Category: арын-нүүр

Дэлхийг хамгийн
богино хугацаанд агаарын бөмбөлгөөр тойрох уралдаан 1800 оны дунд үеэс эхлэлтэй.
Европын орнуудаас ихэвчлэн адал явдалд дуртай залуус ийм аялалд гардаг байж. Уралдаан
жилээс жилд өргөжсөөр 1800 оны сүүлчээр дэлхийг 80 хоногт тойрсон мэдээлэл цацагдсан
нь хүн бүрийг гайхашруулж байсан гэдэг. Шинжлэх ухааны хөгжил тийм өндөрт ирээгүй
байсан учраас 80 хоногт дэлхийг тойрсон асуудлыг эрдэмтэд тухайн үедээ төдийлөн
анхаарсангүй. Тэгээд ч 1900 он гарахад дэлхий нийт дайны хөлд донсолж энэ нээлт
мартагдсан удаатай.

Харин дэлхийн
хоёрдугаар дайн эхлэхэд АНУ-ын нутаг дэвсгэрт Японы тэсрэх бөмбөгийг тээвэрлэсэн
агаарын бөмбөлөг салхиар туугдан ирэх болжээ. Уг нь агаарын бөмбөлөг 600-хан км
яваад л унах ёстой байтал 3-4 бүр таван мянган км замыг туулан АНУ-ын нутагт тэсэрч,
иргэдийг түгшээх болсон учраас асуудлыг судалж эхэлсэн байдаг. Шалтгааныг судалсаар
дэлхий дээр асар хүчтэй салхин гол урсч байдгийг олж тогтоосон байгаа юм. АНУ-ын
эрдэмтдийг энэ нээлтийг хийхээс өмнө япончууд энэ тухай мэдчихээд АНУ руу мянга
гаруй тэсрэх бөмбөг тээвэрлэсэн агаарын бөмбөлөг хөөргөсөн нь энэ байж. Энэ бол
1940 оны эхээр болсон явдал. Нэг ёсондоо 12-14 мянган метрийн өндөрт 4-10 мянган
км цагийн хурдтай салхин гол баруунаас зүүн тийш мөнхөд урсч байдгийг ийнхүү олж
нээжээ. Ийм салхин гол дэлхийн төв бүслүүрт нэг, хойд өмнөд хагаст тус бүр хоёр
нийт тав байдаг гэж байгаа. Эргэлтийн хүчээс үүсч байгаа уг салхин голыг ашиглан
дэлхийг 21-хэн хоногт агаарын бөмбөлгөөр тойрсон нь хамгийн сүүлийн жишээ юм.

Монголын арилжааны банкнаас зээл авах гэсэн иргэд шаардсан материалыг нь бүрдүүлэх гэж дээс томж найзыгаа авардаг үлгэр шиг л юм болдог. Зээл авах гэж байгаа хүн барьцаа хөрөнгөнөөс эхлээд хэдэн төгрөгийн цалин авдаг, цалингаас гадна орж ирдэг мөнгөний баримт, орлого зарлага, хэрэв өөрөө зээлээ төлж чадахгүй бол ямар хүн батлан даах юм, тэр хүний бас барьцаа хөрөнгө, орлого зарлагын баримт гээд бараг л цус, шээсний шинжилгээ нэхэхдээ тулдаг. Зээл авах гэж байгаа иргэдийн бүрдүүлсэн материалаас харахад зээл авах ямар ч шаардлагагүй өндөр орлоготой баян хүн шиг л харагдана. Банкны шалгуурыг давсан бичиг баримт бүрдүүлж, зээл авахаар ирсэн иргэдийн бүрдүүлсэн бичиг баримтыг харахад ихэвчлэн хоёр газар зэрэг ажиллаж, өндөр цалин авдаг л гэнэ. “Татвараас зугтаахын тулд компани нь маш бага мөнгөн дүнг нийгмийн даатгал дээр бичүүлдэг юм” гээд илүү цаг, шагнал урамшуулал тогтмол өгдөг гэдгийг гэрчилсэн компанийн нягтлангийн тамгатай цаас ч байна.

Байр, зуслангийн газар, өөрийн болон гэр бүлийн хүний нэр дээр байдаг машины гэрчилгээг бэлдэнэ. Байхгүй бол ах, дүүгийнхээ эд хөрөнгийг өөрийн нэр дээр шилжүүлнэ. Ер нь л зээл авахын тулд хэдэн сарын өмнөөс бэлтгэл хийдэг болсон нь нууц биш. Сард хоёр хувааж авч байгаа цалингаа буунгуут хувийн данс руу шилжүүлнэ. Дансныхаа хуулгыг банкнаас аваад ажлынхаа хажуугаар хийдэг бичил бизнесийн маань орлого гэж худлаа гөрнө. Энэ мэтээр баахан хуурамч баримт бүрдүүлүүлсний эцэст банкныхан зээл олгоно. Банкныхан өөрсдөө мэдэж байж баахан худлаа санхүүгийн баримт бүрдүүл гэдэг энэ тогтолцооноосоо салах хэрэгтэй. Харин зээл авах гэж байгаа хүний бие эрүүл саруул байна уу, ажлын бүтээмж нь ямар байдаг, ажилдаа хэр сэтгэл гаргадаг зэргийг нь үнэлээд зээл олгодог болмоор байна. Эрүүл саруул биетэй, ажил мэргэжилдээ дуртай, сэтгэл хангалуун, аливаа зүйлд хариуцлагатай хүн зээлсэн мөнгөө асуудалгүй төлөөд л байна. Үүнийг дагаад чанаргүй зээл ч багасч, банк эрсдэлд орохгүй биз ээ.

Намрын ногоон өдрүүд ирлээ. Туршлагатай гэрийн эзэгтэй нар өвөл хэрэглэх ногоо, жимсээ даршилдаг их ажлын цаг айсуй. Дархан, Сэлэнгийн гэрийн эзэгтэй нар энэ талын арвин туршлагатай хүмүүс. Дархан-Уул аймгийн иргэн, С.Наранцацралаас өргөст хэмх даршилдаг жорыг нь сонирхсон юм.

Тэрбээр олон жилийн турш ногоо, жимс даршилсан туршлагатай агаад хүүхдүүд нь ээжийнхээ даршилсан ногоог дэлгүүрийнхээс илүүд үздэг.

Өргөст хэмх даршлахын тулд эхлээд шил, таглаа, даршлах ногоогоо сайтар угааж цэвэрлээрэй. Дараа нь уусмал бэлтгэнэ. 10 литр усанд 500 г давс, 300г сахар, 200 г уксус орно.

Сайтар угааж бэлтгэсэн 800гр болон литрийн шилэндээ эхлээд амтлагч ногоогоо хийнэ.

Ингэхдээ нэг шилэнд укропны нэг жижиг багц, гоньд, нэг хумс сармисыг дөрөв хувааж хийнэ. Дунд зэрэг лаврын навч нэгийг, үрлэн хар перец таван ширхгийг нэмээрэй. Сонгино хэрчиж хийж болно.

Дараа нь шилэндээ өргөст хэмхнүүдээ сайтар чигжиж хийгээд, уусмалаасаа нэмнэ. Ингээд шилэн дээрээ тагаа хагас тавиад, буузны томхон жигнүүрт шилтэй ногоогоо хийж, 15 минут орчим жигнэж ариутгана. Заавал 15 минут хүлээлгүйгээр шилтэй уусмалд бөмбөлөг хөөрч эхлэхэд бэлэн болсон гэж үздэг.

Ингээд жигнэсэн шилтэй өргөст хэмхээ гаргаж, тагийг нь сайтар таглаад, уруу нь харуулж гурав орчим хоног тавиарай.

Тагаар нь уруу нь харуулж тавихад, шилний хий бүрэн гарч, консервлогдоно. Арван литр уусмалаар 800-гаас нэг литрийн шилтэй 55-60 шил даршилсан өргөст хэмх бэлтгэнэ. Уусмал бэлтгэх усаа буцалгаж хөргөсөн байх учиртай.

Дорноговь аймгийн Хөвсгөл сумнаа өнгөрөгч хавар зорчиж яваад цаг оройтож бүрэнхий болохын хавьцаа өвөлжөөндөө ганц гэрээр буусан нэг айлд хоног төөрүүлсэн юм. Нэг хөх өвгөн, эмгэнтэйгээ хоёулхнаа хэдэн хонь, ямаатайгаа өвөлжиж байсан. Цагаан сарын дараахан байсан учир үүргэвчинд байх “ганц юм”-аа мань өвгөнд барьж золголоо.

Тэгээд хамт явсан найзынхаа цуг эмгэний хормын дотор чанасан борцтой, бор гурилтай лавшааг аягатай нь хамт зооглох шахангаа, говийн заг модтойгоо адилхан өвгөнтэй баахан хууч хөөрөв. Өвгөн нэг хэсэгтээ хүний бараа хараагүй болоод ч тэрүү, задалсан гашуун ундаандаа ам халаад ч юмуу хэсэг азнаад үгээ зөөж ирээд л баахан ярьсансан.

Нутаг ус, мал хуйгаа, хүний амьдралын заяа төөргийн талаар, улс, эх орныхоо тухай гээд зөндөө сайхан зүйлс ярьж билээ. Өвгөний үгнүүд бүгд шижир алт мэт үнэн агаад үнэ цэнтэй байсан ч түүнийг энд нуршилгүй өөртөө үлдээе. Зүгээр л амьдралын эрээн барааныг туучин насныхаа оргилд ирсэн бор гэрийнхээ хойморт залрах ийм сайхан монгол өвгөдөөс сургаал үгсийг нь сонсож яваарай л гэх гэсэн юм.

Эс бөгөөс тун удахгуй тийм, ийм алдартай сургууль төгссөн гэх, хүний өөрийн үгсийг хольж хутган цэцэрхэх, эрүүн дорх живэр сахал нь эгээ л ургаж амжаагүй шахуу хүүхдүүдээр амьдралаа заалгадаг болох гээд байна шүү.

Д.Бат-Эрдэнэ

Томчуудын анзаарч хараагүй, бодоогүй тийм санаа балчир хүүхдүүдээс гарах нь олонтаа. Хүүхэд байгаа газарт хөгжилтэй яриа өрнөж, хөөр баяраар дүүрдэг шүү дээ. Хүүхдийн хэвлүүхэн ярианаас сонирхуулъя.

Ажлаа тараад гэртээ харьтал бага ангид сурдаг охин маань мэндийн зөрүүгүй багшийнхаа тухай гомдоллов. “Өнөөдөр манайд ёстой муухай багш орсон. Бид бүгдээрээ цээж бичигтээ тэнцээгүй” гэж хошуугаа унжууллаа. Яагаад гэтэл “Уг нь яг багшийн хэлснээр бичсэн байхгүй юу. Манай ангийнхныг алдаатай бичсэн гээд бүгдэд нь муу дүн тавьчихсан гээд бод доо” гэж ирээд л нэг амьсгаагаар дуржигнуулав. Тэгснээ “Багш өөрөө их муухай хэлээд байсан юм л даа” гэх нь тэр. Цээж бичгийнх нь дэвтрийг сөхөөд хартал манай хүн “Көк мөнк тэнгэрийг эзэгнэкэнэ төрлөө би нь. Көмсгөнө сарны туяай нь…” гээд биччихжээ. “Аргагүй ш дээ, миний охин өөрөө алдаатай бичсэн байна” гэтэл “Манай багш өөрөө ингэж албаар хэлчихээд бүгдэд нь муу тавьчихаж байгаа юм даа. Аймаар муухай санаатай байгаа биз” гэхэд нь гэрээр нэг инээдэм болов. Яахав багш нь аялгатай ярьдаг нэгэн байсан бололтой.

Хажуугийн айлд нэг өдөр хулгайч орсон тухай хавийн хөгшчүүл ам дамжин ярив. Хөрш айлын эмээ ч хулгайчийн хажууд байсан мэт өнгөтөөр дүрсэллээ. Маргааш өглөө нь дөрвөн настай охин маань “Ерөөсөө би цэцэрлэгээсээ амралтаа авчихъя. Гэрээ хараад л сууж байя. Энүүгээр хулгайч яваад байгаа гэсэн биз дээ” гэв. Манай хүн ч цэцэрлэгт явах тун дургүй л дээ. Хулгайчаар далимдуулж, цэцэрлэгтээ явахгүй гэсэн санаагаа ингэж илэрхийлэв.

Орой зурагтаар мэдээ гарч байна аа. Оюутнуудад сар бүр 70 мянган төгрөг олгодог. Бас дээрээс нь автобусаар үнэгүй зорчдог тухай байв. Энэ мэдээг анхааралтай ажиглаж суусан найзын маань найман настай хүү аав руугаа хараад “Би автобусаар үнэгүй явах уу. Манай сургууль бас хэзээнээс бидэнд мөнгө өгдөг болох вэ” гэлээ. “Хүү минь зөвхөн оюутнууд л ийм давуу эрхтэй, сурагчид бол тийм биш” гэснээс өөрөөр тайлбарлаж чадсангүй. Гэтэл өнөөх жаал “Аан, тэгвэл тэр оюутнууд хөгжлийн бэрхшээлтэй юм уу” гэж ааваасаа лавшруулж асуусан шүү.

Хүүхдийн яриа цаанаа л хөөрхөн.

“Maroon 5” хамтлагийн “Sugar” гэж дуу бий. Хэмнэлтэй хөнгөн аятай энэ дууг дагаж дуулсаар ажилдаа ирэхэд цаанаа л нэг аз жаргалтай. Таарсан хүн бүр рүү сайхан инээмсэглэмээр тийм нэг таатай мэдрэмж төрүүлдэг юм. Угаасаа дууны клипэн дээр ч хуримлаж буй хос дээр очиж гэнэтийн бэлэг барьдаг тухай гардаг. Амьдралынх нь хамгийн чухал өдөр хайртай хамтлагийнхан нь ирж гэнэтийн бэлэг барихад хэрхэн аз жаргалд умбаж буйг өгүүлдэг юм. Нэг ёсондоо сайхан дуу тийм хүчтэй гэсэн үг. Дэлхийн хөгжмийн ертөнцийг бүтэн хоёр сарын турш байлдан дагуулсан энэ дууг “Youtube” сайтаас 712 сая хүн үзсэн байна лээ. Яг үүн шиг нэг сонсоод л сэтгэл сэргээд, цоглог болгодог дууг манайхан гаргадаг болмоор байна. Сүүлийн үеийн шинэ уран бүтээлүүдийг сонсоод байхад дандаа л гансарсан, шаналсан утгатай байх юм. Эс бөгөөс хаягдаж бүтэлгүйтсэн хайрын тухай дуулна. Нэг нэгийгээ магтаж, талархаж, хайрлан дуулж болдоггүй юм байх даа. Магтвал гагцхүү адууны тухай л дуу зохиох ажээ. Адгуусыг өөд уруугүй магтан дуулахын оронд хүний тухай ганц сайхан дуу зохиож болмоор санагдана. Тэрийгээ хит болгож олон нийтэд хүргээсэй. Тухайлбал, дээр өгүүлсэн “Мaroon 5” хамтлагийн “Sugar” дууны хэсгийг өөрийнхөө хэмжээнд орчуулбаас

Би зүгээр л чамтай хамт баймаар байна

Тиймээс чи айх хэрэггүй

Надад гялалзсан зүйл хэрэггүй

Нүүрээ будах хэрэггүй, хонгор минь

Над дээр ирээч хайрт минь

Яагаад гэвэл надад хайр, энхрийлэл хэрэгтэй байна

Чи надад сайхан хайрыг мэдрүүлээч

Амьдралд минь гэрэл гэгээ хэрэгтэй байна… гэдэг юм.