Шинэ Монгол, Мон Турк зэрэг сургуулиуд сурагчдаа ухаалаг утас барихыг хориглочихож. Мон Турк бол бүр анхнаасаа ийм утас барихыг зөвшөөрдөггүй байжээ. Шинэ Монгол харин саяхнаас хэрэгжүүлсэн аж. Гэхдээ ахлах ангийнхныг ухаалаг утас барихыг одоогоор хориогүй юм билээ.
Хамгийн гол нь ухаалаг гар утаснаас татгалзсаны үр дүн гарчээ. Хүүхдүүд хичээлдээ анхаарах, завсарлагааны цагийг үр бүтээлтэй өнгөрөөх нь эрс ихэссэн байна. Зарим эцэг эх хүүхдээ ухаалаг гар утаснаасаа салахгүй болохоор сайн дураараа ухаалаг биш, одоогийн хүүхдүүдийн хэлдгээр хоцрогдсон гар утас бариулах гээд нөгөөдүүл нь “Бусдаасаа ичээд байна” гэж эсэргүүцдэг гэнэ. Бүгдээрээ адилхан болчихвол хэн нь хэнээсээ ичих билээ.
Нэгэнт гар утас бидний амьдралтай салшгүй холбоотой, өдөр тутмын хэрэглээ болчихсон болохоор түүнийг нийтээрээ хэрэглэхээ байчихна гэж байхгүй биз. Ядаж л хүүхэдтэйгээ холбоо барихад дэвшилтэт энэ холбоо тун чухал. Ухаалаг гар утас эрүүл мэндэд илүү хортой нь аль хэдийнээ нотлогдчихсон. Тэгэхээр хүүхдээ хичээлдээ анхаардаг болоход, хулгайч нарын урт гараас хол байлгахад, насанд хүрэгсдийн аялдаг сошиал ертөнцөөр хяналтгүй аялах, гар утсандаа тоглоом татаж тоглохоос эхлээд эрүүл мэндийн хувьд сөрөг нөлөөтэй энэ дэвшилтэт технологиос хамгаалъя. Сургуулиудын удирдлага, эцэг эхчүүдэд нэг зүйл уриалмаар байна. Дээрх сургуулиуд шиг ухаалаг утас хэрэглэхийг хориглочих. Сурагчдад эцэг эхтэйгээ ярихаас өөрөөр гар утас бараг хэрэг болдоггүй. Тиймээс ухаалаг утаснаас татгалзаж, ухаалаг бишийг нь хэрэглэхэд тийм хэцүү биш. Ердөө л сургуулийн дотоод журмаар зохицуулчих.
Д.МӨНГӨНДАЛАЙ
Аргадаж ханилдаг эхнэр, айж унадаг морь шиг хэрэггүй юм байхгүй гэж амьдрал таньсан хүмүүс ярьдаг. Гэхдээ энд эхнэр хүүхдийн асуудал ярих гэсэнгүй. Зүгээр л жишээлж байгаа хэрэг. Ухаандаа ажлын талбар дээр, хамтран ажиллаж байгаа хүмүүсийн дунд тийм нэг арга эв нь олддоггүй, өөрийнхөөрөө муйхарласан, ер ганцаараа ажиллаж амьдарч байгаа мэт ааш авир гаргадаг хүмүүс байдаг. Таны зан араншин бол таны хувь тавилан юм гэдгийг огт мэдэрдэггүй хүмүүс. Таны хэр амьдарч байгаа чинь таны зан араншингаас үүдэлтэй гэдгийг ойлгох ёстой. Тэдэнд л зориулсан үг юм. Амьдрал дээр ч тэр эхнэрээ үргэлж аргадсан, ар өвөрт нь гүйж, яахав ийхэв, хайраа ханиа, энхрийнхэн минь… юу юу ч гэнэ вээ, ертөнцөд олдошгүй амьтныг олоод авсан юм шиг эхнэрийнхээ өмнө бөхөлзөх нь эр хүний үнэ цэнээ алдаж буй хэрэг. “Эрчүүд хайртай бүсгүйгээ хэт их хайрлахын хэрээр тэдний дургүйг нь хүргэж байдаг” гэсэн суутны үг бий.Яг энэ агаар лугаа адилаар Монголд аливаа байгууллагын удирдлагын зүгээс сайн ажилтнаа хэт туйлшран магтахын хэрээр нөгөөдөхөөс нь “Надаас өөр хүн энд алга” гэсэн биеэ тоосон шинж чанар илэрдэг. Аливаад халихгүй, жижгэрэхгүй байх сайхан. Амьдралаас олсон бүхэндээ сэтгэл хангалуун байж, даруухнаар дээшээ өгсөж дэвжиж байгаа хүмүүс олон байна шүү дээ.
Голландын уран барилгачид саяхан оффисын нэг өвөрмөц загвар танилцуулжээ. Тэдний танилцуулсан оффис ямар ч суудалгүй.“Суух хангалттай” төслийн хүрээнд хийсэн гэж гадны хэвлэлүүд мэдээлж байна. Ихэнх цагаа оффисын ширээний ард хөдөлгөөн багатай өнгөрүүлдэг хүмүүс өчнөөн өвчинд нэрвэгдэх эрсдэлтэйг анагаах ухаан аль хэдийнэ тогтоочихсон. Наад зах нь компьютерийн ард удаан сууснаас болдог хуурай нүдний синдром гэж өвчин байна. Оффисын синдром гэх нь ч бий.Нүд чинь улайж, хуурайшиж, элс орсон юм шиг торж хорсоод байвал “оффис”-ын синдром туссан гэсэн үг. Хүндэрвэл мэс засал хийлгэхээс аргагүйд хүргэдэг айхавтар өвчин гэж эмч нар сэрэмжлүүлдэг. Компьютерийн араас босох дургүй хорин хүн тутмын нэг нь ийм өвчтэй гэсэн статистик хүртэл гарчихаж. За тэгээд гэнэтийн үхэлд хүргэх эрсдэл дагуулдаг судсанд бүлэн үүсэх өвчин,шамбарам, судас бүдүүрэх гээд сууж ажилладаг хүмүүст илэрдэг өчнөөн өвчнийг жагсааж болж байна. Бүр хачин сонин өвчин хүртэл байна. Неофобия буюу шинэчлэл, шинэ зүйлээс айх өвчин гэхэдоффист суудаг нөхдөд л ажиглагддаг гэнэ. Парурезис гэж өвчин байдгийг хүртэл эрдэмтэд тогтоожээ. Энгийнээр тайлбарлавал хүмүүсийн дэргэд бие засахаас айх айдас. Гэрээсээ өөр газар бие засч чадахгүй болдог энэ өвчин сууж ажилладаг нөхдийг л зовоодог гэж байгаа. Суудалгүй оффис гэхээр зарим хүмүүст сонин санагдаж магадгүй л дээ. Мэдээж хэн ч өдөржин зогсч ажиллахгүй нь тодорхой.Байнга сууж ажиллавалсая дурдсан шиг өвчнүүдэд нэрвэгдэх эрсдэлтэйгсануулах гэжГолландын уран барилгачид оффисын ийм өвөрмөц загварыг сонирхуулсан хэрэг. Товчхондоо ядаж цайныхаа цагаар багахан хөдөлгөөн хийгээрэй л гэсэн санаа юм даа. 
Монгол Улсын гавьяат тамирчин Кёкүтэнхо Н.Цэвэгням өдгөө 40 гаруй настай. Тэрбээр сумод 20 жил мятаршгүй зүтгэсний үр дүнд 38 настайдаа дээд зиндааны барилдаанд анх удаа түрүүлсэн. Ер нь Кёкүтэнхо Н.Цэвэгням тухайн башёдаа тавин хувийн амжилтаа бууруулалгүй, алтан дунджийг барьж ирсэн. Халихгүй, жижгэрэхгүй нэр хүндтэй, сайхан л амьдарч байна. Үүнийг ”Амьдралдаа үлгэрлэж болох Н.Цэвэгням философи” гээд байгаа юм. 
Тагтан дээрх хэрэгтэй, хэрэггүй зүйлсээ ялгаж байтал охин минь сэрүүлэгтэй цаг олов. Хэрэггүй болоод удсан цаг. Орны минь дэргэдэх тавиур дээрарван жилийн өмнө байж байсан юм. Түүнээс хойш хэзээ ч юм гэрт байлгах шаардлагагүй эд зүйлс дотор орчихоод яваад л байж.
Хүний нийгэм хөгжихийн хэрээр хоол хүнсэнд хүртэл томоохон өөрчлөлт явагдаж байна. Хүнсний хэрэглээ эрүүл, экологийн гэдгээс хальж химийн хольц, найрлагатай болоод удаж байгаа. Энэ нөхцөлд хүмүүс мэдээд авахад илүүдэхгүй олон зүйл байдаг ажээ. Тэр ч бүү хэл байнга сэрэмжилж байх шаардлагатай тохиолдлууд ч байдаг. Тухайлбал, гаа идсэний дараа залгаад газтай ундаа уух нь хүний амь насанд ч хохирол учруулах хэмжээний уршиг дагуулдаг аж. Гаа хийгээд газтай ундаанд орсон химийн бодисууд нэгдэхэд исэлт үүсдэг гэнэ. Хүний ходоодонд энэ урвал явагдахад уусан ундаа нь хөөрч, сагаад улаан хоолой руу түрж улмаар уушгийг нь дүүргэнэ. Хэрэв ийм байдалд хүрвэл амьд үлдэх найдвар тун бага болдог байна. 
Ямар ч хямрал болсон хөдөлгөж, өөрчилж болдоггүй зүйлс гэж байдаг. Гэвч үзэл баримтлал, үнэт зүйл нь тодорхойгүй манайхны хувьд хамгийн түрүүнд л тэр зүйлдээ гар хүрчих гээд байдаг гэмтэй. 
Амралтын өдрөөр амарсан шиг амарч, ажлын өдрөөр ажилласан шиг ажилладаг болоход бодох юм байна. Мартын наймнаар гэхэд л зөвхөн эмэгтэйчүүдийн асуудал яригдахгүй. Эхнэрээ баярлуулах гэсэн эрчүүдийн нөр их хичээл зүтгэлийн өдөрт тооцогдоно. Нийтээр тэмдэглэх баярын болон тэмдэглэлт өдрийн тухай хуульд жишээ нь Олон улсын эмэгтэйчүүдийн өдөр гуравдугаар сарын 8-ныг нийтээр тэмдэглэх баярын өдөрт багтаажээ. Нийтээр тэмдэглэх баярын өдөр гэдэг нь улс орны хэмжээнд нийтээр амарч, баяр болгон тэмдэглэдэг өдөр байхаар заасан. Гэтэл энэ өдөр нь ням гаригт таарчихлаа. Нийтээр тэмдэглэх баярын өдөр амралтын өдөр таарахаар хэрхэх талаар манай хуульд зохицуулсангүй. Тийм учраас бүх нийтээр амрах учиртай олон тэмдэглэлт өдрүүдээ бид “амталж” чадсангүй. Бидний хулгайлагдсан баярын өдрүүдийг хэрхэн сэргээх вэ. Зарим оронд амралтын өдөр таарсан баярын өдрийг дараагийн ажлын өдрүүдэд шилжүүлэх замаар зохицуулдаг. Баярын өдрүүдийн сэтгэл зүйгтэд тооцдог. Манайд ч бас тэмдэглэлт өдрүүдээ амралтын өдрүүдээр халхавчлан өнгөрүүлмээргүй л байгаа юм даа.
Эрдэм мэдлэг, сурсан юм гэдэг хүнд хэрэг болох нь дамжиггүй. Гэхдээ бас хэрэггүй зүйлд их цаг хугацаа зориулсан хүмүүсч байдаг.
Ямар ч ажлыг сэтгэлээсээ хийх сайхан. Сэтгэл шингэсэн их ажлын дараа ядрал, цөхрөл биш, илүү ихийг бүтээх эрч хүч ундраад байх шиг санагддаг. Чин сэтгэлийн хандлага ямар гоё мэдрэмж өгдөг гээ. Сэтгэлээсээ хэн нэгэнд сайныг хүсэх, сэтгэлээсээ дуулах, сэтгэлээсээ талархахын сайхныг юутай ч зүйрлэмээр юм бэ дээ. Ямартай ч инээмсэглэл түгээн амьдраад л баймаар хүсэл төрдөг. Сэтгэл гэрэлтсэн түүх унших бас сайхан. Өнгөрсөн зууны эхээр далайд сүйдэж, 1500 гаруй хүний амийг авч одсон “Титаник” хөлгийн хөгжимчдийн түүх санаанаас гардаггүй юм. Хийлчдийн ахлагч нь Их Британийн хийлч Уоллес Хартли, нөгөө хоёр хийлч нь Белги, Францынх гэдгийг хүн төрөлхтөн мэднэ. Тэд хөлөг онгоц живэхээс өмнөх аймшиг дүүрэн үед сэтгэл сэргээм хөгжилтэй, сайхан аялгуу эгшиглүүлж байсан гэдэг. Бүр сүйрэн сүйртэл нь шүү. Аварга хөлгийн сүйрлээс амьд гарсан хүмүүс хожим энэ талаар дурссан нь бий. Олон зорчигч “Өмнө нь сонсч байгаагүй гайхалтай аяз” гэж дуу нийлүүлсэн байдаг. Хийлчдийн тоглож байсан сайхан аялгуу онгоцны зорчигчдыг сандралдан үймэлдэж эмх замбараагүй байдал үүсэхээс сэргийлсэн гэж Титаникийн түүхэнд зүгээр ч нэг онцлоогүй. “Титаник”-ийн зорчигчдыг аврагч нэг эрхэм бүр сүүлд “Тэд хөлөг онгоц живэн живтэл хөгжимдсөөр л байснаараа гавьяатай. Тэд мөнхийн баатраар өргөмжлүүлэх эрхтэй” гэж дуу алдсан байдаг. Хөлөг онгоцонд зорчигчдод хөгжмийн сайхныг мэдрүүлэх үүрэгтэй гэдгээ сэтгэлээсээ мэдэрч, сэтгэлээсээ хөгжимдөж, сэтгэлээсээ оршиж чадсан учраас Уоллес Хартлигийн ахалсан хөгжимчид хүн төрөлхтний түүхэнд үлдэж чадсан юм.