Author: М Сүлд

1996 оны сонгуульд жижигсгэсэн мажоритар системээр нэг, нэг мандат хувилбараар сонгууль явсан. Энэ сонгуулиар нийт 302 хүн нэр дэвшсэн бөгөөд эдгээр нэр дэвшигчид таван нам, хоёр эвсэлд багтаж, ердөө 35 нь бие даан нэр дэвшигч байжээ. Энэ сонгуулийн дүнд Ардчилсан нам 50 суудалтай, МАХН буюу одоогийн МАН 25 суудалтай, МУНН нэг суудал авсан байдаг. Нэг ч бие даан нэр дэвшигч ялалт байгуулаагүй. Харин 2000 оны сонгууль 1996 оны жижиг можаритар системээр явсан бөгөөд нийт 13 нам, гурван эвсэл оролцов. 602 нэр дэвшигч өрсөлдсөнөөс бие даан нэр дэвшигч 27 байв. Өрсөлдөх нам эвслийн тоо нэмэгдсэн төдийгүй нэр дэвшигчийн тоо бараг хоёр дахин нэмэгдсэн. Харин бие даагчдын тоо улам цөөрсөн харагдана. 2004 оны сонгуулиар бие даан нэр дэвшигч арав гаруйхан болж багассан байлаа. Харин одоо намуудын нэр хүнд унахад бие даан нэр дэвшигчид олширч байна.

1996-2000 онд нэг зүйл үзэгдэл их тод харагдаж байсан. Эрх баригч намын нэр хүнд унах үед өрсөлдөх нам эвслийн тоо өсч байж. Эсрэгээрээ бие даагч нь бүр цөөрсөн харагдана. Тэр үед олон намд хуваагдаж нэр дэвшиж байлаа. Бие дааж өрсөлдөөд гарч ирэх боломж бараг байхгүй гэж үздэг байж.

Тэр үеийн сонгууль МАХН/одоогийн МАН/ ба бусад гэж явагддаг байв. Ардчиллын үр шимийг хүртэж эхэлсэн ард түмэн тэдэнд итгэл хүлээлгэж 1996 онд АН 50 суудал авч эрх барьсны дараа 2000 оны сонгуулиар МАХН үнэмлэхүй ялалт 72 суудал авч Ардчилсан нам ердөө ганцхан суудалтай үлдсэн. АН тэр үед нэр хүндээ барсан байв. Юу ч хийгээгүй биш, чамгүй ажил хийсэн байсан ч дотоодын улс төр нь тэднийг ялагдахад том нөлөө үзүүлсэн. С.Зориг амь насаа алдаж, эрх баригч өөрийнхөө Засгийн газрыг хэд хэд огцруулж, М.Энхсайханы, Ц.Элбэгдоржийн, Ж.Наранцацралтын, Р.Амаржаргалын тэргүүлсэн хэдхэн сарын настай Засгийн газрууд ээлжилж, албан тушаалын хэнээрхлээсээ болж, дотоод улс төр нь хэтийдсэн. Ингэж тэд нэр хүндээ барсан. Тэр үед АН нэр хүндээ барж, МАХН нэр дэвших хүнээ багтааж ядаж байсан болохоор олон жижиг намд хуваагдан нэр дэвшив. АН-тай хамтран засаг барьсан соцдекүүд хүртэл 2000 оны сонгуульд тусдаа орж байв. МАХН тэр үед үнэмлэхүй ялсныг дээр дурдсан. Энэ жилийн сонгууль тэр үеийн сонгуультай төстэй байна. Эрх барьж буй МАН нэр хүндээ барсан. ЖДҮ, концесс, хүчин, хүн амь, жаран тэрбумын хэрэг гээд биесээ шоронд явуулж, Засгаа огцруулж, 65-уулаа болсон хэрнээ зарим нь шоронд явж, зарим нь орооцолдсон асуудлаасаа болж гишүүнээсээ чөлөөлөгдөх хүсэлтээ өгсөн. Эрх баригч МАН-ын ганц хийсэн том ажил нь Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлт. Харамсалтай нь эхнээсээ өөрсдийн хийсэн нэмэлт, өөрчлөлтөө үл тоосон, Үндсэн хууль зөрчсөн хуулиуд оруулж ирж, хэл ам татлаад эхэллээ.

Ард түмэн тэднийг унагах хангалттай муу зүйлийг эрх баригчид хийжээ. АН тэртэй, тэргүй муу нэртэй байна. 2008-2012 онд баахан зээл, бонд авч үр ашиггүй зарцуулж, улс орноо өрөнд оруулсан гэж шүүмжлүүлж байгаад л ялагдсан. АН-ын дотоодын улс төрийн тэмцэл туйлдаа хүрсэн. Өнгөрсөн гучин жилд эвтэй байх үе байсангүй. Ганц авах юм нь ил тод байлдана. Харин МАН өнгөрсөн хугацаанд хэрэлдэж тэмцэлдсэн ч, их л далдуур бүх үйл явдал өрнөдөг байлаа. Энэ хоёр том намд гаднаас нэр дэвшигч багтаах нь байтугай өөрийн хүнээ багтааж шингээх зай байхгүй. Энэ мэтээр нэр хүндээ барсан. Сонгууль бүрээр сайхан амлалт хэлж, иргэдийг сэнхрүүлж, заримдаа саналыг нь худалдаж авна. Гэхдээ иргэд дараа дараагийн сонгуульд итгэлээ гээсэнгүй сонгосоор ирсэн.

Сүүлийн дөрвөн жил аль ч нам гарсан ялгаагүй муу муухай гэсэн тархи угаалт нэвт явсан. Гээндээ ч бий, гоондоо ч бий гэгчээр хаа хаанаа учир байсан биз. Судалгаагаар шинэ хүн хүсч байна, намуудад шүүмжлэлтэй хандаж байна гэсэн мессэж байнга явуулж, энэ тархи угаалт эцэстээ зорилгодоо хүрч бие дааж нэр дэвших сэдэл тэмүүллийг өгчээ. Парламентын сонгууль өгч эхэлснээс хойш эхний хэд хэдэн циклд бие даагчдын тоо харьцангуй цөөхөн, сонгууль тутамд цөөрч байснаа гэнэт сүүлийн хэдэн сонгуульд нэмэгдсээр энэ удаагийнхад огцом өсөв. Энэ удаагийнх шиг тоймгүй олон, эрээвэр хураавар бие даагчдыг харж байсангүй. Бие даан нэр дэвших нь буруу гэсэнгүй. Дэвших эрх нь нээлттэй. Бусад намд ороод нэр дэвших гэхээр хэдхэн хүний бүлэглэл болоод нийгэмд итгэл төрүүлэхээргүй байна. Нэг, хоёр гол тоглогч бусад нь тэрний үгээр, эсвэл дагагчид. Тиймээс гурван ч их хурал дүүргэчихээр олон бие даагчид энэ УИХ-ын сонгуульд нэр дэвшиж байна. Хоёр зуу гаруй хүн нэр дэвшихээ илэрхийлсэн ч замын дундаас хэсэг бусаг нь гарах биз. Зарим нь намаасаа нэр дэвшихгүй бол санал хуваана шүү гэж айлгах санаатай. Нэг хэсэг нь өшөө авалт, гомдол тунирхлаар дэвшиж байна. Мэдээж үлдсэн хэсэг нь боломж бий гэж харсных үзээд алдъя л гэж байгаа хэрэг. Харин тэд гараад ирлээ гэхэд юу хийх вэ. Өнгөрсөн сонгуулиудаар мэр сэр гарч ирсэн бие даагчид олигтой хууль санаачилсан нь цөөхөн. Бодлого боловсруулаад явна гэвэл бүр бүтэхгүй. Үнэхээр бие даагчдад улс орон удирдаад явах чадал чансаа бий юу.Үүнд хариулахын өмнө яагаад дэлхийн улс орнууд нам байгуулж тэр нь дүрэмтэй, хөтөлбөртэй, хуулиар зөвшөөрч сонгуульд ордгийг сайн судалж байж хариулсан дээр байх. Өнгөрсөн сонгуулиудын түүхээс харахад олон нэр дэвшигчтэй үед нэг нам голлож гарч ирээд бусад нь унаад өгдөг. Эсвэл цөөхөн хэдэн суудал авч ирсэн. 2016 оны сонгуулиар ч МАН голлож, 65-уулаа ялсан. Энэ удаагийн сонгуульд голлох нам нь МАН уу, АН уу гэдэг нь намуудын нэр дэвшигчид, үйл ажиллагаанаас тодорно. Аль аль нам нь шинэ залуусыг түлхүү нэр дэвшүүлнэ гэж зарласан. Магадгүй шинэ хүн хэрэгтэй байна гэсэн өнөөх судалгааг ч харгалзсан биз. Бие даагчид бүр олноороо гарч ирээд эрх барьж, улс орон авч явах уу. Та итгэж байна уу. Тийм тохиолдол дэлхийд бий юу. Энэ удаа ч өнөөх л өнгөрсөн сонгуулийн дүнгүүд шиг аль нэг нам голлох маягтай байх болов уу. Яахав, УИХ дахь бие даагчдын тоо одоо байгаагаас жаахан нэмэгдэж болох л юм даа.

Сангийн сайд Ч.Хүрэлбаатар өмнөх парламентын үед сул гишүүн байхдаа Ардчилсан намынхныг их л баалдаг байж билээ. “Эдийн засаг хямралтай, ард түмний амьдрал хүнд үед татвар нэмдэг бодлого дэлхийн хаана ч байхгүй. Татвар нэмнэ гэдэг бол ард түмэн, аж ахуйн нэгжийн халааснаас авна л гэсэн үг” гэж ирээд хуралдаан дээр загнаж харагддаг байв. Одоо тэгээд эдийн засаг хямраагүйдээ саарал жагсаалтад багтаж, Олон улсын валютын сангийн хөтөлбөрт хамрагдаа юу. Одоо тэгээд ард түмний халааснаас энэ олон татварын нэмэгдэл гарахгүй болоо юу. Нэг амаар хоёр өөр юм ярьж, ам ажил зөрдгийн тод жишээ энэ бизээ. Өөр нам эрх барих үед дээрх үгийг хэлж суусан Сангийн сайд өөрийн намыг эрх барих үед төсөв бүрдүүлэхийн тулд хичнээн төрлийн татвар нэмж, ард түмний халааснаас энэ бүхэн гарч байгааг мэдэхийн дээдээр мэдэж байгаа. МАН-ын генсек Д.Амарбаясгалан ч мөн адил 2016 онд “Улсын данс улайсан ч татвар нэмэхгүй” гэж хэлж байж. Гэвч МАН сонгуульд ялалт байгуулж засаг барьж эхэлснээс хойш байнга татвар нэмлээ. Хамгийн сүүлд авто зам ашигласны төлбөр тав дахин нэмэгдлээ. Үүний өмнө есөн төрлийн татвар нэмсэн байдаг. Газар худалдаалах, Ашигт малтмалын лицензийн, хадгаламжийн хүүгийн орлогын, суудлын автомашины, хувь хүний орлогын албан татварын, нийгмийн даатгалын шимтгэлийн, архи, тамхи, импортын шатахууны онцгой албан татваруудыг ээлж дараалан нэмсэн.

2016 оноос хойш эрх баригчид нийт арван төрлийн татварыг нэмсэн байх юм. Татвар нэмлээ гэж шүүмжлэхээр ганц л хариулттай. “Олон улсын валютын сан ингэ” гэсэн л гэдэг. Үнэн хэрэгтээ заавал татвараа нэмж, ард түмнийхээ халаасыг суйл гэж зөвлөдөг ч гэж юу байхав. Арга чарга ол л гэсэн зөвлөмж өгсөн болохоос татвар нэм гэж бүхэл бүтэн улс оронд зааж, тулгаагүй байлтай. Хэрэв тулгалт хийлгэтлээ дор орсон бол эрх баригчдын өөрсдийнх нь л буруу. 1996 онд Ардчилсан хүчнийхэн эрх барьж байх үед мөн л Олон улсын валютын сангийнхантай тулгарсан. Өнөөдүүл зөвлөмж өгсөн. Гэхдээ тэдний зөвлөмжийг эрх баригчид шууд хүлээж аваагүй байдаг. Учир шалтгаанаа ойлгуулж, бид тийм ч ядарчихсан улс биш, өөр гарц боломж хайя гэж үзэж тардаг байсан юм билээ. Тэр үед манай эдийн засаг одоогийнхтой харьцуулахад ямар байсныг эрхбиш мэдэж байгаа биз. Олон улсын валютын сан ч бас нөхцөл байдлыг сонсч тулгалт хийгээд байдаггүй байж. Тэр үед Р.Амаржаргал, Баабар нар “Бид Кени, Конго биш дээ” гэж ирээд л өөрсдийгөө ойлгуулж, тайлбарлаж чадаж. Нөгөө талаасаа Азийн хөгжлийн банк, Дэлхийн банк, Олон улсын валютын сан Монголыг сонсчих юмсан, асуудлыг нь цэгцэлчих юмсан гэдэг яриа хөөрөө өрнөөд ойлголцлын түвшинд хүрч байжээ. АН-ыг засаг барьсны дараа МАН засаг авахдаа яаран мэдэгдэл хийж, эдийн засаг доройтож хүнд байна, данс улайлаа гэсэн улс төр хийж байгаад Олон улсын валютын санг оруулаад ирсэн. Угтаа Олон улсын валютын сангийн тусламжийг аргаа барсан улс авдаг. Улс орнууд болж өгвөл авахгүй юмсан гэж өөр гарц хайдаг. Яагаад гэвэл хөтөлбөрт хамрагдсанаар эдийн засгийн чөлөөтэй бодлого явуулах боломжгүй болгоод нэг хашаанд хашаад, үгээр нь явахаас өөр гарцгүй болгодог. Олон улсын валютын сангаас тусламж хүссэнээр эдийн засаг тэлнэ гэж байдаггүй, яаж сэхээнээс энгийн тасагт шилжих вэ гэдэг л нөхцөл үүсдэг. Одоо үнэхээр ингэж тулгаад байгаа бол Монголд хандах олон улсын байгууллагын хандлага өөрчлөгдсөн, эсвэл тэдэнтэй ойлголцлын түвшинд ярих хэмжээний хүн эрх баригчдад байгаагүй юм байлгүй.

Ямартай ч мөнгө дутаад ирэхээр л ард түмнийхээ халаасыг суйлдаг муу зан сурчихлаа, энэ МАН-ынхан. Жирийн иргэд бид ч унтаад сэрэхдээ айдаг боллоо. Өглөө босоод ирэхэд ямар гээч татвар нэмсэн байгаа бол гэж бодох болов. Ямар даргад нь юу дутаад юугаа нэмэх бол гэж айх боллоо. Үндэсний телевизээр чуулганы хуралдаан харахаас эмээдэг боллоо. Айл болгон татвараа төлж үздэг телевизээрээ байнга татвар нэмсэн тухай үзэх ч бас амаргүй юм. Энэ нам сонгуульд амласныхаа эсрэг юм хийдгийг татвар яаж нэмж байгаагаас харж болно. Угтаа МАН-ын сонгуулийн мөрийн хөтөлбөрт бүх юм эсрэгээрээ байгаа. Татварын талаар бүхэл бүтэн бүлэг бий. Татвар нэмэхгүй, шинээр татвар бий болгохгүй гэж тодоос тод биччихсэн. Тэр ч бүү хэл зарим төрлийн татварыг бууруулах бодлого баримтална гэж тэд амалсан. Булзах аргагүй. Ингэж ард түмнийг хуурч худал хэлж, Засгийн эрх авсан намыг шүүхэд өгч татан буулгах цаг болж. Хуулинд төрийн эрхийг хууль бусаар авахыг санаархах тухайд заалт бий. Ард түмэнд худлаа амладаг намыг хууль бусаар төрийн эрх авах гэсэн зүйл ангид хамааруулдаг болмоор байна. Ингэж хариуцлага тооцдог болъё. Сонгуулиас сонгуульд худлаа амлалт өгч гарч ирсэн хойноо яг тэрнийхээ эсрэг үйлдэл хийгээд байвал энэ улс орон яаж өөдлөх билээ. Ард түмний сонгуулиар өгсөн санал ямар үнэ цэнтэй болох билээ.

Намуудыг хариуцлагатай болгоё. Хар ярианы хэлээр худал ярихыг “чихэн дээр цэцэг ургуулах” гэдэг. Тэд бидний чихэн дээр цэцэг ургуулж, бид тэрэнд нь итгэж олон жил боллоо. Юу амлах, юу амлахгүйгээ намууд мэддэг болж, худал амлахгүй болгохын тулд хуулинд тусгамаар байна. Сонгуульд оролцохдоо МАН-ын удирдлага “Мөрийн хөтөлбөрийн үг, өгүүлбэр бүхэн үнэн бодитой, зорилго, зорилт цэгцтэй, үр дүн өгөөжтэй, түмэн олны бодол сэтгэл шингэсэн тулхтай баримт бичиг болсон” гэж байлаа. Харамсалтай нь үнэн бодитойг нь олж харсангүй. Засгийн газраа дангаар бүрдүүлж, УИХ-д 65-уулаа суух боломжийг ард түмэн тэдэнд олгосон ч тэд итгэлийг минь хөсөрдүүллээ. Хоорондоо талцаж, засгаа татан унагааж, татвар нэмэхээс өөр шийдэл үгүй эрх баригч МАН-ыг эхний ээлжинд шүүхэд өгөх хэрэгтэй.

Америк, Хятад хоёр улс 25 хувийн импортын татвараас болж худалдааны дайндаа тулж, одоо ч үргэлжилж байна. Харин манай ард түмэн эрх баригчдынхаа явуургүй, дээрэнгүй бодлогыг хүлцэнгүй тэвчсээр, 20-200 гаруй хувь нэмэгдсэн татварынхаа дороос өндийх тэнхэлгүй хүлцэнгүй байх юм. Унтаад сэрэхдээ айдаг айдсаасаа салахын төлөө худал амлагч, ЖДҮ-ийн хулгайч, хүчирхийлэгч, 60 тэрбумын хуйвалдаанчдын эсрэг 2020 оны сонгуулиар эрх баригчдад дүнгээ тавьцгаая.

Ж.Батзандан гишүүн өнгөрсөн долоо хоногт мэдээлэл хийж олныг шуугиуллаа. “Манай Засгийн газрынхан цахим казино ажиллуулах туршилт хийсэн. Энэ талаараа өмнөд хөршийн холбогдох хүмүүстэй уулзсан” гэж ярилаа. Тэр уулзалт болсон газрыг хоног өдөртэй нь хэлнэ лээ. Бас энэ асуудлаас болж нэр бүхий хүмүүс хоригдож байгаа талаар ч мэдээлсэн. Түүний хэлсэн үг үнэхээр үнэн үү,эсвэл ахыгаа өмгөөлөх гэж ийм юм яривуу. Түүний ахыг Хөх хотод визний наймаа хийж байна. Монголд олон зуугаараа орж ирсэн хятад залуусын визийг гишүүн Ж.Батзандангийн ахыг олгосон байж болзошгүй талаарх мэдээлэл хэвлэл мэдээлэл, нийтийн сүлжээнд тарсан билээ. Тиймээс ахыгаа өмгөөлөх гэж ийн ярьсан байх гэх хардалт бий. Хэрэв гишүүн Ж.Батзандан үнэн ярьсан бол энэ үнэхээр аймшигтай хэрэг юм. Засгийн газар ард түмнээ арай дэндүү доромжилж, тохуурхсан юм боллоо. Бүр цаашилбал, Монгол Улсын Засгийн газар улсынхаа эсрэг гэмт хэрэг хийсэн болж таарах нь.

Өөрснөө найман зуун хятад оруулчихаад бүхэл бүтэн жүжиг тавьж, цагдаа явуулж, хэрийн юманд ил гарч байгаагүй тагнуулынхан нь мэдээлэл хийж, сайн ажиллаж байгаа мэт дүр эсгэсэн бол монголчууд биднийг үнэхээр доромжилж, Засгийн газар булайгаа чирсэн хэрэг юм. Юу болсон тухай эргэн саная. Шадар сайд Ө.Энхтүвшин “Аюулгүй байдлын байнгын хороо чөлөөт бүсийн асуудлыг хэлэлцэж өгөхгүй байна” гэж уйлан дуугараад гүйгээд байсан.

Т.Аюурсайхан гишүүн гэдийгээд, О.Баасанхүү гишүүн бухимдаад “Чөлөөт бүс нэрийдлээр хятад иргэдийг гуч хоног визгүй зорчуулах гэлээ” гэж шүүмжлээд сүйд болсон. Дараа нь УИХ-ын дарга Г.Занданшатар жишүү харж суучихаад “Хэлэлцэх асуудлын жагсаалтад ороогүй учраас хэлэлцэхгүй”гэв. УИХ-ын хуралдаан дээр Төсвийн хоригийн асуудал ярьж байхад Шадар сайд картаа сугалж, Засгийн газрын давхар дээлтэй гишүүдийг бас картаа авахыг уриалсан. Ингэж бойкотолсноосоо болж Ёс зүйн дэд хороогоор Ө.Энхтүвшинг хэлэлцэх асуудал хүртэл босч ирсэн. Иймдээ тултлаа, ёс зүйгээ хэлэлцүүлтэл УИХ-ыг бойкотлох хэмжээнд хүрэх ямар эрх ашиг түүнд байсан юм бол. Г.Занданшатар, Т.Аюурсайхан гээд МАН-ын залуучууд үнэхээр өвөгцүүлийгээ өөрсдийнхөө эрх ашгийн төлөө чичрээд байна гэж дургүйцэн саад болж гэж бодож болохоор байгаа юм. Ж.Батзандангийн ярьсныг эд нар ч мэдэж байсан болохоор Ө.Энхтүвшингийн зүтгүүлээд байгаа хуулийн төслийг дэмжихгүй, Засгийн газрын санасны зоргоор УИХ хөдөлдөггүй гэдгийг харуулсан хэрэг үү.

Ж.Батзандангийн ярьсанд нэг зүйл эргэлзээ төрүүлсэн. Тэрээр мэдээлэл хийхдээ хэн гэдэг хоёр сайд цахим казино байгуулахаар ярьж, энэ бүх асуудал үүссэн талаар нэртэй устай нь хэлнэ гэчихээд хэлээгүй. Сүүлдээ хэргийн эзэн хоёр даргын нэрийг “Зарлахаар бодож байна” гэсэн бөөрөнхий үгээр ам тагласан. Зарлана гэж мэдээлэл хийчихээд зарлахаар бодож байна гэж нэг суурин дээр хоёр өөр юм хэлсэн нь түүнд эргэлзэх шалтгаан байлаа. Нөгөөх нь мэдээж төрсөн ахынх нь асуудал. Үнэхээр улсынхаа эрх ашгийн эсрэг үйлдэл хийсэн албан тушаалтан байгаа бол тэднийг яагаад зарласангүй вэ.

Манайд орж ирсэн өнөөх найман зуун хятад иргэн Камбожид ажиллаж байсан бөгөөд тус улс цахим луйвар гэдгийг нь мэдээд улсаасаа гаргасан гэж Ж.Батзандан гишүүн мөн хэлж байсан. Үнэхээр Ж.Батзандангийн хэлсэнчлэн ийм явдал болсон нь үнэн бол шадар сайд Ө.Энхтүвшин дэндүү увайгүй байна. Болсон үйл явдлаас харахад Ө.Энхтүвшин яахаас буцахгүй хүн юм байна. Хувийн эрх ашгийн төлөө хэнийг ч золиослохоос буцахгүй хүн гэдэг нь ойлгомжтой харагдана. Энэ хүмүүсийн хэн нь худал хэлсэн юм бол. Ахыгаа аврахын төлөө юу ч хэлж магадгүй гэж “зоригт” дүү Ж.Батзандан худал хэлэв үү. Тэр хувийн ашгийн төлөө замбараагүй виз олгож, төрсөн ахыгаа ялаас мултлахын тулд юу ч хамаагүй ярьж, хэнийг ч хамаагүй гүтгэсэн болж таарах нь. Хэрэв тэр худал хэлсэн бол цаашлаад Хятад, Монголын харилцаа, Монгол Улсын нэр хүнд яах билээ.Монгол Усын Засгийн газар Ц.Батзандангийн хэлсэнчлэн үйлдэл хийсэн бол дэлхийгээр нэг шившгээ тарилаа л даа. Дотооддоо ард түмнээ молигоддог байснаа хил давж хүний хүүхдүүдийг молигодож эхэлсэн болж таарлаа.

Болсон үйл явдал нэг иймэрхүү. Одоо бидэнд нэг эргэлзээ үлдлээ. Гишүүн Ж.Батзандан, Монгол Улсын Засгийн газрын аль нь үнэн яриад байна. Алинд нь итгэх юм бэ.

Хэрэв Ж.Батзандангийн үнэн бол Засгийн газар өөрсдийн эрх ашгийн төлөө цахим казиногийн туршилт нэрээр 800 хятад залуугийн хувь заяагаар тоглож байсан юм биш үү. Зохион байгуулалттай юм хийгээд, өөрсдөө авчраад, ирэхээр нь зориуд баривчлаад Хятадад тушаагаад. Өнөөдүүл нь очоод бас ял авах юм билээ. Эхний мэдээллээр нутаг буцсан хятад залуус Наньжин хотод хоригдохоор болсон байна. Тэд ч бас хүн шүү дээ. Манай улсын шуналтай дарга нарын тоглоом тохуу биш шүү дээ.

Хэрэв Засгийн газар ийм зохион байгуулалттай юм хийсэн бол Засгийн газрын хийсэн бүх зүйлд үнэмших хэрэг алга. Юу ч гэж жүжиглэж болохоор байна. Юу хийж, яаж ард түмнээ доромжилж байсан бол. Бид тэр жүжгийг нь үздэг үзэгчид болж таарлаа. Засгийн газар нь хачирхалтай наймаа үсэргэж, хачин тохироо хийж, тэрийгээ өөрсдөө илрүүлж тоглодог булайгаа чирсэн улс үндэстэн ер нь манайхаас өөр байна уу. Ж.Батзандан гишүүний ярьсан мэдээлэл шиг юм болбол хууль дээдэлдэг оронд нийтээрээ хэлэлцээд буруу зөв нь тодроод Засгийн газар нь огцорчихсон, танхимын гишүүд нь очдог газартаа оччихсон байгаа.

Д.Жаргалсайханы “De facto” нэвтрүүлэгт Баабар ярилцлага өгөв. Баабар нэг зүйлд гайхаж байгаагаа хэлж байна. “Олон түмнээс оноо цуглуулахын тулд, үр уршгийг нь бодохгүйгээр популизм хийж байгаа улсуудыг сонгохгүй байж болно. Хувийн хэвшлийнхэн Монголын үндэсний нийт үйлдвэрлэлийн 80 хувийг хийдэг байлаа, сүүлийн үед төр баяжаад улсын юм олдоод л арай багассан байх л даа. Хувийн хэвшлийнхэн бүгдийг тэжээдэг шүү дээ.Гэтэл нөгөөдүүл нь өөрсдийг нь хорлоод бизнесийг нь явуулдаггүй. Тэгэхээр бизнес хийж байгаа хүмүүс мөнгөө нийлүүлж байгаад ч хамаагүй энэ нөхдүүдийг гаргахгүй байж болдоггүй юм уу. Энэ хүнийг битгий сонгоорой гээд тэмцэж болно. Оюу толгойд гэхэд л шууд хамтран ажилладаг гурван зуу гаруй компани байлаа. Туслан гүйцэтгэдэг 1200 гаруй компани байлаа. Тэнд хэдэн мянган хүн ажиллаж байлаа. Бүгд ажилгүй болсон. Хэдэн өвчтэй юмнаас болоод. Одоо тэр ажилгүй болсон улсууд яагаад юу ч хэлдэггүй юм. Цөмөөрөө нэгдээд яагаад жагсаалаа хийдэггүй юм” гэж Баабар ярина лээ. Хэдэн өвчтэй юмнууд гэдэг нь өнөөх популистуудыг хэлээд байгаа юм.

Тэд бүтээн байгуулалтын эсрэг зохион байгуулалттай, захиалгат ажиллагаа явуулж, хуурамч айдас бий болгож байдаг популистуудыг сонгуу­лиар гаргахгүй байж яагаад болохгүй гэж. Улстөрчдийг сонгох эрх нь бидэнд бий. Сонгож болсон юм сонгохгүй байж бас болно. Тэднийг дахин сонгуулахгүйн тулд бизнес эрхлэгчид хамтарч болно. Популизмын хор уршгийг нийгэмд ойлгуулахад тэд идэвх санаачилга гаргаж болно.

Нэрт нийтлэлч, сэтгэгч, Монголын оюун санааны удирдагчдын нэг Баабар энэ тухай маш зөв санаа хэлэв. Тэрээр популизм цаашилсаар дээрэм, луйвар болж байгааг, популистуудыг луйварчид гэж нэрлэж болохыг хэлэв.

Сүүлийн хорин жил Монголын нийгэм социалистч биш, капиталистч биш, юу нь мэдэгдэхгүй, дороо дэвхцсэн нийгэм болсон. Улстөрчид нь бүгд социализм байгуулах тухай ярьж эхлэв. Амнаас нь үг унавал социализмын үеийн жишээ татаж, дурсан санагалзах болов. Тэд баян хүнийг үнэн голоосоо үзэн ядна. Мөнгөтэй хөрөнгөтэй хүн байвал муусайн баячууд гээд өрөөсөн нүдээрээ харахгүй муулцгаана. Баян хүнийг гэмт хэрэгтэн, луйварчин, хулгайч гэлцэнэ. Нийгмээрээ үүнийг нь хошууран дагаж баян хүнийг үзэн ядах сэтгэлгээ тогтчихлоо. Гэтэл үнэндээ нийгмийг хөдөлгөж байдаг зүйл нь мөнгө. Капиталист нийгэмд мөнгө л бүхний хөдөлгүүр, хөдөлгөгч хүчин зүйл залуур нь байдаг. Тиймээс нийгмийн залах залуур удирдах жолоог бизнес эрхлэгч, мөнгө хийж баялаг бүтээгчдийн гарт атгуулах ёстой юм. Мөн чанартаа жинхэнэ луйварчид, уул овоо шиг том саад бол популистууд өөрсдөө юм.

Эхэндээ тэд баячуудыг муулж, үзэн ядах сэтгэлгээг дэвэргэж байсан бол яваандаа баячуудын хөрөнгийг хураах тухай ярих болж, хөрөнгийг нь хурааж аваад юу юугүй нийгэмчилье гээд байх болов. Үүнд улстөрчид бизнесийнхний зоригтой шийдмэг алхам чухал. Манай улстөрчдөд ч ямар юмны тийм зориг байх билээ. Тэдэнд ийм зориг дутдаг, айдаг. Хэрэв баячуудыг магтвал хамтрагч нь гээд буруудна. Популистуудыг муулж, яриад байгаагийнх нь эсрэг үйлдэл хийвэл тэднийг таалаад байгаа ард түмэн сонгуулиар өөрсдийнх нь эсрэг саналаа өгнө гэж айдаг. Угтаа тэр айлгаад ичээгээд байгаа зүйлээ нэг удаа хойш нь тавиад зоригтой шийдвэртэй алхам хийвэл эдийн засгийн үр ашиг гардаг. Хэн нэгэн, хэсэг бүлэг хүмүүс дургүйцэж байсан ч түүнийг нь сөрж, нарийн царигаа тавьж, нүүрсээ зөө л дөө. Зарим нь ямар учиртайг нь ч мэдэхгүй, өргөн цариг тавих сонирхолтой, магадгүй даалгавартай хүмүүсийн пиар гээчид автаад л Монгол Улсын тусгаар тогтнол байхгүй болох нь гээд айчихаж байгаа юм. Айлгая гэвэл амархан. Арын уулны сүүдрийг мангас гээд барин тавин цуу тараахад итгэдэг л байхгүй юу. Популистууд Монголд бүтээн байгуулалт бий болгох оролдлого болгонд ийм айдсыг ард түмэнд суулгаж эхэлдэг. Энэ айдас дээр нь дөрөөлөн өөрсдийн санаснаа гүйцэлдүүлж, авран хамгаалагчийн дүрээр тодордог. Ард иргэд аврагч тэнгэр нь популистуудыг гэж ойлгоод бүтээн байгуулах гэж байгаа нөхдийг бол чөтгөр шулам гэж бодож эхэлдэг. Үр дүнд нь Монголд нэг ч бүтээн байгуулалт байхгүй үлдэж байгаа. Сүүлийн үед популистуудын тоглоомын хөзөр нь Ноён уул, Гацууртын орд, уул уурхай, төмөр зам, уран, нефтийн үйлдвэр, тавдугаар цахилгаан станц болоод байна. Эднийг бий болговол Монгол хөгжинө, эднийг үйл ажиллагаанд оруулбал монгол хүн баян болно. Гэтэл үгүй. Ээлж дараатай зохион байгуулалттай энэ бүгдийг тэд эсэргүүцэж байна. Энэ хэдэн жил бүтээх гэж санаачилсан болгон популистуудыг ард түмнийг төрийн өмнөөс турхируулж, тархи угаах ажилтай болж. Ихэнхэд нь эх орондоо хайртай болж таалагдав. Цаана нь Монгол Улс, иргэд ньл хохирлоо. Хамгийн сүүлийн жишээ. Эгийн голын усан цахилгаан станц. Хичнээн ч жил яриад явахгүй байсан ажил овоо дорвитой яваад эхэлмэгц зээл авч босгох гэлээ, өрөнд унагах нь гэжэсэргүүцээд эхэллээ. Монголд ер нь юу ч босгож бүтээж болохгүй юм байна, тэднийхээр бол.

Эсэргүүцсэн бүхэн баатар болж, бүтээн байгуулах гэсэн бүхэн дайсан болж байна. Нефть цахилгаан хараат биш болчихвол улс орны тусгаар тогтнолд хэрэгтэй бус уу. Үнэн хэрэгтээ бүх зүйл эсрэгээрээ байгаа шүү. Дээрх бүтээн байгуулалтыг эхлүүлэх гэж, бүтээх гэж яваа нь эх оронч, харин эсэргүүцэгчид бол гадны гар хөл бологсод гэж харахаар байна. Монголыг ядуу буурай байлгах гэсэн гадны бодлого, нефть цахилгаанаар хараат байлгах гэсэн үйл явцл яваад байна. Гэтэл манай улстөрчид гэх нөхөд энэ яриад байгаа популистуудыг ард түмэн дэмжиж байгаа учир тэдэнд таалагдахын тулд аясаар нь л намираад байдаг.

Дахин сонгогдохгүй байхаас айж байгаа болохоос улс орон хөгжихгүй болчих вий гэдгээс айхаа байж. Хамгийн амар хялбараар нь улс орны хамаг ачааг нуруун дээрээ үүрч яваа хувийн хэвшлийнхний эздийг шоронд явуулж, хөрөнгийг нь тарааж өгөх л дутуу байна. Энэ нь улс орон амиа хорлож байгаагаас ялгаа алга. Ингэж популизм хийдэг улстөрч нэртэй хорлон сүйтгэгчдээсээ Монголын төр салах хэрэгтэй. Капитализмын замыг бид нэгэнт сонгосон. Ухрах зам үгүй. Баабарын хэлдгээр аль нэг нам гэж хуваагдахгүй, хувийн хэвшлийнхэн нэгдэх хэрэгтэй. Ингэж эрчимтэй, шийдвэртэй арга хэмжээ авч ийм нөхдүүдийг Монголын төрд гаргахгүй байх нь улсын хөгжилд хэрэгтэй юм.

Бид социализмаар явж үзсэн. Бүтэшгүй нь гэдэг нь олон жил батлагдаад түүнээс өөр замыг сонгосон. Нэгэнт сонгосон капитализмаа жинхэнэ утгаар нь бий болгоё. Капитализмаар явж байгаагазрын диваажин, түмний мөрөөдөл Америкт баруун зүүн эргийг холбосон төмөр замыг цусан мөр татуулан байж босгосон. Улс төрийн эр зориг гаргаж байж Монгол хөгжинө. Америкийн ирээдүйг популистууд биш хэдхэн бизнесмэн л бий болгосон. Тэд хамтарч, өрсөлдөж, зорилгодоо хүрэх гэж тэмүүлсэн. Мэдээж саад тотгор, асар их бэрхшээлтэй тулгарсан. Эрсдэл ч их гарсан. Тэр эрсдэл нь нийгэмд учруулах хохирол нь бага, ашиг нь асар их байдаг. Америкт дэлхийд байхгүй том цахилгаан станц барихад дал гаруй хүн нас барж байж. Гэвч Америкийг тэр чигт нь цахилгаанаар хангаж чадах бүтээн байгуулалтыг хийж чадсан. Тухайн үед популистууд байж л байсан. Дээрх бүтээн байгуулалтад хохирол учруулж саад болж байсан. Тухайн үед компаниудыг төр нь дэмжсэн. Хэрэв популистуудын үгэнд орсон бол Америк ийм баян улс байж чадахгүй. Популистууд нийгэмд таалагдаж л байвал маргааш өвөл болоод хүн үхэх нь бидний хариуцлага хүлээх асуудал биш, төр хариуцлага хүлээнэ гэсэн сэтгэхүйгээр ханддаг. Тэд иргэд зовоод эхэлбэл нэр алдар олдог. Тэдний сэтгэхүйгээр дураараа тоглодог. Энэ нөхдийг дараа сонгуульд гаргаж ирэхгүй байя. Алс он жилүүдтэй үлдсэн социализмыг мөн бүрэн орхиё. Социализм, популизмаасаа салах улс төрийн зоримог алхам хийж байж л Монгол хөгжинө.

М.СҮЛД