Тэднээс цөөнгүй нь хөдөө тэнэж яваад юмаа алдсан,  эрүүл мэндээрээ хохирсон хэрэг ч гардаг бололтой. Ер нь их төвөг учруулах юм. Орон нутгийн засаг захиргаан дээр давхиж орох, элдвийн юм шалгаах, гуйх, айл гэрт уриагүй байхад ороод ирэх зэрэг ичгүүр сонжуургүй аашилцгаадаг.

Дээхнэ гадаадынхан нь Монголыг, хотынхон нь хөдөөг шоолж баахан зугаацацгаасан. Урьд шарын шашны дампуурлын үед бадарчин гээд ийм балай юмнууд авгай хүүхэн эзгүйчлэн эргүүлж,  хүмүүсийг элдвээр чадаж луйварддаг байсан тухай өчнөөн домог үлгэр байдаг. 

Аялал жуулчлалын салбараас улсын болон хувийн байгууллагууд багагүй орлого олох боломж орон бүрт бий. Энэ орлогын үүдийг дотоод гадаадын үүргэвч үүрсэн золбингууд хааж үнэгүйдүүлж орхидог. Манай хөдөөнийхөн ч гэсэн орой үдшийн цагаар нохой шуугиулан, таяг тулсан хэдэн настай, эр эм нь үл мэдэгдэх шар толгойтой чөтгөр шиг юмнууд худлаа инээгээд ирвэл хэмх балбаад хөөгөөд явуулчихаж бай. Ер нь тэдний ард тоймтой улс орон албан ёсны байгууллага гэж байдаг ч үгүй байх. Янз бүрийн этгээд хачин санаачилга уриалга гарган хандив тусламж нэхэж ч байх шиг. Эднээр рекламдуулдаг байсан цаг одоо өнгөрсөн. Мөн эд биднийг хичнээн доромжиллоо гээд хэн үгийг нь  тоож сонсох юм.

Ж.ГАНГАА