Category: арын-нүүр

“Эр хүмүүсийг та нар хааяа ч гэсэн хайрла, эрлэгт явчихаас нь өмнө ханийн жаргал эдлүүл” хэмээн яруу найрагч М.Билэгсайхан нэгэнтээ шүлэглэсэн байдаг. Уг шүлгийн мөрөөс эрчүүд ямар их хайраар дутагддагийг харж болно.

Эрчүүдийг хааяа нэг хайрлах биш, өдөр бүр хайраар тэтгэх хэрэгтэйг тэдэнтэй холбоотой судалгааны дүн харуулсаар байна. Өнөөдөр архидалт, гэр бүлийн хүчирхийлэл, амиа хорлолт, сэтгэл гутрал, гэмт хэрэгт өртөх байдлаараа эрчүүд эмэгтэйчүүдээс хэдэн арван хувиар хол давжээ. Бага насандаа хайраар дутагдаж, үл хайхрах хүчирхийлэлд өртсөн эрчүүд нас биед хүрсний дараа нийгэмд хүчирхийлэгчийн дүрийг бүтээх нь элбэг байна.

Харин хайраар тэтгэгдэж, урмаар услагдсан эрчүүд илүү бие даасан, шийдвэр гаргах чадвартай, өөртөө итгэлтэй, бусдыг энэрэх хайрлах сэтгэлтэй байх нь элбэг. Цаашлаад эрчүүд болон эмэгтэйчүүдийн дундаж наслалт бүхэл бүтэн 10 жилийн зөрүүтэй байгаа нь анхаарал татаж байна. Тэд эрүүл мэнддээ анхаарч жил бүр эрүүл мэндийн үзлэгт орох нь бүү хэл өвдөөд, өвчлөл нь хүндэрч, эцсийн шатандаа орсон хойноо эмнэлэг бараадаж байгаа нь яах аргагүй эмзэглэл төрүүлж байна. Эрчүүд өвдөх, уйлах эрхгүй мэт аашилж, тэднээс үргэлж чанга хатууг шаардахаа больцгооё. Тэдэнд уйлах,өвдөх эрхийг нь үлдээе. Юу тарина, түүнийгээ хураана гэдэг дээ. Эрчүүдийгээ өчигдрөөс илүү өнөөдөр, өнөөдрөөс ч илүү маргааш улам их хайрлая. Хариуг нь бид нийтээрээ, нийгмээрээ хүртэх л болно.

“… Би яагаад чамтай хамт байсан цаг үеэ харамлаж амьдарч чадаагүй юм бэ. Дэлгүүр тэнэж, үс, хумсаа янзлуулна гээд өнгөрөөж байсан тэр их хугацаанаасаа ядаж өчүүхнийг нь ч гэлээ эргүүлж авчраад хайрт чинийхээ тэвэрт үлдээх боломж байдаг бол бүгдийг зориулах юмсан. Хүү чинь аав хэзээ ирэх вэ гэх бүрт сэтгэл үйрч, ухаан бодол газрын гав руу унах юм.

Энэ дайн чөтгөр лүүгээ тонилоосой. Чамайг өчигдөр утсаар ярихад олигтой юм хэлж чадсангүй. Одоо утас чинь холбогдохгүй байна. Бодохгүй гэж хичнээн хичээсэн ч зөвхөн муу муухай бодол л эргэлдээд… Чи минь наддаа эргээд ир. Загасандаа яв, найз нартайгаа хэдэн өдөр явсан ч би уурлахгүй. Ер нь миний бухимдаад байдаг асан зүйлс ямар ахар мухар эд байсан юм бэ. Хань минь амьд л бол хамаагүй бидэндээ эргээд ир. Үхэн үхтлээ бусдаас харамлаж амьдарна гэдгээ амалъя.”

Лида гэдэг бүсгүйн нөхөртөө бичсэн ийм захидал нийтийн сүлжээнд байхыг харлаа. Тэр бүсгүй орос, украин, башкир, мордов гээд аль нь байж магадгүй. Бидний үед хэзээ ч ирэхгүй гэж бодож байсан гамшигт дайны хар сүүдрийн өчүүхэн хэлтэрхий нь энэ захидал. Ийм л үед Их яруу найрагч О.Дашбалбарын “Амьддаа бие биенээ хайрла хүмүүс ээ” гэдэг үгсийг санахуй.

Д.Бат-Эрдэнэ

Монголын төр бараг анх удаа эрчүүдийнхээ асуудалд санаа зовинож, Ерөнхийлөгчийнхөө ивээл дор үндэсний чуулган зохион байгууллаа. Чуулганаар яригдсан асуудлуудаас хамгийн анхаарал татсан нь “Эрүүл монгол хүн” үндэсний хөдөлгөөн өрнүүлэх Ерөнхийлөгчийн санаачилга байв. Эрүүл гэдэг нь хоёр утгыг илэрхийлж байна. Нэгдүгээрт, архи уухгүй эрүүл саруул ухаантай амьдрах, хоёрдугаарт, архи уугаагүй учраас бие нь эрүүл саруул байх ойлголт юм.

Ерөнхийлөгч “Бурханы сургаалд нэг сайхан үг байдаг. “Хэрвээ чи зовлонгоос ангижиръя гэвэл зовлонгийн шалтгааныг ол” гэж. Тэгвэл бидний зовлонгийн нэг том шалтгаан бол архидан согтуурах, архинд донтох явдал юм. Архидалт хэзээ ч сайн сайхан зүйл дагуулдаггүй. Харин гай зовлон, хагацал, харууслыг л дагуулдаг” гэлээ. Ийм санал санаачилга гаргаж, үндэсний хэмжээнд хөдөлгөөн өрнүүлэх гэж байгаа нь сайн. Гэхдээ архитай хэрхэн тэмцэх вэ. Өнгөрсөн хугацаанд архины татварыг нэмж, зарим өдрүүдэд зарахыг хориглож, Ерөнхийлөгч маань архи биш, сүү өргөж тэмцсэн. Өөрөөр хэлбэл, бид архитай өөртэй нь л тэмцсээр, бүх бурууг архи руу чихсээр ирсэн. Харин одоо иргэдийнхээ сэтгэл зүйтэй тэмцэж, архи уухгүй байх орчин нөхцөлийг бүрдүүлэх нь чухал. Зовлонгийн шалтгаан бол архи биш. Харин түүнийг уухад хүргэж буй зүйл нь зовлонгийн шалтгаан юм. Тиймээс зовлонгийн шалтгааныг архинаас биш, архийг ууж буй хүний сэтгэл дотроос хайх хэрэгтэй. Тэр шалтгааныг олсон цагт архины хэрэглээ аяндаа буурна.

Ногоон гэрэл асч, замын хоёр талаас явган зорчигчид яаран сандран зөрөлдөв. Их сургуулийн өмнөх энэ гарц хөл хөдөлгөөн ихтэйг хэлэх үү, зам ачаалалтай үед гэрлэн дохио анивчих мэт солигдоно. Утсаа ширтэх залуус олны хөлийг дагаад ум хумгүй урагшлахдаа хоорондоо мөргөлдөж, барьцалдахаас наагуур юм болж, ам амандаа үглээд гэрлэн дохиотой уралдан гүйлдэх нь тэр. Монголчууд бид үнэндээ дүрэмгүй амьдраад сурчихсан улс гэдэг нь энэ мэт энгийн хэдхэн үйлдлээс шууд харагдана. Дуртай газраа тарлаж амьдардаг нүүдэлчин сэтгэхүй нь гудамжинд зөрөхөд, шатаар алхахад, хаалгаар орж гарахдаа ч мөргөлдөж, шүргэлцэх байдлаар илэрнэ. Бухимдал, стрессийн шалтгаан болсон энэ асуудлын шийдэл уг нь тун амархан. Хүн бүр баруун гарын дүрмээ баримталдаг болчихвол зовлонгүй. Зөв гарынхаа чигийг дагаад л явбал чихцэлдээн үүсээд байхгүй шүү дээ. Шатаар өгсөхдөө ханаа дагаад, уруудахдаа шатны бариулыг барина. Гарцаар гарахдаа хүмүүстэй зүүн талаараа зөрөлдөнө гээд ой санамжиндаа кодолчих хэрэгтэй. Ингэж хэвшээд сурчихвал хэн хэндээ амар. Ядаж л таксины жолоочид зам заахдаа хүртэл “Одоо ийшээ эргэнэ” гээд муйхарлаад байхгүйгээр “Баруун, зүүн тийшээ”-гээ хэмээн хэлдэг болчихно.

Нийт хүн амын талаас илүү нь амьдарч байгаа Улаанбаатар хотын хөдөлгөөнд оролцогч иргэн бүр их хотын наад захын дүрэмд суралцмаар байна. Ирээдүйн соёлтой иргэдээ бэлдэхийн тулд өөрсдөө үлгэрлэцгээе.

Фрэнк Херберт гэдэг зохиолчийн “Манхан” хэмээх уран зөгнөлт номыг “Болор судар” хэвлэлийн газраас орчуулан гаргалаа. Уг ном жараад оны үед зохиогдсон бөгөөд “Оддын дайн” кино гарахад ихээхэн нэмэр болсон гэж ярьцгаадаг. Мөн “Манхан” нэртэй кино хоёр ч удаа хийгдсэн байна. Сая 2021 онд бүтээгдсэн “DUNE буюу Манхан” кино дуу дүрс, зураг авалт болон үйл явдлаар тасархай сайн болсон гэцгээж байгаа. Уг кино “Оскар” шагналд олон номинациар нэр дэвшчихээд байгаа билээ. Энэ бүхнийг үл үгүүлэн юуны тухай гардаг ном бэ гэдгийг товч танилцуулъя. Галлактикийн цөлийн гариг Арракист хүний насыг уртасгадаг бодис элсэн цөлөөс нь олдсон. Үүнийг зохиомлоор хийх арга үгүй учир ихэд үнэд хүрдэг аж. Галлактикийн эзэнт гүрний эзэн хаан энэ гаригийг 90 жил эзэмшиж байсан барон Харконненыг буулган гүн Атрейдест эзэмшүүлэхээр болно. Ингэснээрээ эзэн хаан эртний сурвалжтай хоёр том овгийг хооронд нь тэмцэлдүүлэн сульдуулах, нэгээр нь нэгийг дарах, болж өгвөл хоёуланг нь дарах хэтийн бодол агуулжээ. Тэр гариг нь цул элсэн цөл бөгөөд элсний хорхойнуудын бүрэн эзэмшилд байдаг гариг аж. Элсний хорхойнууд их том бөгөөд хамгийн том нь 200-гаас 400 метрт ч хүрэх удаа байдаг. Ил ус байхгүй, зөвхөн хөрсөн дороо устай, байгаль амьтны ядуухан зохицолтой гариг. Элсэн цөлд хүн амьдардаг бөгөөд тэднийг фремен хүн гэх аж. Тэдний нүд цагаан байхгүй, дан цэнхэр харагдана,бас их туранхай гозгор хүмүүс бөгөөд нөгөө бодисны нөлөөгөөр ингэж өөрчлөгджээ. Тэд дэлхийн хүмүүсийн холын садан бөгөөд дэлхийн хэлээр ярилцана.Гүн татвар эм болох Жессика болон түүнээс гарсан хүү 15 настай Полтойгоо уг гаригт очно. Гүн гэрлээгүй, яагаад гэвэл залуу охинтой бусад бүлгүүдтэй сайн харилцахын тулд тэр билээ. Гүнгийн хатнаар охиноо явуулчих ч юм бил үү гэсэн горьдлого байнга төрүүлж байхын тулд ингэж шийдсэн юм. Түүнээс татвар эм болох Жессикадаа хайртай, удам залгах хүүг нь төрүүлж өгсөн болохоор их хатнаас ч илүү хүндэтгэн үзнэ. Жессика эртний нууц бүлгэмээр хүмүүжсэн түүний идэвхтэй гишүүн. Тэр бүлгэм нь хаан төр язгууртнуудын хоорондын элдэв тэмцэл дайсагналын эсрэг ажилладаг байгууллага аж. Бүлгэм уг нь охин гаргахыг тушаасан боловч Жессика өөрийн дураар хүү төрүүлжээ. Бүлгэм охин төрүүлж бароны хүүг түүнтэй суулган эртний сайн удамт хоёр гэр бүлийг эвлэрүүлэхийг төлөвлөж байсан нь ийнхүү бүтэлгүйтсэн. Гэвч уг бүлгэмийн домог болгон зөгнөн ярилцдаг эрэгтэй удирдагч мөн байж магадгүй гэсэн горьдлого ээжид нь байдаг. Манханы ард түмэн ийм удирдагч одоо мөдхөн төрж биднийг харийн түрэмгийлэгчдээс чөлөөлнө гэж мөрөөдөн ярилцана.Тэд энэ хүнийг Мауд Даби хэмээн нэрлэх авай. Гүнгийнхэн шинэ гаригт дөнгөж сууршин элсний бодис олборлож эхэлнэ. Нутгийн ард олонд өөрсдийгөө энэрэнгүй гэсэн сурталчилгаа хийлгэнэ. Ард олны дэмжлэг авах гэж тэр юм. Энэ гаригт ирж урт наслуулдаг бодисын уурхайг эрхшээнэ гэдэг бол бараг л эзэн хааны дараахь хүн болж байгаатай адил юм. Яагаад гэвэл тэр бодис маш үнэтэй. Түүний ердөө чимххэн хэмжээгээр л эзэнт гүрний нийслэлд гурван өрөө байр авч хүрнэ. Гэвч нэг шөнө гаригт нууцаар нэвтэрсэн бароны дайралт цахилгаан мэт болж өнгөрөн гүнг алж, эхнэр охин хоёрыг нь цөлд аваачин хаяхаар болно. Дайралт хийхдээ гүнтэний эмчийг өөрсдөө элсүүлэн авсан байдаг бөгөөд тэр эмч нь бароныг мэдээ алдуулан унтуулна. Унтуулахдаа түүний аманд хортой хиймэл шүд суулгана. Түүгээр бароныг алахыг захина. Эмч нь хүү, эхнэр хоёрыг унтуулан дайсных нь гарт өгнө. Сэрэхэд аль хэзээний дайсныхаа хөлөгт явах бөгөөд хүү ээжийнхээ амны таглааг авахуулахын тулд дуу хоолойгоор захирах арга хэрэглэн харуулуудад тушаал өгнө. Эхлээд харуул үл тоох ч нэг харуулыг ховсдож дөнгөнө. Тэр хатагтайн амны хаалтыг авчихдаг. Бараг биелсэн шулам гэж хэлж болохоор эрдэм мэдлэг, илбэ шидтэй хатагтай тэднийг шууд дуу хоолойгоор ховсдох аргаараа тушаан амиа аварч чадна. Эхний бүлэг товчхондоо энэ, дараагийн бүлэг нь хэвлэгдэн гарахаар та бүхэнд юу болох тухай бичиж өгнө.

Хаврын үнэр гэхээр нэг их гоё чийг, бороо, нахиалж буй моддын үнэр санагдаж байна уу.

Эсвэл шороо ч юм уу. Үнэндээ Улаанбаатарын хаврын үнэр энэ бүхнээс хол зөрнө. Хаврын урь орж, хөлдүү бүхэн гэсэхээр Улаанбаатараас өмхий самхай үнэртдэг. Хашаа, байшингийн өнцөг булан бүрээс гэссэн ялгадсын үнэр ханхалдаг.

Хотын төвдөө хүртэл шүү. Эрчүүд нь давсагаа чинэрэхэд 00 хайхаас илүүтэй, булан тохой барааддаг энэ үзэгдэл хэзээ алга болох юм бүү мэд. Өнөө Зөрчлийн хууль энэ тэр нь олны нүдэн дээр буруу хараад бие засч байгаа эрчүүдэд үйлчилдэггүй. Улаанбаатарт нийтийн ариун цэврийн газар ховор, үйлчилгээний байгууллагууд нь ариун цэврийн өрөөгөө тас цоожилдогтой ч холбоотой.

Өнөөдөр ханиад томуу дэлгэрч эмнэлгүүд хүүхэд багтаах зайгүй ачаалалтай байна. Өнөө л ор олдохгүй хүүхдээ тэвэрсэн эх эмнэлгийн коридорт хэвтэж, хөл толгойгүй хөлхөж байна.

Энэ их ханиадны үүсэл шалтгаан магадгүй “Улаанбаатарын үнэр”-ээс үүдэлтэй байхыг үгүйсгэхгүй. Өөр ямар ч өвчний үүсгүүр болж бидний хамар амаар орж биед сууж байгааг таашгүй юм.

Тиймээс энэ үнэрийг дарж ариутгах ажлыг хотын захиргаанаас дариухан эхэлмээр санагддаг. Байшингийн булан тохой бүрийг ариутгаж, угаамаар байна. Тухайн хашаа, байшинг хариуцдаг хувь хүн, албан байгууллагууд, СӨХ нь энэ ажлыг хялбархаан хийчихнэ. Хот харин хяналтаа тавихад л болох юм.

Саявтархан Боловсролын ерөнхий газраас нэгэн дэмжүүштэй санаачилга гаргажээ. “Эцэг, эхийн хурал” гэхээ больж “Асран хамгаалагчдын уулзалт” гэж ярьж, хэвшье гэж уриалсан байна. Үүнийг нийтээрээ дэмжье. Бодит жишээ бий шүү.

“Миний аав адуучин” дууг дуулахад нэг ангийн 40 хүүхдийн тал нь мэлмэртэл уйлж байсан гэдэг. Аав нь бурхан болсон, салаад явсан, аавгүй өссөн хүүхдүүдэд “Амин хайртай миний аав, адууныхаа бэлчээрт дуулдаг хүн байсан…” гэсэн мөртүүд хүнд туссан нь мэдээж. Хүүхдүүд болсон хойно нэг нь уйлахаар дагаж ч уйлсан байх.

Дуунд ингэж эмзэглэж байхад “Маргааш эцэг, эхийн хуралтай. Аав, ээжээ ирүүлээрэй” гэж ангийн багш нь зарлахад аавгүй, ээжгүй хүүхдэд энэ өгүүлбэр зүрхийг нь зүсэх шиг болдог байх. Үүнийг харин харьяа газар нь анхаарч “Аав, ээжийгээ зураарай, зохион бичлэг бичээрэй” гэх нь бяцхан зүрхийг шархлуулах учир багш нар “Хамгийн хайртай хүмүүсээ зураарай” гэвэл илүү оновчтой, энэрэнгүй сонсогдоно гэсэн нь хүний эрхийн мэдрэмжтэйгээс гадна хүмүүнлэг, энэрэнгүй нийгэмд биднийг амьдарч буйг сануулж байна.

Хүмүүнлэгийн их сургуулийн багш Д.Дагиймаа нэгэн түүхийг үе үеийн оюутнууддаа, ихэд хичээнгүйлэн ярьдаг. Ярьсаар ч байгаа. Багш хүн гэдэг мэдлэг боловсрол, мэргэжлийн ур чадварт зааж сургахаас гадна тухайн шавиа амьдралын их далайд зүг чигтэй, ёс зүйтэй, хүн шиг хүн байхыг зөвлөж, үлгэрлэж байдаг. Тэр утгаараа багшийн ярьсан сургамжит түүх өдгөө ч бидний амьдралд хэрэг болсоор буй.

Нэгэн хараагүй охин ээждээ ихэд хорсож “Мэлмэртэл уйлаад мэлмий минь сохорчихгүй л байлгүй дээ, ээж минь. Та надаас тэр гайтай утсыг булааж аваад, өгөхгүй л байхгүй дээ. Утас үзээгүй гэж уурлаж, уйллаа гээд нүд минь сохорчихгүй шүү дээ, ээж ээ” хэмээн хорсолтойгоор орилсон гэдэг.

Энэ охин одоо дөнгөж 18-тай. Хүүхэд байхдаа юу хүссэн болгоноо уйлж байгаад авчихдаг муу занд эцэг, эх нь сургажээ. Тэр зангаасаа болоод өдгөө хараагүй болсон байна. Амьдрал дээр иймэрхүү тохиолдол цөөнгүй. Сүүлийн үед ухаалаг утсыг ой хүрээгүй хүүхдээс эхлээд орчноо мэдрэхгүй болтлоо оролдох хөгшчүүл ч байна.

Нас биед хүрсэн хүмүүс ч яахав гэхэд бяцхан балчир хүүхдүүддээ утас, сэрээ, халбага, хайч, хутга, шүдэнз гэх мэт эд зүйлээр битгий тоглуулаач ээ, эцэг эхчүүд ээ. Тэр дундаа эмээ, өвөө нар ач, зээгээ буруу эрхлүүлж тоглуулснаасаа болоод бие, эрүүл мэндээрээ бяцхан хүүхдүүд тань энэ мэт хохирсоор байгааг анхаарна уу. Өнөөдөр миний хүүхэд уйлаад байна, за яахав өгчихье гэсэн хандлага чинь ирээдүйд таныг зэмлэх, яллах, үзэн ядах сэтгэлийн үндсийг тавьж өгч байна гэдгийг ухаараарай. Өнөөдөр утас өгөөгүй гээд хүүхэд тань уйлж л байг. Ирээдүйд эрүүл саруул өссөндөө танд баярлана. Өнөөдөр хүүхдэдээ утас өгөөд уйлуулахгүй байж болох ч ирээдүйд таны хүүхэд харааны, эсвэл оюун санааны бэрхшээлтэй болчихоод дээрх үгийг хорсолтой нь аргагүй хэлэх вий.

Хүн хэмээгч ухаалаг амьтан зуун хувь биш ч гэлээ дэлхийг эрхшээгээд олон зууныг үджээ. Үеийн үед байлдан дагуулагч, гүн ухаантнууд, төр нийгмийн зүтгэлтэн гээд сорууд төрөн гарч байсан. Өнөөгийн шинжлэх ухаан цаг цагт төрөн гарч байсан суу билэгт их эрдэмтэн мэргэдийн хязгааргүй их хүсэл, уйгагүй оролдлого, хичээл зүтгэлийн хүчээр өнөөдрийн өндөрлөгт хүрсэн нь маргашгүй үнэн. Өнгөрөн одсон цаг хугацаан дунд Галелей, Исаак Ньютон, Альберт Эйнштэйн зэрэг сор хөвгүүд төрөн гарч, өнөөгийн агуу том онолууд, суут нээлтүүдийг хийж байсан юм. Тэдгээр оргилуудын үргэлжлэл бол энэ цаг үед алдар суугаа тунхаглан, өөрийн хэзээ ч үл нуран унах хөшөө дурсгалаа босгосон их эрдэмтэн Стивен Хокин билээ. Шинжлэх ухааныг шүтэн бишрэгчийн хувьд түүнтэй нэгэн цаг үед амьдарч байснаараа хувьдаа бахархдаг. Хэдийгээр одоо бидний дунд байхгүй ч гэлээ түүний ном бүтээлүүд, онолууд нь үнэ цэнээ хэзээ ч үл алдах шижир алттай зүйрлэгдэх ажгуу.

Уншигч та бүхэнд суут ухаантан, сансар судлаач, онолын физикч Стивен Вильям Хокины тухай АНУ-ын зохиолч Китти Фергюсоны туурвисан “Стивен Хокин: Сэтгэлгээ нь хүлээсгүй ухаантан” номын талаар товчхон өгүүлэх гэж байна. Энэ номыг 2015 онд орчуулагч О.Бүрэнжаргалын орчуулгаар “Болор судар” хэвлэлийн газар эрхлэн гаргажээ. Энэ бүтээл нь Хокины хүүхэд ахуй цагаас эхлээд бүх л цаг үеийнх нь тухай дэлгэрэнгүй, элдэв хачиргүй өгүүлснээс гадна тайлбар үнэлэлт дүгнэлт сэлтийг өгсөн үнэхээр шилдэг гэж хэлж болох ном юм.

Хокин 1942 оны тэргүүн сарын 8-нд Оксфордод мэндэлсэн бөгөөд дайны гал ид дүрэлзэж байсан цаг үе. Түүний эцэг эх нь хүүхдүүдийнхээ боловсролд асар их анхаардаг төдийгүй шинжлэх ухааны судалгааг хэрхэн хийдэг болон астрономын үндсийг заадаг байсан гээд суурь мэдлэгийг сайн тавьж өгсөн нь хожмоо их эрдэмтэн төрөн гарах үндсийг нь тавьсан биз ээ. Тэдний гэр бүлийг цэмцгэр сэхээтнүүд, бас нэлээн этгээд гажиг хүмүүс гэж тухайн үедээ тооцдог байсан нь сонирхолтой. Магадгүй байнга л ном хичээл ярьж байдаг, музей их үздэг байсан болохоор тэгсэн байх л даа. Дэлхийн дайны дараахь Англи улсад ингээд байж байдаг гэр бүл ховор ч байсан байх. Хожим буюу 1980 онд баргийн эрдэмтний хүрээд байдаггүй хүндэт алдар болох Лукасын математикч профессор хэмээн өргөмжлөгдсөн энэ суутан хүүхэд ахуй цагтаа бусдаасаа гоц гойд ялгараад байх зүйлгүй энгийн нэгэн байсан юм. Арайхийж бичиг үсэг сурсан, бичгийн хэв гэж авах юмгүй. Ямар нэгэн механизмын бүтцийг танин мэдэх хүсэлдээ автан задалдаг авч буцаад эвлүүлж чаддаггүй байсан нь түүнийг суут эрдэмтэн болно гэж таамаглах аргагүй байсан бололтой. Сонирхолтой нь түүнийг 12 настай байхад ангийн хоёр хөвгүүн Хокиныг “Байдаг л хүн болно”, “Гоц ухаантан болно” гэж мөрийцсөн авч лавтайяа энэ номыг бичиж байхад ялагч нь мөрийгөө нэхээгүй байсан гэх. Ямартаа Хокин өнөөгийн цаг үеийн шинжлэх ухааны тод од болон гялалзсан билээ. Харин тэрээр өөрийнхөө тухай “Би хүүхдээрээ хоцорсон. Одоог хүртэл “яагаад”, “ямар учраас” гэх асуултыг өөртөө тавьдаг. Заримдаа асуултынхаа хариуг олдог” хэмээсэн нь бий. Хокины чөлөөт сэтгэлгээ, хичээлдээ огтхон ч түүртдэггүй, бие даасан байдал зэрэг нь Оксфордын хэм хэмжээнд яв цав таарч байсан. Стивен Хокин “Орчлон ертөнц анх хаанаас бий болов”, “Эхлэл гэж байгаа бол төгсгөл гэж байх уу. Төгсгөл гэж байгаа бол хэзээ болох вэ”, “Цаг хугацаа зөвхөн нэг чигийн урсгалтай юу, Ухарч болох уу”, “Бидний төсөөлдгөөс өөр орон зайн хэмжээс байх уу”, “Орчлон ертөнцөд хэмжээ хязгаар бий юү” гэх мэт асуудлуудыг хөндсөн байдаг. Хар нүх болон хувирч байгаа одод хаачдаг, хар нүхнүүд байхгүй болчихвол юу болох вэ гээд бүх асуултууд бүх насаараа физик нухсан хүнийг ч гэсэн халгамаар болгодог. Ер нь Хокины онолыг ойлгохын тулд бүхний утгыг тайлах гэж хичээх хэрэггүй. Харин учир холбогдлыг нь л ойлгочиход сонирхолтой байх болно гэж. Хокины онол, нээлтийн тухай бүр нягталж үзэхийг хүсвэл нийтэд зориулан гаргасан “Цаг хугацааны товч түүх: Их тэсрэлтээс хар нүх хүртэл”, “Хар нүх ба шинэ ертөнц” гэх номуудыг нь уншиж болно. Хокины судалгааны үр дүнд хар нүх квантын эффектийн дагуу цацраг гаргадгийг нотолсон бөгөөд үүнийг “Хокины цацраг” гэж нэрлэдэг билээ.

Автобусны жолооч нар аархал ихтэй. Урдуур дайрна, шүргэнэ, мөргөнө, уурлана, аархана. Ингэсээр байгаад нэг л мэдэхэд автобустай зам булаалдаж, болж л өгвөл өмнө нь орчих гэдэг болчихсон нь нууц биш ээ, манай жолооч нар.

Гэхдээ одоо больё. Замын түгжрэлээ шийдэж чадахгүй байгаа нийслэл хотдоо жолооч нар эвтэй байцгаая. Ядаж л нийтийн тээвэртээ зам тавьж өгч хэвшицгээе. Нэгдүгээр эгнээг нь чөлөөлж өгье. Нэг автобусанд 10 хүн суух, эсвэл тэр 10 хүн тус бүрдээ автомашинаар хөдөлгөөнд оролцох хоёрын зааг ялгааг бид сайн мэднэ. Тийм учраас жолоочийг биш юм аа гэхэд замын хөдөлгөөнд ачаалал нэмэхгүйгээр нийтийн тээврээр үйлчлүүлж байгаа иргэдээ хүндэлье.

Ерөөс зам тавьж өгөх соёл манайд мянга дахь асуудал болчихсон гэдэг шүү. “Та-би-та” гэдэг дүрэм хөгжингүй орнуудын зам дээр үйлчилдэг. Манайд “Би-би-би”-гийн дүрэм үйлчилдэг. Замын хөдөлгөөний соёл гэдэг зүйл түгжрэлд багагүй нөлөөтэй гэдэг судалгаа ч байдаг юм билээ.

Тиймээс өнөөдрөөс нийтийн тээвэртээ зам тавьж өгч эхэлье. Автобусны жолооч аархуугаар урдуур чинь дайраг, хоёр хором тэсчих. Жолооч биш юм аа гэхэд автобусанд зорчиж яваа зорчигчид танд баярлана. Маргаашнаас бусдадаа зам тавьж хэвшье. Ядаж л нэг хэсэг маань ажил, сургуульдаа амжиж байвал нэг төрлийн буян байх шүү.