Баабар ингэж өгүүлэв
Улаанбаатар маань хэдийнэ саятан хот болжээ. Хотын хїн амын тоог захиргааны аргаар тогтоодог байсан їе єнгєрсєн. Иргэд оршин суух газраа єєрсдєє сонгох эрхтэй болсноос хойш хот руу нїїх нїїдэл эрс нэмэгдсэн. Хїн нэмэгдвэл хїнс нэмэгдэнэ, хотын зах зээл тэлж, тэр хэрээрээ хєрєнгийн урсгал, ДНБ єсч л байгаа. Нэг хїнд ноогдох ДНБ улсын дундажтай харьцуулахад Улаанбаатарт хавьгїй єндєр гарах нь ойлгомжтой. Ерєнхийдєє Монголын хоёр гуравхан том хот нь нийт улс орноо тэжээж байгаа билээ. Хєдєє ядуурч, зохиомлоор буй болгосон засаг захиргааны їй олон нэгж амьдарч чадахгїй болон сєхрєх хэмжээгээр Улаанбаатар улам тэлэн томрох нь нийгмийн гарцаагїй їзэгдэл.
Гэвч нєгєє талаас хотын агаар, ус, тїлш тїлээ гээд дийлдэхээ больсон зїйлс ч их боллоо. Дээр їед намын хуралд ирсэн нэг вьетнам сурвалжлагчийн асуултад хариу олж ядаад Улаанбаатарыг “Азийн цагаан дагина” гээд туучихсан юм гэнэлээ. Энэ нэр єдгєє ёжилсон, егєєдсєн шоглоом болон їлджээ. Хоолой гашуун оргиод, нїднээс нулимс гоожоод “цагаан дагиныхаа” хажууд ч суултгїй болжээ. Туулаа дагаж гонжийсон хот маань Налайхаас Шувуун фабрик хїртэл 80 шахам км їргэлжлэнэ. Харин Богд, Чингэлтэй ууланд шахуулсан хотын маань єргєн ердєє 20 км.
Хотын талбайг єргєсгєх нэг арга бол Богд уулыг нїхэлж Тєв аймагтай холбох. Сїхбаатарын талбайгаас Ясны сїрьеэгийн эмнэлэг хїртэл ердєє зургаан км. Цааш нь гурван км нїхлэхэд Мандшир орно. Тэгээд цаашаа долоон км яваад Зуунмод. Нийтдээ 16 км. Гэтэл Хандгайт хїрэхэд 26 км. Ойрхон байгаа биз?
Уул нїхэлсэн зам ердийн замаас 2-2,5 дахин илїї їнэтэй байдаг аж. Км замыг 300 саяд барьдаг гэж їзэхэд гурван тэрбум тєгрєгєєр л Богд уулыг нїхэлчих нь байна шїї дээ. Єнгєрсєн зун сїр дуулиантай зохиодог ардчиллын хурлын єртєг. Аймгийн дарга нарын унаж байгаа їнэтэй жипїїдийн нийлбэр дээр дахиад тиймийг нэмэхэд л болчиж байна. Хойд солонгосчууд гэхэд л уул нїхлэхдээ мастер, хулгана л гэсэн їг. Тэд ямар бага єртєг хєлсєєр їїнийг хийгээд єгнє гэж бодно?
Тєв аймаг урагшаа задгай. Ирээдїйд тэнд шинэ онгоцны буудал барих тєлєвлєгєє ч бий. Агаар нь цэвэр, утаа тогтох хонхорхой биш. Хот руу ордог ойр сїлжээ нь байвал нїїдэллэн ирэгсэд Ногоон нуурын намган дээр овооролдоод байхгїйсэн. Нэгдїгээр хорооллын ємнїїр асар их зай эзэлсэн тємєр замын дэд бїтэц, ачаа эргэлтийн мангар мангар агуулахуудыг ч алсдаа тийш нь зєєж болохсонж. Тєв аймгийн газар, дэд бїтэц, орон сууц барилгуудын їнэ ч гялс єснє.
Мэдээж ганц Богд уулыг нїхэлчихээр л Улаанбаатарын бїх проблем шийдэгдчихгїй л дээ. Гэхдээ л энэ бол єнєєгийн бэрхшээлээс гарах аргын нэг мєн байх аа. Їїний зэрэгцээ ус, агаарын хувьд илїї багтаамж сайтай Дархан, Эрдэнэт рїї нїїдлийг бас чиглїїлж єгєх хэрэгтэй мэт. Улаанбаатар – Эрдэнэтийг шууд холбосон хар зам татах юм бол Дархан-Улаанбаатар-Эрдэнэт гэсэн гурвалжин маань цогцолбороороо том сїлжээ болно. Энэ гурвалжин доторх газар жинхэнэ утгаараа зах зээлийн эргэлтэд орно. Хар аяндаа зах зээлийн зохицуулалтаар энэ гурвалжин дотор зєвхєн эрчимжсэн хєдєє аж ахуй хєгжинє. Хэрэгцээт сїїнийхээ 80 хувийг Улаан-Їдээс зєєдєг, хамаг хїнсний ногоогоо Эрээнээс авчирдаг байдал арилна. Амьдралын єртєг єндєртэй Улаанбаатарт гэхээсээ Эрдэнэтэд суурьших сонирхол хїмїїст буй болно. Эрдэнэт єєрєє Дарханаас дутуугїй зах зээлийн тєвлєрєл болж єгнє.
Сумын гуанзны їїд хїртэл зам татах биш, єєрсдийг нь энэ гурвалжин дотроо аваад ирвэл єртєг хямд, амьдралын чанар хавьгїй дээр, хєгжилд тустай, даяаршилд нэмэртэй. Хїн нэмэгдвэл хїнс нэмэгдэнэ. Зах зээл томорно, тэгж байж араас нь хєгжил дагана. “Бїгдээрээ хотод нїїгээд ирвэл эх орон маань эзгїйрчихнэ, хэн тэгээд хєдєє суух болж байна?” гэсэн ёзооргїй асуултаар чичлэх хотын сэхээтэн мундахгїй. Тэгж л санаа зовоод байгаа юм бол єєрсдєє очиж эзэгнээч дээ. Хїмїїс сайхан амьдралыг хїсэх, тїїн рїїгээ тэмїїлэх, тэрний тєлєє хєдєлмєрлєх, їр дїнг нь єєрснєє амсах эрхтэй.
2003-11-11