Улаанбаатар төдийгүй аймгийн төвүүд ч утааны асуудалтай болоод олон оныг үдлээ. Бас ч гэж өмнөхөө бодвол сүүлийн үед утаанаас хэрхэн салах, яах ийх тухай дориун ярих боллоо. Технологи хөгжсөн өнөө цагт энэ их утаа, угаараас салах арга зам байх нь дамжиггүй. Харин зундаа нийслэл хот хөрсний бохирдол хэт хуурайшилт гээд бас утаанаас дутахгүй асуудалтай тулгардаг. Урин дулаан цагт хотын агаарыг аятайхан чийглэг, тоосгүй байлгах боломж бас байгаа харагддаг. Зундаа орж байгаа борооны их усыг ямар нэгэн аргаар цуглуулаад хотын эргэн тойронд дөрвөөс таван газар хиймэл нуур, цөөрөм байгуулах. Ер нь дэлхийн хаана ч гэсэн устай газар л амралт зугаалга хөгждөг. Дэлхийн бүх л хот далайн эрэг, гол мөрнөө дагаж хөгждөг. Хотыг тойруулаад хиймэл нуурууд байгуулчихвал дагаад аятайхан цэцэрлэгт хүрээлэн гээд хотынхны төдийгүй гадныхан ч очдог амралт зугаалгын бүс болгох маш их боломж харагдаад л байгаа юм.
Хэрэв тийм газар байгуулж дөнгөвөл тэнд үйлчилгээний жишиг болсон газрууд салбараа нээх нь тодорхой. Зарим улс орнууд нэг их нүсэр дэд бүтэц байгуулахгүйгээр зүгээр энгийн шуудуу татаад ус цуглуулдаг систем хийчихсэн байдаг юм билээ. Зун ид борооны үеэр хотын замууд живэнгээ алдаж, тэр их усыг яахаа мэдэхээ больдог нь үнэн. Бас өвөлдөө орох их цасыг цуглуулаад хиймэл нуурандаа асгаад байж болно. Цас зөөхөд зардал их гэвэл нэгэнт байгуулчихсан хиймэл нуураа мөсөн гулгуурын газраар ашиглаад байж болно.
Ер нь хэт нүсэр, айхтар их устай нуур гэж байгаа юм биш шүү. Хүүхдийн паркад байдаг хиймэл нуур маягийн, хүн унаж эндээд байхааргүй, тодорхой харуул манаатай л юм байхад болоод явчихна.Иргэд очиж цэвэр цэнгэг агаараар амьсгалахад ч хэрэгтэй.
Шийдвэр гаргах түвшний дарга нар тэнгэрийн цасыг тоолж суухаар энэ мэт иргэддээ хандсан зүйлд анхаарлаа хандуулбал мөн ч хэрэгтэй байна даа.
Хөдөөгийн малчид өвлийн тэргүүн сар буюу арваннэгдүгээр сарыг ингэж нэрлэдэг болоод удаж байна. Хавар, намар, зуны улиралд хэл чимээгүй алга болсон хамаатан садан, ах, дүү нар нь өвлийн идэш хийх цаг дөхөөд ирэхээр гэнэт л санаж санааширсан амьтад ярьж, холбоо барьж эхэлнэ. Ихэвчлэн “За өвөлжөөндөө буусан уу. Та хэд минь сайн уу. Малын тарга тэвээрэг ямар байна. Бид хэд идшээ бэлтгэхээр очно шүү. Хотын бид ажил гэр гэж явсаар идэш хийх цагтайгаа тулчих юм байна шүү дээ” гээд л ярьдаг байна. Харин цагийн алинд ч нэг л янзаараа малчид “Тэгнэ ээ, хотын та нар нарны голтойд гэрт орох биш. Хүүхдүүдийнхээ хоолыг ирж аваарай” гэнэ. Нам гүмхэн байсан хөдөөд машин цувж, өвлийн идэш бэлтгэх ажил ийн эхэлдэг билээ.
Энэ өдрүүдэд ихэнх нутгаар хэт халж байгаатай холбоотойгоор бага насны хүүхдүүд нарших, нарны хордлогод орох тохиолдол нэлээд гарах болжээ. Тэгвэл өнөөдөр 35 хэм хүрч халах төлөвтэй байгааг Ус цаг уур орчны шинжилгээний хүрээлэнгээс мэдээллээ. Түүнчлэн энэ амралтын өдрүүдэд хэт халах юм байна. Тиймээс эцэг, эхчүүд та бүхэн хүүхдээ наршихаас хэрхэн хамгаалах талаар хэдэн энгийн зөвлөгөө өгье. Хэт халуун, бүгчим өдөр бага насны хүүхдээ аль болох гадаа тоглуулахгүй байхыг бодоорой. Хурц нартай үед хүүхдээ гадуур дагуулж олон цагаар явахгүй байхыг эмч нар сануулдаг. Хүүхдэдээ заавал нарны малгай өмсгөж шингэн ус сайн уулгах хэрэгтэй. Учир нь халуун өдөр хүний бие шингэнээр их дутагддаг. Таны хүүхэд наршсан бол бие сулрах, толгой өвдөх, биеийн халуун нэмэгдэх, цээж багтран амьсгаа цухалдах, цонхийх, бөөлжих, хөлс хэт их гарах эсвэл багасах, нүүр чинэрэх зэрэг шинж тэмдэг илрэх болно. Наршсан тохиолдолд аль болох сүүдэрт, сэрүүхэн газар амрааж хөлийг нь өргөж өндөрлөх хэрэгтэй. Ингээд бүлээн чихэртэй ус, цэвэр ус ойр ойрхон уулгаж нойтон алчуураар ороож, арчих хэрэгтэй. Мөн арьсны нимгэн хэсэгт хүйтэн жин тавьж, спиртээр биеийг нь арчсан ч болох юм байна.Улмаар хүүхдийнхээ биед иллэг хийж, цусны эргэлт нь зогсохоос сэргийлэх хэрэгтэй. Гэхдээ шингэн зүйл уулгахдаа бага багаар өгөхгүй бол бөөлжиж магадгүй. Мэдээж дээрх зөвлөгөө насанд хүрсэн хүмүүст ч хамаатай гэдгийг анхаараарай. Гэрийн нөхцөлд дээрх аргыг хэрэглээд намдахгүй бол эмчид хандахаа мартуузай.
Өнөө жилийн наадмын халх дөрвөдийн талцал, эх захгүй хийрхэл, шороотой арслан, өвдөг тохойны маргаан тийм ч сонин биш санагдана. Болдог юм болдгоороо, монгол төрийн наадам үзүүштэй сайхан боллоо. Харин соёл, спортыг хариуцаж байсан сайд бүсгүй “Энэ сайхан бөх эхэр татан уйлахыг харах яасан хэцүү юм бэ” гэж санаа алдсан шиг гунихрал эрхгүй төрөв.
Сайхан бүсгүй байвал явдалтай гэнэ, нотлоогүй ч шууд тэгж хэлдэг. Үнэн худлыг сонсохыг ч хүсдэггүй. Тийм байх ёстой гэж л боддог. Баян хүн байвал заавал хаа нэгтэйгээс хулгай хийсэн, арга ядахад танил ихтэй, тендер олж авсан байх гэж хардана. Бүгд муулна. Үзэн ядна. Ямар ч гоё сайхан зүйл байлаа гэсэн ямар нэг өө заавал олж харчихна. Мэдээж төгс зүйл ховор ч ямагт муу муухайг нь түрүүлж олж харж, эсвэл заавал муухай болгох гэж яагаад хичээдэг юм бэ. Өөлбөл өндөгнөөс ч өө олдоно гэж ахмад хүмүүс хэлдэг. Саяхан болсон сонгуулиар нэр дэвшигчдийг амтай болгон элдвээр нь хэллээ. Хүн л юм болохоор алдаа оноо байж л таарна. Шулуун дардан замаар өдөр бүр аз жаргалтай амьдарч, нэг ч алдаа гаргалгүй явж ирсэн хүнийг ертөнцөөс хайгаад олох уу. Урт үстэй бол сэгсийсэн юм гэнэ. Эсвэл ухаан нь заавал богино байж таараа гэнэ. Богино үстэй бол эр хүн шиг муухай юм гэнэ. Ер нь ямар байвал энэ хорвоо сайхан харагдах юм. Зарим хүнийг царай муутай гэнэ. Царайгаа ямар захиалж төрөх биш түүний буруу гэж юу байхав. Төрөлхийн гоё сайхан байсан ч заавал нэг засвар орсон байх ёстой гэнэ. Ер яаж ч болохгүй. Сайхан байж болохгүй, муухай байж болохгүй. Сайн явбал түүнийг зулгаагсад олон. Чи ингэж үйлчлэх ёстой гэнэ. Муу явбал арчаагүйг нь дуудаж хохино гэнэ. Хэн нэгнийг магтвал долоогч бялдуучлагч гэнэ. Эцсийн эцэст өөнтөглөгч та ер нь эдгээр ангиллын алинд нь багтах вэ. Та ер нь төгс бүтээл, төгс хүн мөн үү. Үргэлж бусдыг хардаг шигээ өөрийгөө нэг ажин шинжээрэй. Дуугүй явбал донгио, дуутай явбал онгироо, дундуур нь явбал бөөрөнхий гэнэ” гэж хэлсэн найрагчийн үг өөнтөглөгчдийг харахаар санаанд буух юм.
Төрөх, үхэх хоёр адилхан гэдэг. Тийм ч болохоор монголчууд төрөлт гэдэг зүйлд маш нарийн эмзэг ханддаг. Төрж байгаа эмэгтэй хүний дэргэд нөхөр, хөвгүүд нь байлцдаггүй, гэрийнхээ гаднаас шинэ хүний дуу хэзээ гарах бол хэмээн хүлээдэг заншилтай байсан. Алив айлд эх амаржлаа гэвэл үдэш орой орохгүй, гэрийнх нь ойролцоо чанга дуу чимээ гаргахыг цээрлэдэг ёстой байж. Үрээ төрүүлэхийн тулд маш их зовлон, өвдөлтийг бие сэтгэлээрээ туулж байгаа эх хүнийг ойлгодог учраас монголчууд шууд төрөх гэж биш “амаржих, нярайлах” гэх мэтээр хүндэтгэн ярьцгаадаг.