“Цагаан хар улаан” гэдэг ном саяхан уншлаа. Өнгөний тухай ном юм болов уу гэсэн чинь үгүй юм аа. Зохиолч Ховдын Булганд очиж, настай улсуудаар хэсч, хууч домог сонсож, элдвийн яриа өрнүүлж яваад энэ романыг бичжээ. Монгол Улсын соёлын гавьяат зүтгэлтэн, зохиолч, яруу найрагч Г.Аюурзанын “Цагаан хар улаан” роман торгуудын үүх түүх, нүүдэлчдийн туульсын сэтгэлгээ, уран бүтээлч хүний дотоод ертөнц, хайр дурлалын тухай зохиол гэж тодорхойлоход болно. Урлаг гэж юу юм, жинхэнэ нь хуурамчаасаа юугаараа эрс ялгардаг юм бэ, уран бүтээлч байна гэдэг нь зүгээр нэг нэр алдар, мөнгө ашиг хөөхөөс хэдий хэр дээгүүр юм бэ гэхчлэн үзэл бодлын шинжтэй зүйлс бас дэвшүүлжээ.
Энэ романд зураач Рэнцэнраа, харь бүсгүй Пенелопе хоёрын хайр сэтгэлийн эмзэг нандин харьцаа, зөрчлийг гайхамшигтай нарийнаар дүрсэлсэн байдаг. Монгол туульч Намаржааны дүрээр устаж, мөхөж буй монгол сэтгэлгээ, оюун санааны тухай хөндсөн нь гайхамшиг юм. Гайхамшиг ч юу байхав дээ дүүрэн гуниг юм. Зохиолын гол баатар, зураач Рэнцэнраа урлаг болоод аж төрөхүйн мөн чанарыг таньсан байдаг. Рэнцэнраад аргаль угалзын эвэр сонин биш, хамгийн гол нь оюун сэтгэлгээний нандин дархлаа байгаад байдаг. Гэвч, сэтгэл зүрхний хайр дурлалд хил хязгаар байдаггүйн үлгэрээр тэрбээр Пенелопедоо мөнхөд үнэнчээр үлддэг.
Л.БАТЦЭНГЭЛ
Монгол Улсын соёлын гавьяат зүтгэлтэн, хөгжмийн зохиолч Гэсэржавын Пүрэвдоржтой хөөрөлдлөө.
“Нэг ангийнхан” буланд МУИС-ийн физик-математикийн факультетийн физикийн ангийн 1972-1977 онд төгсөгчид онцлогдлоо. Энэ ангийг арван есөн оюутан төгссөнөөс тав нь эмэгтэй байж. МУБИС-ийн ректороор олон жил ажилласан академич, шинжлэх ухааны доктор, онолын физикч, Монгол Улсын гавьяат багш Б.Жадамба бол энэ ангийнхны бахархал гэхэд хилсдэхгүй. Архангай аймгийн Тариат сумын уугуул эл эрхэм арван жилийн сургуулиа алтан медальтай төгсөж ирсэн “танк хүлэгч” аж. 1932 оны эсэргүү хөдөлгөөн дэгдэхэд Тариатынхан танк хүлнэ гэснээс үүдэлтэй энэ хочийг ангийнхан нь түүнд оюутан болсон эхний өдрөө л өгсөн гэнэ. Тамхи татахаас өөр ноцтой дутагдалгүй тэрээр ангийн даргаар томилогдож, таван жилийн хугацаанд үүргээ ч сайн гүйцэтгэжээ. Түүний нэг онцлог бол хөөрхөн барилдчихна, бас гар барилдаанаар ангийнхаа хөвгүүдэд хэзээ ч дийлдэж байгаагүй шөрмөслөг эр аж. Эх орны баруун хязгаар Баян-Өлгий аймгаас Х.Хайрат хэмээх сэргэлэн хөвүүн ирсэн нь онолын физикч болжээ. Ангийнхнаа хооронд нь холбогч гүүр бол яах аргагүй тэр юм. Хайрат сургуулиа дүүргээд ШУА-ийн физик техникийн хүрээлэнд олон жил ажиллаж, Монголын анхны өнгөт “Монел” телевизийг хийлцсэн инженер гэж байгаа. Тэрээр эдүгээ байгаль орчны үнэлгээний компани удирдан ажиллуулдаг юм байна.
Монгол Улсын соёлын гавьяат зүтгэлтэн Довдонгийн Данзан найзынх нь тодорхойлсноор “Говь-Алтай аймгийн Чандмань сумаас ирсэн өндөр хар залуу” бол эдүгээгийн МУСГЗ, Монголын үндэсний бөхийн холбооны тэргүүн Рэгжийбуугийн Нямдорж байж. Тамхийг бол хуруу шиг бүдүүн ороогоод сайхан маналзуулчихдаг нөхөр ирсэн гэж байгаа. Ер нь Д.Данзан бээр Б.Жадамбаа, Р.Нямдорж хоёрын тамхи татах зуршилтай олон жил уйгагүй тэмцсэн нэгэн юм билээ. Ямар сайндаа л оюутан байхдаа сонин сэтгүүлээс тамхины хор холбогдлын талаарх булангуудыг хайчилбар хийн бэлэглэдэг байсан юм билээ. Харамсалтай нь мөнөөх хоёр нь андынхаа хичээл зүтгэлийг өнөө хүртэл талын нэг тарааж хаян, уушгины улаанаа уугиулсаар буй юм. Өнөөгийн тэргүүн Нямдорж оюутан байхдаа төрөлх сумандаа зуныхаа амралтаар очин барилдаж сумын начин цолтой ирж. Нямдорж, Данзан хоёр их сургуульд элссэн анхны өдрөөс эхэлж үерхэн өнөөг хүртэл холбоотой хоёр үрээ шиг зорилго үйлсээ нэгтгэж яваа нь хүн атаархмаар. Бөх хамт үздэг, уран зохиолын сонирхлоороо нэгдсэн гээд тэр хоёрыг холбох зүйл маш олон байжээ. Р.Нямдоржийн хувьд уянгын өгүүллэгүүд бичнэ. “Газрын хол”, “Дөмөн дуутай намар” зэрэг өгүүллэгийн түүврүүдээс гадна нийтлэлийн хорь гаруй ном туурвисан хүн бол тэр юм. “Газрын хол” киногоо 2002 онд олноо толилуулжээ. Данзан шүлэг оролдоно. Сонирхуулахад мань хоёр цагдаагийн байгууллагын ойгоор найруулал бичиж уралдаанд оролцож байсан. Төгсөх жилээ ангийн дарга онц сурлагатан Б.Жадамбынхаа тухай “Оюутны цонх гэрэлтэй” гэсэн найруулал бичин “Залуучуудын үнэн” сонинд хэвлүүлсэн нь ирээдүйн ректорын хувь заяанд эергээр нөлөөлсөн байх магадлал өндөр гэнэ. Учир юу гэвэл эдний ангийнхан байгалийн шинжлэх ухааны хичээлдээ “гавал” болохоос Шинжлэх ухаан коммунизмын түүх зэрэг нийгмийн ухааны чиглэлийн хичээлүүддээ “нохой хориход” маруухан байж. Сурган хүмүүжүүлэх ухааны хичээлийн шалгалт авахад ганц ч хичээлд сайн дүнгүй Б.Жадамба нэлээд баргар харагдана гэнэ шүү. Тэгтэл аз болж тэр өдөр нөгөө найруулал сонинд нийтлэгдсэн байсныг шалгалт өгөхөөр орсон ангийнхаа нэг нөхрөөр шалгалтын комиссын багш нарт атгуулчихаж. Нөгөөдүүл нь дамжуулж уншаад, хоорондоо шивнэлдэн байж цонх гэрэлтүүлэгч найрууллын баатрыг онц дүнгээр мялаажээ.
Өвөрхангай аймгийн Хужирт сумаас ирсэн Ц.Нинжбат төгсөөд сумандаа багшаар очин, сургуулийнхаа хичээлийн эрхлэгч, захирлын алба хашихын зэрэгцээ физикийн улсын олимпиадад шавь нараа олон жил тууштай сайхан сойж байгаа “уяач” болжээ. Эдний ангийнхан намрын ажилд Төв аймгийн Жаргалантын САА-д хэдэн жил дараалан очиж ажилласан байна. Харин 1974-1975 онд хоёр жил дараалан зуны ажлаар Дорнод аймгийн Баяндун суманд очин сумын клубийн тоосгон барилгыг босголцжээ. Ийн ажиллахдаа 1974 оны наадамд Р.Нямдорж зодоглон үзүүрт тунаж, сумын заан Басгадайд тахимаа өгч байсан нь дурсгалтай санагддаг гэнэ. Хойтон жилийнх нь наадамд Ц.Нинжбат шигшээ барилдаанд түрүүлж, ангийн анд Жадамбаа, Данзан хоёрынхоо хорыг гозолзуулж байсан гэж байгаа. Учир нь энгийн үед барилдахад мөнөөх хоёр Нинжийгээ ёстой нэг нүдээрээ үздэггүй байж. Тэгсэн тэр барилдаанд нөгөө хоёр нь доор даваанд нутгийн ханагаруудад унаж, унаад байдаг найз нь түрүүлж л дээ. Эдний ангийн хөвгүүд Тасганы овоон дээр гараад бараг өдөржингөө барилдчихдаг байсан нь Монголын үндэсний бөхийн ирээдүйн их зүтгэлтнүүд төрөх үүдэл болсныг үгүйсгэх газаргүй. Баяндунд хоёр жил дараалан зусахдаа тухайн сумын наадмыг жинхэнэ утгаар амилуулсан гэдэг. Учир нь буриадууд монгол наадмыг тэгтлээ нэг их сонирхдоггүй болохоор идэвхгүй, нэг л тийм үлбэгэр наадманцар болдог байж л дээ. 
Халхын голын байлдааны ялалтын 75 жилийн ойг тохиолдуулан Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж зарлиг гаргаж ахмад дайчдыг төрийн дээд цол, одонгоор шагнасан нь өнгөрөгч долоо хоногийн гол үйл явдлуудын нэг байлаа. Өштөн дайсан өнгөлзсөн тэртээх 1939 онд Халхын гол, Хамар даваа, Баянцагаанд исгэрэх сум, ирт сэлмийн өөдөөс асгарах цус, амь биеэ ч үл хайрлан тэмцэж явсан орос, монгол дайчдад ОХУ-ын Ерөнхийлөгч Владимир Путин ч гүн хүндэтгэл үзүүлэхээр зорин ирсэн. Тиймээс “Өдрийн зочин” буландаа Халхын голын дайчдыг онцлон оруулахаар шийдлээ. 1939 оны Халхын голын байлдаан, 1945 оны чөлөөлөх дайнд оролцож, эх орныхоо эрх чөлөө, тусгаар тогтнолыг батлан хамгаалах эрхэм үйлсэд дайчин нөхдөө удирдан, өөрийн амь биеэ үл хайрлан эрэлхэг зоригтой баатарлагаар тулалдаж, хойч үедээ үлгэр дуурайл үзүүлсэн түүхэн гавьяаг нь өндрөөр үнэлж ахмад дайчин Пунцагийн Шагдарсүрэнд Монгол Улсын баатар цол хүртээж, баатар цолны Алтан таван хошуу тэмдэг, Сүхбаатарын одонгоор шагнасныг нүдээ олсон шагнал гэхээс яах билээ.
Монголын яруу найргийн их ертөнцөд 
“Цалгих долгио таслаагүй
“Улаанбаатар” сувгаар дууны уралдаант нэвтрүүлгийг үзэгчид нэлээд сонирхох юм. Олны талархлыг хүлээж буй “UNIVERSE BEST SONGS” нэвтрүүлгийн шүүгчээр урлагийн гавьяат зүтгэлтэн Б.Долгион, гавьяат дуучин Т.Ариунаа, Буриадын гавьяат дуучин Б.Амархүү нар ажилладаг. Оролцогчдод тэд дуулах урлаг, дээд доод өнгө, биеэ авч явах байдал, тайзны соёл гээд дуулаачийн мэргэжлийн онцлогтой холбоо бүхий санал зөвлөгөө чамгүй сайхан өгөх юм. Анзаараад байхад дуучин Амархүүгийн амнаас “Аягүй гоё дуу байна, аягүй сайхан байна ш дээ, аягүй янзтай дууллаа” гэх мэт үг их хөврөх юм. Б.Амархүү дуучны “аягүй дуу, аягүй гоё дууллаа” гээд байгааг монголоор чухам юу гэж ойлгох вэ. Аливаа дуу ая эгшиггүй бол өрөөсөн жигүүртэй шувуунаас өөрцгүй гэдэг. Аягүй мөртлөө сайхан дуу энэ орчлонд огтхон ч байж болшгүй мэт. Аягүй сайхан байна ч гэж юу байхав гэх мэтээр олныг эргэцүүлж болмоор. Монгол хүн ардын сайхан хэлээ ингэтлээ гутааж доромжилж яасан ч болохгүй. Тэр дундаа олны танил од хүн. Аягүй сайхан, аягүй гоё гэдэг гоо сайхны таашаал энэ орчлонд ерөөс байхгүй. Аягүй гэдэг үг сонсошгүй хахир чихарган, үзэшгүй балиар муухай, үнэрлэшгүй сэжгийн өмхий гэсэн утгыг агуулдаг. Харин монгол хүн аятай сайхан аяс зөөлөн амгалан таатайг хэзээ ч “аягүй” хэмээн илэрхийлдэггүй билээ. 
