“Болор цом” наадам 33 дахь удаагаа болсон. Уг наадмын тэргүүн шагнал хүртсэн Ц.Эрдэнэбаатарын шүлгийг манай сонин өмнө нь нийтэлсэн юм. Энэ удаа шагналт байрт шалгарсан найрагчдын шүлгүүдээс хүргэж байна.
Хөөдөөгийн Эрдэнэбаатар
(2010 оны “Болор цом”-ын эзэн. “Болор цом-33” наадмын хоёрдугаар байрын шагналт)
УУЛЫН ХОТЫН ӨГЛӨӨ
Цөцгийн тулга мэт зүмбэр ууланд
Зүүн суганаас наран цухуйж байнам
Голын эрэг дамнуулан гүүр мэт нисэх хараацайс
Холын шуудангийн сураг–тэрэг тэм хөлсөлнө
Дэлгэцэнд өрсөн ааруул мэт харагдах
Гэр байшин, гэрлийн шон шоволзоно.
Дарга, даамал, их сургуулийн профессорууд нь ч
Дулаан хөнжилдөө гүн шигдэн зүүдэлнэм.
Сэрсэн цэцэгсийн дээгүүр
Дүйнгэдүү шумуул нисэлдэж
Дэрсэн хошуугаараа
Зөрсөн амьтсыг хатгана.
Нарны үнэрт хагас мансууран морьд
Ширэгний захын хулс мэт дохилзоно
Шэрлийн халуурал уулын хотыг бүрхэж
Гэрүүд , хөлөрсөн малгай мэт зураасална.
Хаяавчийн сэлгээнд өвгөд тамхилж
Хажуу айл руу утаа нь нүүнэм…
Албаны цүнх сугавчилсан хархүү
Алдаж харайгаад шуудуунд ойчлоо.
Гэргий нь бололтой ялдам бүсгүй
Гэмшсэн янзтай банзлаа шуунам
Өчигдрийн наранд цохиулсан толгой бөхийсөн
Өвсний найрчид–салхин дуу аялна.
Морьдын тууринд амьсгаа битүүрэх цэцэгс
Мөд сэрэхээргүй голын эрэгт налсана.
Жин үдийн тэнгэр бин битүү хүлэмж
Жигнэгдсэн хот, хөлөрсөн толь мэт
Ирж яваа хүмүүс шилдээ даган урсаж
Инээмсэглэлдээ шингэж шингэрмүй.
Өдрийн сарны хагалбар хөх усанд хөвж
Өглөөний будан айлуудын үүдэнд сэмэрнэ.
Эвэр бүрээний гуншаадуу аялгуу
Их голын хуучин гүүрийг тэгнэж
Эртний хотын “Сийлэн бөөрийг” урлана.
Хагалж шидчихсэн тарвасны үнэр
Хажуугаар зөрөх үнээдээс сэнхийлнэ.
Шидэрхэн танилцсан бэсүд охины
Шинээлтсэн үгс сэтгэлд урсана.
Хомоол хараад адуу хэмээн санах
Хоосон чанарын дэгтэй ертөнцөд
Гэрийн тооноор тэнгэр ширтвэл гэгээн зууны зүүний сүвэгчээр
Гэтсэн түүхийн алдаа сүвлэгдэнэ…
Мулцангийн Уянсүх
(“Болор цом-33” наадмын гуравдугаар байрын шагналт)
МОНГОЛ
Хөсөг тэрэгний дугуй эртний харгуйн чанадаас
Нааш эргэсэн–МОНГОЛ
Хөвчилж татсан нумнаас өдлүүлж тавьсан сумаар
Хил зурсан–МОНГОЛ
Их хаадын сэнтийгээс сунгаж чичсэн хуруу
Дэлхийн түүхийг томъёолсон
Эрин үе–МОНГОЛ
Илдийн үзүүрээр бичсэн хаттай шүлгийн мөрүүд
Судрын хуудаснаа
Ялж төгссөн–МОНГОЛ
Жингийн торгон цуваагаар өрнө, дорныг холбож
Тэнгэрийн доор
Туг тахисан–МОНГОЛ
Жижигхэн морьдын туурайгаар
Дэлхийн бөмбөрцгийг тамгалж
Газрын дээр
Сүлд өргөсөн–МОНГОЛ
Сансрын зууны босгон дээр
Хураангуй нууцыг тайлж
Энэ ертөнцийн
Төвийг сахисан–МОНГОЛ
Сарны гэрэлтэй уудамд хүн–чулууны нулимс
Хүй алсын
Оддыг тоолсон–МОНГОЛ
Хязгааргүйг багтааж, яс сарьдагт ульсан чоно
Мэдрэхүйн үзүүрт тэмтрэгдсэн
Ургийн бичээстэй–МОНГОЛ
Хий үзэгдэл шиг манан дунд
Марал бугын зогсоол
Намрын зүүдийг тэмдэглэсэн
Он цагтай–МОНГОЛ
Ус мөрний чанадаас сэмэрч гандсан алчуур
Охидын сэтгэл шиг
Намайг үймүүлсэн–МОНГОЛ
Улс гэрийн хойморт мөлхөө хүүхэд
Нар, сарны гортигийг
Зөв эргэсэн–МОНГОЛ
Хэзээ ямагт хөх тэнгэрийн зарлигтай
Өнө хязгааргүй–МОНГОЛ
Хэтийн заяа нь
Арилсан бурхдын орноос
Нааш эргэх–МОНГОЛ
Оюунцэцэгийн Цэнд-Аюуш
(“Болор цом-33” наадмын дөрөвдүгээр байрын шагналт)
УЙТГАРТ ЭХ НУТГИЙН ДУУ
Уйтгартай даа, манай нутаг уйтгартай
Уртын урт үдэштэй
Үхэр тэрэг гадаа бөгтийн зогсож
Үүлс эцсээ хүртэл нүүсээр байдаг
Үлгэрч эмгэд эрт урьдын цагийг
Үзэж туулсан юм шиг ярьсаар байдаг
Уйтгартай даа, манай нутаг уйтгартай
Уртын урт үдэштэй
Гадаа бөгтийн зогсох үхэр тэрэгнүүд
Газар дээгүүр өнхөрсөөр жижигхэн болсон байдаг
Сар жаргахад тэд цэнхэртэж үзэгдээд
Сайхан өвгөдөө зөөсөөр хуучирсан байдаг
Саруулхан талаа хэмжиж ханаад
Сансрын уудмыг мөрөөдөж байдаг
Уйтгартай даа, манай нутаг уйтгартай
Уртын урт үдэштэй
Хөв хөх тэрэгнүүд бөхийн зогсох нь
Хөсөг нүүдэл дууссан юм шиг гунигтай байдаг
Урагшаа л өнхрөх мөнхийн тавилантай үхэр тэрэгнүүдийг
Уулын буга чирэхэд бэлэн байдаг
Гэнэн согоо хүртэл тайга дотор
Гэрэлтэн зогсохдоо бэл рүү хардаг
Уйтгартай даа, манай нутаг уйтгартай
Уртын урт үдэштэй
Шугуй дотроос халиун буга ширтэж
Шувууд тэнгэрээс буусан байдаг
Маргааш өглөө нүүх айлуудын хөсөг тэргийг
Марал буганууд манаж хонодог
Нүүдэлчний хөх тэрэгнүүдийг өмгөөлсөн буганууд
Нүгэлтэй мөргөлдөхөд бэлэн байдаг
Уйтгартай даа, манай нутаг уйтгартай
Уртын урт үдэштэй
Хөвч дундаас ширтсэн буганууд
Хөлөө цэцгэн дээгүүр агаар шиг зөөж
Бөгтийн зогсох үхэр тэрэгнүүдийг
Бөглүү алс руу хөтөлж явдаг
Агаар дээр гишгэх бугануудын араас
Аяархан үхэр тэрэгнүүд хөөрч эхэлдэг
Уйтгартай даа, манай нутаг уйтгартай
Уртын урт үдэштэй
Буцах эрхгүй үхэр тэрэгнүүд гэвч заримдаа
Бууралтаж гүйцээд нугачаанд үлдсэн байдаг
Буга гэтэл уулнаас уруудаж буугаад
Бутарсан тэрэг рүү зөөлөн, зөөлөн очдог
Өвс ногоонд хучигдсан хөх тэрэгний дэргэд
Өвдөж шаналсан буга чичирч зогсдог
Уйтгартай даа, манай нутаг уйтгартай
Уртын урт үдэштэй
Эртний тийм модон тэрэг рүү мэхийсэн буга
Эврээрээ хугархай арлыг өргөхөд
Зовлонт тэрэг зорголын тэргүүн дээр
Зорогдсон юм шиг харагддаг
Шаналант буга хөөрхий тэргийг тээсээр уул өгсөхдөө
Шархадсан юм шиг доголсоор явдаг
Уйтгартай даа, манай нутаг уйтгартай
Уртын урт үдэштэй
Үхэр тэрэг гадаа бөгтийн зогсож
Үүлс эцсээ хүртэл нүүсээр байдаг
Үлгэрч эмгэд эрт урьдын цагийг
Үзэж туулсан юм шиг ярьсаар байдаг
Лхамсүрэнжавын Ганзул
(“Болор цом-33” наадмын тавдугаар байрын шагналт)
БӨРТЭ ЧОНЫН ӨЧИЛ
Тэнгэрийг гэтэлж ирсэн
Азарган хөх чоно юм би
Тэндээс заяат Монголын
Алтан өвөг хүн юм би
Манан дунд бүдгэрсэн
Эрт урьд юм би
Манан дундаас үзэгдсэн
Үлгэр домог юм би
Мэлхийний нуруунд оршсон
Өрнө намайг хилэнт болгож
Дэлхийг түлхэн бөмбөрүүлэгч
Дорнын уулс тэвчээр өгөв
Тортогтой хөх тооноор
Нарыг хэсэглэн хувааж
Хүн хүнд түгээсэн
Тэнгэрийн элч юм би
Тогоотой сүүнд багтаан
Сарыг загсааж
Шөнийг гэрэлтүүлсэн
Дэлхийн гэгээрэл юм би
Хүн төрөлхтний нүүдлээс
Үлдэж хоцорсон
Өнчин дугуй мэт нарыг
Өнхрүүлж яваа юм би
Өргөн дэлхийг алдалсан
Эвэр саарал нум юм би
Өстнийхөө зүрх рүү ниссэн
Дуут хүрэл зэв юм би
Газар шороо миний алтан амь юм
Алдвал би үхнэ
Гол мөрөн миний улаан гол юм
Гогодвол би үхнэ
Хилийн хөх уулсаа нуруулданхан шогшиж
Эрэлхэгээр амьдарч яваа юм би
Хэрчигдэж алдагдсан газар нутгаа үгүйлэнхэн гансарч
Элэгнээсээ эмтэрч яваа юм би
Сүүдрээ дуслуулан гүйсэн
Шархтай хөх чоно юм би
Сүүдрээ дуусвал үхэх
Шаналант хөх Монгол юм би
Базарсадын Баттулга
(“Болор цом-33” наадмын тусгай байрын шагналт)
МӨНГӨН ШӨНӨӨР
Мөнгөн шөнөөр би холын холыг зорино
Мөрөөдлөө хүүдээ үлдээчихээд аниргүйн гэгээнд уусна
Ийм аяллаа бодохоор сэтгэл нэг л дэнслээд
Ирж буй цагийн тухай асгаруулан дуулмаар бодогдоно
Тэнгэрийн гэрэлт хаалгыг аяархан татахаар зорино
Тэрлэгээ тайлах шиг тавиланг аргадаж тайтгаруулсаар одно
Надтай зөрж ирэх нялх энхрийхэн бүхэнд
Нарны галтай бийрээр хайр тэрлэж үлдээнэ
Эхлэл нь замхравч төгсгөл нь эхэлдэг орчлон юм
Ээж нь охиндоо эргэж төрдөг хорвоо юм
Дуу нь намдавч цуурай нь шуранхайлдаг ертөнц юм
Дурдатгалын шидэт гүүрээр ирээдүйд зорчих тавилан юм
Охины минь нууцлаг инээмсэглэл болор одны дохио мөнийг
Оньсого таах хүү минь өндөр заяаны оньсого мөнийг
Одож байхдаа мэдрэх ямархан бол гэж санахаар
Онцын сонин тэр аялал зүрхэн дотор нүргэлнэ
Зүсэрч буй бороон дундуур одоохондоо би зүсэрч л явна
Зөнгийн бүрээ хангинан дуурсахаар аяллын цаг дохиолсныг мэдэрнэ
Бударч буй цасан дундуур одоохондоо би бударч л явна
Бурханы мэлмий ирмээд гэрэлтэхээр жингийн сүйх ирчихсэнийг ойлгоно
Өөрийн биеийг тэрлэг шигээ тайлж орхиод
Өнгө бүхнийг багтаасан цагаан зурвасыг дагаад
Холын хол аялалд одохын тэр цагт минь
Хорвоо дээр нэг л оньсого нууц хэвээрээ үлдэнэ дээ
Алтан ишийг нь ороогоод хортой могой ургачихсан ч
Арааны шүлс асгармаар амтат тошлой ургаж байна
Амьд явна аа гэдэг юутай нандин агуулга мөнийг
Амжиж мэдрэхээр би одоохондоо алхаж л явна
Нүднээсээ дотогш харах гээд лааны гэрэлд сүүмийж суулаа
Нүцгэрч буй модны дотор цагариг эргүүлээд жиндэж суулаа
Хайртай гээд хэлж зүрхлэлгүй харамласхийгээд ганхаж суулаа
Халуун бодлынхоо цөмд өөрийгөө аргамжаад бөртийж суулаа
Мөнгөн шөнөөр би холын холыг зорино
Мөрөөдлөө хүүдээ үлдээчихээд аниргүйн гэгээнд уусна
Ийм аяллаа бодохоор сэтгэл нэг л дэнслээд
Ирж буй цагийн тухай асгаруулан дуулмаар чиг бодогдоно доо
Монгол Улсын соёлын гавьяат зүтгэлтэн, үргэлжилсэн үгийн нэрт төлөөлөгч Сономын Лочингийн шүлгүүдээс хүргэе.
Нэргүй холбоц-1
Нуурын цэнхэр бидэр
Нулимс адил бөмбөрнө
Нутгийн жаахан бүсгүй
Хөгжим адил гэгэлзүүлнэ
Аргалын цэнхэр утаа
Аргамжаа адил сунана.
Айлын жаахан бүсгүй
Хөөмий адил чичирхийлүүлнэ
Хээрийн цагаан манан
Хээ адил эвхэрнэ
Хэнд ч тогтоогүй сэтгэл
Хийсэх адил дэвхэрнэ
Тэнгэрийн цагаан үүл
Тэнүүлч адил нүүнэ.
Тээглэж тороогүй сэтгэл
Тээрэмдүүлэх адил шанална
”Монголын зохиолч” хэмээгчдэд
Бэлчээр сүйтгэдэг ямаа
Бичиж эрээчдэг зохиолч
Энэ Монголд олширч дээ
Энгэрийн тэмдгэнд хошуурч дээ
Усан хавантай хүүрнэлээ
Учир авцалдаагүй цэцэрхлээ
Маргаашизмын сонгодгууд маань
Магтаж хөөрөгдөж дэврүүлсээр
Төө алсыг хардаггүй
Төр засгаа залилна.
Төмөр зүүж эхэлнэ.
Төдөлгүй гавьяатыг нэмнэ.
Төсөр нэгийг санаад
Төрийн шагналаа чамлаад
Авсан нь багадаад
Ардын зохиолч болно.
Шунал нь тэгээд ханахгүй
Шууд баатрыг нэхнэ.
Чингисийн одонд санаархана
Чи л биш бол гээд жөтөөрхөнө.
Сахал үсэндээ ч дарагдана
Савсаглаж харцаа ч чулуудна
Хэхэрсэн үмхийгээр утна
Хэлхгэр дээлээр моодолно
Тамхи тасралтгүй баагиулна
Тагштайг тавихгүй хоосолно
Хойч үе нь тэднийхээ
Хошногыг төнхөхөө мартахгүй
Бяруу болоогүй тугал
Бухын баадлаар баана
Хяруу унаагүй цагаар
Буурын ороогоор шавина
Одой сонгодгууд оодорно
Олны харцыг горьдоно
Монгол хоцрогдсон л гэнэ
Модернизм хосгүй л гэнэ
Шагайт чөмгөөр биш
Шад шүлгээрээ тэд
Өвгөсөө аниулах гэнэ
Өөрсдөө алдарших гэнэ
Бэлчээр сүйтгэдэг ямаа
Бичиж эрээчдэг зохиолч
Энэ Монголд олширч дээ
Энгэрийн тэмдгэнд хошуурч дээ