Хэчнээн түнэр харанхуй битүү ширэнгэн дунд явлаа ч хүний сэтгэл зүрхэнд мөрөөдөл, итгэл найдвар гэсэн шидэт дэнлүү байнга асаатай явдаг. Тэр мөрөөдлийн дэнлүү унтарч эхэлсэн мөчөөс хүн энэ хорвоотой салах ёс гүйцэтгэж эхэлдэг. Ихэнх суут хүмүүс өөрийн мөрөөдлөөр жигүүрлэж, зовлон бэрхшээлийг даван туулж, эцэст нь хүсэл мөрөөдлөө үйл хэрэг болгосон байдаг. Яруу найрагч Ц.Доржсэмбэ “Мөрөөдөхөд мөнхийн юм дэргэд ирдэг” гэж цэцэлсэн удаатай. Сайн сайхан бодолтой хүн эрдэм номд шамдаж эцэст нь санаа зорилгынхоо өндөр уулсын оргилд үйл хэргээ мөнхжүүлдэг. Эйнште йн, Ньютон, Сэдэдхарта эхээс төрөхдөө л агуу их ухаантан мэргэд байгаагүй. Тэд их үйл хэргийн төлөө өдөр шөнөгүй хөдөлмөрлөж хүн төрөлхтний оюун сэтгэлгээний гэрэлт дэнлүүд болцгоосон.
Францын их зохиолч Оноре де Бальзак нэг хоногийн арван зургаагаас дээш цагийг зохиол бүтээлээ бичихэд зориулдаг байсан гэдэг. Тэрээр “Хүн төрөлхтний шог” хэмээх цуврал зуун роман, тууж бичих төлөвлөгөө гарган ихэнхийг нь бичиж, нойроо үргээхийн тулд арван таван мянган аяга кофе уусан тооцоо байдаг. Энэ нь харин эрүүл мэндэд нь сөргөөр нөлөөлсөн ч тэр мөнхийн бүтээлүүдээрээ дэлхийн утга зохиолд нэрээ мөнхөлсөн юм. Оросын их зохиолч Ф.М.Достоевский зохиолоо туурвих үедээ үүрэглэхгүйн тулд хүйтэн мөстэй усаар дүүргэсэн түмпэнд хөлөө дүрж суудаг байжээ. “Мөрөөдөхөд мөнгө төлдөггүй” гэлцдэг ч мөрөөдөл бол манан шиг амьдралын салхи шуурганд сарниад алга болдог зүйл биш. Зорилгынхоо төлөө тэмцдэг хэн бүхэнд харагддаг барих биетэй, харах дүртэй бодитой зүйл бол мөрөөдөл гэдгийг бэрхэд бие сэтгэлээ хатамжсан олон хүний амьдралын жишээ баталдаг.
Л.БАТЦЭНГЭЛ
Агуулга, хэлбэрийн зөрчил бидний үндэсний үзэл дээр жинхэнэ илэрч байна даа.Хэлбэрийг нь авч үзвэл бид дэндүү үндсэрхэг үзэлтэй. Эх орон гэж цээжээ дэлдэгсэд зурагтын дэлгэцээр дүүрэн. Төрийн түшээд, удирдлагууддаа “Хужаагийн эрлийз”, “Урвагч” хэмээх шошгыгядах юмгүй зүүчихдэг. Хятадуудыгүзэн ядагсад, хийрхэгсэдхаа сайгүй. Агуулгаар нь авч үзвэл бид үнэндээ үндсэрхэг ард түмэн гэж үү. “Солонгосчууд зөвхөн үндэсний үйлдвэрлэлээ дэмждэг” гэж харь оронд хүнд хөдөлмөрт нухлагдаад ирсэн олон хүн ярьдаг. Хангүгчүүд үндсэрхэг ард түмэн юм байна. Харин бид дэлгүүрт ороод Үндэсний үйлдвэрлэлдээ “За” гэдэггүй. Эх оронд маань гэтэл бидний хуурамч хайр, нялуун үг нэмэргүй. Эх оронч үзэлэнгийн зүйлээс эхэлдэг юм байна. Монголдоо хөрөнгө оруулах, эх орондоо үйлдвэрлэсэн бүхнийг илүүд үзэхээсэхэлдэг.Эх орны үйлдвэрийнх гэхээрээ л итгэл сэтгэл мааньдундраад явчихдаг байж таарахгүй. Эх орны үйлдвэрийн сүү, тараг байвал гадаадын йогуртыг сонгож магадгүй. Эх орны үйлдвэрийн архи дарснаасхэл үсэг нь танигдахгүй харийнхыгилүүд үзэх вий.Харийн гэсэн бүхэн илүү мундаг санагддаг. Гадаадын хөрөнгө оруулагчдыг тахих шахдаг.Дотоодын хөрөнгө оруулагчиддоохнуур үнэлэгдэнэ.Харийг шүтэх үзэл хэдийнээс бидний тархинд гүн гүнзгий суучихаа вэ. Ах нарын амыг харсан социализмын дал, наян жил биднийг дорд сэтгэлгээтэй болгочихсон юм болов уу. Эх оронч үзлээ хаанаас хайх вэ?
“Сайн нэрийг хүсэвч олохгүй, муу нэрийг хусавч арилахгүй” гэсэн ардын мэргэн үг бий. Бараг хүн бүр үүнийг мэддэг. Захын хүнээс асуухад л “Аа тийм, нэг ийм үг байдаг л юм. За яахав дээ, худлаа гэхэд хаашаа юм. Нэг их тэгээд л нэр төр нь хугараад л, сайн нэр олдохгүй байдаг гэсэн юм орчин үед үгүй ш дээ. Юм өөр болсон гэж байгаа” хэмээн өөдөөс цэцэрхэнэ. Нэгэнт ингэж үздэг болсон хүмүүс нэр төрийг хайрлах үзэл огт байхгүй гэхэд хилсдэхгүй. Нэг удаагийн ашгийн төлөө яаж ч чадах, бүр түүнээ хөөрөлхөн гайхуулах нь жирийн харилцааны соёл болсон нь харамсалтай. Гэвч хүн гэдэг амьтан бүтээгдсэн тэр цагаасаа хойш яг хэвээрээ байгаа. Тэр pad хэрэглэдэг л болсон болохоос чулуу хэрэглэж байснаасаа юу нь өөрчлөгдсөн гэж. За яахав нойтон арьс нөмрөхөө байж нийлэг эдлэл өмссөн л байх. Өөр юу ч өөрчлөгдөөгүй. Тэгэхээр ёс суртахууны тэмдэг огтхон ч өөрчлөгдөөгүй гэсэн үг. Өнгөцхөн харахад чи сайн нэрээ хөөдчихөөд араас нь мөнгө төгрөгөөр баллуурдаад мартуулсан гэж бодож байгаа. Хүмүүс яг өөртөө тулсан зүйл дээр таны нэр ба ашгийн төлөө хүнээ байсныг чинь санадаг л байхгүй юу. “Тэгэхэд яаж аллаа, ямар араншин гаргаж байлаа” гэсэн үгийг та мартаагүй байна уу. Тэгвэл энэ үгийг бусад хүн ч санаж байгаа. Нэрээ баастаж сэтгэлээ хөөдөх нь тийм ч хүсмээр зүйл биш дээ, уул нь. Хусах нь байтугай дэлбэлээд ч арилдаггүй юм.
Буудал дээр унаа хүлээж зогстол мулзан шар толгойтой гадаад залуу, царайлаг ялдамхан монгол бүсгүйтэй хөтлөлцөн ирлээ. Анзаарвал тэнд байгсад бүгд л өнөө хос залууг хүйтэн харцаар ширвэн ширтэцгээх ажээ. Бүсгүй гадаад залуудаа их л сайн бололтой гарыг нь дотноор барьсан харагдана.
Америкийн хүүхдийнзохиолч, зураач Эрик Карлын “Гэдэс нь өлссөн авгалдай”дэлхийн хүүхдийн шилдэг арван номын нэгдтооцогддог аж.Нэгээс гурван настай хүүхэдтэй аав, ээжүүд хүүхдээ ойлгох аянд хамтдаа гаръя. Ийм насны хүүхэдгүй хүмүүс ч тархиа амраахаар хүүхдийн номын ертөнцөөр аялж болно шүү. Энд яг ном унших биш номын тухай ярьж байгаа болохоор хүүхэд байтугай үүхдэд баяр төрүүлэх гайхамшигт зургууд нь л үгүйлэгдэж байна даа. Томчуудад өчүүхэн санагдаж болох жижигхэн “өт”-нийамьдралын түүх хүүхдүүдэд маань амьдралыг ухаарахад туслах юм. “Гэдэс нь өлссөн авгалдай” гээд гарчиг нь ч учиртай. Гэдэс өлсөх мэдрэмжийг бяцхан уншигчид мааньч андахгүй учраас тэр. Амьдрал ийнхүү эхэлнэ. “Сарны гэрэлд навчин дээр нэгэн жижигхэн өндөг харагдана”. (Номон дээрх сар нүд, амтай харагдана. Яагаад гэвэл хүүхдүүд бүх юмыг амьтай гэж боддог) “Нар мандлаа. Бүтэн сайн өдрийн дулаахан өглөө боллоо. Өнөөх өндөгнөөс пөг гээд нэгэн жижигхэн авгалдай гарч ирэв. Авгалдайн гэдэс маш их өлсч байлаа. Гэдэс нь өлссөн авгалдай юм олж идэхээр мөлхлөө. Нэг дэх өдөр нэг алим нүхэлж иджээ. Гэвч гэдэс нь өлсөөд л байлаа.Хоёр дахь өдөр хоёр лийр нүхэлж идлээ. Гэвч бас гэдэс нь өлсөөд л байлаа. Гурав дахь өдөр гурван чавга нүхэлж иджээ. Гэвч гэдэс нь өлссөөр байлаа. Дөрөв дэх өдөр дөрвөн гүзээлзгэнэ нүхэлж иджээ. Гэвч гэдэс нь өлссөөр л байлаа. Тав дахь өдөр таван жүрж нүхэлж иджээ. Гэвч гэдэс нь өлссөн хэвээрээ л байв”. (Энэ номонд үг хэллэг олонтаа давтагдаж байгаа биз. Давтамж нь хүүхдийн ой тогтоолт, хэл ярианы хөгжилд тустай. Энэ номын бас нэг онцлог нь түүний дүрслэлийн өвөрмөц шийдэл юм. Хүүхдүүд маань алим, лийр, чавга гээд олон үгтэй боллоо. Одоо түүний дуртай амттанууд гарах учраас хүүхдэд маань бүр ч зугаатай байх болно) “Харин хагас сайн өдөр авгалдай нэг зүсэм шоколадтай бялуу, нэг зайрмаг, нэг өргөст хэмх, нэг зүсэм бяслаг, нэг хэрчим хиам, нэг модон чихэр, нэг зүсэм интоортой боов, нэг зайдас, нэг жижиг кекс, тэгээд бас нэг зүсэм тарвас нүхэлж иджээ. Орой болоход авгалдайн гэдэс маш их өвдөж гэнэ” (Идэж уухад ч бас учир бий). Дараагийн өдөр дахиад бүтэн сайн өдөр боллоо. 
Авгалдай амттай ногоон навч олж иджээ. Тэгээд гэдэс нь зүгээрболж гэнэ. Ашгүй нэг юм авгалдайн гэдэс өлсөхөө болилоо. Жижигхэн байсан авгалдай одоо ийм том, тарган болжээ. Удалгүй авгалдай өөртөө жижиг бүрхүүлэн гэр барилаа. Авгалдай гэр дотроо хоёр долоо хоног гаруй амьдарчээ. Дараа нь гэрийн бүрхүүлээ цоолж нүх гаргалаа. Тэгээд хамаг чадлаараа зүтгэсээр байгаадгадагшаа гартал ийм гоё эрвээхэй болчихсон байлаа”. Бестселлер бүхэлдээ энэ. Авгалдай хэрхэн үзэсгэлэнт эрвээхий болохявцыг үзүүлдгээрээ энэ ном танин мэдэхүйн ач холбогдолтой. Гэнэт жижигхэн авгалдай үзэсгэлэнт эрвээхэй болж хувирах гайхамшигт агшин хүүхдийг хичнээн баярлуулдаг гэж санана. Амьдрал ч басэнгийн мөртлөөгайхамшигтай шүү дээ. Хүүхэдтэйгээ хамт ном унших нь бидэнд ярианы сэдэв бий болгож өгдөг. Хүүхэд маань номоос олж харсан бүхнээ шулганан ярих болно. Өөрийгөө илэрхийлж сурна. Өөрийгөө илэрхийлж чаддаггүй хүн асуудлаа шийдэж чадахгүй болдог гэнэ. Хүүхэдтэйгээ одоо лярилцаж чаддаг бол том болоход нь”нууцаа хуваалцах найз”нь та л байх болно. 
Хүний амьдрал жаргал зовлон, уйтгар гуниг, баяр баясал гээд хар, цагаанаар тогтохгүй түмэн өнгөтэй. Бурхнаас заяасан аж төрлийн гайхамшигт бэлгийг алтан титэм шиг зүлгээд өнгөлөх үү, гуулин зоос шиг зэврүүлж гээх үү гэдэг харин хувь хүний сонголт. Тэнгэрлиг гэгээн хувь тавиланд ивээгдэх, тэнэмэл нохойн гутранги нүдээр орчлонг бүүдийлгэх хоёрын шалгуур нь яах аргагүй хүний төрөлх ааль араншин, хүн чанар хоёр. Ахас ихсээ үл хүндэлж алуурчин талаачин адил загнагчаас хүн бүхэн нүүр буруулж хүрэл зүрхнийх нь хүйтэн цэвдэгт цэцэгс хүртэл өнгөө гундаана. Хүн бол сэтгэлийн амьтан. Дэргэдийн нэгнээ нохойноос дорд үзэгч өчүүхэн үзэлтэн дээд тэнгэрийн нарыг хүртэл зүхэн, олдсон биеийн эрх чөлөөндөө дайсагнана. Тийм ёс бус үзэл, ёр гажийн үйлдэлтнээс хүний нийгэм хууль цаазаар хана цайз босгож харанхуйн ангалд араатан шиг ганцаардуулдаг жамтай. Ийм ааш араншинтнуудыг монголчууд хогийн дэвсгэртэй зүйрлэж “адсага шиг ааштай” хэмээн зайгаа авцгаадаг. Хэлсэн үгэндээ эзэн, хийх үйлдээ итгэлтэй гэгээн нинжин сэтгэлт, авьяас ялгуун билэгтнийг харин бурхдын зиндаанд өргөж үеийн үед дурсан санадаг буюу. Тийм сайхан хүмүүн амьдралын ямар ч гуниг зовлонг сэтгэл оюуны хатамжаар туулж, сэтгэл зүрхээ тэнгэрийн уяхан шат болгодог билээ. Амьдралыг хараар будах дорд үзэлтэн бишгүй ч гунигийг нэвт гэгээлэх сайхан хүмүүс тэднээс ч олон учраас алсын уулын гэрэлт оргилд өлмийлөх чин сэтгэлтэн ойрын довонд бүдэрч өвдөг шорооддоггүй байнам.
Хэрэв карт олбол дэлгүүрт ороод баахан бараа аваад төлбөрөө хийчих хэрэгтэй гэж хэн нэгэн зөвлөж байна. Танил эмэгтэй маань “Нөхөртөө картаа өгөөд явуулсан дэлгүүрээс зөндөө бараа аваад л ирсэн. Картын эзэн мөн үү биш үү гэж анхаардаггүй юм билээ” хэмээн хуучиллаа. Хүүхдүүд эцэг эхийнхээ картаар дэлгүүрээс баахан юм авсан л гэнэ. Үнэхээр манай ихэнх дэлгүүр худалдааны газрууд картаар төлбөр хийхэд картын жинхэнэ эзэмшигч мөн эсэхийг шалгахаас залхуурдаг. Хааяахан зарим дэлгүүр картаар худалдан авалт хийхээр нууц дугаар эсвэл иргэний үнэмлэх шаардана. Эхэндээ энэ нь түвэгтэй санагддаг байлаа. Одоо бол хэрэглэгчийг хамгаалах алхам гэж мэддэг болсноос хойш энэ мэтээс түвэгшээхээ больсон. Хэрэв ийм шаардлага тавихгүй бол жинхэнэ карт эзэмшигч мөн эсэхийг яаж таних билээ. Картаар худалдан авалт хийх нь хулгайч нарыг өөгшүүлэх боломж байж таарахгүй. Нэг үеэ бодвол картын хэрэглээ нэмэгдэж байгаа. Гэтэл картын хэрэглээнд ч бас өө сэв байсаар байна.
Олон улс, дэлхийн хэмжээнд судалгаа явуулж, сонирхолтой дүгнэлт гаргадаг хүмүүс байх юм. Саяхны нэгэн жишээг дурдахад дэлхий дээрх амьд организмуудын хөгжлийг авч үзжээ. Дэлхийн сээр нуруутан хийгээд хөхтөн, өвсөн тэжээлтэн болоод махан идэштэн амьтад байгалийнхаа хуулиар шинэ үеэ төрүүлж хувьсч байдаг гэсэн судалгаа гарч. Товчхондоо эдгээр амьтад дэлхийн уур амьсгалын өөрчлөлт явагдах бүрт дасан зохицсон шинэ үеэ байнга төрүүлдэг гэжээ. 
“Суудаг цаг богиносч, уудаг хэмжээ багассан. Уулзах найз цөөдөж, учрах тоо хасагдсан. Шалтгаан нь энэ хоёр. Гэхдээ уулзаагүй найз, уугаагүй пиво, наргиагүй наргиандаа харамсахгүй байна. Харин, ойлгохгүй ч гэсэн хүүгийнхээ шулганан ярихыг сонсож баясаагүй бол харамсах байсан байх. Түүртмээр олон ажлынхаа дундуур сэтгэлээ гаргаж хийсэн ханийнхаа хоолыг халуун дээр нь идээгүй бол харамсах байсан байх. Ухаан сууж засарсан гэж худлаа ярих гээгүй юм аа. Аз жаргал харин хаана байгааг мэддэг болсон гэх гэсэн юм. Хөхөндөө сүүгүй ч гартаа угжтай, хүйгээр холбоогүй ч сэтгэлээрээ уяатай. Аав нь харьж явна, миний хүү…”. Хэн нэгэн ингэж бичсэн нь facebook-т хагас мянган like авчээ. Зарим нь машин дүүрэн like дарж байгаагаа зургаар илэрхийлсэн байна. Уншсан хүмүүс мундаг аав гэж магтаж, “Эр хүнийг эгшээх ийм л нэг мэдрэмж сайхан” гэж шуугижээ. Хоёр зуу гаруй хүн цааш түгээсний ихэнх нь эмэгтэйчүүд байв. Эндээс харахад аавуудыг үрсэг, гэрсэг байгаасай гэж хүсдэг хүн олон юм. Нөгөө талдаа олон хүн ийм мэдрэмжийг хүсч байна гэдэг нь аавууд гэр бүл, үр хүүхдээсээ холдож байгаагийн илрэл болов уу. Тиймдээ чолон аав үлгэр аваасай гэсэндээ тараасан биз ээ. Аав ороод ирэхэд гэр дүүрч, халуун дулаан болдог. Аавынхаа хайранд өлгийдүүлсэн хүүхэд зоригтой өсдөг гэдэг. Аав гэдэг ганцхан үг таныг хувь нэгэн биш гэр бүлийнхээ төлөө амьдар гэдгийг хэлээд өгч байгаа юм шүү дээ.