Author: Хишигтийн Цэнд-Аюуш

-МОНГОЛД ХҮНИЙ НАЙМААНЫ ХЭРЭГ ГАМШГИЙН ХЭМЖЭЭНД ХҮРЭЭД БАЙНА ГЭВ-

“Лантуун дохио” төрийн бус байгууллагаас өчигдөр хүний наймаа хүчирхийллийн эсрэг өдөрлөг зохион байгууллаа. Өдөр­­лөгт хүний наймаа, хүчир­хийллийн чиглэлээр үйл ажил­лагаа явуулдаг долоон төрийн бус байгууллага оролцож, иргэ­дэд бодит мэдээлэл өгч, хэрхэн энэ төрлийн хэргийн хохирогч болохоос сэрэмжлэх талаар зөвлөгөө өглөө. Мөн төрийн бус байгууллагууд цаашид энэ төрлийн гэмт хэргийн эсрэг яаж хамтарч  ажиллах талаар ярилцаж, санал бодлоо солилц­сон юм.  Өдөрлөгийн үеэр    “Лан­туун дохио” төрийн бус бай­гуул­лагын тэргүүн Ч.Ганжавх­лангаас зарим зүйлийг тодруул­лаа. 

–Өдөрлөгийн талаар мэ­дээ­лэл өгөхгүй юу?

-Хүний
наймаа, хүчирхийллийн эсрэг тэмцэхэд аль нэгэн байгуул­лага дангаараа тэмцээд үр дүнд хүрэхгүй. “Лантуун дохио” төрийн бус байгууллага залуучуудаас бүрдсэн байгууллага юм. Бид за­луу­чуудаа төлөөлж энэ чиглэлээр идэвхтэй үйл ажиллагааг явуулж ирсэн. Хүний наймааны хэрэг биднээс хол байдаг, гадаадын хөгжингүй оронд л гардаг хэрэг мэтээр ихэнх хүмүүс буруу ойл­годгоос болж маш олон охид, бүсгүйчүүд хохирогч болж байна. Хар машинтай хүмүүс ирээд охи­дыг хулгайлаад аваад явдаг гэсэн  ойлголттой  хүмүүс их байдаг.  Өнөөдөр хүн худалддаг гэмт хэр­гийг үйлддэг хүмүүсийн арга улам нарийсч байна. Тиймээс бодит мэдээллийг өгөх үүднээс энэ чиг­лэлээр ажилладаг байгууллагууд цуглаад бүх мэдээллийг  цогц болгож нийгэмдээ хүргэж байна. Ихэнхдээ гэмт бүлэглэлүүд өндөр цалинтай ажилд орно гэсэн зар тарааж, эдийн засгийн ямар нэгэн зүйл амлаж гадагш нь авч гарч  хуурч мэхэлсэн тохиолдол их бай­даг. Тиймээс манай нийгэмд хүний наймааны хэрэг яаж үйлдэгддэг, юунд хууртагдахгүй байх талаар мэдээлэл өгөх зорилготой цуг­ларлаа. Бидэнд байгаа мэдээл­лээр маш олон монгол охид эмэг­тэйчүүд хүний наймааны золиос болж, хохирч байна.

–Манай улсад хүний най­маа­ны хичнээн хохирогч байдаг гэсэн судалгаа бий юу?

-Хүний
наймааны хохирогчдын судалгааг албан ёсоор гаргах боломжгүй байна. Яагаад гэвэл, гэрч, хохирогч нарыг  хамгаалах хуулийн төсөл өнөөдөр л дөнгөж батлагдах гэж байна. Тиймээс өнөөдрийг хүртэл олон мянган хохирогчид тэдний ар гэрийнхэн  чимээгүй амьдарч байгаа. Ил гарч ирж чаддаггүй. Хохирогч нарын таван хүнээс нэг нь цагдаагийн байгууллагад ханддаг гэсэн  судал­гаа байдаг.  Хүний наймаа, хүчир­хийллийн хохирогч болдог ч ихэнх­дээ нуугаад өнгөрдөг. Тиймээс бодит судалгаа гарч чаддаггүй. Манайд хохирогчид их ханддаг. Бид өөрсдөө ч хайж олж тэдэнд тус болдог. Хохирогчдыг  Хүчир­хийл­лийн эсрэг үндэсний төвтэй холбож, өмгөөлөгчийнх нь зардлыг шийдэж өгөх гэх мэтээр олон зүйлээр ту­салж, тэдний эр­хийг хамгаалахад хувь нэмэр оруулж байна.

–Жишээлбэл, танайд хандсан хохирогч нар яаж байгаад хүний наймааны золиос болж хохирсон гэж байна?

-Хамгийн
сүүлд бидэнд ханд­сан хэргүүдээс гэвэл, манай бай­гуул­лага өөрсдийнхөө зардлаар өмгөөлөгч гаргаад ажиллаж байгаа нэг хэрэг байна. Энэ хэрэг найман хохирогч долоон холбогдогчтой хүний наймааны хэрэг юм.  Тав­дугаар сарын 9-нд шүүх хурал нь болох гэж байна. Долоон залуу нийлээд найман охиныг хүчээр биеийг нь үнэлүүлдэг байсан. Бүлэглэсэн зохион байгуулалттай Монголд гарсан хэрэг байгаа. Тэр долоон залуу нийлээд охидыг хотын захын гэр хорооллын зочид буудлуудаар авч явж биеийг нь үнэлүүлж мөнгө олдог  байсан. Эхлээд энэ хэрэг дөрвөн хохи­рогчтой байсан. Хэрэг нь задарч явсаар одоогоор найман хохирогч эмэгтэй байна. Энэ хэрэг Хүн худалдаалахтай тэмцэх  тухай хуулиар таслагдах гээд явж байна.  Үүнээс гадна гадаадад монгол охидын биеийн хүчээр үнэлүүлдэг  хэрэг маш олон байна. Зарын дагуу  өндөр цалинтай ажилд орно гэж хуурч  гадаадад гаргаад ул­маар бүлэг гэмт этгээдүүдийн ур­хинд орж, өрөнд орсон болгож биеийг нь хүчээр үнэлүүлж байсан ижил төрлийн маш олон хэрэг гарсан. Долоо наймаараа хохир­сон охидууд ч байна, хоёр, гурваа­раа хохирсон нь ч байна. Сүүлийн нэг жишээ хэлэхэд, Ма­лай­зад хүний наймааны хохирогч болсон охин тэнд удаан зовж шаналсны эцэст өөрийгөө эрэм­дэглэж хутгаар бүх биеэ сийчиж, биеэ үнэлэх боломжгүй болгоод тэндээсээ зуг­тааж Монголдоо ир­сэн байгаа. Анх таньдаг хүн нь өндөр тэтгэлэгтэй сургуульд зуу­чилж, бас давхар цалин өгнө гэж хуурч Малайз руу авч гарсан бай­гаа юм. Тэнд очсон цагаасаа хойш хоёр жилийн турш биеийг нь хү­чээр үнэлүүлсэн бай­сан. Энэ төр­лийн хэргийн хохирогч болсон хүмүүсийн  мэдээллийг маш сайн нууцлахгүй бол өөрөө эргээд аюулд орох эрсдэл манайд өндөр бай­даг. Гэрч, хохирогч нарыг хамгаалах хууль, эрхзүй орчин хангалттай биш байдгаас болж хохирогч эмэг­тэйчүүд эрсдэлд орох магадлалтай байгаа юм.

–Хүний наймаа, хар тамхины хэрэг гадаадад л их гардаг бо­лохоос манай улсад ховор үйл­дэгддэг мэтээр иргэд ойлгодог л доо. Энэ чиглэлээр ажилладаг хүний хувьд юу гэж дүгнэх вэ? 

-Хүний
наймааны хэргийг хү­мүүс өөрсдөөсөө нэлээд хол бай­даг гэж боддог.  Залуучуудын нэг­дэн тэмцэж, хамтран энэ хэргийн эсрэг үйл ажиллагаа явуулах нь маш чухал байна  гэж харж байна. Хамгийн наад зах нь Хятадын Эрээн хотод монгол охидууд биеэ үнэлж байна гэж байгаа ч цаагуу­раа бүгд л хүний наймааны хохи­рогч болсон байдаг. Монгол Улсын хүн амын тоотой гарч байгаа хэр­гийн  тоог харьцуулахад хүний наймааны хэрэг манай улсад  гамшгийн хэм­жээнд хүрээд байна. Бидэнд бай­гаа мэдээллээр Мон­голд хүний наймааны хэргийг үйлдэгч арав гаруй зохион бай­гуулалттай бүлэг­лэл байна гэсэн  мэдээлэл байна гэв.

Өдөрлөгийн үеэр саяхан Эрээн хотод очиж судалгаа хийж байгаад ирсэн төрийн бус байгууллага мэдээллээ танил­цуулж байв. 2006 оноос хойш үйл ажиллагаагаа явуулж байгаа “Хөгжлийн хэлхээ” төрийн бус байгууллага Эрээн хотод ажил­ласан байна. Тус тө­вийн тэр­гүүн А.Долгор ийн ярилаа.

“Уг
нь манай төрийн бус бай­гуул­лага хараа хяналтгүй хүүх­дүүдийн эрхийг хамгаалах чиг­лэлээр ажил­ладаг. Харин биднийг Замын-Үүд, Эрээнд ажиллах үеэр дүү нь  Эрээнд хүний наймааны золиос болсон эмэгтэй тэнд бай­дал ямар байгаатай танилцах хүсэлт явуул­сан юм. Эрээнд байгаа монгол эмэгтэйчүүдийн ихэнх нь өөрсдийн хүсэлтээр биеэ үнэ­лээгүй бусдад хуурч мэхлэгдэн хүчээр биеийг нь үнэлүүлж хүний най­мааны золиос болж байгаа нь тодорхой байна лээ.  Эрээнд бус­дад дарамтлуулж биеэ үнэлж бай­сан 19 настай охинтой уулзсан. Аравдугаар ан­гиа төгсөөд Эрээн рүү гарсан бай­даг. Охин найзын­хаа үгэнд автаж хууртагдан тэнд очоод зочид буу­далд  хоригдож хүмүүсийн дарамт шахалтаар биеэ үнэлж, цалин мөнгө авахгүй, олигтой хоол ундгүй тун хүнд бай­далд байсан байгаа юм. Харин охины эгч нь дүүгээ зугтаалгаж саяхан эх орондоо авчраад байна. Эгч нь эндээс таньдаг монгол залуучуудыг авч явсан. Эрээнд байдаг биеэ үнэлдэг газруудаар явж, дүүгийнхээ нэрээр сураглаж байгаад олсон байна. Тэгээд цуг  явсан залуу нь мөнгө төлж ороод дүүг нь цонхоор зуг­таалгаж  авч гарсан. Тэр охин тэнд жил гаруй хугацаанд хүчээр биеэ үнэлж бай­сан учраас одоо эрүүл мэндийн хувьд хүнд байдалд бай­на. Тайван унтаж амарч чадахгүй цочиж сэ­рээд, сэтгэлзүйн байдал нь хүнд байгаа. Зочид буудлаас нь гар­гахгүй, цаанаас нь хоол хүнс, хувцсаар нь хангаж өгөөд бүх бичиг баримтыг нь хураагаад авсан бай­сан. Дүүгээ авчирсан эмэгтэй дүү­гийнхээ бичиг баримтыг эндээс бүрдүүлээд тэгж байж хилээр авч гарч ирсэн байна лээ.  Ашгүй хуучин гадаад паспорт нь энд байсан юм билээ. Хохирогч охины байрлаж байсан газар 20 гаруй монгол охин байгаа гэж хэлсэн. Ихэнхдээ энэ төрлийн хэргийн хохирогч болсон охидуудын хувьд ойр дотнын найз нөхөд, наймаа хамт хийж байсан танил нь, эсвэл нэг  сургуульд  сурч байсан найзууд нь  зуучилж худлаа хэлж дагуулж гадаад руу авч гарсан байдаг. Тиймээс охид, эмэгтэйчүүдэд энэ тал дээр анхаарч, өндөр цалин гэх мэт зүйлд хууртахгүй байхыг ан­хаа­руулмаар байна” гэв.

Х.ЦЭНД-АЮУШ

Тамхины тухай шинэ хууль хэрэгжиж эхэлснээс  хойш тамхины худалдаа далд хэлбэрээр хөгжиж, шагийн үнээр хулхи тамхи борлуулж байна гэх шүүмжлэл иргэдээс ирж байгаа. Тамхины тухай хуулийн хэрэгжилтийн та­лаар сурвалжилсан юм. Энгэ­рээ­рээ дүүрэн тамхи халаа­сал­сан залуучууд хөл хөдөл­гөөнтэй газруудаар явж явуу­лын ТҮЦ маягаар тамхины худалдааг хууль зөрчин өргө­жүүлдэг болжээ. Иргэдийн нэрлэж сурснаар Багшийн дээдийн автобусны буудал дээр ирлээ. Энд зогсох 30 гаруй насны  залуу хажуу­гаа­раа өнгөрсөн залуучуудаас тамхи авах уу гэж асуух аж. Авъя гэсэн хүмүүст энгэрээ дэлгэж харуулж байлаа.  Түүний хүрэмний дотор талын халаасанд төрөл бүрийн хайрцагтай тамхи байна. Парламент хэд вэ гэж асуухад хайрцаг нь 3500, ширхэг нь 200 төгрөг гэж хэлээд  таван ширхгийг ху­далдах аж. Таван хормын дараа түүний урдаас хоёр оюутан залуу чиглэн ирээд хоёр ширхэг тамхи аваад явав. Эндхийн оюутнууд явдаг тамхины ТҮЦ ажил­луул­даг залууг анддаггүй бололтой. Тэрбээр “Тамхины хууль гарснаас хойш тамхи­ны наймаа харин ч ашигтай болсон” гэж байв. Үсчин хий­дэг найзынх нь ажил эндээс  ойрхон байдаг учраас энгэр­тээ нуусан тамхиа бор­луулж дуусаад дахиж очоод авдаг байна. Автобусны бууд­лын булан эргээд цагдаагийн хоёр ч машин зогсож байв. Цагдаагийн машины хажуу­ханд сонин борлуулах цэгийн наана 30 гаруй насны эр хайрцан дээр ундаа, чихэр, бохь тавьчихсан ширхгээр зарж байлаа. Тэр залуугаас чихэр, ундаа худалдан авч байгаа хүмүүс харагдсангүй. Харин очсон хүн бүр л тамхи байна уу гэж асуух аж. Тэр залуу хайрцган доороос хар цүнх гарган өвөр дээрээ тавьж байгаад нууцаар тамхи ширхэглэн худалдах аж. Энэ хүний хувьд өдөрт 20 хайрцаг тамхи зар­даг гэсэн. Цаана нь ной­тон сальфетка, чихэр, бохь зарж суугаа хоёр настай эмэг­тэй ч мөн л нууцаар там­хи зарах аж. Гурван оюутан охин ширхгээр “эссэ” тамхи худалдаж аваад цаашаа явж байгаа харагдав. Олон ний­тийн газар тамхи худалдан борлуулахыг хориглосон учраас гудамжинд тамхи ил тавиад зарж байгаа хүмүүс энд байхгүй ч бүгд л нууцаар зарж байлаа. Сур­гуулийн хажууд, олон ний­тийн газар тамхи худалдан борлуулж хууль зөрчиж бай­гаа энэ хүмүүс торгуулж бай­гаа­гүй гэнэ. Цагдаа нэг удаа са­нуулж байсан гэнэ. Тэд да­хиад тамхи худалдахгүй гэж амлаад, гуйж байгаад торгуу­лаагүй хэмээн ярьж байв.   Мөн Багшийн их сур­гуу­лийн урд талд тамхи татаад явж байгаа залуучууд, охидууд харагдлаа. Цагдаад торгуу­лах болов уу гэсэн болгоом­жил­сон шинж тэдгээр залуу­чуудад байхгүй байгаа нь илт байв.

БАЯНЗҮРХ ЗАХЫН ҮҮДЭНД ТАМХИ ИЛ ТАВИАД ХУДАЛДАЖ БАЙВ

Баянзүрх захын үүдэнд гадаа нэг настай эр тамхи ил тавиад худалдаж байна. Хууль зөрчиж байгаагаа мэдэж байгаа ч ил гаргаж тавихгүй бол зарагдахгүй байгаа гэнэ. Орой болохоос өмнө хайрцагтай тамхиа бор­луулж дуусаад талх, гурилаа аваад харих ёстой гэнэ. Га­даа оймс, өмд зарж байгаа хүмүүс ч гэсэн нууцаар тамхи худалдаж байв. Явуулын тамхины худалдаа ч их. Үүр­гэвч­нээсээ тамхи гаргаж ирээд худалддаг хүмүүс захын лангууны худал­дагч­дад тамхи зөөж зарж байлаа. Энд тамхи борлуулж байгаа олон хүн байдаг учраас там­хины үнэ нь Багшийн дээдийн гадаа суух хүмүүсээс 200-300 төгрөгөөр хямд байлаа.  Харин эндхийн томоохон дэлгүүр, супермаркетад там­хи худалдахгүй гэж хариулж байлаа. Дэлгүүрийн хаалга­ны шилэн дээр тамхи худал­дахгүй гэсэн бичиг наасан байв. Учир нь лангуун дээр тамхи байхгүй байгааг иргэд харж байгаа хэрнээ тамхи байна уу гэж байнга асуудаг байна. Зарим хүмүүс лангуун доор чинь тамхи байгаа биз дээ, зарчих л даа гэж худал­дагчийг шаналгадаг гэнэ. 

Хотын төвийн хөл хөдөл­гөөнтэй газраар Тамхины тухай хуулийн хэрэгжилт ийн­хүү хэрэгжихгүй байв. Уулз­сан хүмүүсийн зарим нь Там­хины хуулийн хэрэгжилтэд талархалтай байсан бол бас шүүмжлэлтэй хандаж байсан хүмүүс байв. Иргэн Батбилэг “Тамхины хууль  амьдралаас хол хууль болсон. Хэт туйл­ширч, хүний эрхэнд халдаж байна. Тамхи худалдан бор­луулахыг хориглож болно. Гэхдээ тамхи татаж болох цэгүүдийн байршлыг гаргах хэрэгтэй байсан юм. Тамхи татах цэг байхгүйгээс иргэд хүний нүднээс далд газар цугларч байгаад тамхи татдаг болсон. Хуулийг хэрэгжүү­лэхэд торгууль чухал үүрэг­тэй. Гэвч далд хэлбэрээр тамхи шаглаж байгаа хүмүүс өнөөдөр улам л өргөжиж байна” хэмээв.

Х.ЦЭНД–АЮУШ 

 

 

 

Хурдан морины унаач хүүхдийн эрхийг хамгаа­лах асуудлаар “Өдрийн сонин”  хэлэлцүүлэг өр­нүүлж энэ асуудлыг нийг­мийн анхааралд хан­дуулж байсан билээ.  Тий­мээс ч Монголын морин спорт уяачдын холбоо­ноос хурдан морь унаач хүүхдийн аюулгүй байд­лыг хамгаалах, зөвшөө­рөл­гүй хууль бус урал­даа­ныг зогсоох зорил­гоор өнгөрсөн гуравду­гаар сарын 26-наас эхлэн шийдвэр гаргасан юм. Тодруулбал, зурга­дугаар сарын 1-нийг хүр­тэл хур­дан морины урал­даан зохион байгуулахыг хориг­лосон билээ.

Холбооны хоригло­сон шийдвэрийг зөрчиж хурдан морины урал­даан зохион байгуулсан  байгууллага, аж ахуйн нэгж, иргэд түүнд оролц­сон уяачдад хатуу ха­риуц­лага хүлээлгэх бол­но гэдгийг анхааруулаад байлаа. Гэтэл Дорноговь аймгаас УИХ-д сонгогд­сон Ж.Батсуурь гишүүн нутаг­таа ажиллах үеэрээ айм­гийн алдарт уяач Б.Жамъянсүрэнгийн буюу өөрийн аавынхаа нэрэмжит уралдааныг өнгөрөгч сарын 17-нд Улаанбадрах суманд зо­хио­сон байна. Энэ үеэр Ж.Батсуурь гишүү­ний дүү Ж.Баттулгын морийг унан уг урал­даанд уралдсан есөн настай А.Эрдэнэхүү мориноосоо унаж тар­хин­даа хүнд гэмтэл авчээ. Сайншанд сумын сур­гуулийн сурагч тэрээр Улаанбаатар хотод хүр­гэгдэн ирээд  Гэмтлийн эмнэлэгт тав хоног ухаан­гүй хэвтээд өөд болжээ. Талийгаач А.Эрдэнэ­хүү­гийн ху­вьд уралдааны үеэр зо­риу­­лал­тын хувцас хэрэг­лэл­гүй байсан аж. Энэ хэр­гийн та­лаар Монголын морин спорт уяач­дын холбооны Дор­но­говь айм­гийн салбар зөвлө­лөөс тод­руулахад, “Бидэнд Улаан­­бад­­рах суманд хурдан мо­ри­ны уралдаан зохион бай­гуулах гэж байгаа талаар мэдэг­дээгүй. Уралдаан болж дуус­саны дараа хүүхэд амиа алд­сан гэж сонссон. Манай­хаас газар дээр нь очиж ямар урал­даан болсон талаар үзээ­гүй уч­раас нарийн мэдээ­лэл алга байна. Ямар  ч бай­сан манай­хаас зөвшөөрөл аваа­гүй” гэсэн тайлбарыг өгсөн юм.  Талий­гаач А.Эрдэ­нэхүү хүү­гийн гэр Дорноговь аймгийн Сайншанд суманд  байдаг аж. Түүний ээж Мөнх­туяатай ут­саар холбог­дож зарим зүй­лийг тодруу­лахад тэрбээр “Нэгэнт өнгөр­сөн хэ­рэг уч­раас хүүгийнхээ ясыг өндөл­зүүл­мээргүй бай­на. Урал­­­дааныг зохион бай­гуул­сан хүмүүс бидэнд тусалж бай­гаа. Хүү­гийн­хээ асуудлаар бүх л га­зарт хандсан. Хүүгээ алд­сан эцэг, эхийн сэтгэл мэдээж хэ­цүү л байна. Гом­долтой бай­лаа гээд яах билээ. Золгүй осол учраас яалтай ч билээ. Тий­­мээс ярилцлага өгмөөргүй бай­на” гэсэн юм.  Энэ хэрэг дээр Ж.Батсуурь гишүүний дүү Ж.Баттулгад эрүүгийн хэ­рэг үүс­гэсэн шалгаж байгаа юм байна.

  Ж.Батсуурь гишүүний төр­сөн дүү Ж.Баттулгаас зарим зүйлийг тодрууллаа.

–Улаанбадрах суманд зо­хион байгуулсан урал­дааныг зөвшөөрөлгүй бай­сан гэсэн. Яагаад зөвшөө­рөлгүй урал­даан зохион байгуулсан юм бэ?

-Би
өөрөө Сумынхаа уяач­дын холбооны тэргүүн л дээ. Гуравдугаар сарын 17-нд суман дээр зохион бай­гуул­сан морин уралдааныг би ивээн тэтгэж зохион бай­гуул­сан юм. 40-50 морь уралдсан. Хурдан морины уралдаан зохион байгуулахдаа Засаг даргаас зөвшөөрөл авах ёс­той гэж заасан байгаа шүү дээ. Тиймээс манай холбоо­ноос сумын Засаг даргатай хамтраад хөтөлбөр гаргаж энэ уралдааныг зохион бай­гуул­сан учраас зөвшөө­рөл­тэй уралдаан.

–Ж.Батсуурь гишүүн аав­даа зориулж уг урал­дааныг зохион байгуулс­наас болж  хүүхэд эндлээ гэсэн шүүмжлэл байгаа?

-Би
Ж.Батсуурь гишүүний төрсөн дүү. Бид эхээс ах, дүү 11-үүлээ. Ж.Батсуурь гишүүн энэ уралдаанд оролцоогүй. Би өөр хоёр ахтайгаа хамт­раад зохион байгуулсан юм. Манай аав Б.Жамъянсүрэн аймгийн алдарт уяач хүн бай­сан. Сумынхаа морин урал­дааныг зохион байгуулдаг байсан юм.  Харин сүүлийн арван жил Улаанбадрах су­мын хурдан морины урал­даан зохион байгуу­лаг­даа­гүй.  Тиймээс энэ жил сумын­хаа хурдан морины урал­дааныг аавынхаа нэрэмжит  болгож ивээн тэтгэж зохион байгуулсан. Харамсалтай нь уралдаанаар хүүхэд эндсэн хэрэг гарсан.  Тэр хүү миний морийг унадаг байсан юм. Би хүүгийн ээжтэй нь яриад “Хүү­гээр чинь морио унуулъя. Үнэ хөлсийг нь өгнө өө. Хүүхдийг чинь хөдөө айлд орхихгүй ээ, Морио унуулчихаад гэрт нь хүргэж өгнө” гэж хэлээд зөв­шөө­рөл авсан юм. Өмнө нь хүү хамаатан, садангийнхаа морийг унадаг байсан юм билээ. Тэгээд би ээжид нь хэлж зөвшөөрөл авсан уч­раас өнгөрсөн жил гурван удаа хүүгээр морь унуулсан. Баян айлын хүүхэд морь унаад, мөнгө авахгүй нь мэ­дээж.  Хэдийгээр хүүхдүүд өөрсдөө морь унах дуртай байдаг ч зарим талаараа амьдралын шаардлагаар хурдан морь унаж байгаа хүүхдүүд байгаа. Би хүүд морио унуу­лаад үнэ хөлсийг нь өгч бай­сан. Нэг удаа морь унуулаад 300 мянган төгрөг өгч байсан. Би өөрөө гурван хүүхэдтэй. Манай хүүхдүүд бүгд л морь унаж том болцгоосон.

–Эндсэн хүү ямар гэм­тэл авсан юм бэ?

-Морь
эргээд километр ч яваагүй байхад унасан. 500 метр гаруй явж байсан байх. Унангуут нь эмнэлэгт хүр­гэж өгсөн. Толгойгоороо хүч­тэй унаад гэмтэл авсан бай­сан. Улаанбаатарт Гэмтлийн эм­нэ­лэгт тав хоног хэвтсэн дээ хөөрхий. Газар ойчсоноос болж тархиндаа цус харвасан байна гэж эмч хэлсэн. Хүүхэд эмнэлэгт байхад би цуг са­хиад, ажил явдлынх нь зард­лыг гаргасан. Дөрвөн сая төг­рөг зарцуулсан байх аа. Хүү­гийн ар гэр тийм болом­жийн амьдралтай айл биш л дээ. Дорноговьд нэг газар авч буусан юм байна лээ. Одоо байгаа газар нь таарахгүй байна гэсэн учраас шинэ ха­шаа худалдаж авч өгөхөөр судалж байна. Манай аймагт хашаа арваад сая төгрөг бо­лох байх. 

–Танд эрүүгийн хэрэг үүс­гэн шалгаж байгаа гэсэн үү?

-Хэргийг
хуулийн байгуул­лага шалгаад төлбөр тор­гууль тавих байх. Тэрийг нь өгнө. Хүмүүсийн яриад бай­гаа шиг хүүхэд алчихаад зуг­таа­гаад яваагүй, би. Баян цатгалан хүн биш ч гэсэн ямар ч байсан хүүгийн ар гэрт нь тус болно. 

–Ар гэрт нь нөхөн төлбөр өгөөд өнгөрөх хэрэг биш байх аа. Хурдан морины уралдаанаар олон хүүхэд эндэж байгаа тухай сонс­сон байх. Сумын уяачдын холбооны тэргүүний  хувьд энэ тал дээр ямар бодолтой байна вэ?

-Манай
сумын урал­даа­ныг зохион байгуулсны да­раа  тэр үеэр  бага насны хүүхдээр морь унуулж, хам­гаа­лалтын хувцас хэрэглэл байхгүйгээс эндэж байгаа тухай асуудал хүчтэй яригдаж байсан. Үнэхээр унаач хүүх­дийг хамгаалалтын хувцас хэрэглэлээр хангах нь чухал байгаа. Гадаад оронд том хүмүүс морь унадаг. Монгол­чууд үндэснийхээ баяр наад­мыг хийхгүй байна гэж байх­гүй. Тиймээс унаач хүүхдийг хамгаалалтын хувцас хэрэг­лэлтэй болгох нь чухал асуу­дал. Хүүхдүүдэд каскан мал­гай өмсгөх ёстой гэж журамд заасан байгаа. Гэвч өнөөдөр хүүхдэд  зориулсан каскан малгай хаана ч байх­гүй байна. Тоглоомон малгай­гаар яах юм бэ. Тэгээд ч хүүх­дүүд уралдахдаа тэр малгайг чинь өмсөх дургүй байдаг. Уралдаж байхдаа малгайгаа авч шидээд байдаг юм. Ер нь монголчууд наадам хийхгүй, морь уралдуулахгүй байна гэж байхгүй. Тиймээс унаач хүүхдийн хамгаалалтын хув­цас хэрэглэлийг цогцоор нь бэлдэх нь чухал асуудал шүү дээ. Хувьдаа би дэмжиж бай­гаа ч хурдан хэрэгжээсэй гэж хүсч байна гэв.

 Х.ЦЭНД-АЮУШ

Хадгаламж зээлийн хоршоо (ХЗХ)-ны хохи­рогчид өчигдөр “Өдрийн
сонин”-ы Асуух эрхийн танхимд хэвлэлийн бага хурал хийлээ. “Байн­гын хороо­ны хурал
дээр УИХ-ын гишүүн Б.Бат-Эрдэнийн хэлсэн үг тэд­ний эгдүүцлийг хүр­гэсэн учраас
ийнхүү шуурхай  хэвлэлийн бага хурал зарлалаа”
гэв. Засгийн газ­раас хадга­ламж зээ­лийн хоршоо­дын хохи­рогч­дын хэрэг дээр аж­лын
хэсэг гарган ажил­лаж байгаад тэд талар­хаж буй гэнэ. Харин УИХ-ын за­рим нэг гишүүнд
шүүмжлэлтэй хандаж байгаа юм байна. Тэдний тайлбарласнаар УИХ-ын нэр бүхий арваад
гишүүн ХЗХ-ноос ту­хайн үед зээл авч тэтгүүлж байсан хэр нь одоо ямар ч хамаагүй
мэтээр ярьж байгаад шүүмжлэлтэй хан­даж байна гэлээ. Үүн дотор УИХ-ын ги­шүүн Б.Бат-Эрдэнэ,
Д.Са­рангэрэл нар багтаж байгааг онцолж байв. Мөрдөн байцаал­тын үйл ажил­ла­гааны
явцад баримт но­тол­гоо устсан болохоос нотлох баримтыг нү­дээ­рээ харсан олон хүн
бай­гаа гэв.

Хадгаламж зээлийн хоршоо­ны хохирогчид ийн  ярилаа. 

–УИХ–ын гишүүдийн хадга­ламж зээлийн хоршооноос зээл авсан тухай ямар нотлох баримтууд байгаа юм бэ?

-“Глоб
кредит” хадгаламж зээлийн хоршооны Мэндбаяраас 2004 оны сонгуулийн нээлтийн ажиллагаандаа зориулаад 10 сая төгрөгийн хандивыг намдаа авч бай­сан хүн байна. Хандив авч хадга­ламж зээлийн хоршоодоор баахан тэтгүүлчихээд  эргээд дам­пуурсан болгож  ял оногдуул­сан. Өнөөдөр  энэ хэргийн цаана най­ман мянган хохирогч байна. Гэр бүлтэйгээ нийлээд 40-50 мян­ган иргэн зургаа, долоон жил  хохирчихоод байхад, нэг ч удаа миний ард түмэн яачихав энэ асууд­лыг нь эцэслэн шийдээд өгчихье гэж дуугараагүй байж,  өчигдөр байнгын хорооны хурал дээр  ард түмэндээ хайртай хүмүүс болоод дуугарч байгаад үнэхээр  дургүй хүрлээ. Б.Бат-Эрдэнэ гишүүнийг аваргынх нь хувьд Монголын ард түмэн ямар  их хүндэлдэг билээ. Энэ хүн Хадгаламж зээлийн хоршооноос 85 сая төгрөг зээлж авсан байдаг. Тэгчихээд өчигдрийн хурал дээр  “Би юу ч аваагүй. Шалгаад тогтоогоод гаргаад ир” гэж хэллээ. Аваргыг зээл авсныг харсан хохирогчид олон байдаг. Мөрдөн байцаалтын нууц нэрээр бүх баримтуудыг устгасан болохоор  бичгээр нотлох баримт байхгүй  ч гэлээ нүдээрээ тэр хүнийг зээл авсан гэдгийг олон хүн харсан, мэднэ. Өнөөдөр ард түмнийхээ төлөө ажиллах төртэй болсонд баяртай байна, бид.  Ичихгүй мөнгө авч байсан байж, яаж том дуугарч, ял авсан хүмүү­сийг буруутгаад өнгөрч чаддаг байна аа. Шоронд 60 гаруй хүн аваа­чаад хорьчихлоо. Энэ хүмүүс үнэ­хээр луйварчин байсан уу. Үгүй шүү дээ. Луйварчид байсан байт­лаа тэнд 40-50 тэрбум төгрөгийн хөрөнгө нь байгаад байгаа хэрэг үү. Үнэхээр дампуур­чихсан юм бол  юу ч байхгүй байх ёстой. Гэтэл хөрөнгө нь байна шүү дээ. Дөчин хэдэн тэрбум төгрөгийн хөрөнгө, 16 тэрбум төгрөгийн зээлдэгчийн авлага байгаа.

–УИХ–ын гишүүдийн зээл авсныг нотлох боломж байхгүй гэсэн үг үү?

-Хүсвэл
нотолж болно. Манай хуулийнхан, дарга нар яаж луйвар хийж, мөнгө иддэгийг харуулсан нэг жишээ хэлмээр байна. Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэлийнхэн  маш том  луйвар хийдэг юм байна гэдэг нотлох баримт байна. “Глоб кредит” хадгаламж зээлийн хор­шооны эзэн Мэндбаярын эхнэр Цэцэгмааг долоон жилийн хорих  ялаар шийтгээд, тэрийг нь торгуу­лийн ял болгож 21 сая төгрөгөөр торгосон байдаг. Шийдвэр гүйцэт­гэгчид тэр хүнийг янз бүрээр айлгаж дарам­талж байгаад мөн­гийг нь авсан хэрнээ төрийн дан­санд хийгээ­гүй байсан нь нот­логдсон. Засгийн газрын аж­лын хэсэг 2012 оны арванхоёрдугаар сарын 17-ны өдөр байгуулагдахад, тэр 21 сая төгрөг аравдугаар сарын 22-ны өдөр дансанд тушаагдсан байсан. Энэ мөнгийг энэ хугацаанд хаана яаж, эргэлдүүлж байсныг шалгах мөрдөн байцаалтын ажиллагаа одоо хийгдэж байна. Дөрөв, таван жил энэ мөнгө  хаана байсныг тогтоох байх. Хэрвээ Засгийн газар энэ ажилд анхаарлаа хандуу­лаагүй байсан бол тэр 21 сая төгрөг шийдвэр гүйцэтгэлийн  аль нэг дарга, албан хаагчийн халаасанд орж зувчуулаад өнгөрөх  байсан байх. 21 сая төгрөг бага мөнгө биш. Энэ мөнгийг айхгүйгээр зувчуулж бай­гаа  юм чинь үүнээс ч олон ийм үйлд­эл гарч байсныг үгүйсгэхгүй юм.   

–Хадгаламж зээлийн хоршоо­дын хохирогч болсноос хойш хэдэн жил өнгөрчихөв өө?

-Бүтэн
долоон жил болж байна. Энэ хугацаанд зөвхөн 700 гаруй хүний судалгаанаас харахад нийт 58 хүн нас бараад байна. Нэг гэр бүлээс хоёр, гурваараа бурхан боллоо. Энэ мөнгөнөөс болж хич­нээн олон гэр бүл салсан. Бид бүтэн долоон жил үзээгүйгээ үзлээ. Ноднин бид Тусгаар тогтнолын ордонд 45 хоног суулт хийсэн. Өөрсдийнх нь татварын албанд суулгасан нэг хүний гэрээс гэхэд хэдэн тэрбум төгрөг гарч байна. Тэр мөнгөөр бидний хохирлыг бараг­дуулж болно шүү дээ. Ийм аймшиг­тай байдлыг бий болгосон МАН ард түмнээсээ уучлалт гуйх ёстой. Энэ нам л ард түмнийг айдас хүйдэст оруулж, ард түмнийг хохи­роож байсан. Бид үнэндээ Засгийн газрын ажлыг мөрөөр нь хийлгэ­хийг хүсч байна.

–Хохирогчдын хохирлыг ба­раг­дуулсан тухайд юу хэлэх вэ?

-Хоршоодыг
зориудаар дам­пууруулсан нь тодорхой байгаа. Өнөөдрийн байдлаар хохирогч­дын хохирлыг барагдуулсан нийт зургаан хоршоо байна. Гэр хороо­лол барилгажилтын хоршоо 83 хувиа төлсөн.

–Долоон жилийн өмнө буюу 2006 оны тавдугаар сарын 1-нд хохирогчид тэмцэл хийж эхэлсэн байдаг. Удахгүй болох энэ өдөр юу хийхээр төлөвлөж байна вэ?

-Бүгд
цуглана. Одоо ганцхан асуудал байгаа. Юу гэхээр бидэнд холбоотой хууль УИХ-д орно. Тэрийг хүлээж байна. Энэ үед МАН-ынхан эрх биш бидний эсрэг “Үгүй” гэж хэлэхгүй байх. Яагаад гэхээр би түрүүн хэлсэн. Татварын албаны нэг хүний гэрээс л 10, 20-иод тэрбум төгрөг гарч байна гэж. Хохирогчид их, бага мөнгө хэлж болно. Гэхдээ түүндээ гол нь биш. Тэр хүмүүс яаж зовсон нь тодорхой байгаа. Засгийн газар хууль хэлэлцүүлж, асуудлыг нэг мөр шийдэх нь зүйтэй гэж үзсэн байхад УИХ “Үгүй” гэх эрх байхгүй байх. Шударга ёс тогтооё гэж байгаа “Шударга ёс” эвсэл ойлгох байх. Бие даагч нар өөрсдөө тэмцэгчид. МАН-ынхан өөрсдөө Хууль зүйн байнгын хорооны тогтоол гарга­сан. Дээр нь 50 хувиа төлсөн. Тиймээс хуулийг дэмжих байх гэж найдаж байгаа.

Х.ЦЭНД–АЮУШ

Авлигатай тэмцэх газ­раас өчиг­дөр хэвлэлийн бага хурал хийж, шалгаж байгаа зарим хэргүүдийн талаар мэдээлсэн юм.

Үндэсний татварын ерөнхий газрын Төсвийн орлогын хураал­тын тас­гийн дарга Ч.Энхбат, Хя­налт, шалгалтын хэлт­сийн дарга Ч.Гансүх, түү­ний бага хүү болон эгч Ч.Даваасүрэн, ҮТЕГ-ын бай­цаагч О.Бямбасүрэн нарыг өнгө­рөгч хоёр­дугаар сард АТГ-аас саа­туулан шалгаж эхэлсэн.

Тэднийг бусдаас их хэмжээний хахууль ав­сан, хууль бусаар хөрөн­гөж­сөн байж болзошгүй гэх үндэс­лэлээр Эрүү­гийн хэрэг үүсгэсэн юм. Өөрөөр хэлбэл, улсын төсөвт төвлөрүүлэх ёстой олон тэрбум төгрөгийн татварыг нуун дараг­дуул­сан, авлига авсан гэх хэ­рэгт холбогдуулан шал­гаж байгаа.

Ч.Гансүх нь татварын байцаагч н.Бямбасүрэн­гийн дансанд 1-2 тэрбум төгрөг, Ч.Энхбатын эх­нэрийн дансанд дөрвөн сая ам.доллар хадгалж байсныг ил­рүүл­сэн гэх мэдээллийг тухайн үед АТГ-аас өгч байсан бол эл хэрэгтэй холбоотой хэд хэдэн ноцтой бар­им­тыг дэлгэлээ. Тус газ­рын Мөрдөн шал­гах албаны дарга Э.Амар­батын мэ­дээлс­нээр “Үн­дэс­ний тат­­варын ерөнхий газ­рын Хяналт, шалгалтын хэлт­сийн дарга Ч.Ган­сүх­тэй хамт шалгагдаж буй түүний хүүгийнх нь дан­саар 16 тэрбум төгрөг эргэлтэд орж байс­ныг тогтоосон. Мөн Америкт амьдардаг хүүхдүүдийнх нь дан­санд сая гаруй ам.доллар шил­жүүлс­нийг илрүүлэн шалгаж бай­на. Түүнчлэн Ч.Ган­сүхийн аав н.Чимэд гэх 80 гаруй настай хөгш­ний дан­санд нэг сая ам.дол­лар шил­жиж ор­сон нь илэр­сэн. Төсвийн орло­гын хураалтын тас­гийн дарга Ч.Энхбатад их хэм­жээ­ний хөрөнгө байс­ныг тогтоон шалгаж бай­на. Хамгийн гол нь Ч.Энх­бат өөрөө тайлбарлаж ча­дах­гүй байгаа” гэлээ.

Өнгөрсөн долоо хоно­гоос БНХАУ-ын төрийн өмчийн орол­цоотой ком­па­ни
Монгол Улсын ха­рил­цаа холбооны аюул­гүй бай­далд нөлөөлө­хүйц үйл ажиллагаа явуулж
байгаа талаарх мэдээлэл гадаадын бо­лон дотоодын хэвлэл, мэдээллийн хэрэгслээр цацагдсан.
Үүнтэй хол­боо­тойгоор, ZTE ком­па­нийн удирдлагууд болон Мон­голын томоохон ал­бан
тушаалт­нуу­­дыг авли­гын хэрэгт холбоотой байж болзошгүй хэмээн шалгаж байгаа гэх
мэ­дээ­лэл гарсан юм. Энэ та­лаар Э.Амарбат мэдээ­лэх­дээ “ZTE” компанийн томоохон
албан ту­шаалт­нуудын нэр хол­богд­сон их хэмжээний мөнгөтэй холбоотой асууд­­лыг
шалгаж байгаа нь үнэн” гэв.

ҮТЕГ–ЫН ДЭД ДАРГЫН ХЭРГИЙГ ТҮР ТҮДГЭЛЗҮҮЛЖЭЭ

Татварын ерөнхий газрын дэд дарга Ж.Батбаярыг албан татвар төлөхөөс зайлсхийсэн, хээл хахууль авсан байж болзошгүй хэмээн УМБГ-т шалгаж байсан ч хэргийг түр түдгэлзүүлжээ.  Учир нь сэжигтэнтэй холбоотой өөр нэг хэргийг шалгаж тогтоохоос нааш хэргийг үргэлжлүүлэн шалгах бо­ломж­гүй гэж үзсэн байна.

Хэргийг сануулбал, Ж.Бат­бая­рыг арав гаруй аж ахуйн нэгжийн татварын өрийн асуудлыг хуурамч бичиг баримт бүрдүүлэн хөнгөлж барагдуулсан. Ингэхдээ НӨАТ-ын падаан их хэмжээгээр хууль бусаар ашигласан байж болзошгүй гэх хэрэгт буруутгаж байсан юм.

  ИНЕГ–ЫН УДИРДЛАГУУДЫН ХЭРГИЙГ УДАХГҮЙ ШИЙДНЭ ГЭВ

Иргэний нисэхийн ерөнхий газрын дарга асан С.Батмөнх, тэргүүн дэд дарга П.Мөнхжаргал, санхүү төлөвлөлтийн хэлтсийн дарга Г.Наранцэцэг, Хөрөнгө оруу­лалт хариуцсан дэд дарга Ж.Чу­луун­баатар нарыг ажилт­нуудынх нь болон иргэдээс гаргасан гомдол саналыг үндэслэн Авлигатай тэм­цэх газарт  шалгаж эхлээд багагүй хугацаа өнгөрч байна. Тэгвэл уг хэргийг ойрын хугацаанд шийднэ хэмээн АТГ-аас мэдээллээ. Хэргийг сануулбал, дээрх нэр бүхий эрх­мүүд өнгөрөгч таван жилийн хуга­цаанд 600 хүнд 14 тэрбум 64 сая төгрөгийн орон сууц болон орон сууцны дэмжлэг үзүүлсэн. Мөн 2012 онд 223 хүний гадаад томи­лолтын зардалд нэг тэрбум 248 сая төгрө­гийг зарцуулсан.Түүнчлэн газ­рын төсөв хөрөнгө орлого зар­лагатай холбоотой асуудалд дур мэдэн шийдэж гарын үсэг зурдаг хүмүүс нь Ж.Чулуунбаатар, Г.На­ран­цэцэг гэх өөрсдийн хамаат­нуу­даар дамжуулан сумлагч машин авахуулахаар хойд хөрш рүү мөнгө шилжүүлсэн боловч машин ч, мөнгө ч ирээгүй атал хүлээн авсан баримт үйлдсэн. Үүнээс гадна С.Батмөнх барилга угсралт үйлд­вэрлэл (гүйцэтгэлийн зардалд 136.7 сая) болон (оффисын засвар  гүйцэтгэлийн зардалд 68.9 сая)-ын ажилд гүйцэтгэгч компанийг тендер зарлалгүйгээр сонгож 200 сая төгрөг төсөвлөн олгосон зэрэг үндэслэлээр шалгаж байгаа юм.

Т.БИЛЭГТИЙГ ИНТЕРПОЛООР ЭРЭН СУРВАЛЖИЛНА

Шүүхээс 2.6 жилийн хорих ялаар шийт­гүү­лэн өдгөө Нэгдсэн хорих 401 дүгээр ангийн эмнэлэгт хэвтэн эмчлүүлж байгаа МАХН-ын дарга Н.Энхбаярын хууль бус хувьчлалын хэрэгт хам­саа­тан гэг­дэх хүмүүсийг Интерпол дахин эрэн сурвалжлахаар болжээ. Учир нь АТГ-аас Олон улсын цаг­даа­гийн газар буюу Интерполд Н.Энхбаярын дүү Н.Энх­туяа, тус­лах Б.Хуяг, НИТХ-ын дарга асан Т.Билэгт нарыг эрэн сурвалжлах хүсэлтийг албан ёсоор илгээсэн байна.

НИТХ-ын дарга асан Т.Билэг­тийг Н.Энхбаярын хэргийг шалгаж эхлэх сургаар гадаад руу эмчил­гээнд явсан гэгддэг ч одоогоор түүнийг хаана амьдарч байгаа талаарх мэдээлэл байхгүй байгаа юм.

Н.Энхбаярын дүү Н.Энхтуяа, туслах Б.Хуяг нарыг АТГ-аас сэ­жигт­нээр татан, Интерполын бай­гуул­лагатай хамтран өнгөрсөн 2012 оны аравдугаар сараас эхлэн эрэн сурвалжилж байсан юм. Гэвч Хууль зүйн дэд сайд Ж.Эрдэнэ­жамъяны захидлаас үүдэн дээрх хүмүүсийг эрэн сурвалжлах ажил­лагааг түр зогсоогоод байсан билээ.

Ц.САНДАГ–ОЧИРЫН ХЭРГИЙГ ПРОКУРОРТ ШИЛЖҮҮЛНЭ ГЭВ

АТГ-аас Бага­нуур дүүргийн Засаг дарга Ц.Сандаг-Очирыг Газ­рын тухай хууль, тогтоомжоор тогтоосон журмыг зөрчиж газар олгосон гэсэн үндэслэлээр Эрүү­гийн хэрэг үүсгэн шалгаж байгаа. Эл хэргийн мөрдөн байцаалтын ажиллагаа дууссан бөгөөд удахгүй прокурорын хянал­тад шилжүүлэх аж. Дээрх хэргийн хажуугаар түү­нийг хог тээвэрлэх зориулалттай хятад машин дүүрэг­тээ шахсан. Дүүргийн таван хо­роонд тус бүрийг нь 90 сая төгрө­гөөр тооцон 450 сая төгрөгөөр эдэлгээ даах Япон, Солонгос ма­шин сонгох чиглэлийг нийслэлийн Засаг даргаас өгсөн ч тэрбээр Хятадаас машинуудаа нийлүүлсэн зэрэг мэдээлэл хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр гарсаар байгаа.

Т.ДАШДЭЛЭГ ГЕНЕРАЛ 1.5 САЯ АМ.ДОЛЛАРЫН ТАЛЫГ НЬ БАРАГДУУЛЖЭЭ

Зэвсэгт хүчний жанжин штабын удирдлагууд болон Агаарын дов­тол­гооноос хамгаалах цэргийн командлагч асан, бригадын гене­рал Т.Дашдэлэг нарыг улс дам­насан зэвсгийн наймаа хийсэн гэх үндэслэлээр АТГ-т шалгаж буй. Тэр дундаа генерал Т.Дашдэлэ­гийг  2011 онд  цэргийн  ангид ашиг­лаж байсан байлдааны сөнөөгч бөм­бөг­дөгч “Миг-21” онго­цыг хэдэн хэсэг хуваан их биеийг нь төмөр хайлуулах үйлдвэрт тушаасан, мөн моторыг нь БНАСАУ-д худалдахыг завдсан байж болзошгүй  хэмээн сэжиглэж байгаа. Тодруулбал, Умард Солон­госын талаас орж ирсэн 1.5 сая ам.долларыг  хувьдаа завшсан гэх хэргээр шал­гаж байгаа юм. Энэ талаар АТГ-ын Мөрдөн шалгах албаны дарга Э.Амарбат “Зэвсэгт хүчний жанжин штабын удирдла­гууд болон Агаа­рын довтолгооноос хамгаалах цэргийн командлагч асан, бри­гадын генерал Т.Даш­дэлэг нарын хэргийн мөрдөн бай­цаал­тын ажил­ла­гаа үргэлжилж байна. Т.Даш­дэ­лэгээс гадна хэрэгт холбог­дуулан шалгаж байгаа н.Бям­ба­норов, Т.Нацагдорж нарын хүмүүс бий. Энэ хүмүүс албан тушаалтан биш энгийн иргэд. Тэд­ний дансаар дээрх мөнгө шилжсэн байдаг. Одоо­гийн байдлаар 1.5 сая ам.долларын тал хувийг нь төлж барагдуулсан байгаа. Гэхдээ энэ нь хэргийг хэрэгсэхгүй болгох үн­дэс­лэл болохгүй. Ялын хэм­жээнд л өөрчлөлт орж болно” гэлээ.

Г.НЯМДАВААГИЙН ХЭРГИЙГ ХЯНАЖ БАЙНА

Ховд аймгийн Засаг дарга Г.Ням­даваагийн албан тушаалаа урвуулан ашигласан гэх хэргийг өдгөө  Нийслэлийн прокурорын газарт хянаж байна.

Хэргийг Авлигатай тэмцэх га­зарт шалгаж дуусаад өнгөрсөн аравдугаар сард яллах дүгнэлт үйлдүүлэхээр прокурорын бай­гуул­­лагад шилжүүлсэн юм. Эх сурвалжийн мэдээллээр ойрын үед Нийслэлийн прокурорын газраас эл хэргийг шүүхэд шилжүүлэх аж.

Г.Нямдавааг  БНХАУ-аас айм­гийн­хаа гэрэлтүүлгийн хэрэгслийг авч оронд нь их хэмжээний загас бариулах зөвшөөрөл өгсөн,  Хө­шөө­тийн нүүрсний уурхайтай хол­боо­той хэд хэдэн тендер буд­лиантуулж, танил талдаа давуу эрх олгосон гэх үндэслэлээр хэрэг үүсгэн шалгасан байдаг.

УБЕГ–ЫН ДАРГА АСАН Ж.АМАРСАНААГИЙН ХЭРГИЙГ ХЭРЭГСЭХГҮЙ БОЛГОЖЭЭ

Улсын бүртгэлийн ерөнхий газрын дарга асан  Ж.Амарсанааг өнгөрөгч сонгуулийн үеэр эрх мэдэл, албан тушаалаа урвуулан ашиглаж, сонгогчдын нууцын зэ­рэг­лэлтэй баримтуудыг хууль бу­саар ашигласан хэмээн шалгаж байсан ч хэргийг хэрэгсэхгүй бол­гожээ.

Тодруулбал, хэргийг хянах яв­цад давхардаж санал өгсөн нэг ч хүн гараагүй аж.Тиймээс Нийс­лэлийн прокурорын газраас хэр­гийг хянаж үзээд гэмт хэргийн бүрэлдэхүүнгүй гэж үзэн, хэрэгсэх­гүй болгожээ.

  ТӨРИЙН БАНКНЫ ЭКС УДИРД­ЛАГУУДЫГ УМБГ–Т ШАЛГАЖ БАЙНА

Төрийн банкны Төлөөлөн удир­дах зөвлөлийн гишүүнээр ажил­лаж байсан зургаан хүнийг Улсын мөрдөн байцаах газарт шалгаж эхэлжээ. Тодруулбал, Тус банкны ТУЗ-ийн гишүүнээр ажиллаж бай­сан Хууль зүйн яамны Төрийн нарийн бичгийн дарга асан Г.Баяс­га­лан, Сангийн яамны Санхүү бодлогын хэлтсийн дарга Б.Бат­баяр, Сангийн яамны Хууль эрх зүйн газрын дарга Б.Ганбат, Сан­гийн яамны Дотоод аудитын газрын дарга Б.Гэрэлмаа, Үндэсний хөг­жил, шинэтгэлийн хорооны дэд дарга асан Л.Зориг, Төрийн өмчийн хорооны Тамгын газрын дарга Л.Ганбат нарыг шалгаж байна.

Дээрх ТУЗ-ийн гишүүдийг  “100 мянган айлын орон сууц” хөтөлбөрийн хүрээнд танил талын хүмүүст орон сууц олгосон, тус бүрдээ 90 сая төгрөг завшсан байж болзошгүй хэрэгт сэжиглэж байгаа юм. ТУЗ-ийн гишүүдийг шалгах тухай мэдээлэл АТГ-т ирсэн ч харьяаллын дагуу УМБГ-т шалга­хаар болсон байна.

Өнгөрөгч нэгдүгээр сард Тө­рийн банкны гүйцэтгэх захирал Ж.Отгонбилэг болон тус банкны ТУЗ-ийн гишүүдийг үүрэгт ажлаас нь чөлөөлсөн юм. Үүний дараа Төрийн банкинд санхүүгийн шал­галт оруулахад ТУЗ-ийн зургаан гишүүн тус бүртээ сайн ажилласны урамшуулал хэмээн өөрсдийгөө 90 сая төгрөгөөр шагнасан байсан нь тогтоогдсон байдаг. Мөн “100 мян­ган айлын орон сууц” хөтөлбөрийн хүрээнд ах, дүү хамаатан, садан­даа зургаан хувийн хүүтэй зээл олгосон хэрэгт сэжиглэгдэж байгаа юм.

“САУСГОБИ СЭНДС“-ИЙН ХЭРГИЙГ УМБГ–Т ШАЛГАЖ БАЙНА

“Саусгоби
сэндс” компанийн удирдлагуудыг хээл хахууль өгсөн, мөнгө угаасан хэрэгт сэжиглэн УМБГ-т шалгаж эхэлжээ. Тус байгууллагын удирдлагуудыг АМГ-ын дарга асан Д.Батхуяг нартай хуйвалдан, цуцлагдсан лиценз сэргээсэн хэрэгт буруутгаж, өнгөрсөн оны зунаас эхлэн АТГ-т шалгаж байсан юм. Гэвч хэргийг шалгах явцад мөнгө угаасан байж болзошгүй гэх шинэ мэдээлэл гарч ирсэн тул харьяаллын дагуу УМБГ-т шалгахаар болжээ.

АМГ-ын дарга асан Д.Батхуяг, тус газрын  Гео­логи, уул уурхайн кадастрын хэлтсийн дарга Л.Да­ваа­цогт нар хууль бусаар лиценз тараасан, сэргээсэн хэрэгт буруу­тай болох нь тогтоогдож, анхан шатны шүүхээс 5.1-6.6 жи­лийн ял сонсоод байгаа. Д.Бат­хуягийг хай­гуул хийх эрхийг нь цуцлаад бай­сан “Саусгоби сэндс” компа­ниас хахууль авч, 9442Х, 5259Х, 5277Х, 12388Х тоот тусгай зөвшөөрлийн дөрвөн ли­цен­зийг сэргээсэн  гэж буруутгасан. Харин мөнгө угаасан эсэхийг ийнхүү УМБГ-т шалгахаар болжээ.

Д.ХАЯНХЯРВААГ ШАЛГАЖ БАЙНА

УИХ-ын гишүүн Д.Хаянхярвааг сонгогчдын саналыг худалдан авсан хэрэгт сэжиглэн УМБГ-т шалгаж байна. Түүнийг Эрүүгийн хуулийн 130 дугаар зүйл буюу иргэдийн сонгох, сонгогдох эрхэнд саад хийсэн хэрэгт сэжиглэж бай­гаа юм. Хэрэв шүүхээс Д.Хаянхяр­вааг буруутай гэж үзвэл шүүхээс хөдөлмөрийн хөлсний доод хэм­жээг 20-50 дахин нэмэгдүүлсэнтэй тэнцэх хэмжээний төгрөгөөр тор­гох, эсхүл нэгээс гурван сар хүртэл хугацаагаар баривчлах ял шийтгэх юм. Сануу­ла­хад, Д.Хаянхярваа нь Дархан-Уул аймгийн 19 дүгээр тойрогт нэр дэвшихдээ ахмад нас­тан болон хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдэд олгож буй нэг сая төгрөгийн үлдэгд­лийг өөрийн нэр дэвшсэн тойрогт тараасан. Ингэхдээ Сан­гийн сай­дын албан тушаалаа ашиглаж 330 мянга биш, дараа олгох 340 мянган төгрөгтэй хам­тат­ган хүн бүрт 670 мянган төгрөг олгосон хэрэгт бу­руут­гагдаж бай­гаа билээ.

Х.ЦЭНД-АЮУШ

Ерөнхий сайдын зөвлөх
Б.Ган-Очиртой ярилцлаа.

-Бурхан
Халдун ууланд Ерөн­хий сайд­тай хамт төөрч яваад ирсэн. Тэнд юу болсон, ямар адал
явдалтай тулгарсан бол гэдгийг  олон хүн сонирхож
бай­гаа байх. Хотоос хэдэн хүн­тэй баг хөдөлсөн бэ. Бурхан Халдунд гарах зорилго
юу байв?

-Бурхан Халдунд
хүн­дэт­гэл үзүүлэх гээд гара­хаар болсон юм. Явахаа­саа өмнө шийдвэр гар­сан байсан.
Өнгөрсөн жилийн сон­гуулийн өмнө Ерөнхий сайдтай хамт Бур­хан Хал­дун ууланд гарч
хүн­дэтгэл үзүүлсэн юм. Уул усандаа бүх зүй­лээ даатгаж, залбирсан. Энэ жил дахиж
гаръя гээд шийд­сэн байсан. Нийс­лэлээс гарахдаа бүгд л баяр баясгалантай бай­лаа.
Төөрнө гэж төсөөл­сөн­гүй. Эндээс 30 орчим хүний бүрэлдэхүүнтэй баг гарсан. Дөнгөж
очиход байгаль дэлхий хачин гоё байлаа. Цас зөөлөн буд­раад дулаахан байсан. Тэнд
чинь цастай мөрт­лөө моднууд нь нов ногоон. Биднийг очиход зөндөө хүн очсон байсан.
Эндээс Ерөнхий сайдыг ирнэ гэдгийг сонсоод Хэн­тий, Төв аймаг, ойрхон Мөнгөнморьт
сумын ир­гэд гээд бараг 100 гаруй хүмүүс цугларсан бай­сан. Орой нь тэнд очсон хүмүүстэй
Ерөнхий сайд уулзаад инээдэм хөгжөөн  болж
олон хүнтэй та­нилц­сан.

-Яагаад тэр өдөр Бурхан-Халдуныг
зорьсон юм бол. Цаг агаар ямар байх талаар мэдээ­лэлтэй байсан уу?

-Дулаарахаар их намаг ихтэй болдог
газар шүү дээ. Намаг боло­хоос өмнө явсан нь энэ. Бид нар кэмп дээрээ хоноод өглөө
эрт ууланд авирахаар тохирсон бай­сан. Ерөнхий сайд өглөө 8.00 цагт хөдөлнө гэж
байсан. Сайд долоо хоног болгон Цэцээ гүн рүү 
гардаг. Насаараа ууланд авирсан. Байн­гын бэлтгэлтэй учраас хурдан араас
гараад ирдэг. Тиймээс бид 08.00 цаг болохоос 40-50 минутын өмнө хөдөлсөн юм. Хөдлөөд
явах гэж байхад нутгийн иргэд морь­тойгоо ирчихсэн, түрүү­лээд маш олон хүн явсан.
Дунд овоон дээр очиход нэлээд олон хүмүүс ядраад, хэсэг хүмүүс суу­гаад үлдсэн.
Тэгээд цаашаа 70 градусын эгц өөдөө газар мацсан. Зарим газартаа мөстөлт үүссэн
байсан. Дээшээ мацсаар байгаад Бурхан Халдуны­хаа дээд тавцан руу гараад ирэхэд
цасан шуурга ширүүсээд эхэлсэн. Хангай газрын шуурга огцом эхэл­дэг юм билээ. Дээр
гараад байж байтал Ерөнхий сайд араас юу юугүй гүйцээд ороод ирлээ. Тэгээд цааш  бөөнөөр авирч гарсан. Цувааны эхийг Ерөнхий сайд
тэр­гүүлж яваад, ар, араас нь хэсэг хэсгээрээ явж оргил дээр гарсан. Овооны орой
дээр гараад ирэхэд, Ерөнхий сайд жаахан баруун та­лаар нь даялж яваад түрүүлээд
урд талаар нь буусан байсан. Араас нь бид нар бууж ирсэн. Яг орой дээр гараад буух
гэж байхад огцом шуурга тавьсан. Уулан дээр яагаад төөр­дөг вэ гээд эргээд бодоход,
хүн шуурга нам­дахыг хүлээж тэсдэггүй юм билээ. Хэзээ дуусахыг нь мэдэх­гүй шүү
дээ. Хоёрдугаарт ууланд яваад л байвал даарахгүй, таван минут зогсоход л хөлдөх
шахдаг. Тиймээс бүгдээрээ ямар ч байсан явах хэрэг­тэй гээд нүүр нүдгүй шуурганаар
бүгд уулнаас буусан. Шуурган дундуур явах дундаа баг маань гурав салсан. Ингэж салан­гуу­таа
манай баг хамгийн түрүүнд Ерөн­хий сайдтай станцаар хол­богд­сон. Эхний хэсэг нь
Дунд овооноос хэсэг дээшээ явж байгаад явж чадахгүй болсон. Хүмүүсийн маань зарим
нь турш­ла­гагүй, амьс­гаадна, ядарна. Дахиад дээшээ 70 орчим хүн явсан гэсэн үг
шүү дээ. Энэ дотроо 18 хүнтэй манай баг төөрч салсан. Ерөнхий сайд 53 хүнтэйгээ
бас төөрсөн. Манай баг нэлээд урт замыг туулсан даа. Уулнаас уруу­даад доошоо бүгдээ­рээ
буу­хад нэг л юмыг ойлгосон. Маш хурдан зохион байгуулалтад орвол ямар нэг эрсдэл
гарахгүй юм билээ. Тиймээс манай багийн хувьд төөрс­нөө мэдээд хоорондоо ярил­цаад
ээлжлэн замаа гаргаж, амаръя гэсэн зарчмаар явсан. Харанхуйд чинь олон хүн явж байгаа
учраас нэг хүн мөчир, модонд хөл гараа цохиж гэмтээх зэрэг осолтой шүү дээ. Тиймээс
хурдан нам дор, дулаахан нөмөр газар олоод хоносон.

-Нэгэнт төөрсөн юм чинь уулан­даа
хонохоос өөр аргагүй гээд цааш яваагүй хэрэг үү?

-Бид ямар ч байсан кэмпээ олоод
очно гээд нэлээд удаан явсан. Цээжээр татсан цастай учраас бүгдээрээ зам гаргаж
мөл­хөөд яваад л байсан. Хонохдоо Бурхан Халдуныхаа баруун урд талд нь байсан юм
билээ. Кэмп зүүн урд талд нь байсан. Нэг цагийн үед Бурхан Халдунаас буухад дөрвөн
цаг гаруй яваад харанхуй болчи­хож байгаа юм чинь. Замаа олох­гүй байгаа хүмүүс
чинь жаахан зам байсан ч их хүч гаргаж туулдаг юм билээ. Тэгээд харанхуй боллоо,
тусламж дуудах хэрэгтэй юм байна гэж бодсон. Манай багт Ерөнхий сайдын зөвлөх Хүдэрбаатар
гээд залуу явж байсан. Тэр хүн багаасаа хөдөө өссөн. Хэнтий нутгийн хүн. Тиймээс
газар усны баримжаатай тул аюулгүй байдлаа бодоод эндээ хоноглоё, энд чаддаг, чаддаггүй
олон хүн явж байгаа гэв. Тиймээс шууд модоо бэлтгэж, галаа түлээд хоно­хоор болсон.
Цасаа хачин сайхан цэвэрлээд тойрог үүсгэж, өмхөрсөн моднууд түүгээд, нэг шөнийнхөө
модыг овоолоод галаа асаагаад тойроод суусан. Тойрч суугаад бүгдээрээ хоорондоо
танилцсан даа.

-Хоол хүнсээ базаасан бай­сан
биз дээ?

-Манай багийн хүмүүсийн үүр­гэвч­нээс
нэг ширхэг алим, хоёр ширхэг жижиг хэвийн боов гарч ирсэн. Хэзээний ч хэвийн боов
юм, бүү мэд. Нэг алим, хоёр хэвийн боовоо 18 тэнцүү хувааж идээд. Бас тахилд өргөхөөр
авч гарсан жижиг шилтэй архи байсныг бас 18 хувааж уусан. Хүмүүсээ сэтгэл санаагаар
унагахгүй гэдэг үүднээс хувьдаа би нэлээд цоглог байхыг хичээж байсан. Галынхаа
түүд­гийн­хээ хажууд ардын дуу дуулсан. Араас хэн ч түрээгүй. Тэгээд сүүл­дээ дуулахаа
зогсоосон. Тэгээд түүдэг галынхаа дэргэд шөнөжин­гөө юм яриад хоносон доо.

-Юу ярьсан бэ. Айдастай л байсан
биз дээ?

-Шөнө хээр байгаа учраас тэр
үү, хүмүүс ургуулж фантастик юм их ярьдаг юм билээ. Нэг кинон дээр ууланд түүдэг
асаагаад тойроод сууж байтал чононууд дайрсан гэхэд гурав, дөрвөн хүн зэрэг араг­шаа
харж байсан. Тэр их цасан дотор чоно байтугай ямар ч амьд амьтан байхааргүй. Тэгээд
хэсэг байж байгаад нэг нь буун дуу гарсан уу гэхэд, хоёр гурван хүн би ч гэсэн тэгж
сонслоо гэж дагуулна. Нэгнийхээ хэлсэн зүйлд их горьд­лого  тавьдаг. Хэн нэгнийх нь гар утасны сэрүүлэг дуугарахад,
“хөөе  онцгой байдлынхан дохио өгч байна”
гээд л. Бүгдээрээ машиндаа үлдсэн юмаа ярьж байсан. Манай машинд талх хиам байгаа
шүү. Манайд пиво байгаа шүү гээд. Бүгд нийлүүлж иднэ шүү гэж ярьж бай­сан. Ер нь
хүмүүсийн сэтгэл зүй олон янз болдог юм билээ. Ар гэрээ их боддог. Хүмүүстэй юм
яриад сууж байхад, зарим нь эхнэртээ ямар их хайртайгаа ойлгож  бай­лаа. Манай эхнэрийн хоол их гоё юм байна гэдгийг
мэдэрч байх шиг байсан. Хүн бүр л гэр бүл хамгийн дотно хүмүүсээ бодож байсан л
даа.

-Унтаагүй юу?

-Зарим хүмүүс жаахан дуг хийц­гээсэн
байх. Ихэнхдээ л унтаагүй, юм яриад л өнгөрөөсөн. Хээр хөдөө болсон адал явдлуудын
талаар яриад л.

-Өглөө нь яасан бэ?

-Өглөө босоод замаа гаргаад явах
уу гэтэл шөнөдөө бээрсэн байсан учраас бүгдээрээ л залхуу­раад тусламж дуудвал яасан
юм бэ гэцгээж байсан. Тусламж дуудаад ч нэмэртэй биш шүү дээ. Тэр их тайга, модон
дотор хэнийг гэж хайхав дээ. Нисдэг тэргээр биднийг оллоо гэхэд хаана буух уу. Онцгой­гийн­хон
ирлээ гэхэд, бид нар яаж зам гаргаж туулсан яг л тэгнэ шүү дээ. Тиймээс бүгд өөрөө
өөрсдөдөө итгэе гэдэг дээр тогтоод замдаа гарц­гаасан.

-Хоорондоо санаа нийлэхгүй зүйл
их байв уу. Ядарч өлссөн олон хүн өөр өөр юм ярина биз дээ?

-Маргаан үүсэх завдал байхгүй.
Яахав хаашаа явах уу гээд зам дээрээ маргаж байлаа. Төөрсөн байхад ганц урд зүгт
чинь ямар олон урд зүг багтдаг юм бэ гэж гайхаж байлаа. Жаахан баруун урагшаа, жаахан
зүүн урагшаа гээд л хүн бүхэн маргана. Маргаан ч юу байхав дээ, ийшээ цас нь зузаан,
тийшээ цас нь нимгэн гээд ярьж байлаа. Зарим газар цасны нимгэ­нээр гээд тойрч явснаас
цасны зузаанаар явах нь амар байгаа юм чинь. Яг дагнасан чигтээ явах боломж байхгүй.
Мод, хонхор тааралдана. Өглөө нь 06.00 цагт босоод цасаа ухаж эхэлсэн боло­хоор
11.00 цагийн үе гэхэд хүн бүр ядраад, тамир нь тасарч байсан. Урд өглөөнөөс хойш
юм идээгүй. Ус ч байхгүй.

-Идэх юмаа яагаад базааж гараагүй
юм бэ?

-Дээшээ гарахдаа тахилдаа юмаа
өргөчихөж байгаа юм. Хоёр­дугаарт доошоо шууд буучихна гэсэн тооцоотой байгаа. Нөгөө
талаар Бурхан Халдунд гарч бай­гаа хүн бүр л сайн сайхан, аз хийморь даатгах гэж
явдаг. Орой дээр нь гараад баярлаж хөөр­сөн­дөө бүг­дээ­рээ л идээ будаагаа өргөчихөж
байгаа юм чинь. Харин ч нэг шир­хэг алим, хоёр боов үлдсэн нь яамай­ даа. Нөгөө
талдаа хамаагүй гялгар ууттай юм авч гарахгүй, хог  тарихгүй гэж эхнээсээ тийм зохион байгуулалттай
явсан. Маргааш өглөө нь 07 цагийн үед уулын­хаа бэл рүү нам дор газар буугаад станцаар
Ерөнхий сайд­тай хоо­рон­­доо холбоо барьсан. Уулынхаа өвөр рүү дулаахан нам дор
газар руу буу гэж захисан. Тэндээсээ аврах ажиллагааг зохион бай­гуу­лах хэрэгтэй
гэсэн. Ерөнхий сай­дын ахлах зөвлөх Л.Гансүх дарга түрүүлээд хүмүүсээ аваад буусан
байсан. 22 хүнийг амжилттай да­гуулж кэмп рүүгээ буусан. Л.Гансүх дарга бол асар
хурдан зохион байгуулалтыг хий­сэн. Онцгой бай­дал руу залгах, утсаараа хүмүүсийг
дуудах гээд. Хэрэв тусламж очоогүй бол 70 хүний амь нас шүү дээ. Бүгдээрээ л Ерөнхий
сайдыгаа дагаад Бур­хан Халдундаа очъё гэсэн сэтгэл нь хөөрсөн залуучууд байсан.
Тэгээд явж байтал гэнэт нисдэг тэрэгний дуу гарсан. Нисдэг тэрэг­ний дуу нэлээд
хол сонсог­дон­гуут нөгөө хүмүүс маань бүгд тамиргүй болоод суучихдаг юм билээ.
Нис­дэг тэрэг ямар ч буух боломжгүй газар явж байгаа гэд­гийг мэдсэн ч гэсэн. Олон
нисдэг тэрэг байсан бол хэдэн талд тараад буучихна шүү дээ. Гэтэл ганц тэрэг чинь
эхлээд илүү олон хүн явж байгаа учраас Ерөнхий сайдын багийг хайгаад олчихож байгаа
юм. Тэгээд хамгийн сүүлд нь биднийг зөөсөн.

-Тэгээд нисдэг тэрэг хаана буусан
юм?

-Бид нар нам дор газраа очсон.
Ер нь цаашдаа хүмүүст зөвлөхөд, ууланд гаръя, хиймороо сэргээе гэдэггүй хүн гэж
юу байхав. Дэлхий ертөнц даяараа ууланд гарч авирч байна шүү дээ. Хэрвээ төөрсөн
бол нам дор газраа хурдан бараадах ёстой юм байна гэдгийг мэдсэн. Тэр үед биднээс
гадна зургаан хүн цасанд боогдоод төөрсөн байсан. Тэр зургаан хүнийг манай онцгой
байдлын аврах анги машинтай очиж аварсан байсан. Хүн бүр л аялалд явахдаа тэр, тэр
юмаа авдаг байж гэж боддог юм билээ. Гал тогоогоо хүнснийхээ зүйлтэй авдаг байж
гэж их бодсон. Майхан, халдаг дулаан  мишоктой.
Мишок нь баттрейгаар халаадаг гээд мө­рөө­дөөд л яваад байгаа юм чинь. Тэгээд сайхан
унтаад цаашаа явсан бол  гээд мөрөөдөж байлаа.
Ер нь дараа нь бодоход, хүн зал­хуу­раад сэтгэлээрээ унавал хаана ч гэсэн хурдан
дуусахаар юм билээ. Сэтгэлзүй байхгүй болохоор хүн цасаа малтахгүй, цасаа малтахгүй
хөдлөхгүй болохоор бие хөрөөд даарна.  Сэтгэлзүйгээрээ
өөдрөг байж, ямар ч байсан урагшаа гарна гээд зүтгээд байхаар хөлс гараад, хөлдөхгүй,
хамаг юм халуун оргиод яваад байна. Нэг үгээр хэлбэл хөдөлмөр хүнийг бий болго­сон
юм гэдэг үг үнэн рүү дүйж очиж байна даа гэж бодсон. Тиймээс цасаа бүгд ээлжлээд
арилгаж байсан.

-Хүмүүсийн бие өвдөж, сан­дар­га­сан
уу?

-Манай багтай явж байсан онцгой
байдлын хүний шөрмөс нь татсан. Онцгой байдлын аврагч байлаа ч тэр чинь хүн шүү
дээ. Байгалийн хүчин зүйлийн өмнө хүн бүр 
адилхан. Ерөнхий сайдын зөвлөх байна уу, туслах нь байна уу, онцгой байдлын
аврагч байна уу хэн ч байсан ялгаагүй л бай­галийн хүчин зүйлийн өмнө хүчин мөхөстөнө.
Ямар ч том дарга бай­сан нэг шөнийн дотор л ялгаагүй л аюулд ордог юм байна.

-Онгоц ирэхээс өмнө орон нутгийн
иргэд, аврагч нар түрүүлж очсон гэсэн үү?

-Түрүүлж очсон нь Хэнтий айм­гийн
иргэд юм. Хэнтий аймаг ойр­хон учраас онцгой байдлынхан түрүүлээд ирсэн. Самналт
хийгээд, бидний явсан замуудын ойролцоо явсан байдаг. Явган хүн уулаар самналт хийлээ
гээд ялгаагүй л цаг алдана шүү дээ. Бид нар модоор цас малтаж байсан бол тэр хүмүүст
хүрз байгаа. Бусдаар бол адилхан л хүн шүү дээ. Ер нь өөрсдөдөө л итгээд нам дор
газраа бараадаж л байсан нь дээр байсан.

-Онгоцонд суугаад их баяр­лаж
байсан биз дээ?

-Жирийн үед нисдэг тэрэгний дуу
их чанга тээртэй сонсогддог ш дээ. Тэр үед нисдэг тэрэгний дууг сонсоход их кайфтай
байсан. Бүгд л баярлаж байсан. Баярын бөмбөр нүргэлж байгаа юм шиг сонсогдож байлаа.  Бүх хүний сэтгэлд од гийж байгаа юм чинь. Нисдэг
тэрэгнээс манай төрийн тусгай хамгаа­лал­тын таньдаг офицер бууж ирээд, бэртсэн
гэмтсэн хүн байна уу гэсэн. Бүгд байхгүй гэсэн. Хацар нь хай­раг­даж хөлдсөн хүн
байна уу гэхэд хөлдсөн хүн байхгүй, харин бүг­дийнх нь хацар хайрагдсан гэлээ. Тэгээд
нисдэг тэргэндээ бүгдээрээ суугаад хөдөлсний дараа хамгийн түрүүнд бидний асуусан
зүйл бол, Ерөнхий сайд яасан бэ гэсэн. Маш сайн уулчин болохоор түрүүлээд очсон
байх гэж бодож байлаа. Гэтэл Ерөнхий сайд бас ууланд гал түлж хоносон байна лээ.
Нисгэгч нь та нараас өмнө хоёр удаа бусад хүмүүсийг зөөсөн гэв. Шууд кэмп дээрээ
очоод цай ундаа уугаад Улаанбаатар руугаа ирсэн. Ер нь бол аяллыг бүхэлд нь хэлэхэд,
уул, цас, тэмцэл гэсэн гурван зүйл ярина. Сэтгэл дотор түмэн л зүйл бодогддог юм
билээ.

-Жишээлбэл, юу их бодож байв?

-Итгэл бол байсан. Гэхдээ хүн
чинь наагуур нь янз бүрийн юм боддог юм байна. Бүх л хүн хам­гийн түрүүнд хүүхдээ
боддог юм билээ. Хүн ойрхон байгаа бүхнээ хайрладаг. Цуваа явж байхад, мэдээлэл
технологийн Жадамбаа бид хоёр цувааны төгсгөлд явж байсан юм. Түрүүлж цасаа малтаад
арын эгнээнд явж байлаа. Тэгж байхад бид хоёрын дунд өрнөсөн яриа бүх хүмүүсийн
дотроо бодож байсан зүйлийг ил гаргасан байх. 
Би Жадамбаад хэлж байсан юм. Хамгийн бага цаг зарцуулдаг эхнэр маань хамгийн
их бодогддог юм байна гэж. Харин тийм ээ, ингээд бодоход хамгийн сайхан хоол хийдэг
нь манай эхнэр юм байна. Хамгийн түрүүнд явж очоод эхнэр­тэйгээ ёстой сайхан амарна
гэж бодсон. Улаанбаатарт байхдаа ажилтай завгүй гээд эхнэр, гэр бүлээ хамгийн бага
боддог шүү дээ. Хүн алдах хүртлээ юутай байснаа мэддэггүй гэдэг үг үнэн санагдаж
байна. Айгаагүй байж болно л доо. Гэхдээ айгаагүй бол биш. Санд­раа­гүй байж болно,
санаа зовоогүй бол биш. Тийм сонин байдалд орж, бэрх­шээлтэй тулгарахаараа ухаар­­­­даг
юм байна. Би хувь хү­нийхээ хувьд саяны явсан аялалд ухаарлын хувьд том зүйл олсон.
Ууланд очиж ухаардаг хэн бэ гэж бодох ч хүн бий байх. Ерөнхийдөө энэ удаагийн аялал
онцгой байд­лын хүмүүсийн хувьд ч тэр, төөрсөн бүх хүнд том турш­лага болсон гэж
бодож байна. Хамгийн эхний сүл­жээ орсон газар эхнэр, хүүхэд, найз нөхөд гээд түмэн
амьтнаас баахан дуудлага ирсэн байсан. Зүгээр гэдгээ хэлсэн.

-Танай багт хэд орчим нас­ны­хан  явж байсан бэ?

-Хамгийн залуу нь манай туслах
байсан. Загсийн газрын хэрэг эрхлэх газрын ажилтан залуу маань 23 настай. Хамгийн
ахмад нь 50 гаруй насны ах байсан. Хам­гийн мундаг санаачилгатай явсан нь манай
Ерөнхий сайдын зөвлөх Хүдэрбаатар юм. Мод түүгээд гал түлж, хээр амьдрах аргыг сайн
мэдэж байсан. Галаа яаж түлэх үү гэхэд, гацуур модныхоо ногоон навчнуудыг түүж суурь
болгоод, дээр нь хуурай мод, зомголуудаа тавьж асаана. Хөндлөн хөндлөн урт моднуудыг
гал дээрээ тавьж урд талын хэсгийг нь шатаагаад, ша­таж дуусахаар нь араас нь ахиу­лаад
суугаад байсан. Тэр маш шилдэг арга байна лээ. Ер нь бэлтгэлээ  сайн базааж явахгүй бол ууланд хэцүүдэх юм билээ.
Бид гадны орны жуулчдыг хараад дулаахан өдөр явах гэж байж юун олон юм авч явдаг
юм гэдэг. Тэр хүмүүс чинь ачаанд дуртайдаа биш. Ер нь хэрэгтэй гэсэн болгоноо авч
явдаг юм байна. Ямар ч зүйл­тэй тулгарч магадгүй гэдгийг тоо­цоол­дог зан бид нарт
дутмаг юм байна гэдгийг мэдэрсэн. Тэнд очоод маш олон зүйлийг мэдэрсэн. Өөрөөс шалтгаалах
зүйлээ хийдэг­гүй юм байна шүү гэдгийг мэдэрсэн. Гэр бүлээ ямар их үнэ цэнэтэй зүйл
болохыг, өөрсдийгөө ямар их аз жаргалтай амьдардгаа ойлгосон.

-Түүдэг галын дэргэд  дараа­гүй хоносон уу?

-Ерөнхийдөө гайгүй. Гол нь галыг
тактиктай асаах ёстой юм билээ. Хоёр гал асаагаад голд нь орох ёстой. Тэгэхгүй бол
нэг талаас нь шатаах гээд нөгөө талаас нь дааруулна. Бас төмөр аяга заавал авч явах
ёстой юм билээ. Яагаад гэвэл, төмөр аяган дотор цас хийгээд хайлуулаад халуун ус
уучихна. Бидний дунд төмөр аяга­тай хүн байгаагүй. Бүгдээрээ хуван­цар гонзгой аягатай
байсан.

-Шөнө хурдан өнгөрсөн үү, удаан
байсан уу?

-Шөнө хурдан өнгөрсөн.  Галаа асаагаад норсон болгоноо эргүүлж тойруулж
хатаасаар байтал хур­дан өнгөрдөг. Тэгээд юм яриад байгаа болохоор уйдаагүй. Харин
ч цаг хурдан явахаар уур ч хүрэх шиг. Жаахан явж байтал цаг хурдан өнгөрч орой болох
гээд байхаар чинь. Бас нэг зүйл хэлэхэд, тод өнгийн хувцастай явбал зүгээр юм байна.
Нисдэг тэргээр хайж байхад тод өнгийн хувцас хэрэг болдог юм байна. Би улбар шар
өнгийн хув­цас­тай байсан болохоор нисдэг тэрэг миний хувцсаар биднийг олсон гэсэн.
Уулын хувцас тод өнгөтэй байдаг нь тийм учиртай юм билээ. Хүн чинь хамт явж байгаа
хүмүүс нь удаан явж бээцэгнээд ирэхээр чи бос гэж хэлж чаддаггүй юм билээ. Өрөвдөөд
байгаа юм чинь. Бүгдэд нь хэцүү байгаа учир аргадасхийгээд одоо жаахан зүтгэ­чих
гээд хэлж байлаа.

-Ерөнхий сайдын баг ямархуу хоносон
бол?

-Ерөнхий сайдын баг давгүй. Яагаад
гэвэл хүн нь их олон учраас эрсдэл бага. Нөгөө талдаа нэг толгойтой учраас бүгд
амаръя, гурван галаа зэрэг асаагаад суу­гаа­рай, бүгд үүргэвчин дэх идэх юмаа задлаарай
гэхэд яг л тэгнэ шүү дээ. Хэн нэг нь зөрөхгүй. 
Ерөнхий сайдын багийг яаж явсан талаар сонсоход их хөгжилтэй явсан гэсэн.
Ерөнхий сайд “Өлсөөд арга ядахад бүгдээрээ туулай агнана аа” гэж багийн­хандаа хэлсэн
гэдэг. Мөн “Ядарлаа ч бид морьтой явж байгаа юм чинь” гээд наргиа хийж, сэтгэлийн
дэм өгч байсан байна лээ. Морьтой гэдэг нь бүх ачаагаа моринд ачихыг хэлж байгаа
юм. Нутгийн иргэд морьтой ирсэн. Морь нь замаа сайн мэддэг. Бидэнд тохиолдсон бэрхшээл
малчин хүн бүрт л тохиолд­­дог. Хүн бэрхшээлийг давж гарч байж кайф авдаг.

Х.ЦЭНД-АЮУШ

-ЦАГДАА НАР ТАЛИЙГААЧИЙН ГЭР БҮЛИЙГ ЭРЭН СУРВАЛЖЛААД
ОЛООГҮЙ ГЭЖ ТАЙЛБАРЛАВ-

Хан-Уул дүүргийн эрүүлжүүлэх байранд
амиа алдсан залуугийн талаарх сурвалжлагыг өмнөх дугаартаа хүргэсэн
билээ. Хутгалуулсан за­лууг эмнэлэг, эрүүлжүүлэх байрны хооронд зөөсөөр
улмаар Хан-Уул дүүр­гийн эрүүлжүүлэх бай­ранд амиа алдсан юм. Цагдаагийн
байгууллага талийгаач залууг нас бар­­сан гэдгийг олон хо­ног ар
гэрийнхэнд нь хэ­лээ­гүй нуусан нь анхаа­рал татаж байна.

Талийгаач Т.Дорж­баа­тарын нас барсан хэргийг Хан-Уул дүүргийн ахлах
мөрдөн байцаагч Г.Ганхүү гардан шалга­жээ. Энэ хүн хэргийн та­лаар
хамгийн бодитой мэдээллийг ар гэрийн­хэнд нь өгөх ёстой. Бас яагаад хүүг
нь нас барс­ныг ар гэрийнхэнд нь мэдэгдээгүйгээ тайлбар­лах юм. Тиймээс
мөрдөн байцаагч Г.Ганхүүтэй нүүр тулж уулзсан талий­гаа­­чийн ээж, аав,
ах дүү нар нь хамгийн түрүүнд “Хүүг маань нас барсныг бидэнд яагаад
хэлээгүй юм бэ” гэж гомдож, цөхөр­сөн байдлаар асуусан юм. Харин мөрдөн
бай­цаагч “Бидэнд тэр хүний нэрнээс өөр юм байгаа­гүй. Хаяг нь
тодорхойгүй болохоор ар гэрийнхнийг хайсан л даа” гэж хэлэн­гүүт “Та
яагаад худ­лаа хэлээд байгаа юм бэ. Цэргийн госпиталь эмнэ­лэгт 00.00
цагт хүр­гэгдэж очихдоо хүүгийн маань гэрийн  бүх хаяг, овог нэр, нас нь
тодорхой бичигд­сэн байхад, цаг­даа­гийн байгууллага байж таван өдрийн
турш ар гэрийнх­нийг олохгүй байна гэж байх уу” гэж шаллаа. Мөр­дөн
бай­цаагч энэ асуул­тад ха­риулж чадахгүй бай­­сан бөгөөд яриагаа өөр
тийш нь залж “Энэ хэргийг хоёр газар дав­хар шалгаж бай­на.
Эрүүл­жүүлэхэд хүн нас барсан учраас хамгийн түрүүнд Проку­рорын мөр­дөн
байцаах газраас хүмүүс ирж шал­гадаг юм. Цагдаагийн буруу­тай үйл
ажиллагаа байна уу гэдгийг проку­ророос шалгана гэсэн үг.

Танай
хүү мэдээж хэрэгт хол­богч­той хамт нэлээд архи хэт­рүүлэн уусан байсан.
Энэ хоёр хүн хоёулаа тодорхой оршин суух хаяггүй байсан учраас холбоо
барих утас байгаагүй. Тиймээс манай дүүргийн эрүүлжүүлэхэд эмчийн
хяналтад эрүүлжүүлсэн. Тэгээд 05.00 цагийн үед үүрээр таталт өгч нас
барсан. Энэ хэргийн бүх мате­риалыг прокурорын мөр­дөн бай­цаагч нар авч
явсан. Надад байгаа материал дээр хамт архи уусан нөхдүүд болон бусад
хол­богдогч нарыг шалгаж байгаа хав­таст хэрэг л байна. Тиймээс 
дэлгэ­рэнгүй  мэдээлэл өгөх боломжгүй байна” гэж ярилаа. Яг биеийнхээ
аль хэсэгт хутгалуулсан юм бэ гэхэд нь “Зүүн мөрнийхөө дээр талд, цээжин
хэсэгтээ” хэмээн зургийг нь талий­гаачийн эгч Т.Бай­гал­маад үзүү­лэв.
Аминаас хол газар юм байна шүү дээ хэмээн дүүгийнхээ зургийг үзсэн
түүний нүдэнд нь нулимс цийлэгнэлээ. Энэ үед бусад нь ч гэсэн зургийг 
харах гэсэн боловч цагдаа олон хүнд үзүүлэхгүй хэ­мээн зузаан хавтсаа
цааш нь далд хийв. Мөр­дөн бай­цааг­чийг үнэн ярьж байгаа эсэхэд
эргэлзсэн үү, ар гэрийнхэн нь “Госпиталь эмнэлгээс яг хэдэн цагт миний
хүүхэд эрүүлжүүлэхэд ирсэн бэ” гэж асуухад, эмнэлгээс авчир­сан байцаагч
нь хуралтай байна. Тиймээс хурлаасаа гарч ирэхэд нь асууж хэлж өгье”
гэв.  “Бид нар түргэлмээр байна. Энэ хүн чинь тав, зургаан өдөр
болчихсон байна шүү дээ. Хойд ажил нь өнгөрлөө. Гудамжны архичин хүн гэж
бодоод хаячихсан юм уу, та нар чинь. Яагаад олон хоног өнгөр­чихөөд
байхад хэлээгүй юм бэ” гэж дахиад асуув. Цагдаа хариулахдаа “Проку­рорын
мөрдөн байцаах газар бүх материалыг авсан гэж хэлсэн шүү дээ. Тэднийх
та нарт мэдэгдчихсэн байх гэж бодсон. Тэгтэл өчигдөр над руу яриад
материалыг  нь буцаагаад танайх руу шилжүүлэхээр боллоо гэсэн. Ямар
учиртайг нь мэдэхгүй. Ер нь прокурор л ар гэрийнхэнд нь мэдэгдэх ёстой”
хэмээн асуудлыг өөрөөсөө зайлуулав. Хууль мэдэх­гүй, хэдэн хөдөөний
хүмүүстэй харьцаж байгаа гэсэн шиг Г.Ганхүү мөр­дөн байцаагч биднийг
ийнхүү шал­таг тоочсоор өрөөнөөсөө гар­гасан юм.  Мөрдөн байцаагчийн
өрөө­нөөс гарахаасаа өмнө хүүгээ алд­сан ээж аядуу дуугаар  “Манай хүү
яг хаана байгаа вэ.  Бид хүнээ хармаар байна. Яг мөн гэдгийг өөрсдийн
нүдээр л хармаар байна” хэмээн хүүгээ амьд  байгаа­сай гэсэн эцсийн
горьдлого тас­раа­гүй мэт цөхөрсөн байдлаар асуулаа. Харин мөрдөн
байцаагч “Цогцос мэдээж шүүх эмнэлэгт байгаа. Тэнд задлан хийсэн” гэв. 

Хэдийгээр энэ хүмүүс мөрдөн байцаагчид зэрэг, зэрэг олон асуулт тавьж,
гомдож цөхөрч байгаагаа илэрхийлсэн ч тодорхой тайлбар өгөхгүй байсан
учраас тэнд удахыг хүсээгүй юм. Хүүгийнхээ цогцсыг очиж үзэхээс эхлээд
ажил явдлыг хийхгүй удсандаа шаналан яарч байгаа нь илт байсан. Харин
сэт­гүүлч хүний хувьд Г.Ганхүү мөрдөн байцаагчид шүүмжлэлтэй ханд­маар
санагдаж байлаа. Эрүүл­жүүлэх байранд хүн нас барчихаад байхад яг хэдэн
цагт өөд болсныг нь хэлж  мэдэхгүй байгааг харсан хэний ч дургүй хүрмээр
хэтэрхий хойрго хариулж байна лээ. Тэгээд ч талийгаачид задлан
шинжилгээ хийхдээ ар гэрийнхнийг нь байлгаагүй, бас түүний хувцас хунар,
биедээ авч явсан эд зүйлийг нь гэр бү­лийн­хэнд нь хүлээлгэж өгсөнгүй.
Бүх бурууг прокурор руу чихээд өөрийнхөө амийг авраад гарав бололтой.
Ямартай ч Хан-Уул дүүргийн цагдаагийн хэлтэс талий­гаачийг эрүүлжүүлэх
байранд  нас барсныг нуусан нь хачирхалтай санагдаж байв.

ЭРҮҮЛЖҮҮЛЭХЭД ЮУ БОЛОВ?

Мөрдөн байцаагчаас хүүгээ нас барсан цагийг мэдэж чадаагүй тэд
гарахынхаа өмнө  жижүүрийн цагдаагаас  хэдэн цаг минутад хүүгээ өөд
болсныг асуув. Учир нь нас барсан хүний хойдох ажил явдлыг хийхэд нарийн
цаг хугацаа хэрэгтэй байдаг тул ийнхүү асууж шалаад байгаа юм. Харин
жижүү­рийн цагдаа “Гадаа гараад баруун тийшээ тойроод эрүүлжүүлэх байр
руу орж асуу” гэв. Яарч яваа тэдэнд хүүгийнх нь нас барсан цагийг хэлээд
өгчихгүй ийшээ яв, тийшээ яв гэж цааргалж байгаа цагдаа нарыг харсан
хэнд ч тэднийг хүнд суртал гаргаж байна гэж дүгнэх байсан. Хэдий завгүй
байдаг ч гэлээ, зовж яваа настай хүмүүсийг хараад алив гээд тосоод
сэтгэл гаргахад тийм хэцүү биш баймаар.  Хан-Уул дүүргийн цагдаагийн
хэлт­сийн эрүүлжүүлэх байр руу орлоо. Энд талийгаач өөд болсон. Тий­мээс
ар гэрийнхэн нь  эрүүлжүүлэх байранд ороод дуугүй зогсохгүй нь мэдээж. 
Тэнд ажиллаж байгаа цагдаагийн алба хаагчдаас асууж сурах зүйл их
байсан юм. Гэвч эрүүлжүүлэхийн цагдаа нар омог­той аж. “Хүүгээ нас
барсан хугацааг мэдмээр байна гэхэд “Мөрдөн байцаагчаас нь асуу. Бид нар
мэдэхгүй” гээд халгаасангүй. Дүү­гээ хэдэн цагт нас барсныг мэдэх гэж
нааш цааш явж цөхөрсөн Т.Майцэцэг дуугаа өндөрсгөж уйллаа. “Та нар чинь
яасан хачин хүмүүс вэ. Бид нар хүнээ амьд­руулаад өгөөч гээгүй. Хэдэн
цагт өнгөрсөн юм бэ гэж асууж байна. Мөрдөн байцаагч нь та нараас асуу
гэж хэлсэн. Жижүүр нь бас танайхаас асуу гэсэн” гэхэд тэнд байсан тав
зургаан цагдаа хөмсгөө зангидаж, дуугүй харж зогслоо. Тэгээд
эрүүлжүүлэхийн эмч нь хаана байна гэж асуухад “Хэрэг гардаг өдөр өөр эмч
байсан. Одоо байхгүй байна. Та над руу уурлаад яах вэ. Би юу ч
мэдэхгүй. Уйлахаа боль” гэх мэтээр дургүйцэв. Харин Т.Майцэцэг “Би
уйлна. Уйлж яагаад болдоггүй юм. Монголын цагдаагийн байгууллагын
эрүүл­жүүлэх байранд хүн нас барчихаад байхад хэдэн цагт өнгөрснийг
яагаад хэлээд өгч болдоггүй юм” гэж хэлэв. Энэ үед түүний аав, ээж нь
охиноо нудраад “Гаръя, гаръя. Энд муудал­цаад нэмэргүй юм байна. Эмнэлэг
ороод, Гандан явъя” хэмээн ядарч туйлдсан байдлаар хэллээ. Харин ах,
дүү нар нь “Дахин дахин нааш цаашаа яваад байх цаг байхгүй” гээд цагдаа
руу хандаж “Хурдхан цагийг нь хараад хэлээд өг” гэж шаардлаа. Энэ үед
эрүүл­жүүлэхийн цагдаа ширээн дээрээ байгаа дэвтрийг нээж хуудсыг нь
эргүүлж хараад “06.00 орчим цаг юм байна” гэв. “Танай мөрдөн байцаагч
чинь 05.00 цагийн үед өөд болсон гэж байсан, гэтэл чи 06.00 орчим цаг
гээд өөр өөр юм яриад байх юм” гэж хэлээд гарцгаалаа.      

ЭРҮҮЛЖҮҮЛЭХИЙН ЭМЧ ДАДЛАГАЖИГЧ  БАЙСАН

Энэ хэрэг эрүүлжүүлэх бай­ранд хүний амь эрсэдсэн анхны тохиолдол биш.
Өмнө нь хэд хэдэн ийм хэрэг гарч байсан билээ.  Тиймээс ч хуулийн
байгуул­лага, ялангуяа эрүүлжүүлэх байр­ны эмч өндөр хариуцлагатай
ажил­лах ёстой баймаар. Харин хэрэг гардаг  шөнө тус эрүүлжүүлэхэд
дадлагажигч эмч ажиллаж байжээ. Энд ажиллаад удаагүй шинэхэн хүн байсан
гэнэ. Эндхийн цагдаа нарын хувьд хэрэгт Цэргийн госпи­талийн эмчийг
буруутгаж байгаа юм билээ. Талийгаач залууг Цэр­гийн госпиталь эмнэлэг
дээрээс эрүүлжүүлэхэд авчрахынхаа өм­нө цагдаа нар эмчээс нь хоёр ч удаа
авч явж болох уу гэж асуусан гэнэ. Эмч нь эмнэлэгт хэвтэх шаард­лагагүй
гэсэн бичиг хийж өгсөн гэж тайлбарлаж байсан. Тэгээд цагдаа нар
эмнэлгээс түүнийг эрүүл­жүү­лэхэд авчрахад 02.15 цаг болж байжээ.
Түүнийг ганцааранг нь камерт нөмрөх зүйл өгөөд оруул­сан гэнэ. Үүнээс
хойш гурван цаг гаруйн дараа талийгаач өөд бол­сон байгаа юм. Цагдаа
нар  түүнийг зодож, дарамталсан эсэхийг одоо­гоор шалгаж байгаа учраас
мэдээ­лэл нь  бүрхэг байна. Ямартай талийгаачийг өөд болох үед
эрүүл­жүүлэхийн эмч болоод цагдаа нар мэдээгүй бололтой. Тэгээд түргэн
дуудахдаа “Эрүүлжүүлэхэд хутга­луулсан согтуу хүн байна” хэмээн нас
барсныг хэлээгүй гэсэн. Түр­гэний эмч нарыг ирэхэд хоёр цагийн өмнө нас
барчихсан байж. Түр­гэний машинтай зэрэгцээд Проку­рорын дэргэдэх мөрдөн
байцаах газрын бүрэлдэхүүн ч ирж шалгалт явуулжээ. Тэд хяналтын камерыг
шүүхэд үүрээр 05.55 минутаас 06.00 цагийн хооронд талийгаач ганцаараа
өрөөндөө таталт өгч байсан дүрс бичлэг үлдсэн байж. Прокурорынхон дүрс
бичлэгийг үзэх үед л эрүүлжүүлэхийн цагдаа нар дүрс бичлэгээс
талийгаачийг хэзээ,  ямар байдлаар өнгөрснийг мэдсэн бололтой.

-ХУТГАЛУУЛСАН ЗАЛУУГИЙН ВЕНИЙН СУДАС НЬ ХАГАРЧ ДОТУУР ЦУС АЛДАЖ БАЙСНЫГ
ОЁДОЛ ТАВЬСАН ЭМЧ НЬ АНЗААРААГҮЙ БОЛОЛТОЙ-

Эрүүлжүүлэх бай­ранд
амиа алдсан Т.Дорж­баатарыг зүүн мө­рөнд хутгалсан залууг А.Жаргал
гэдэг. Энэ хү­нийг хүн амины хэрэгт сэжигтнээр татан “Ганц худаг”-т
цагдан хорьсон байгаа.  А.Жаргал нь Өвөр­хангай аймгаас ир­жээ. Тэрээр
талийгаачтай нийлж ажил хийхээр хө­дөөнөөс ирээд удаа­гүй байсан байна.
Тэд хэрэг гардаг өдөр буюу гурав­дугаар сарын 6-нд танил айлындаа
дөрвүүлээ нийлж архи ууцгааж. Улмаар маргал­даж, А.Жаргал талийгаач
залуугийн мөрөн тус га­зар нь хутгалжээ. Т.Дорж­баатар цус алдаж байсан
тул өөрөө хажуу айл руу  орж “Түргэн дуудаад өгөөч. Би хутгалуулаад цус
алдаад байна” гэж гуйсан байгаа юм. Хутга, мэсний шархтай хүмүү­сийг
Цэргийн госпиталь эмнэлэгт хүргэдэг учир түргэний эмч нар түүнийг  тус
эмнэлэг рүү авч явжээ. Эмч нар түүний шархыг оёод  Хан-Уул дүүргийн
эрүүлжүүлэх байр руу авч явж, залуу тэнд очоод  удалгүй нас барсан.
Залуу амиа алдахад эмч дутуу үзлэг хийсэн үү, эсвэл цагдаагийн
бай­гуул­­лагын үйл ажил­ла­гаанаас болсон уу  гэдгийг тогтоох ажиллагаа
одоо­гоор үргэлжилж байгаа юм. Эрүүлжүүлэх бай­ранд түүнийг нас барсны
дараа Нийслэлийн цаг­даа­гийн газар, дүүргийн цагдаа, дүүргийн
про­курор, Прокурорын мөр­дөн байцаах газраас цаг­даагийн бүрэлдэхүүн
очиж, Хан-Уул дүүргийн эрүүлжүүлэх байранд шал­галт явуулжээ.
Цаг­даагийнхан 08.00 гээд ажлын цаг эхлэнгүүт түү­нийг  Шүүх эмнэлэг рүү
авч явж задлан шинжилгээнд яаралтай оруулсан гэнэ. Задлан шинжилгээний
дүнгээр түүний үхлийн шалтгаан юу байв гэдэг нь тодорхой болох учир­тай.
Нөгөө талаар хүн амины хэрэг дээр задлан шинжилгээнд талийгаа­чийн ар
гэрийнхнийг тө­лөөлж нэг хүн заавал оруулах ёстой байдаг. Гэтэл задлан
шинжил­гээнд ар гэрийнхнийг нь оруулаагүй бөгөөд ту­хайн үед хүүг нь нас
барсныг цагдаа нар ар гэрийнхэнд хэлээгүй нуусан нь хачир­халтай
байгаа.

ПРОКУРОР ХАН–УУЛ ДҮҮРГИЙН  ЭРҮҮЛЖҮҮЛЭХ БАЙРНЫ ЦАГДААГИЙН АЛБАН ХААГЧДЫГ  БУРУУГҮЙ ГЭЖ ҮЗЖЭЭ

    Монгол төрийн цагдаа хүнээ хамгаалахгүй яагаад эрүүлжүүлэх байранд
хорьж байгаад өөд бол­госныг Т.Доржбаатарын ар гэрийн­хэн Хан-Уул
дүүргийн цагдаагийн газар, прокурорын мөрдөн байцаах газраас асуумаар
байгаа юм.  Хан-Уул дүүргийн цагдаагийн албан хаагчид хохирогчийн ар
гэрийнх­нийг таатай хүлээж аваагүй бөгөөд Прокурорын мөрдөн байцаах
газар руу явуулсан юм.   н.Ганбаатар прокурор уг хэргийг шалгаж байгаа
гэж сонсоод түүнийг  жижүүрийн цагдаагаар дуудууллаа. Өндөр залуу гарч
ирээд биднийг харснаа “Яах гэж байгаа юм” гэж асуув. Эрүүлжүүлэхэд амиа
алдсан за­луу­гийн ар гэрээс явж байгаагаа хэлэхэд хоосон өрөө рүү
дагуулж оров. Талийгаачийг нас барах үед Хан-Уул дүүргийн эрүүлжүүлэх
газар очиж ажилласан хоёр мөр­дөн байцаагчийг тэрбээр бас дууд­лаа.
Прокурорын мөрдөн байцаагч Цэрэндорж, Одонбаяр нар орж ирээд ар
гэрийнхэнд нь болсон хэргийн талаар ийнхүү тайл­бар­лав. “Прокурорын
мөрдөн байцаах газар энэ хэрэгт Хан-Уул дүүргийн эрүүлжүүлэхийн цагдаа
нарын үйл ажиллагаа нөлөөлсөн үү, ямар нэг  холбоотой юу гэдгийг
шалгасан. Хэрэг гарсан өдрийн шөнө нь манай шуурхай бүлэг ажилласан.
Хэргийг шалгаад хохирогч шарх­ныхаа улмаас нас барсан байна гэж үзлээ.
Тиймээс хэргийг харь­яал­­лаар нь Хан-Уул дүүрэг рүү шил­жүүлсэн. Учир
нь тус дүүрэг дээр хүүг тань хутгалсан залууд эрүү­гийн хэрэг үүсгээд
шалгаж бай­на. Танай хүү зүгээр явж бай­гаад эрүүлжүүлэхэд нас бараагүй.
Архи ууж, хоорондоо маргалдаж, хутга­луулснаас болоод нас барсан” гэж
хариуллаа. Энэ үед ар гэрийн­хэн нь “Хан-Уул дүүргийн эрүүл­жүүлэ­хийн
цагдаа, эрүүл­жүү­лэ­хийн эм­чийг буруугүй гэж үзэж байгаа хэрэг үү. Бид
гомдолтой байна”  гэхэд “Шинэ хуулиар бол эмнэлгийн тусламж аваад
эмчийн “Эрүүл­жүүлж болно” гэсэн бичигтэй бол тухайн хүнийг Эрүүлжүүлэх
байр хүлээж авч байгаа. Эрүүл­жүүлэх байранд талийгаачийг яаж нас барсан
талаарх  камерын бичлэг баримт болоод үлдсэн. Та нар гомдолтой байгаа
бол Нийслэ­лийн прокурорын газарт гомдол гаргах ёстой. Одоо госпиталийн
эмч шал­гагдана. Хэрэг шалгагдаж дуу­саа­гүй байна” гэв.
“Эрүүл­жүү­лэхийн эмч хүүг маань аврах гэж ямар нэг арга хэмжээ авч
чадсан юм болов уу” гэж асуухад нь “Эрүүл­­жүүлэ­хийн эмч даралтыг нь
үзсэн. Дээд даралт нь 100, доод даралт нь 70-тай байсан гэсэн.
Тайвшруулах эм уулгасан байсан. Энэ үед талий­гаач “Би зүгээр бай­на.
Унтаж амар­маар байна” гэж хэлсэн байгаа юм. Тэгэхээр нь цагдаа нар
гурван номерын хоёр ортой өрөөнд  оруул­сан. Өрөөнд ганцаараа ороод
унтсан. Камерын бичлэгийг үзэ­хэд  эрүүлжүүлэхийн үйл ажил­лагаа хэвийн
байсан. Эрүүл­жүү­лэхийн эмч Госпитальд үзүүлээд түүний бие зүгээр гэсэн
учраас нас барчихна гэж бодоогүй юм билээ. Ямар алдаа гарсан бэ гэхээр,
Госпиталийн эмч өвчтөнд хайх­рамжгүй хандсан.  Нөгөө хүн маань агсам
тавьсан учраас эмч тухайн үед ажилдаа хайнга ханд­сан байх. Рентген
зургаар өвч­төний биеийн цаад нарийн хэсгийг харж чадаагүй наад талаас
нь оёчихсон. Гэтэл цаана нь хүний амин гол судас нь дарагдчихсан, дотроо
цус алдаж байсныг мэдээ­гүй. Хэрвээ эмч хагарсан судсыг оёсон бол
өнөө­дөр асуудал ийм байдалд орохгүй өөрөөр эргэх боломж байсан гэдэг нь
Шүүхийн шинжилгээний үндэс­ний хүрээ­лэнгийн дүгнэлтээр гарч байна” гэж
тайлбарлалаа. Мөн “Эрүүгийн байцаан шийтгэх хуу­лиар хэргийн газрын
мөрдлөгөөр ар гэрийнхнийг ирэхийг хүлээгээд суугаад байх боломж
байдаггүй. Хан-Уул дүүр­гийн мөрдөн бай­цаагч ар гэрий­нхэнд нь мэдэгдэх
үүрэгтэй. Тэд талийгаачийн ар гэрийнхнийг яаж судалсан нь тэд­ний
хэрэг. Бидэнд ямар ч хамаагүй” гэж хариулав. Ийнхүү хоёр проку­рорыг
тайлбар хийж байх зуур  гаднаас нэг хүн орж ирээд  “Наад хүмүүсээ яагаад
энд орилуулаад байгаа юм. Гар­гаач. Явуулахгүй юугаа хийгээд байгаа юм”
гэж зандраад гарав. Энэ үед ар гэ­рийн­хэн нь “Бид нар ямар нохой юу.
Юм гуйж яваагүй шүү дээ бид. Хүнээ алдсан зовсон хүмүүс байна шүү дээ”
гэж хэлээд гарцгаалаа. Хөөгдөх шахуу гарсан тэд “Зөвхөн Хан-Уул дүүргийн
цагдаагийн газ­рын албан хаагчид ёсзүйгүй биш, бүгд л адилхан юм байна
даа” хэмээн хэлж байсан юм.

ТАЛИЙГААЧИЙН ВЕНИЙН СУДАС ТАСАРЧЭЭ

Прокурорын мэдээлснээр хэрэг шалгагдаж дуусаагүй байгаа ч шүүх
эмнэлгийн дүгнэлтэд үндэс­лэн талийгаач юунаас болж нас барсан
шалтгааныг тогтоох юм байна. Тиймээс талийгаачийн ар гэрийнхний
дараагийн очих газар Шүүх эмнэлэг байв. Талийгаачийн ар гэрийнхэн шүүх
эмнэлгийн эмчтэй уулзаад “Бид хүүгээ хар­маар байна” гэв. Эмч “Харж
чадах юм уу” гэж асуухад нь талийгаачийн эгч Т.Байгалмаа “Ээж, аав хоёр
ороод яах юм. Хүүгээ хамгийн сүүлд харснаараа л төсөөлж яв. Бид хэд
ороод ирье” хэмээн бусад руугаа харав. Эмч хариуд нь “Та нар эндээс
гараад хойд талаар тойроод хоёр номерын  хаалганы гадаа очоод зогсож
бай” гэв. Энэ үед талийгаачийн эмэгтэй дүү, хоёр эгч, ах нь тус хаалганы
гадаа очиж хүлээлээ. Тэд хоорондоо юу ч ярихгүй дүнсийн,  бодлогошрон
зогсоно. Хагас цагийн дараа эмч дотроосоо хаалгаа нээж, тэд яа­рал­­гүй
орцгоов. Хоосон өрөөнд орон дээр биеийг нь давуугаар бүтээсэн хүний
цогцос байв. Эмч нүүрэн дээрх даавууг сөхөөд “Мөн үү” гэж асуулаа.  “Мөн
байна ш дээ” хэмээн эгч нар нь цээжээ гараараа дараад чичрэн уйлав. 
Өглөөнөөс хойш уйлахгүй явсан талийгаачийн төрсөн ахын нүднээс ч нулимс
бөмбөрөх нь харагдав. Тэд “Эгч, ах нарыгаа уучлаарай, миний дүү” хэмээн 
хэлээд, дүүгийнхээ мөрөн дэх хутганы шархыг харцгаагаад удалгүй 
гарцгаав. Талийгаачийн эгч Т.Майцэцэг “Сэтгэл минь ураг­даж, эмтэрч
байна” хэмээн аман­даа ярьж бусдынхаа урд гараад алхав. Эмнэлгийн буланд
зогсоод тэднийг хүлээж буй настай ээж, аав дээрээ тэд очоод юу ч
хэлсэнгүй. Задлан шинжилгээний хариуг ава­хаар Шүүх эмнэлэг рүү шуудхан
орж эмчтэй уулзав. Эмч “Шинжил­гээний эцсийн хариу гараагүй байгаа. 
Эхний шинжилгээгээр зүүн мөрөндөө хутгалуулсан. Хутганы шарх цээжний
хөндийд байдаг том судас болох венийн судсыг жижиг­хэн зүсээд
гэмтээчихсэн байсан. Дотуураа нэлээд их цус алдсан. Уушгийг нь
гэмтээгээгүй байна лээ. Бас нэлээд их архи уусан байсан. Биеийнх нь
өөрчлөлтийг харуулсан нарийн шинжилгээ гарна. Эд эсийн шинжилгээ хийнэ.
Өөр гэм­тэл байгаагүй.  Үхэлд шарх нь нөлөөлсөн үү, архинаас болсон уу
гэдгийг одоогоор эцсийн шатны шинжилгээгээр тогтооно. Хан-Уул дүүргийн
цагдаа, Прокурорын дэргэдэх мөрдөн байцаах газрын­хан бүгд л задланд
орсон. Мөрдөн байцаагч Батболд, Хан-Уул дүүр­гийн мөрдөн байцаагч
Энхжин, шинжээч Мөнх-Од, Нийслэлийн онц хүнд гэмт хэрэгтэй тэмцэх
хэлтсийн Эрдэнэбилэг хошууч, Хан-Уул дүүргийн прокурор зэрэг хүмүүс
задлан шинжилгээнд ор­сон” гэв. Хүүгээ өнгөрснийг дөнгөж мэдээд хар
үүрээр Төв аймгаас хотод ирсэн хохирогчийн ар гэ­рийн­хэн үд дунд хүртэл
хуулийн байгууллагаар явсаар ийнхүү нас барсан хүүгээ өөрсдийн нүдээр
хараад шуудхан Гандан руу яаран явсан юм.

Нас бараад олон
хоногийн турш хуулийн байгууллагын буруу­гаас болж Шүүх эмнэлгийн
ноорогт байсан хүүгийнхээ хойд ажлыг нь хийхээр ийнхүү яарсан юм.      

ХАН–УУЛ ДҮҮРГИЙН ЦАГДААГИЙН ДАРГА ОГЦРОХ ЁСТОЙ

Хан-Уул дүүргийн цагдаагийн газрынхан  хүүг нь өөд болсныг ар
гэрийнхэнд нь хэлээгүй нуусан шалтгаанаа өнөөдрийг хүртэл хохирогч нарт
тайлбараагүй бай­на. Түүнтэй эрүүлжүүлэх байранд зүй бусаар харьцсан уу,
эсвэл цагдаа нар хүний амь настай холбоотой асуудалд тийм хүйтэн хөндий
сэтгэлээр хандаж хайх­раагүй орхисон уу гэдэг нь тодор­хойгүй байгаа
юм. Одоогоор талий­гаачийн үхэлд түүнтэй хамт архи ууж, улмаар
маргалдсаны улмаас хутгалж шархдуулсан А.Жаргал болоод Цэргийн
госпиталийн эм­чийг сэжигтнээр татан шалгах нь тодорхой болоод байгаа
аж. Харин эрүүлжүүлэхийн эмч, тэнд байсан цагдаа, мөрдөн байцаагч нар
хэр­хэх вэ гэдэг нь тодорхойгүй байна. Хүүгээ нас барсныг олон хоногийн
дараа мэдсэн ар гэрийнхэн нь Хан-Уул дүүргийн цагдаагийн газар уйлаад
ирэхэд нь “Уйлахаа боль” гэж зандарч, хөөх нь дөхөж байсан цагдаа нар
өнөөгийн хууль, цагдаа­гийн байгууллага иргэддээ яаж үйлчилж, хүйтэн
хөндий харьцаж байгааг харуулсан юм. Ямар ч хүн эрүүл ухаанаар бодоод
үзэхэд хүүгээ алдсан ээж уйлахгүй тэгээд яах юм. Тэгээд болоогүй хүүг нь
нас барсныг  олон хоног хэлэхгүй нуучихаад загнаж зандраад бай­гаа
цагдаа нар эрүүл ухаантай байна уу гэж гайхах хүмүүс олон байна. Эсвэл
ингэтлээ эвдэрчихсэн улсууд юм уу. Цагдаа гэхээр л бусадтай яаж ч
харьцаж болно гэж боддог хэрэг үү. Зүй нь яах ёстой байсан гэхээр, 
ээжийг уйлаад ирэхэд нь  Хан-Уул дүүргийн цагдаагийн дарга, мөрдөн
байцаагч нар, Нийслэлийн цагдаагийн газ­рын­хан ирж уучлал гуйж, очих
ёстой газруудаар дагуулаад явж байх ёстой байсан юм. Ингэж байж хуулийн
байгууллагыг шинэч­лэг­дэж байна гэх байх. Ингэж байж иргэнээ боддог
төртэй байна гэх байх.  Тэрнээс биш хүнлэг бус, ёсзүйгүй цагдаа нар
иргэдтэй зол­бин нохой шиг харьцчихаад ши­нэч­лэл хийх тухай яриад үр
дүн гарах уу.     

Эрүүлжүүлэхэд амиа алдсан Т.Доржбаатарын ар
гэрийнхэнтэй ёс зүйгүй  харьцсан цагдаагийн албан хаагчдад хатуу
хариуцлага хүлээлгэх ёстой юм. Мөн Хан-Уул дүүргийн цагдаагийн дарга,
дэд хурандаа Ц.Амгалан-Энх даруй­хан огцрох хэрэгтэй. Эндээс л шинэчлэл
эхлэх юм.

Х.ЦЭНД–АЮУШ