Category: арын-нүүр

Хүн бодсон бодол бүхнээ гадагш ярьдаг бол амьтны ад болоод дуусна. Бодож болно, ярьж болохгүй. Тийм л юм сая болох шиг боллоо. Цахим хөгжил харилцаа холбооны дэд сайд Б.Болор-Эрдэнэ залуу улстөрч. Гадаадад боловсрол эзэмшсэн, төлөвшил нь гадна ертөнцөд явагдсан шинэ үеийн төлөөлөл. Тийм болохоор Монголтойгоо их зөрчилддөг бололтой. Өмнөх үйлдлүүд, үг ярианаас нь анзаарагддаг. Ийм шинэ үеийнхнийхээ үзэл бодлыг бид хүлээн зөвшөөрөх ёстой. Хүндэтгэлтэй, хүлээцтэйгээр юу хэлчих вэ гэж эхлээд бодож тунгааж байх цаг үе. Дэлхийн шинэ үеийнхнийг бид магадгүй өнөөдрийн Обуна буюу Б.Болор-Эрдэнээр төлөөлүүлэн харж байж болно.

Обуна хэлсэн үгэндээ мушгиулан шидүүлж байна. Улс төрийн орчин өөрөө ийм. Түүний олон улсын хурал дээр хэлсэн үгийг бүрэн эхээр нь сонсвол өмнөх үеэ доромжилсон утга санаа байхгүй юм билээ. Харин хэн нэгэн этгээд улс төрийн зорилгоор ашиглая гэвэл хангалттай. Ашиглаж ч чадлаа. Нийгэм рүү зорилготой шидсэн, сэвэх хэсэг нь бэлэн байсан. Цаанаа ямар зорилготойг мэдэхгүй нийгмийн сэтгэл зүй зүхэхэд бэлэн байж байдаг. Тэгээд зүхэцгээсэн. Маш товчхондоо энэ. Энэ бүгдийг мэддэг сэтгүүлчийн зүгээс Б.Болор-Эрдэнийн үзэл бодлыг дэмжиж, дайрч доромжлогсдоос түүнийг өмгөөлөн маргааш нь нийтлэл бичсэн. Гарчиг нь “Сингапурын ерөнхийлөгч асан Ли Куан Ю “Сэтгэлгээ хөгжилд саад боллоо” гэхэд магтдаг, Б.Болор-Эрдэнийг болохоор зүхдэг нь ямар учиртай юм бэ” гэж бичсэн сэтгүүлч рүү маань Б.Болор-Эрдэнийн зүгээс маргааш нь ирсэн хариу бол “Миний хэлсэн үгийг орчуулаад тавьчих чадвартай ганц сэтгүүлч Монголд байхгүй, та нартай юу ярихав дээ” гэсэн хариулт. Энэ бол түүний хандлага…

Хүн бүрийн хүсэн хүлээдэг шинэ жилийн баяр айсуй. Он гарахад ердөө 52 хоног л үлдэж. Энэ тоо 30 руу багасаад ирэхээр энд тэнд байгууллагуудын шинэ жил өдөр шөнийг алгасалгүй болдог уламжлал тогтоод удаж байна.

Ерөөсөө гэр бүлийн гишүүн бүр энэ мэтээр ямар нэгэн салбарын шинэ жилд орж л таарна. Тиймээс эртнээс ажил төрлөө зохицуулах, гэр бүлийн гишүүн тус бүрийн үүргийг ёолкдох өдөртэйгөө уялдуулж, төлөвлөгөө гаргаж ажиллахыг өрхийн тэргүүн үүрэг болгож, гүйцэтгэх засаглал буюу ээж төсвийг нь баталж өгнө байх. Гэр бүл дэх шинэ жилийн хуваарь нэг иймэрхүү. Энэ мэт хамт олон, албан газрын шинэ жил хэдийнэ эхэлчихсэн байна, цаагуур чинь. Энэхүү үзэгдэл нь нийгэмд өдөр ирэх тусам улам тод, улам илэрхий болж ирэхээр зарим хүмүүст ядаргаатай санагдаж эхэлнэ. Улмаар өөрөө түрүүлж “Шинэ жилдчихсэн” мөртлөө бусдын үйлдэл төвөгтэй санагдаж, сошиалаар элдэв бусаар нь харааж, ерөөж шүүмжилнэ. Интернэт, сошиал, цахим сүлжээг ганц ашиглаж сурсан монголчуудын зан шүү дээ.

За тэр ч яах вэ, энэхүү шүүмжлэл олшроод ирэхээр нийгмийн нэг гаж үзэгдэл, буруу хандлага мэтээр ойлгож эхэлнэ, нөгөө шинэ жилийг чинь. Улмаар шашинтай холбоно, манайх, танайх гэж ялгана, архи дарс боллоо, шинэ жилээс л болж улс орон сүйрлээ гэдэг рүүгээ ч орно. Зарим нэг нь бусдаасаа дутчих гээд, зоригтой шүүмжилчихье гэхээр бас нэг муу нэрээ бодосхийнгээ хөнгөхөн хорлочих аястай “Ер нь бид цагаан сараа л сайхан хийчихэд л болно” гэх маягийн шүүмжлэл постлоод сэтгэл нь амарна. Иймэрхүү шүүмжлэл сошиалаар төд удалгүй л үзэгдэж эхэлнэ, та минь, харж л байгаарай. Тиймээс эртнээс хэдүүлээ хэрсүү байя гэдэг шиг шүүмжлэл, их галын өөдөөс эсэргүүцэх хамгаалалтуудаа авч эхэлсэн нь дээр. Болж өгвөл төрийн албаныхны шинэ жилийг хувийн аж ахуйн нэгж, байгууллагуудын шинэ жилийн дараа зохион байгуулах журам гаргах хэрэгтэй. Тэгэхгүй бол эхлээд төр нь ёолкодчихвол нөгөөх айхавтар шүүмжлэл чинь ёолкдоогүй байгаа хувийн хэвшлийнхнийг баллаж орхино. Тиймээс юм бүхэндээ зөв чиг шугамаа барьж, доороо суурьтай, дотроо бодолтой явахгүй бол болохгүй шүү.

Тулааны урлагийн алдартай нэгэн тамирчин чухал тэмцээнийх нь өмнө дотны найз нь амиа хорлосон уйтай мэдээг сонсчээ. Тамирчин залуу тэмцээндээ ороод ялалт байгуулсныхаа дараа найздаа болон үзэгчдэд хандан ийн хэлсэн гэдэг. “Чамд асуудал байгаа бол өнөөдөр ирээд надтай ярилцах байсан юм. Тэгсэн бол маргааш би чиний оршуулган дээр уйлахгүй байлаа” гэсэн агуулгатай үгс.

Манай улсад 10.000 хүн тутамд амиа хорлолт эмэгтэйчүүдийн дунд зургаа байдаг бол эрчүүдийнх 30.6 байдаг гэсэн судалгаа бий. Монгол эрчүүдийн сэтгэцийн эрүүл мэнд SOS зарлах хэмжээнд хүрсэн бодит тоо ерөөсөө энэ. Алдартай тамирчны хэлснээр амиа хорлох хэмжээнд хүрэх эрчүүдийн сэтгэл гутралыг давах гол арга бол асуудлаа хэн нэгэнтэй ярилц гэсэн санаа юм. Сэтгэл зүйчид ч ингэж тайлбарладаг, зөвлөдөг. Хүн бүрд асуудал бий. Эмэгтэйчүүд хэн нэгэнтэй хуваалцаж, асуудлаа шийдвэрлэн сэтгэлээ тайтгаруулж чаддаг бол эрчүүд хуримтлуулсаар байдаг. Энэ л хамгийн аюултай. Эцсийн шийдэл амиа хорлолт гэж өөртөө итгүүлдэг.

Тиймээс эр хүн та маргааш дотны хүмүүсээ оршуулгандаа “урихгүйн” тулд өнөөдөр хэн нэгэнтэй асуудлаа заавал хуваалцаарай.

Өсвөр насны хүүхдүүдийн дунд цөсний өвчлөл түгээмэл байгаа талаар оройн мэдээгээр ярьж байхыг нэг биш удаа сонслоо. Тэр дундаа хүүхдийн цөс өтгөрөх, чулуужих тохиолдол дэлгэрээд байгааг онцолж байх юм.

Тэгвэл анагаах ухааны доктор А.Оюунгэрэл эмч үүнд ач холбогдолтой зөвлөгөө ярьсныг энд онцолъё. Хүүхдийг өглөө сэрсэн даруйд нь бүлээн ус уулгах хэрэгтэй гэнэ. Ингэснээр хүүхдийн дотор эрхтэн сэрдэг байна. Хамгийн чухал нь сэрсэн ходоодыг хоосон ажиллуулж болдоггүй юм байна. Өглөө унд уугаагүй хүүхдийн анхаарал төвлөрөлт сул, хичээлээ ойлгодоггүйн хажуугаар эрч хүчгүй байдгийг судалгаагаар тогтоожээ. Иймээс хүүхдэд ус уулгасны дараа сүү, каш, цагаан будаа, бор гурил, зутан зэрэг хүнс хэрэглүүлэх хэрэгтэй аж. Ингэснээр олон төрлийн өвчнөөс сэргийлдэг талаар А.Оюунгэрэл эмч зөвлөсөн байна.

Тодруулбал, өглөө унд уухгүй хоосон ходоодтой гарснаар цөсний хүүдийд шингэн удаан хуримтлагдаж, цөсний өтгөрөлт явагддаг гэнэ. Энэ нь цаашлаад цөсний чулуу үүсэх, цөсний хүүдийд үрэвсэл бий болгодгийг хүүхдийн эмч нар анхааруулжээ. Өглөөдөө хүүхдийнхээ алгын чинээ ходоодны талыг нь л илчлэг хүнсээр дүүргээд явуулахад ходоод, цөсний эмгэгээс урьдчилан сэргийлэх боломжтой гэнэ. Өглөө хүүхдэдээ цай уулгахын хажуугаар өөрөө ч унд уугаад босох нь эрүүл мэндэд тань тустай. Цайны ширээний ар дахь яриа ч дулаахан, эерэг байдаг шүү дээ.

Алтан тариа компанийн эзэн П.Цэнгүүний ивээн тэтгэж хэвлүүлсэн олон номны нэг нь энэхүү Фредерик Бастиагийн “Хууль” хэмээх ном юм. Фредерик Бастиа бол 1801 онд францад мэндэлсэн суут хүмүүн. Тэрээр Адам Смитийн чөлөөт эдийн засгийн онолыг сэтгүүл зүйн аргаар тайлбарлан түгээж байснаараа алдартай нэгэн болжээ.1845 онд францын хувьсгал гарч социалистууд ихэд амжилт олж байгаад Бастиа зэвүүцэж байсан гэнэ. Тэр социалистуудыг протекционалистуудтай адилтган үзэж түүний шинэ хэлбэр хэмээн тооцож байжээ.Социализмын онол нь өнгөн дээрээ хүмүүсийн сайн сайхны төлөө мэт боловч задлан шинжлээд нарийвчлан үзвэл хүн, түүний мөн чанар, эрх чөлөөний эсрэг хандсан гэдгийг Бастиа тэртээх 150 жилийн өмнө хүн төрөлхтөнд анхааруулжээ. Энэ зохиол Маркс, Энгельс нарын “Коммунист намын тунхаг”-тай бараг л зэрэг бичигдсэн аж.

Бастиа хүнийг бурхны бүтээлийнх нь хувьд байгаагаар нь хүлээж авахыг уриалаад харин хүний төлөө гэж өөрсдийгөө зарладаг социалистууд хүнийг өөрийг нь түүхий эдийн хэмжээнд үнэлэн, засварлан сайжруулах үүргийг өөрсдөдөө оногдуулж буйг илрүүлжээ. Хүний нийгэм төгс төгөлдөр бус, иймээс нийгмийн баялаг хуваарилалт бүр ч шударга бус болдог, энэ нь хөгжил дэвшлийг хойш чангаагч гол хүчин зүйл юм гэдэг социалист үзэл XIX зуунд бараг итгэл үнэмшил болсон. Чухам үүн дээр үндэслэж марксизм үүсч, байгаа бүхнийг эвдэн сүйтгээд цоо шинээр гэрэлт ертөнцийг дахин байгуулах сургаал номлол бий болжээ. Эхлээд өнгөц сонсоход энэ гоё “хүмүүнлэг” онол лавшрах тусмаа харгис шинжийг олж зорилго нь аргаа зөвтгөнө гэсэн зарчимд тулгуурлах болов.

Чухам хүн төрөлхтний сайн сайхны тулд ямар их сүйтгэл, үхэл хагацал нүүрлүүлснийг социализмаар замнасан бид бүхэн өвгөд дээдсийнхээ амь насаар төлж байж мэдсэн байдаг. Нийгэм өөрөө хөгждөггүй, түүнийг зөв чиглүүлж өгөх хэрэгтэй гэсэн үзэлдээ нэвчсэн хүн хэт олширч чухам чиглүүлж өгөх гэсэн тэдний хэт махрал зүтгэл олон сая хүний амь амьдрал хувь заяаг сүйрүүлсэн юм. Номын оршил хэсэгт бидний үзэл бодол хэт зүүний өнцгөөс тайлбарласан сонгодог бүтээл дунд хүмүүжсэн. Эдийн засаг бол тусгай мэргэжил гэхээсээ ертөнцийг харах гэгээрэл хүн хоорондын харилцааг таних түлхүүр, өөрөө өөрийгөө тэжээж авч явах урлаг. Үүний тухай хэт зүүний гажуу бодолтойгоор амьдарч чадахгүй. Тэгэхлээр 150 жилийн өмнө тэрлэсэн Бастиагийн сургаал ач холбогдлоо алдаагүй гэж нэрт нийтлэлч Баабар бичжээ. Номыг Н.Баярбаатар орчуулжээ. Та бүхэн энэ номыг уншиж үзвэл их зүгээр. Уг ном “Хууль” гэсэн сэдвийг тойрон өөрийн үзэл бодлыг бичжээ. “Амьдрал бол бурхны бэлэг”, “Хууль гэж юу вэ”, “Шударга ба мөнхийн засаглал”, “Хуулийн бүрэн завхрал”, “Өмч ба тонуул”, “Завхарсан хууль нь сөргөлдөөн үүсгэдэг”, “Боолчлол ба гаалийн татвар нь тонуул мөн”, “Социализм бол хуульчлагдсан тонуул мөн”, “Социалист зохиолчдын нөлөөлөл”, “Социалистууд хүн төрөлхтнийг үл тоомсорлодог” гэх зэрэг олон бүлгүүдтэй. Би сонирхуулах үүднээс “Социалистууд хүн төрөлхтнийг үл тоомсорлодог” бүлгээс эш татъя. Социалистууд хууль тогтоогчид буюу нийгмийн элит хэсэг сайн сайханд тэмүүлж байдаг. Ард түмэн үргэлж залхуурах, хойшоо суух цаг нөгцөөх зэргээр сүйрэлрүү хазайж байдаг. Хүн төрөлхтөн буюу олонх харанхуй бурангуй руу тэмүүлж байхад хууль тогтоогчид буянт үйлс эрхэмлэхээр төржээ. Байдал нэгэнт ийм хойно тэд хүн төрөлхтний бус өөрсдийн үзэл баримтлалаа хэрэгжүүлэхийн тулд арга буюу хүч хэрэглэхээс өөр зам байхгүй нь лавтай.Хүмүүн нь амьдрал зохион байгуулалт, ёс суртахуун хөгжил дэвшлээ төрийн эрх мэдлээс хүлээн авдаг ихээхэн хүлцэнгүй матери болохыг тодорхойлсон санаа бодлыг олж харна.

Хүн төрөлхтөн доройтон уруудаж байхад нөгөө хууль тогтоогчид буюу элит хэсэг ер бусын авралын гараа сунгаж байгаа гэх нь доромжлол юм гэжээ.

АНУ-д Халловины баярын өдрөөр олон нийтийн газар, хувийн компани, дэлгүүрт маск зүүдэггүй, оройн 18-20 цагийн хооронд л баг, зүүсгэлтэй хүүхдүүд зөвхөн тэмдэглэгээ тавьсан айлуудын хаалга тогшиж “Айх уу, эсвэл чихэр өг” гэж хэлдэг. 12 наснаас дээш насны хүмүүс маск зүүж, айлуудаар явдаггүй. Бэлгийн гэмт хэрэг хийж байсан хүмүүс энэ баяраар хүүхдүүдэд чихэр өгч болохгүй, баг зүүж болдоггүй бөгөөд цагдаа нар тэднийг хянаж байдаг. Мөн лам хувраг, санваартны хувцас өмсөж болохгүй гэх зэрэг хууль, дүрэм тус улсад Халловинээр үйлчилдэг юм байна. Зөрчвөл торгуультай, бүр хорих шийтгэл ч бий.

Манайд энэ баяр шинэ тутам учир ойлголтын зөрүүнээс үүдэлтэй үл ойлголцол гарах боллоо. Эхний ээлжинд бид үр хүүхдээ элдэв халдлагаас хамгаалахын тулд зөвхөн тэмдэглэгээ тавьсан айлуудын хаалгыг тодорхой тогтоосон хугацаанд тогшдог гэдгийг сайн хэлж ойлгуулах хэрэгтэй. Энэ тал дээр нэгдсэн ойлголтод хүрэх юм уу, нийтээр дагаж мөрддөг тэр чигийн дүрэмтэй болъё. Эцэг эхчүүд, томчууд л үүнд анхаарал тавьж албан ёсны мэдээллийн хэрэгсэл, сонин хэвлэлээр хэлэлцүүлэг өрнүүлж хоорондоо тохиролц. Яваандаа энэ баяр хүссэн хүсээгүй дэлгэрэх нь ойлгомжтой. Тэр цагт нь хуулиар зохицуулаад явчих байх.

Хүүхдүүдэд чихэр өгөх дур сонирхолтой айлууд нь хаалган дээрээ тэмдэглэгээ, лого, зураг наах ч юм уу, бариулнаасаа юу ч юм өлгөчихөд л хүүхдүүд тэр айлын хаалгыг тогшино шүү дээ. Ингэж таних тэмдэг тавихгүй бол цаашид хичнээн хүүхэд том хүмүүст зодуулж, загнуулж өшиглүүлэхийг мэдэмгүй.

Бид дэлхийн найман тэрбум шахуу хүнтэй бөөрөө нийлүүлэн оршин байгаа бол даяарчлалаас зугтаж, алив юмыг хорьж, хориглож дангаарчилж, ганцаараа гозойж үлдэнэ гэж байх ч үгүй, тэгэх ч боломжгүй. Дараа жилийн Халловинээр ч хүүхдүүд хаалга тогшиж л таарна.

Хүн төрөлхтний хөгжил дэвшил өдөр хоногоор ахиж, өчигдөр шинэхэн гэгдэж байсан зүйл өнөөдөр хуучинд тооцогдох нь холгүй байна. Дэлхий ертөнц цаг минутаар хувьсан өөрчлөгдөж байгаа өнөөгийн ертөнцийн гол түлхүүрийн нэг нь яалт ч үгүй технологийн шинэчлэл юм. Хэдхээн жилийн өмнө фэйсбүүк, твиттер өнөөдрийнх шиг өндөрлөгт хүрнэ гэхэд итгэх хүн цөөн байсан. Ухаалаг гар утас гэдэг зүйл хэзээ ч ингэж хурднаар хүний амьдралд нэвтэрч, хүн бүрийн хэрэглээ болчихно гэж алдарт “Нокиа” ч төсөөлөөгүй. Гэлээ ч энэ бүхэн ухаант хүний амьдралын салшгүй хэсэг болж чаджээ.

Сүүлийн хэдэн жилд цахилгаан машины хөгжил нэгэнт эрчийг авлаа. Заавал цахилгаантай утсанд “дүүжлэгдэж” явдаг троллейбуснаас өөр цахилгаан машины төсөөлөлгүй шахуу байсан монголчууд өнөөдөр бүрэн цахилгаан машин хэрэглэдэг болоод багагүй хугацааг өнгөрөөжээ. Эдийн засгийн хувьд асар хэмнэлттэй, байгаль орчин ээлтэй гэгдэх бүрэн цахилгаан машинууд хотын төвөөр хэдэн арваараа явахыг бид бүхэн харж байна. Нэг цэнэгээрээ 500 км хүртэл явдаг гэх машинуудын давуу талууд үнэхээр их юм билээ. Дугаарын хязгаарлалтад орохгүй, агаар бохирдлын татвар төлөхгүй, бас тун хүчтэй гэх мэт. Нэг цэнэглээд авахад бараг долоо хоногоо даачихдаг гэж байгаа. Өөр нэг чухал давуу тал нь дуу чимээ багатай. Дотоод шаталтын хөдөлгүүргүй учраас.

Монголын эрс тэс нөхцөлд асуудалтай байх гэж олон хүн эргэлздэг. Мэдээж хэт халуун, хүйтэнд цэнэгээ хурдан алдах магадлал өндөр. Гэхдээ хот дотор бол асуудалгүй гэж цахилгаан машины хэрэглэгч ярьж байсан. Мөн хотод суурин цэнэглэх станцууд цөөн байгаа нь энэ төрлийн машин сонирхож байгаа хүмүүст нэг бэрхшээл байх л даа. Яахав удахгүй цэнэглэх байгууламжууд энд тэндгүй баригдаад эхлэх биз. Саяхан бид эрлийз хөдөлгүүртэй машинд таатай бус ханддаг байсан бол одоо хүн бүхэн шахуу унаж хэрэглэж байна. Тиймээс бүрэн цахилгаан машин бидний хэрэглээ болох нь цаг хугацааны л асуудал биз. Ирээдүйгээ хараад цэнэглэх станцуудаа байгуулж эхлэх цаг нь болсон байх шүү. Цахилгаан машины ирээдүй хаалганы цаана ирчихжээ.

Налгар намрын өдрүүд энд хүрээд дуусав уу гэлтэй амралтын өдрийн цастай өглөө намуухан бөгөөд жихүүн. Нийтийн тээвэр хүлээх зорчигчид хаа нэг автобус ирэх зүгт хараа чилээхээс өөрөөр анир чимээгүй. Гэнэтхэн энэ аниргүй байдлыг гудамжны үзүүрт хэн нэгэнтээ чангаар ярингаа, уйлах эрийн дуу эвдэж орхив. “Яагаад, яагаад чи надад хайргүй юм бол энэ олон жил яагаад хүлээлгэсэн юм бэ” гэх дуу тодоос тод сонсогдов. Гомдол цөхрөл дүүрэн тэдний яриа тэгсхийгээд төгсөв.

Хашааны булангаас 40 эргэм насны эр гарч ирээд бидний нэгэн адил автобус хүлээн зогсов. Тэрээр хэнд ч азаарагдахыг хүсэхгүй байгаа нь илт. Автобусны буудал дээр зогсоо 10 орчим хүн түүнийг анзаарсан ч анзаараагүй мэт царайлав. “Бодвол хэн нэгэн согтуудаа солиорч байгаа биз” гэх бодол минь тэрхэн зуурт өөрчлөгдөв. Бүлцэн болсон нүдээ шударчихаад, багахан гунигтай хэрнээ эрс шийдэмгий царай гарган хажуугаар зөрөх идэр насны эрээс архи биш үнэртэй ус ханхална. Түүний дотор цастай биш, цасан шуурга шуурч байгаа бололтой. Амьдралд танихгүй нэгэнд урмын үг хэлмээр, юу болсон талаар нь ярилцмаар, эсвэл зүгээр л тэвэрмээр үе тохиолддог байх нь…Түүний “Яагаад, яагаад…” гэх чин сэтгэлийн асуулт сэтгэл хөндүүрлүүлж, автобусны цонхоор тамхи татан зогсох түүний төрх улам бүдгэрэв. Хайргүй хэрнээ хайртай мэт царайлдаг, хамт амьдрахгүй мөртлөө амьдрах ч юм шиг итгэл төрүүлж, хэн хэнийхээ цаг зав, сэтгэл зүрхийг үрсэн харилцааг битгий өөгшүүлээрэй. Эцэст нь хэн нэг нь сэтгэлдээ шархтай, нүдэндээ нулимстай үлдэх нь.

Өөх ч биш булчирхай ч биш харилцаанаас илүүтэй хайрлавал хайрласан шиг хайрладаг, хамт амьдрах боломжгүй бол сайн сайхныг хүсээд явуулдаг түс тас харилцаа амьдралыг амархан бөгөөд амттай болгодог доо.

Үлгэрч Т.Цэрэнлхамын “Дагина сахиус” сургамжит үлгэр бяцхан уншигчдын гарт хүрч байна. Тэрээр үлгэрүүдээ цувралаар гаргаж байгаа бөгөөд эхнийх нь энэ. Зохиогч одоогоор 20 орчим үлгэртэй. Тэрээр үлгэрийн дүрүүддээ монгол нэр өгөхийг чухалчилдаг агаад “Өрөмхөн гүнж”, “Дагина сахиус”, “Ухаарал”, “Ариун үйлст хүүгийн үлгэр”, “Алимны мод”, “Хамгийн гайхамшигтай бэлэг” гэх нэрүүдээс яалт ч үгүй тэр нь мэдрэгдэж байна. 2017 онд Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн ивээл дор зохион байгуулагдсан “Чингисийн билиг” сургаалт үлгэрийн уралдаанд Т.Цэрэнлхамын “Ариун үйлст хүүгийн үлгэр” нь шалгарч байсан удаатай.

Үлгэр ингэж эхэлдэг. Дээд тэнгэрийн оронд Түмэнхишиг хааны үзэсгэлэн гоо хатнаас цасан цагаан царайтай, алиман улаан хацартай төгөлдөр гоо гүнж мэндэлжээ. Түүнийг Сүйбилэг хэмээн нэрийджээ. Гүнж нэг настайдаа хэлд орж, дэлхий ертөнцийн сонин сайхан хийгээд элдэв сайн мууг ээж аавдаа ярьдаг байв. Хаан миний охин юуны учир зовлонт ертөнцийн талаар өдөр шөнөгүй ярих болов хэмээн мэргэн зөвлөхөөсөө асуувал “Гүнж өрөвч нинжин сэтгэлтэй төрсөн тул зовлонт ертөнцийн хүн ардыг зовлонгоос гэтэлгэхээр сэтгэл шулууджээ. Тун удахгүй дэлхий рүү явуулж өгөхийг танаас гуйна. Тэр үед та өөрийн зөн совингоор шийдвэрээ гаргах хэрэгтэй” хэмээн мэргэн зөвлөх айлджээ. Удсангүй Сүйбилэг гүнж ааваасаа дэлхий рүү явуулж өгөхийг гуйв гэнэ. Түмэнхишиг хаан охиноо хайрлан өрөвдөж хэцүү хатуу ертөнц рүү битгий яваач хэмээн аргаа тасартал гуйсан боловч тусыг эс олов. Ингээд Түмэнхишиг хаан “Би энэ удаад хэд ч хориглоод сэтгэлийг чинь хувиргаж чадахгүй нь ээ. Тиймээс чамайг үзэсгэлэн гоо дүрээр биш үзлийн муухай дүрээр ертөнцөд илгээнэ. Нэг нар, нэг сарны хугацаанд чамайг хэн нэгэн авахгүй бол чи тэнгэрийн ордондоо ирж дахин хэзээ ч тэр ертөнц рүү зүглэхгүй гэдгийг хатуу сануулъя” гэжээ. Сүйбилэг гүнж болзлыг зөвшөөрч явахаар болов. Хаан ядуу гуйлгачны дүрээр газарт бууж үзлийн муухай царай төрхтэй болсон нялх гүнжээ нэгэн баян айлын үүдэнд орхиод явж гэнэ. Өглөө болж нэгэн нар эхэллээ. Баяны эхнэр өглөөний зоогийг бэлтгүүлэх санаатай зарц нарын овоохой руу явахаар гараад үүдэнд байгаа үзэшгүй муухай царайтай хүүхдийг олж хараад орь дуу тавин хашгирч “Чөтгөр, чөтгөр…” хэмээн бахардан уналаа.

Орилоон шуугианаар сандарч тэвдсэн зарц нар гүйлдэн ирж хүүхдийг хараад огло үсрэн харайж хаанаас гарч ирсэн ад тийрэн бэ хэмээн айж балмагдан зэвүүцэж хэн ч ойртож чадсангүй…Үлгэр цааш хэрхэн үргэлжлэхийг та “Дагина сахиус” номоос дэлгэрүүлж уншаарай. Зохиогчтой фэйсбүүкийн “Гайхамшигт үлгэрүүд” группээр холбогдож, үлгэрээ хүргүүлж авах боломжтой юм байна.

Нэг хэсэг монгол үлгэрүүдийн утга агуулга, үйл явдал гажуудаж, ёс бус үг хэллэг ихээр гарах болсныг хүмүүс шүүмжилсэн. Тэр үед үлгэрч Т.Цэрэнлхам “Баян хоосны ялгаа, тэр дундаа баян хүнийг үзэн яддаг санаа ямар ч үлгэр, зохиол бүтээлд байж л байдаг. Тэр нь уншигч, үзэгчдэд их таалагддаг. Түүнээс гадна нийгмийн хандлага ерөөсөө баян хүнийг үзэн ядах, сэтгэлгээ хүүхэд байхаас нь суучихсан. Яагаад гэвэл тэр санаа үлгэрээр зогсохгүй зохиол бүтээлд нийтлэг болчихсон. Миний үлгэрт баян ядуу хамаагүй, хэн хөдөлмөрлөнө, тэр үр шимийг нь хүртэнэ гэсэн санаа зонхилно. Баян хүн бүр хулгайч луйварчин биш. Тэд чамаас илүү хөдөлмөрлөсөн байна гэдэг санааг л өгөхийг зорьж үлгэрээ бичдэг” хэмээн ярьж байсан билээ.

Төр засаг эрхээ маш сайн эдэлж байна. Жолооч нарын “но”-г илрүүлбэл урамшуулал олгоно гээд түмэн олонд зарлаадахлаа. Манайхан ч хурдтай юм, эхний өдөр л хэдэн мянгаараа мэдээлэл очиж байна гэнэ.

Иргэдийн зүгээс гаргаж байгаа зөрчлийн мэдээллийн олонхыг түр болон удаан зогсох хориотой газар зогссон, автобусны зогсоол тэмдэгтэй газар зогссон, чиглэлийн тээврийн хэрэгслийн эгнээгээр байрлан явсан гэх зөрчлүүд эзэлжээ. Болж байна. Замын хөдөлгөөний дүрэм гэдэг цусаар бичигддэг учир дүрэм зөрчиж үл болно. Гэхдээ нэг анхаарах зүйл байна аа. Дээрх зөрчлүүд юуг хэлээд байна вэ гэвэл өнөөдөр хүртэл манайд автомашины зогсоол хүрэлцээгүй хэвээр байна. Хүрэлцээгүй ч биш, огт байхгүй гэсэн үг.

Зөрчил гаргасан машиныг мэдээлбэл 20 хувийн урамшуулал авна гэдэг арга бол жолооч нарыг дүрмээ сахиулахыг л сануулж байна гэж ойлгоод байгаа. Үүний тулд эхлээд зогсоол хүрэлцээтэй байх ёстой. Энэ бол төрийн ажил. Төр одоо үүргээ биелүүлмээр байна.

Жил бүр жолооч нараас автомашины зам ашигласны төлбөр гэж хурааж авдаг. Нийслэл рүү орж гарах товчоодоор ч энэ төлбөрийг өдөр бүр л хатуу авдаг. Манайд бол хотын төвийн босоо, хэвтээ тэнхлэгийн гол замаас бусад нь энхэл донхол. Зах тийшээгээ бол бөөн олон нүх, битүү нөхөөс. Уг нь зам ашигласны мөнгө замдаа зарцуулагдах ёстой юм. Гэвч манайд замхарчихдаг “тогтолцоотой”. Төр одоо энэ ажлаа ч хиймээр байна. Эрхээ эдэлдэг шигээ үүргээ биелүүлж төр маань түмэн олондоо үлгэрлэмээр байна аа.