Category: арын-нүүр

Сонин дээр уг нь сонин хачин зүйл бичигдэх учиртай л даа Гэхдээ сонин хачин гээд баримт нотолгоогүй, сураг төдий зүйл бичих нь бас явдалтай. Хүн төрөлхтөн луу гэдэг амьтны тухай янз бүрийн таамаг дэвшүүлж, тэдгээр нь ихэвчлэн домог яриа болсоор ирсэн. Одоогоос 10 гаруй жилийн өмнө Төвөдөд үхсэн луу олдсон тухай бичлэг “YouTube”-д тавигдаж дэлхий нийтээр шуугьсан.

Магадгүй уншигч та ч уг бичлэгийг үзсэн байх. “Үхсэн луу олджээ” гээд хайхад гараад ирнэ. Луу байдаг тухай гурван баримтын нэгд уг бичлэг ордог байна. Нөгөө нь Кавказын нурууны ойролцоох малчны харсан гэгдэх амьтан. Мал нь үргэж тэнгэр харанхуйлтал шувуунаас үлэмж том биетэй урт хүзүү, сүүлтэй амьтан нисч үзэгдсэн гэдэг. Түүнийг луу байх магадлалтай гэж үздэг аж.

Тэгвэл миний бие лууны тухай яруу найрагч Долгорын Нямаагаас сонссон удаатай. Нямаа ах ярьсан нь “1940-өөд оны эхээр юм байна. Манайх эмэг эхийн дүү Цаг, түүний нөхөр мараа Дамба гэж хэлгүй хүнийхтэй нүүх замд Шанд сүүжийн ус тааралджээ.

Тэмээ услахаар Дамба ховоо усанд хаяснаа буцааж чулуудчихаад нүд нь орой дээрээ гарсаар ирж. Царай зүс гэж хачин. Ховоо усанд хаянгуут нүүр өөд нь гал цацарсан тухай хэлээд “Би их айлаа” гээд байх юм гэнэ. Ингээд ээж худаг руу очиж өнгийсөн юм байна. Тэгтэл юу харагдсан гэж бодно, базарваань хумпад.

Толгой дээрээ угалзарсан их эвэр шиг дарайсан сэрийсэн юмтай, аяга шиг том нүдтэй ногоон эрээн амьтан худгийн ёроолоос цэрлийтэл ширтэж байв гэнэ. Удаан харж чадсангүй “ээ ачит минь” гээд буцаад үсэрчээ” гэв. Дундговийн Өлзийтийн нутагт болсон явдал. “Ээж минь энэ түүхийг байн байн ярьдаг, луу байдаг юм билээ, худаг усанд ичдэг, түүнийг амьд биеэр нь би үзсэн гэж хэлдэг. Энэ ярианд би ч итгэдэг. Учир нь ээж минь хэзээ ч худлаа хэлдэггүй, шударга эрсхэн хүн байлаа” гэж хэлсэн юм.

…”Ногоон малгайтнууд давхиж ирэхийг хараад аав нь Жанлавын чихэнд юу ч юм шивнээд байсан. Хүүгийнхээ урваж шарвахыг мэдээд хилэгнэж, галзууруулдаг тарни уншсан байх гэж нутгийнхан ярилцдаг” хэмээн Дондов гуайн хуучилсан санаанд орж, өвчин нь хөдлөхөд гараадгүй хэд бэлэн суув. Гэвч Жанлав гуай уурлаж, галзуурсангүй, тэртээх цаг хугацаагаар аялах мэт, яаралгүй нүүх үүлсийг тооноороо ажаархан сууна.

-Хүмүүс юу ярьдгийг би мэднэ ээ. Ил шулуухан хэлж байгаа нь л чи юм… Аав маань тун ч их мэдлэгтэй гавж байсан шүү. Ногоон малгайтнууд давхин ирэхийг үзээд, надад “Би сахиусандаа урьд шөнө харсан. Үнэн байж. Ах бид хоёр чинь буудуулах юм байна. Харин чи амьд үлдэж магадгүй харагдаад байсан. Хүү минь, чи авхаалж самбаатай, сэргэлэн ухаантай. Ямар ч хамаагүй арга саам, ов мэх хэрэглээд амьд үлдэхийг л хичээ.

Ээжийгээ асарч сувил. Чадвал эмчилж эдгээ. Ээжийг чинь хүнд өвчтэй байхад яаж ганцааранг нь орхиод гурвуулаа явчих вэ дээ. Чи л үлдэх хэрэгтэй. Бас хийд маань их гал дунд харагдаад байсан. Буруу номтнууд шатаах байх. Түүнээс өрсөж хийдийнхээ ном судруудыг тайгаруу зөөж нуухыг бодоорой. Хожим хүмүүст хэрэг болно. Тэгээд сайн цаг ирэхээр хийдэд буцааж зална биз” гэж шивнэсэн юм.

-Та галзуураагүй байх нь ээ. Тэгээд тавь гаруй жилийн турш галзуу болж жүжиглэсэн хэрэг үү?

-Хүн амьтны бараанаар бурхан тахилаа нууж, зулаа чимхэж, ээжийгээ зоддог галзуу хүний дүр үзүүлэх хэцүү хэцүү…

Энэхүү сэтгэл шимшрэм гунигтай өгүүллэгийг зохиолч Лувсангийн Хүрэлбаатарын шинэхэн ном “Ер бусын хайр”-аас уншсан билээ. Номыг уншиж байхдаа аль хэдийнэ дотор нь орчихсон, зохиолын баатруудтай хамт гуньж, уйлж, уурлаж, баярлаж, бүр хамт шийдвэр гаргаад явж байв. Хэсэг хугацаанд энэ бодит ертөнцөөс тасарч, огт өөр орчинд амьдарч үзлээ. Ийм гайхам сонин ном бүтээсэн эрхэм зохиолчид баярлалаа гэж хэлье.

Номонд өгүүллэгүүдээс гадна тууж, баримтат болон ёгт өгүүллэгүүд, памфлет, эсээ багтжээ.

Шимтэй, уншууртай, байн байн барьж авмаар “Ер бусын хайр” номын эзэн бол Монгол Улсын Хөдөлмөрийн баатар, Төрийн шагналт, эрдэмтэн Лувсангийн Хүрэлбаатар юм.

“Монос”-ын Хүрлээ гэж олноо алдаршсан энэ эрхэм өмнө нь “Атилла хааны хилэн хар азарга” эссээ нийтлэлийн, “Бүгдийг тэгээс” дурдатгалын, “Шаргал навчис” яруу найргийн номоо хэвлүүлсэн. Мөн “Байгалийн гаралтай шинэ эмийн судалгаа”, “Монголын уламжлалт анагаах ухаанд тулгуурлан шинэ эм бүтээх зарим асуудал” зэрэг эрдэм шинжилгээ, судалгааны 21 номыг англи, орос, монгол хэлнээ хэвлүүлсэн юм.

Том нүдтэй бол гоё гээд бүгдээрээ давхраа оёулдаг байлаа. Тод хөмсөг гоё гээд нэгэн жигдээрээ хар хөмсөг шивүүлдэг байв. За тэгээд уруулаа томруулж, хөх, бөгсөө томбогор болгох гээд нийтээрээ хүсдэг байсан, одоо ч хэвээрээ. Хүн төрөлхтөн үеийн үед үхэлгүй мөнх, хөгшрөлгүй залуугаараа байх хүслийн нэг нь яах аргагүй гоо сайхны мэс засал. Үүнийг одоо төгс төгөлдөр хийдэг болсон. Төрөлхийн мэт гоё болно. Эцэг эхээс заяасан нүүрний хэлбэр, нүд, хамар, амаа хүссэнээрээ хөөрхөн болгож байна.

Харин энэ хандлага бага багаар өөрчлөгдөж эхэлжээ. Эрүүл мэндийн заалттайгаас бусад тохиолдолд залуу үе гоо сайхны хагалгаанаас татгалзаж байна. Байгаагаараа байх, төрөлх царай зүстэйгээ явах нь моод болж эхэлж. Гэрэл зураг дээр ч ялгаагүй, янз бүрийн гоо болгодог апп-аас зайлсхийж, энгийн байгаагаараа гаргадаг камеруудын зураг илүү үнэ цэнэтэй болов. “Фэйсбүүкийнхээ зураг шиг бай л даа” гэдэг шиг хэт гоё хиймэл төрхөөс уйдаж, олон зуун жилийн төгс төгөлдрийн эрэл хайгуул энэ цагт цэг тавигдаж мэдэх нь. Мөн аав, ээж, эмээ, өвөө буюу өөрийн удам судрынхаа онцгой төрхийг засуулалгүй биеэрээ тээж явах нь залуусын нэгэн бахархал болжээ.

Хөгшрөхгүй залуугаараа байх хүслийн хязгаар нь бодит байдал гэдгийг нийтээрээ хүлээн зөвшөөрч эхэллээ.

Хүмүүс гар утасны галлерей, камерны хэсэгтээ хэдэн мянган зураг дарж, хадгалдаг ч түүнээсээ зорьж сонгоод угаалгаж хадгалдаг нь ховор. Файл хэлбэрээр байгаа юмс, зураг, бичлэг хугацаа өнгөрөх тусам нягтрал, чанар нь мууддаг. Тэглээ ч гар утсаа гээвэл бүх зураг, бичлэг нь тэр чигтээ алга болчихдог. Маш цөөхөн хүн л үүлэн хэлбэрээр файлаа хадгалж үлдэхээ мэддэг. Хуучинсаг сонсогдох л байх, гэхдээ хашир байх хэрэгтэй. Мэдээллийн баазаа бодит, найдвартай, уламжлалт хэлбэрээр хадгалж, архивлахгүй бол цахим хэлбэрээр байлгаад байвал 20, 30, 50 жилийн дараа яг өнөөдрийн төрх, байдлаа бодитоор харуулах зураг хөрөг, баримт юу ч үгүй л сууна гэсэн үг. Үүнтэй адил та цахим орчинд өдөр бүр мэдээллийн асар их “дайралт”, “үер”-т өртөж, элдэв мэдээ сэлтэд “бөмбөгдүүлдэг” ч тархинд тань мэдлэг болж үлдэх нь хэд байдаг билээ. Харин нүдээрээ харж, гараараа барьж ном, сониноос уншсан юм хүний тархи, оюун, сэтгэлд үлдсэн байдаг.

Хэдийгээр бид цаг үеэ дагаж, орчин үежээд, дэлхийн иргэдтэй хөл нийлүүлж яваа ч зарим зүйлээс алсарч, холдоод хожим хоосон тархи, хоосон дурсамжтай үлдэх эрсдэлтэй байх нь.

“Тээр жилийн тэдний өдөр тийм сайтад би ингэж ярьж байлаа, миний утсанд тийм тийм гоё зураг байдаг байлаа” гэж хийсвэр юм яривал хэн итгэх юм? Харин “Би ингэж сонинд гарч байлаа, миний зургийн альбомыг хар даа” гээд хайчилбар, зураг зэргээ үзүүлэхэд хичнээн үнэмшилтэй, баримттай байх вэ. Цахим болон уламжлалт хэвлэл гэж ийм том ялгаатай. Энэ бол ганцхан жишээ нь.

Долоо хоног бүрийн пүрэв гаригт “UB Quiz Night” гэдэг арга хэмжээ болдог юм л даа. Ерөнхийдөө яадаг вэ гэхээр дээд тал нь зургаан хүнтэй баг бүрдүүлж орно. Тэгээд таван хэсгээс бүрдэх 30 асуултад хариулах ёстой. Зурган, холимог, сэдэвчилсэн, логик асуулт гэх мэт. Дүрэм нь ч энгийн. Ер нь бол энэ тэмцээн анхандаа цөөхөн баг ордог байснаа одоо 60 гаран баг оролцдог томоохон арга хэмжээ болсон юм. Ерөөсөө асуулт хариултын тэмцээн гэдэг дэлхий дээр хамгийн түгээмэл тэмцээнүүдийн нэг байдаг юм билээ. Оюун ухаанаа сорих, бусдаас суралцах, найз нөхдийн хүрээллээ тэлэх гээд маш олон давуу талтай. Тэдгээр олон давуу талаас нэлээд чухал нь хувь хүн өөртөө мэдлэг хуримтлуулах, туршлага суух юм байна гэж боддог. Их л бүрэгдүү байсан хэд хэдэн хүн энэ тэмцээнд ордог болсноос хойш нийцтэй, нөхөрлөхөд аятайхан сайхан залуучууд болж хувирсныг би өөрийн биеэр мэдэх юм. “UB Quiz Night”-ийн бас нэг давуу тал нь насны хязгаар байхгүй. Хэн л бол хэн өөрийнхөө багийг бүрдүүлээд орж болно. Бүүр ганцаараа ч байж болдог. Мэдээж уг тэмцээнд оролцож нэг оройдоо цагийг аятайхан өнгөрөөхийн тулд тодорхой бооцоог тавьдаг. Эхний байруудад орсон багууд бооцоогоо авна.

Том жижиггүй цагийг аятайхан үр дүнтэй зугаатай өнгөрөөчих газар ховор талдаа, манайх шиг газарт энэ тэмцээн мөн ч нүдээ олсон зүйл гэж санагддаг юм. Зохион байгуулагч залуус ч гэсэн энэ тал дээр нэлээн хүч, сэтгэл зарцуулдаг нь анзаарагддаг. Хэдэн найзуудтайгаа “UB Quiz Night”-д орж бас ч гэж чамлахааргүй амжилт үзүүлчихсэний дараа их гоё мэдрэмж төрдөг юм билээ. Байгууллага хамт олноороо, нийлдэг найз нөхдөөрөө энэ тэмцээнд тогтмол ороод цагийг зугаатай, хөгжилтэй, бас танин мэдэж өнгөрөөхөд гэмгүй шүү дээ. Энд тэнд салбараа байгуулаад улс даяар яг нэг цагт зэрэг эхэлдэг үндэсний хэмжээний тэмцээн болоод өргөжвөл бүүр сайхан. Зөвхөн Улаанбаатар гэлтгүй хөдөө орон нутагт ийм хэлбэртэй соёлын арга хэмжээ байвал тун зүгээр дээ. “UB Quiz Night”-д баг бүрдүүлж орцгоож байя л даа.

Хүйтний ам наашилсан эдгээр өдрүүдэд хүүхэд багачууд төдийгүй насанд хүрсэн иргэд ч ханиад хүрэх асуудал ихээр гарч байна. Эмнэлгийн байгууллагууд ачааллаа дийлэхгүй хүүхдийн тасагт ор олдохгүй байгаа тухай хүмүүс цахим орчинд мэдээлж байна.

Тиймээс хүмүүст дархлаагаа хэрхэн дэмжих талаарх бяцхан зөвлөгөөг хүргэж байна.

• Стрессээс сэргийлж, сэтгэл зүйн дархлаагаа дэмжих,
• Шингэн зүйл уух (хоногт 2000мл, цагт 150-200мл буцалсан бүлээн ус, шингэн хярам цай уух)
• Амин дэмээр баялаг хоол тогтмол цагт идэх (шим тэжээлийн зохистой байдалд анхаарч, хөнгөн амархан шингэх мах, гурил будаа, жимс ногооны харьцааг тэнцүүлэн, өдөрт дор хаяж 2-3 удаа халуун хоол идэх)
• Тамхи хэрэглэхгүй байх
• Тогтмол дасгал хийх (долоо хоногт гурван удаа, тасралтгүй 30 минут, дасгал хийх)
• Сайн унтаж амрах (шөнөдөө багадаа зургаан цаг унтаж амарч байх)

Бидний дархлааны системийг дэмждэг зүйл нь биен дэх ашигтай бактерийн тоо өндөр байх тусам биеийн үйл ажиллагаа өөрөө өөрийгөө эрүүлжүүлэх, дархлааны системээ сайжруулах гэх мэт үйл ажиллагаа эрчимтэй сайн явагддаг байна. Ашигтай бактерийн тоо толгойг олшруулдаг хоол нь эслэг бүтээгдэхүүн. Тухайлбал, тараг, айраг, хоормогоос эслэг авч болно. Та эдгээр аргуудыг тогтмол хэрэгжүүлснээр дархлаагаа дэмжиж, өөрийгөө болон хайртай дотны хүмүүсээ элдэв өвчнөөс сэргийлэх болно.

Хүн бодсон бодол бүхнээ гадагш ярьдаг бол амьтны ад болоод дуусна. Бодож болно, ярьж болохгүй. Тийм л юм сая болох шиг боллоо. Цахим хөгжил харилцаа холбооны дэд сайд Б.Болор-Эрдэнэ залуу улстөрч. Гадаадад боловсрол эзэмшсэн, төлөвшил нь гадна ертөнцөд явагдсан шинэ үеийн төлөөлөл. Тийм болохоор Монголтойгоо их зөрчилддөг бололтой. Өмнөх үйлдлүүд, үг ярианаас нь анзаарагддаг. Ийм шинэ үеийнхнийхээ үзэл бодлыг бид хүлээн зөвшөөрөх ёстой. Хүндэтгэлтэй, хүлээцтэйгээр юу хэлчих вэ гэж эхлээд бодож тунгааж байх цаг үе. Дэлхийн шинэ үеийнхнийг бид магадгүй өнөөдрийн Обуна буюу Б.Болор-Эрдэнээр төлөөлүүлэн харж байж болно.

Обуна хэлсэн үгэндээ мушгиулан шидүүлж байна. Улс төрийн орчин өөрөө ийм. Түүний олон улсын хурал дээр хэлсэн үгийг бүрэн эхээр нь сонсвол өмнөх үеэ доромжилсон утга санаа байхгүй юм билээ. Харин хэн нэгэн этгээд улс төрийн зорилгоор ашиглая гэвэл хангалттай. Ашиглаж ч чадлаа. Нийгэм рүү зорилготой шидсэн, сэвэх хэсэг нь бэлэн байсан. Цаанаа ямар зорилготойг мэдэхгүй нийгмийн сэтгэл зүй зүхэхэд бэлэн байж байдаг. Тэгээд зүхэцгээсэн. Маш товчхондоо энэ. Энэ бүгдийг мэддэг сэтгүүлчийн зүгээс Б.Болор-Эрдэнийн үзэл бодлыг дэмжиж, дайрч доромжлогсдоос түүнийг өмгөөлөн маргааш нь нийтлэл бичсэн. Гарчиг нь “Сингапурын ерөнхийлөгч асан Ли Куан Ю “Сэтгэлгээ хөгжилд саад боллоо” гэхэд магтдаг, Б.Болор-Эрдэнийг болохоор зүхдэг нь ямар учиртай юм бэ” гэж бичсэн сэтгүүлч рүү маань Б.Болор-Эрдэнийн зүгээс маргааш нь ирсэн хариу бол “Миний хэлсэн үгийг орчуулаад тавьчих чадвартай ганц сэтгүүлч Монголд байхгүй, та нартай юу ярихав дээ” гэсэн хариулт. Энэ бол түүний хандлага…

Хүн бүрийн хүсэн хүлээдэг шинэ жилийн баяр айсуй. Он гарахад ердөө 52 хоног л үлдэж. Энэ тоо 30 руу багасаад ирэхээр энд тэнд байгууллагуудын шинэ жил өдөр шөнийг алгасалгүй болдог уламжлал тогтоод удаж байна.

Ерөөсөө гэр бүлийн гишүүн бүр энэ мэтээр ямар нэгэн салбарын шинэ жилд орж л таарна. Тиймээс эртнээс ажил төрлөө зохицуулах, гэр бүлийн гишүүн тус бүрийн үүргийг ёолкдох өдөртэйгөө уялдуулж, төлөвлөгөө гаргаж ажиллахыг өрхийн тэргүүн үүрэг болгож, гүйцэтгэх засаглал буюу ээж төсвийг нь баталж өгнө байх. Гэр бүл дэх шинэ жилийн хуваарь нэг иймэрхүү. Энэ мэт хамт олон, албан газрын шинэ жил хэдийнэ эхэлчихсэн байна, цаагуур чинь. Энэхүү үзэгдэл нь нийгэмд өдөр ирэх тусам улам тод, улам илэрхий болж ирэхээр зарим хүмүүст ядаргаатай санагдаж эхэлнэ. Улмаар өөрөө түрүүлж “Шинэ жилдчихсэн” мөртлөө бусдын үйлдэл төвөгтэй санагдаж, сошиалаар элдэв бусаар нь харааж, ерөөж шүүмжилнэ. Интернэт, сошиал, цахим сүлжээг ганц ашиглаж сурсан монголчуудын зан шүү дээ.

За тэр ч яах вэ, энэхүү шүүмжлэл олшроод ирэхээр нийгмийн нэг гаж үзэгдэл, буруу хандлага мэтээр ойлгож эхэлнэ, нөгөө шинэ жилийг чинь. Улмаар шашинтай холбоно, манайх, танайх гэж ялгана, архи дарс боллоо, шинэ жилээс л болж улс орон сүйрлээ гэдэг рүүгээ ч орно. Зарим нэг нь бусдаасаа дутчих гээд, зоригтой шүүмжилчихье гэхээр бас нэг муу нэрээ бодосхийнгээ хөнгөхөн хорлочих аястай “Ер нь бид цагаан сараа л сайхан хийчихэд л болно” гэх маягийн шүүмжлэл постлоод сэтгэл нь амарна. Иймэрхүү шүүмжлэл сошиалаар төд удалгүй л үзэгдэж эхэлнэ, та минь, харж л байгаарай. Тиймээс эртнээс хэдүүлээ хэрсүү байя гэдэг шиг шүүмжлэл, их галын өөдөөс эсэргүүцэх хамгаалалтуудаа авч эхэлсэн нь дээр. Болж өгвөл төрийн албаныхны шинэ жилийг хувийн аж ахуйн нэгж, байгууллагуудын шинэ жилийн дараа зохион байгуулах журам гаргах хэрэгтэй. Тэгэхгүй бол эхлээд төр нь ёолкодчихвол нөгөөх айхавтар шүүмжлэл чинь ёолкдоогүй байгаа хувийн хэвшлийнхнийг баллаж орхино. Тиймээс юм бүхэндээ зөв чиг шугамаа барьж, доороо суурьтай, дотроо бодолтой явахгүй бол болохгүй шүү.

Тулааны урлагийн алдартай нэгэн тамирчин чухал тэмцээнийх нь өмнө дотны найз нь амиа хорлосон уйтай мэдээг сонсчээ. Тамирчин залуу тэмцээндээ ороод ялалт байгуулсныхаа дараа найздаа болон үзэгчдэд хандан ийн хэлсэн гэдэг. “Чамд асуудал байгаа бол өнөөдөр ирээд надтай ярилцах байсан юм. Тэгсэн бол маргааш би чиний оршуулган дээр уйлахгүй байлаа” гэсэн агуулгатай үгс.

Манай улсад 10.000 хүн тутамд амиа хорлолт эмэгтэйчүүдийн дунд зургаа байдаг бол эрчүүдийнх 30.6 байдаг гэсэн судалгаа бий. Монгол эрчүүдийн сэтгэцийн эрүүл мэнд SOS зарлах хэмжээнд хүрсэн бодит тоо ерөөсөө энэ. Алдартай тамирчны хэлснээр амиа хорлох хэмжээнд хүрэх эрчүүдийн сэтгэл гутралыг давах гол арга бол асуудлаа хэн нэгэнтэй ярилц гэсэн санаа юм. Сэтгэл зүйчид ч ингэж тайлбарладаг, зөвлөдөг. Хүн бүрд асуудал бий. Эмэгтэйчүүд хэн нэгэнтэй хуваалцаж, асуудлаа шийдвэрлэн сэтгэлээ тайтгаруулж чаддаг бол эрчүүд хуримтлуулсаар байдаг. Энэ л хамгийн аюултай. Эцсийн шийдэл амиа хорлолт гэж өөртөө итгүүлдэг.

Тиймээс эр хүн та маргааш дотны хүмүүсээ оршуулгандаа “урихгүйн” тулд өнөөдөр хэн нэгэнтэй асуудлаа заавал хуваалцаарай.

Өсвөр насны хүүхдүүдийн дунд цөсний өвчлөл түгээмэл байгаа талаар оройн мэдээгээр ярьж байхыг нэг биш удаа сонслоо. Тэр дундаа хүүхдийн цөс өтгөрөх, чулуужих тохиолдол дэлгэрээд байгааг онцолж байх юм.

Тэгвэл анагаах ухааны доктор А.Оюунгэрэл эмч үүнд ач холбогдолтой зөвлөгөө ярьсныг энд онцолъё. Хүүхдийг өглөө сэрсэн даруйд нь бүлээн ус уулгах хэрэгтэй гэнэ. Ингэснээр хүүхдийн дотор эрхтэн сэрдэг байна. Хамгийн чухал нь сэрсэн ходоодыг хоосон ажиллуулж болдоггүй юм байна. Өглөө унд уугаагүй хүүхдийн анхаарал төвлөрөлт сул, хичээлээ ойлгодоггүйн хажуугаар эрч хүчгүй байдгийг судалгаагаар тогтоожээ. Иймээс хүүхдэд ус уулгасны дараа сүү, каш, цагаан будаа, бор гурил, зутан зэрэг хүнс хэрэглүүлэх хэрэгтэй аж. Ингэснээр олон төрлийн өвчнөөс сэргийлдэг талаар А.Оюунгэрэл эмч зөвлөсөн байна.

Тодруулбал, өглөө унд уухгүй хоосон ходоодтой гарснаар цөсний хүүдийд шингэн удаан хуримтлагдаж, цөсний өтгөрөлт явагддаг гэнэ. Энэ нь цаашлаад цөсний чулуу үүсэх, цөсний хүүдийд үрэвсэл бий болгодгийг хүүхдийн эмч нар анхааруулжээ. Өглөөдөө хүүхдийнхээ алгын чинээ ходоодны талыг нь л илчлэг хүнсээр дүүргээд явуулахад ходоод, цөсний эмгэгээс урьдчилан сэргийлэх боломжтой гэнэ. Өглөө хүүхдэдээ цай уулгахын хажуугаар өөрөө ч унд уугаад босох нь эрүүл мэндэд тань тустай. Цайны ширээний ар дахь яриа ч дулаахан, эерэг байдаг шүү дээ.