“Болор цом-32″ яруу найргийн наадам Төв аймгийн Зуунмод суманд болж өндөрлөлөө. Энэ жилийн “Болор цом” наадмын хоёрдугаар шатанд 34 яруу найрагч шалгарч үлдсэнээс 1990-ээд оныхны төлөөлөл, яруу найрагч Баттөрийн Мягмаржав түрүүлж, “Болор цом”-ын эзэн боллоо. Утга зохиолын хүрээнийхэн дунд эртнээс танигдсан энэ найрагч өмнө нь “Болор цом”-д аман хүзүүдэж байсан юм.
“Шинэ мянган” утга зохиолын нэгдлийн гүйцэтгэх захирал, МЗЭ-ийн шагналт яруу найрагч Цэвэг-Очирын Эрдэнэбаатар энэ жилийн “Болор цом” наадмын дэд байрыг эзэлжээ. Гуравдугаар байрт Г.Сэр-Одын нэрэмжит шагналт яруу найрагч Оюунцэцэгийн Цэнд-Аюуш, дөрөвдүгээр байрт я руу найрагч Маналсүрэнгийн Баттөмөр, тавдугаар байрт өнгөрсөн жилийн “Болор цом”-ын эзэн, яруу найрагч Лхагвасүрэнгийн Моломжамц нар шалгарчээ.
“Болор цом-32″ наадмын тэргүүн байрын шагналт Б.Мягмаржавтай ярилцсанаа хүргэж байна.
–Юуны өмнө танд баяр хүргэе. “Болор цом” наадамд хэчнээн жил оролцчихов оо?
-Би “Болор цом” наадамд 20 гаруй жил уралджээ.Тэгэхээр жил бүр цагаан сар болдог шиг “Болор цом” маань болоод л өнгөрдөг. Нэг хэсэгтээ дуулиан тарьдаг. Мөн нутагтаа очоод тэр нутгийн тэр авчихлаа гэж ихээхэн ярьдаг. Явган яриа, хов жив байдаг. Үүнийг бичдэг хүмүүс нь манайхан өөрсдөө л юм. “Болор цом” наадмыг мэргэжлийн хүрээнд янз бүрээр ярьдаг. Энэ нь байх ёстой наадам юм шүү. Би 1990-ээд оноос хойш тасралтгүй оролцож байна. Бүр унших эрхгүйгээр ч хасагдаж байлаа. Мориор бол хоёр үзүүрлэж нэг айрагдаж, нэг дөрөвлөсөн. Тэр минь энэ минь гэж элэг бөөрөө таталцсангүй сайхан боллоо. Урьд өмнө нь хэрүүл зодоон гардаг л байлаа. Энэ миний муугийнх байх даа.
Хөвсгөл аймгийн Дархадын хотгороос анх удаа авч байна. Хоймрын хоймроос шүү. Одоо хөл хөдөлгөөн ихтэй л байна.
–Дараа дараагийн Болор цомд яаж оролцох вэ?
-Хүчээ үзнэ. Нэг түрүүлчихээд бод идсэн боохой шиг хэвтэхгүй шүү. Тайз, ард түмэн, уншигчдаа хүндэтгэх ёстой. Яруу найрагч хүнд бол тэр нь залуу энэ нь хөгшин гэх юм байхгүй. Бичиж эхэлсэн л бол яруу найрагч эцсийн эцэст зуун жилийн дараа шүлгийг чинь уншиж байгаа бол тэгээд л яруу найрагч шүү дээ.
-“Болор цом” үзэж байсан хамгийн дурсамжтай үеэсээ уншигчидтайгаа хуваалцаач?
-Өөрийнхөө оролцсоныг би хэлэхгүй ээ. Тээр жил ерэн хэдэн онд юм даа, Д.Цоодол ах шүлэг уншиж байхгүй юу. Тэгсэн үзэгчдийн суудлаас нэг хүн “Хөөе Цооодол оо чи юу юм бэ, чиний шүлэг бичдэг гэж юу байсан юм бэ” гээд л орилж байлаа. Ерээд оны “Болор цом” тийм гоё халуухан болдог байсан байхгүй юу.
–Тэр орилоод байсан хүн нь хэн байсан юм бэ?
-Шар Мийгаа ах. Тэгсэн Д.Цоодол ах шүлгийнхээ дундуур агсам тавиад эхэллээ. Нэлээн юм ярьж байснаа “Оо манай Шар Мийгаа л байна шүү дээ” гээд санаа нь амарсан мэт шүлгээ үргэлжлүүлэн дуудаж эхэллээ. Үзэгчид ч юу болчихов гэсэн шиг гайхаад эхэлмэгц би уриалан алга ташиж, намайг дагаад бүгд алга ташсан. Тэр жилийн наадам халуухан болсон доо.
–Таны шинэ уран бүтээл ер нь юу болж байна аа. Ер нь уншигч түмэндээ хэчнээн ном барьчихав аа?
-Би нэг 12-ийн мөнгөний дэвтэр шиг дөрвөн ном гаргасан байдаг юм. Тэр бүхнээ нэгтгээд, дээр нь шинэ бүтээлээ нэмээд нэг боть гаргах гэж байна. “Хөх Монгол” принтинг өнөө маргаашгүй хэвлээд авчирж өгнө гэсэн. Тэр бол хатуу хавтастай нэлээд чамбай юм болох юм. Гэхдээ миний 30 жилийн яруу найргийн хөдөлмөрийг үнэлдэг хүнд бол нэг хуудас цаас ч байсан үнэ цэнтэй юм. Харин үнэлдэггүй хүнд бол нэг тоосгоны төдий л юм байх шиг байна. Бараагаар нь үнэлээрэй гэж бодож байна. Тэр минь тэгээд цагаан сараас өмнө ирэх гэж байна. Цагаан сарын дараа нэг номын ахан дүүсээ цай уулгадаг юм билүү гэж бодож байгаа.
-“Болор цом”-ын шүлгээ ер нь яаж бичдэг вэ, зарим нь наадам дөхөөд ирэхээр зориулж бичдэг, биччихсэн байдаг. Мөн энэ жил “Хадагтай мод” гэж сайхан шүлэг уншлаа?
-“Хадагтай мод” бол яах вэ дээ монголчуудын шашны зан үйл байгальдаа хэтэрхий харгис хандаж байгаа тухай бичсэн. Би бас муугүй фэйсбүүкчин. Нэг удаа манай нутгийн хүн өөрийн фэйсбүүк хуудсандаа хадганд боогдсон модны зургийг оруулсан байсан. Хүмүүс өөрсдийгөө л агуу гэж бопох юм. Гэтэл хурьцаж амьдрах, ханьлан амьдрах өгөгдлийг байгаль зөвхөн хүнд бус амьтан ургамалд ч заяачихсан байсан шүү дээ. Тэгтэл 13-тайдаа хэвлийгээрээ татаж бүслүүлсэн хадагтай мод 23-тай амаржих гэж байгаа эх шиг болсон үед нь хэрхэн тарчлаан зовоож байгааг зүрх сэтгэлээрээ би мэдэрсэн юм. Болор цомд зориулж бичээд байсан юм байхгүй ээ.
–Энэ эрхэм хүндтэй наадмын тайзан дээрээс тэргүүн шагнал хүртэхэд хамгийн түүрүүнд ижий аавыгаа л боддог байх гэж санагддаг юм. Та бас энэ мөчид ижий авынхаа тухай дурсахгүй юу?
-Тиймээ, хамгийн түрүүнд ижийгээ л бодно доо. Би нэг шүлэг бичье гэж бодож байсан юм. Ер нь тэгээд ижийгээ алдсан хүн хэцүү л байдаг юм билээ. Даанч тэр шүлгийн маань санаа боловсорч өгөөгүй учраас энэ жил наадамд уншаагүй. Яагаад гэвэл өөрийн ээж үгүй болсон хойно өрөөлийн бүх ээжүүд миний ижий боллоо гэсэн санаатай шүлэг л дээ. Тэгээд яахав ухаан сууж, тавьтар тогтлоо гэж бодсон учраас л энэ эрхэм шагналыг надад өгсөн байх л даа.
-“Болор цом”-ын эзэн болчихоод байж байхад ер нь юу бодогддог юм байна. Та одоо ер нь юу бодож байна?
-Юу бодох вэ дээ, байгаагаараа л байж байна. Намайг таньж мэддэг олон хүмүүс мэнд мэдэж, баяр хүргэж байна. Цагаан сарын бэлтгэл угаалга хийгээд л сууж байна даа. Ер нь манай ерээд оныхноос Янжинлхам бурхнаа гэр хороололд залж байгаа нь би л болж байх шиг байна.
ТЭНГЭРИЙН ТАТАХ ХҮЧ
Дэнхэл донхолтой амьдралд бүдэрч унахын цаг дор
Дээлийн минь захнаас татаж, тэнгэр намайг босгосон юм
Уйлсан нулимсыг минь тосож аваагүй тэнгэр
Дуулсан дууг минь түрж цуурайлсан юм
Уулга алдахдаа дууддаг хөх тэнгэртээ
Ухаант тархи минь хамгийн ойрхон явдаг
Чоно улихад толгойн үс босч, тэнгэрт улам ойртон
Чонос удмаа тэнгэрийнх гэдэгт итгэдэг би
Эх болсон зургаан зүйлийг энэрэхүйн ухаанаар
Ээтэн гутлын минь хоншоорыг тэнгэр дээш нь татсийм
Өвөг балрын олж ирсэн халуун амь гал голомтыг
Өөрийгөө шатаан байж, тэнгэр дээш нь дүрэлзүүлсэн юм
Эх газрын татах хүчтэй булаалдан байж
Эгц өндөр Алтайн уулсыг тэнгэр татаж босгосон юм
Нүүх үүлсэн зузаан хэвнэгийг сүлбэж гарсан
Нүсэр хотын хээнцэр шилтгээнийг ч тэнгэр татаж босгосон юм
Сарныхаа сүүн гэрлээр хөхүүлэн байж
Нарныхаа халуун алгаар өргөж өсгөсөн тэнгэр минь
Сая живаа оддоо хүний нүдэнд харуулаагүйсэн бол
Сансрын хөлгийг бид яах гэж бүтээх юм бэ?
Хүлэг морь, хийморь хоёроо давхил дундаа юүлсэн
Хүнү эцэгтэй Монголын үрс билээ, бид
Хөрст дэлхийн татах хүчинд
Хөлөө майга болтол татуулсан ч
Зовхиноосоо бол тэнгэр өөдөө татуулсан
Зоригт өвгөдийн үр сад билээ, бид
Газрын зоог хүлгийнхээ нуруу шиг хайрлан
Гангар хун шиг гэртэйгээ нисэн буун жаргасан
Энгэр газраа дэрлэн өвгөдийн бие шингэлээ ч
Тэнгэр таны хэвлийд бурхан сүнс залармой
Г.ЛХАГВАДОРЖ