“Зууны манлай эстрадын дуучин”, Монгол Улсын гавьяат жүжигчин Б.Сарантуяатай ярилцлаа.
-Олны танил эрхмүүдийг төрийн алба, ямар нэг албан тушаалд очихоор хүмүүс нэг л таагүй хүлээж аваад байдаг болчихож. Таныг Соёлын төв өргөөний дэд даргаар томилогдоход хүмүүсийн зүгээс хэрхэн хандсан бэ?
-Их сайн хүлээж авсан. Нийслэл шинэ багаа бүрдүүлэхдээ надад хамтарч ажиллах санал тавьсан. Би ч шинэ баг бүрдвэл урлагийн байгууллагуудад зүтгэнэ гэдэг хүсэлтээ илэрхийлчихсэн байсан л даа. Тийм болохоор намайг дуудаж, ийм ажил байна гэхэд нь дуртайяа зөвшөөрсөн. Б.Байгалмаа дарга, манай хамт олон сайхан хүлээж авсан.
Би хувиараа 30 жил чөлөөтэй дуулахдаа дээрээ ямар нэг удирдлагагүй явсан бол одоо хамт олон, улсын эрх ашгийн төлөө ажиллаж сурч байна гэдэг нь М.Горькийн “Миний их сургуулиуд” шиг надад том сургууль болж байна даа.
Манай амьд хөгжмийнхөн, урлагийнхан чинь дандаа тогтмол нэг цагт ягштал цугладаг хамт олон гэж үгүй. Гэтэл энд ерэн хэдэн хүнтэй хамт олон дунд орж хамт буцалж, хутгалдаж байна. Тэр утгаараа сургамжтай зөндөө л юм байна. Сурч байна, суралцаж байна. Энд чинь би өглөө есөөс орой 18 цаг хүртэл ажиллана, ажлын цагаа бүртгүүлнэ, дээрээ удирдлагатай болж байна гэхээр чинь миний статус өөрчлөгдөж байгаа л даа. Гэхдээ хувь хүнийхээ эрх ашиг биш, улсын, нийслэлийн, соёлын байгууллагын эрх ашгийг хамгаалж эхэлж байгаа юм л даа. Яаж хамгаалах вэ гэхээр тогтолцоог өөрчлөх юм уу, эерэг талын өөрчлөлт хийх тийм шинэ санаа надад байна. Ард түмнээ баясгах гэж уран бүтээлдээ чин сэтгэлээсээ хандаж 30 жилийн дуулсан тэр халуун сэтгэл, урлагийн хүмүүжил байгаа учраас би энэ ажлыг түүртэхгүй хийнэ гэж бодож байгаа шүү.
-Дуучны хувиар СТӨ-ний тайзан дээр бишгүйдээ л дуулсан. Гэтэл одоо тэр тайзны ард арын албыг нь дааж аваад ажиллаж байна. Заримдаа энэ бүхнийг анзаарахаар сонин мэдрэмж төрөх үү?
-Бахархах сэтгэл төрдөг юм. 19 настай охин энд ирээд л дуулж байлаа. Тэгээд 40 нас гараад уран бүтээл ид туурвиж байх үедээ, дуулаад 30 жил болсон ойн дээрээ энэ ажлаа авсан юм. Ихэд бэлгэшээж ажилдаа орсон. Тэр утгаараа гоё өөрчлөлтүүд хийх гэж байгаа. Манай СТӨ-нийхөн, Б.Байгалмаа дарга чинь их аж ахуйч. Тийм ч болохоор янз янзын өөрчлөлтийн үед өргөөгөө маш сайн авч явсан. Хамт олныхоо хүчээр салхи сийгэх завсаргүй, бүрэн бүтэн авч ирсэн байгаа юм. Иймэрхүү өвлөх юм олон байгаа учраас сайхан бүтээн байгуулчихсан зүйл дээр нь түшиглээд улам л хөгжүүлээд явах ажил байна.
Надад дарга гэдэг утгаараа биш соёлын өв суулгах, түгээх боломж илүү нээгдэж байна гэж ойлгож байгаа. Өмнө нь аливаа боломж надад хувийн шугамаар нээгдэж байсан бол одоо нийслэл, улсын хэмжээний ажил хийж болохоор боломж нээгдэж байна. Тиймээс би энэ ажилд хувь нэмрээ оруулна гэж бодож байгаа.
-Таны амьдралын тухай өгүүлэх ном бичигдэж байгаа сурагтай?
-Ном маань бичигдээд дууссан. Одоо хэвлэлтэнд орох шатандаа явж байгаа.
-Номын тань нэрийг сонирхвол?
-“Зууны дуу хоолой” гээд нэрлэчихсэн байгаа. Дараа нь өөр нэр гарах эсэхийг мэдэхгүй байна.
-Хүмүүс дуучин Т.Ариунаа та хоёрыг 1990-ээд оноос эхлүүлээд л саяхныг болтол хооронд нь өрсөлдүүлэх дуртай байжээ. Ингэж өрсөлдүүлдэг байсан нь ямар учиртай байсан юм бол. Нэг нэгнээр нь ирлэж, хурцалж сэдэв гаргадаг байсан юм болов уу?
-Ирлэх бас сонин хэвлэлээр зарлах, магадгүй хоёр уран бүтээлчийн болгоомжгүй хэлсэн үгээр нь дөрөөлнө шүү. Тэрэн дээр нь үг хэлнэ, хов хутгана. Олон яриад байхаар сүүлдээ өрсөлдөгчдөө хайртай болдог ш дээ. Тэр байтугай өрсөлдөгчийнхөө төлөө тэмцэнэ, зүтгэнэ, өмөөрнө. Урьд нь “Өө тэгсэн юм уу, ямар сонин юм” гэж тоодоггүй байж. Одоо бол бид урлагийн нэг тогооноос хоолоо идэж байгаа нөхцөлд мэргэжил нэгтнээ өмөөрөх, өөриймсөг хандах сэтгэлгээ илүү их болдог юм билээ. Манай эстрадынхныг хэн нэгэн муулаад байж байвал өмөөрөх гээд л, ер нь л хажуудаа хүн муулуулаад байх дургүй шүү. Энэ утгаараа хүн чинь өрсөлдөгчдөө хайртай болчихдог. Их дотно болчихдог юм. Бодит амьдрал дээр хэрэлдэж муудалцсан юм юу ч байхгүй юм чинь. Хүмүүсийн дунд л тийм яриа байсан болохоос биш бидний дунд ямар ч маргалдаан байгаагүй.
Т.Ариунаа миний өмнө гарч дуулсан болохоор надаас эгч гэсэн үг. Түүнийг “Соёл-Эрдэнэ” хамтлагт дуулж байсныг хүүхэд байхдаа харж байсан учраас туршлага, ур чадварыг нь маш их хүндэлдэг. Юманд менежмэнттэй хандаж буй байдал, нямбай, нягт, юмыг тултал нь хийдэг занг нь хүндэлдэг. Харин ааш араншин, хүмүүстэй харьцаж байгаа харьцааг нь харахаар эгдүүтэй санагдаад байдаг байсан. Одоо бол бүр тоохоо ч байсан. Хүн болгон өөртэй чинь адилхан зантай байх албагүй гэж бодоод “Характер, зан араншин, харилцааны онцлогоороо өөр өөр байдаг юм болов уу” гээд ач холбогдол өгөхөө больсон. Тэгээд ч бид чинь аятайхан утсаар яривал ярьдаг. Би 30 жилийн ойн баяртаа урьж “Ирэх үү” гэсэн чинь тоглолтын ажил давхцаж байгаа тухайгаа илэрхийлсэн хариугаа “On’n off” продакшн руу явуулсан байсан. Уран бүтээлчид нэгнээ муулах, ялангуяа хэвлэл мэдээллээр ярилцлага өгөхдөө уран бүтээлийг нь үл хүндэтгэж, үл тоомсорлосон юм ярьж болохгүй. Өөрийнхөө тухай ярихын оронд хэн нэгний хувийн амьдрал, ажил хөдөлмөр, карьертаа тавьсан хандлагаар нь иш татах бүдүүлэг. Аль болохоор л өөрийнхөө тухай ярих ёстой. Харин бусдын амжилтыг л тодотгох хэрэгтэй.
-Биеэ авч яваа байдал, өөрийгөө илэрхийлдэг өнгө аяс, хүмүүсийн хүндлэлийг даадаг чанарыг тань харахаар Оросын алдарт дуучин Алла Пугачеватай зүйрлэмээр санагддаг юм.
-Орос гэдэг чинь том гүрэн шүү дээ. Том гүрний дуучин том л байна. Алла Борисовна Пугачева бол хөгжмийн зохиолч хүн. Төгөлдөр хуурч, авьяастай мундаг хүн. Хажууд нь би бол зүгээр жижигхэн. Магадгүй “Пентатоник” наадмыг санаачилсан, рок попын баганыг барилцсан гэдэг юм уу, тэр утгаар нь зүйрлэж хэлж сэгсгэр үстэй, рояал хэв маягтай нь адилтгаж хэлэхэд надад ямар ч асуудал байхгүй. Ялгаа гэвэл Пугачева Орос, Славян, Европ хавьдаа байр сууриа эзэлсэн том дуучин л даа. Бид бол төв Азийн жижигхэн орны дуучид. Үгүй яахав, намайг Монголын Пугачева гэхэд дуртай л байдаг. Муухай биш, сайхан санагддаг.
Хүмүүс өмнө нь ингэж хэлж л байсан.
-Та Соёл, урлагийн их сургуулийг төгсөлгүй орхисон, одоо болтол дипломоо аваагүй яваа байх аа. Эсвэл авчихсан уу?
-Дипломоо авахаар хөөцөлдөж байгаа. Боловсролыг эхлүүлсэн бол дуусгах ёстой гэж үздэг. Манай урлагийнхны ихэнх нь Хөгжим бүжгийн коллежоо ч төгсөлгүй урлаг, уран сайхан хөөгөөд орхичихсон байдаг юм билээ. Миний хувьд дипломоо авна гэж бодож байгаа. Үүн дээр СУИС ч дэмжлэг үзүүлж байгаа.
-Төгсөх курсээсээ дахиж сурна гэсэн үг үү?
-Дутуу шалгалтуудаа өгөөд төгсөнө. Дийлэнх шалгалтаа өгчихсөн, хичээлүүддээ суучихсан байсан юм чинь. Хүмүүс боловсрол эзэмшвэл дуустал нь эзэмших нь зөв. Дан практикаар явахгүй шүү. Сурахад хэзээ ч оройтохгүй. Би сая дөчин хэдэн насандаа дугуй унаж сурсан ш дээ. Тэгэхээр хүн их л юм хийх хэрэгтэй. Тэгэхдээ өөрийгөө голж болохгүй. Хэд л бол хэдэн дээд мэргэжил эзэмшиж, хэдэн ч дипломтой болж болно. Тэр чинь хүний эрхийн асуудал. Хүн хөгжиж л байвал нас явсан ч суралцаад байхад толгой хэзээ ч гашлахгүй. В.И.Ленин багшийн хэлсэн “Сур сур. Бас дахин сур” гэдэг үг чинь гайхамшигтай. Энэ үгийг би өөртөө хэрэгжүүлдэг. Хэзээ ч хэлдэг, хүүхдүүддээ, шавьдаа ч хэлдэг. Сураад бай, сураад бай. Сурч болох л юм байвал сурч бай. Би чинь англи, герман хэлтэй хүн, уул нь. Герман хэлээ мартаад хаячихсан байгаа ч сэргээж суръя гэж төлөвлөчихсөн. Хэзээ ч өөрийгөө “Би болчихсон. Төгс” гэж бодож болохгүй, тэгж ярьж ч болохгүй.
-Урлаг, спорт, бизнес, улс төрийн хүрээнийхнээс хэвлэлд ярилцлага өгөх дургүй хүмүүс байдаг юм.
-Яагаад.
-Мэдэхгүй юм. Нуудаг зүйл байдаг юм болов уу даа. Хэр их хаалттай байна тэр хэрээрээ хэл амны бай болоод байдаг юм шиг байгаа юм. Харин та харьцангуй нээлттэй?
-Нууж хаах юм надад алга л даа, ерөнхийдөө. “Та ямар гоо сайхны бүтээгдэхүүн хэрэглэдэг вэ” гэхэд зарим улсууд “Яах юм бэ. Нууцлаг байя л даа” гэдэг. Гэтэл би ний нуугүй, бүгдийг нь хэлчихдэг тал бий. Би чинь нохой, жилтэй хонины орд болохоор юмнаас айж эмээдэггүй. Нээлттэй байгаад сурчихсан, миний хүмүүжил, сурсан юм минь л иймээс хойш энэ чигээрээ л амьдралаа туулна. Зарим хүн өөрийгөө уншуулах дургүй гэж ярьдаг. Уншихад сонирхолгүй ном байж болно шүү дээ (инээв). Тэгээд номынхоо хавтсыг нь харуулчихаад доторхыг нь үзүүлдэггүй байж болно.
-Гэтэл та сая төрсөн жил, ордоо хүртэл хэлчихлээ. Зарим хүмүүс чинь энэ бүгдийгээ тас нуудаг?
-Манай нэг ах эхнэрээ “Манай хүн их л нүгэлтэй болохоороо ингэж сүм хийдээр яваад байдаг байх даа” гэж даапаалж билээ. Уг нь сүсэгтэй хүн сүм хийдээр явдаг гэж ойлгодог. Би хүнд муу юм хийгээгүй юм чинь өөрийнхөө талаар нуух шалтгаан ч байхгүй гэж боддог. За тэгээд амьдрал нэг иймэрхүү л байх ёстой байх даа гэж бодоод л явдаг юм. Ер нь дайснаасаа айснаас ойрхон байгаа найз нөхдийн хүрээллээс л аюул заналхийлэл ирдгийг сүүлийн үед ойлгоод байгаа. Үеийн үед л тийм байсан л даа. Манайхан зүгээр хүлээн зөвшөөрөх дургүй байсан юм. Тэр бол үнэн. Яаж ч ханилсан, итгэсэн хамаг юмаа битгий тооч, яаж ч зовсон зовлонгоо бүү ярь гэдэг. Тэр бол ёстой үнэн үг шүү дээ. Монголчууд зовлонгоо хэзээ ч ярьдаггүй “Болж байна аа” л гэдэг. Ер нь тэр олон юмыг ярьж, далан булчирхайгаа тоочих шаардлага байхгүй. Хаашдаа л танд тусалж чадахгүй юм бол тэр бүхнээ хэн нэгэнд яриад хэрэггүй. Үнэхээр тусалж чадах хүнд бол ярьж болно оо. 16 жил ганцаараа амьдарчихсны хувьд, амьдрал үзсэний хувьд үүнийг хэлж байна. Миний үзсэн амьдрал бол хэцүү амьдрал туулсан хүмүүсийн дэргэд бол тоглоом шиг сайхан, амархан байх аа. Энэ жилүүдийг харьцангуй дуулаад өнгөрүүлчихсэн юм болохоор нөгөө юу гэдэг билээ дэрээ нортол уйлж, өвдгөө тэвэрч ганцаараа хоносонгүй. Бурхан минь намайг хайрлаж, ард түмэн минь хүндлээд, хайртай залуучуудынхаа хайранд умбаж л энэ олон жил амьдарлаа. Залуучууд гэдгийг минь та бүхэн ойлгож байгаа байх. Сараа орь ганцаараа гээд гутраад гансраад яваагүй. Сарааг хүндэлдэг, Сараагийн хамсаатан, Сараагийн талд ордог хүмүүсийн дэмжлэгээр өдий зэрэгтэй явж, өнөөдөр СТӨ-ний орлогчийн ширээн дээр сууж байна шүү дээ. Тэгэхээр би өөрийгөө маш сайн үр суулгасан, азтай хүн гэж боддог юм. Хүмүүст чин сэтгэлээсээ ханддаг байсан. Хандаж байсан хандлага минь талаар болсонгүй. Бурхандаа залбирч их ч буян хийж байсан, олон хүний амь насыг аврах хандивын тоглолтод оролцож байлаа. Ах дүү хамаатан, садандаа ч тусалж байлаа. Хорт хавдраар өвдсөн найз нөхдөө ч дэмжиж өндийлгөж байлаа. Энэ чинь бас л буян. Үр хүүхэд, өөрийнхөө төлөө, ард түмнийхээ төлөө соёлын үрийг суулгаад л явж байна. Саяхан Өвөрхангай, Баянхонгорт тоглолт хийгээд ирлээ. Удахгүй АНУ-д очиж 30 жилийн ойн тоглолтоо тавина. “Одоо л үр шимийг нь хүртэх нь дээ” гэж ярьдаг. Миний хувьд тэр үе минь ирж байна уу даа гэж боддог юм.
-Та энэ их нэр хүнд, хүндлэл, алдар гавьяаг яаж дааж яваад байдаг юм бэ. Таныг газар дээр бат гишгүүлдэг зүйл тань юу юм. Юуны хүчээр та дээш хөөрчихөлгүй бөх зогсч байна вэ?
-Эцэг, эхээс заяасан ухаан, хүмүүжил. Би сайн багш нартай байсан даа. Намайг багш нар маань дарж яваагүй, харин ч дээшээ өндийлгөж, дөвийлгөж байсан. Ардын жүжигчин, хөдөлмөрийн баатар Г.Хайдав багш маань байна. “Мөнгөн харандаа” хамтлагийн ахлагч Т.Түвшинтөр байна. Тэр үед чинь “Та нар оддын өвчнөөр өвчлөв дөө. Юм юмны туханд хүрээгүй байж ингэв, тэгэв” гэж их сургадаг байлаа. Хүлээн зөвшөөрөгдөлт бага байгаа үед хүн чинь тоогдох гээд “Би, би” гэдэг бололтой. Миний хувьд нэр хүнд өсөх үед хүлээн зөвшөөрөгдөлт ирэх ёстой хэмжээндээ ирээд хүлээн зөвшөөрөгдөж, ард түмэндээ хайрлагдаж алдарт хүрч мандах хэмжээндээ мандсан болохоор чамлах юм гараагүй. Харин надад магтаал бялууртал ирсэн. Тэр нь надад маш худлаа санагддаг байсан. Би тэрэнд нь итгээд “Би болчихлоо шүү. Алдаршчихлаа шүү” гэж хэзээ ч бодож байгаагүй (инээв). Тэрэнд хууртаагүй.
Их сонин юм билээ. “Чингис хаан” хамтлагийн Д.Жаргалсайхан ахын дуулдаг “Чамайг юу ч өөрчлөөгүй” гэдэг дууны үг нь надад яг таараад байгаа юм шиг санагддаг ш дээ. Жагаа ахаас энэ дууны талаар асууя гэж боддог юм. Эзэн нь хэн юм бол оо.
-“…Чамайг юу ч өөрчлөөгүй яг л хэвээрээ
Санаа чинь ариун болоод тэр юм уу” гэдэг бил үү?
-…Бусдын хэтэвчтэй мөнгөнд чи шунаагүй
Бурхан ч хууртмаар өнгөнд чи автаагүй
Чамайг юу ч өөрчлөөгүй яг л хэвээрээ
Санаа чинь ариухан болоод тэр юм уу (дуулав). Энэ бол үнэхээр гайхалтай. Зүгээр л энэ бүхэн чинь эцэг эхээс заяасан ухаан л байхгүй юу. Би өөр юу хэлэх юм. Би оддын өвчин тусч л байсан. Гэхдээ бага, хөнгөхөн хэлбэрээр.
-Хөнгөхөн хэлбэрээр тусахад ямар шинж тэмдэг илэрдэг юм бэ дээ?
-Хүмүүс тэр хүнийг чинь ерөөсөө л илүүд үзээд эхэлдэг байхгүй юу. Зүгээр байлгахгүй. Өдөх нь өдөөд, муулах нь муулаад, бялдуучлах нэг нь бялдуучлаад л янзыг нь үзээд байхаар тэр хүн чинь занганд орсон юм шиг болчихно. Манайхан чинь уран бүтээлч хүнийг хаданд гаргаж дэвэргэчихээд сүүлд нь шууд унагачихдаг байхгүй юу. Олон уран бүтээлчийн амьдралын туршлагаас үүнийг харчихсан болохоор би өөрөө санаа зовсон л доо. Хэзээ нэгэн цагт би энэ тэнгэрээс бууна. Тийм учраас жаахан ухаантай байх хэрэгтэй гэж бодсон.
-“Гоолингоо” дууны тухай нэвтрүүлгийг үзэж байтал таныг уг дууг буруу дуулсан гэж ярихыг сонсоод “Ийм мундаг дуучин дууг буруу дуулна гэж байх уу даа” гэж гайхаж билээ?
-Уг нэвтрүүлэг дээр ардын жүжигчин, хөгжмийн зохиолч П.Хаянхярваа гуай намайг тэгж хэлсэн юм. Тэр хүний зөв шүү дээ. Буруу юм байхгүй. П.Хаянхярваа гуай “Гоолингоо” дууг Н.Норовбанзад, Д.Ичинхорлоо гуайн дуулснаар сонсч байсан болохоор өөр маягаар дуулчихлаа, буруу дуулчихлаа гэсэн байх. Миний хувьд “Гоолингоо” дууг хуулж дуулаагүй. Өөрийн хэв маягаар, шинэ хувилбараар дуулсан.
-“Гоолингоо” дууг дуулсан эмэгтэй жаргадаггүй гэдэг яриа бий. Тийм болохоор дуучид төдийлөн сонгож аваад байдаггүй юм билээ?
-Наадах чинь ёстой худлаа. Яагаад худлаа вэ гэхээр Н.Норовбанзад гуай чинь сайхан ханьтайгаа олон жил ханилаад мөнх бусыг үзсэн. Тэгэхээр тэр бол худлаа. Д.Ичинхорлоо гуай хань ижлээ алдаад дуулж байсан гэдэг. Тэр утгаараа гунигтай дуу учир хурим найранд дуулдаггүй гэцгээдэг. Д.Ичинхорлоо гуайг энэ дууг уяртал дуулахад маршал Х.Чойбалсангийн сэтгэл хөдөлж их өрөвдсөн гэдэг юм билээ. Тэгж ярьдаг. Хайртай хүнээ алдсан хүний гансрал, гунигийн дуу гэж ярьж байхыг л сонссон болохоос биш өөр юм сонсоогүй. Би энэ дууг сүүлд дуулахдаа хөгжмөөр нь хайртай хоёр хосыг диваажинд учирч байгаагаар төгсгөсөн юм.
-Дуучин Чойжоотой хамтран дуулсан “Хаврын ганц улиас” дууг тань залуус их сонсч байна?
-Сүүлийн үед миний дуунууд эргэн дуулагдаж байна. Яагаад би өмнө нь дуулсан дуунуудаа сэргээж дуулж байна вэ гэхээр чанартай, урт настай бүтээл гэдэг чинь энэ. Хямдхан юмаар хямд юм хийхээр урт насалдаггүй. Тэгсхийгээд мартагддаг. Харин сэтгэлийн гүнээс гарсан жинхэнэ бүтээл эргэн сэргэж, дуулагддаг нь сайхан. Нэг үгээр миний өмнө нь дуулж байсан дуунууд бриллиант болж эхэлж байна. Миний ч гэлтгүй манай рок, попын мундаг хүмүүсийн сайн бүтээл цагийн эрхээр дахин сэргэж гарч ирж байгаа юм. “Хаврын ганц улиас” дуу намайг Монголын хорин настнуудын хүрээлэлд оруулж өгсөн бүтээл болсон шүү.
Д.ГАНСАРУУЛ