Author: ДАВХАРДАВААГИЙН ГАНСАРУУЛ

Б.Долгион: Гавьяат цол авахаар сонин мэдрэмж төрдөг юм байна

ӨДРИЙН СОНИНЫ АРХИВААС…………………….

Урлагийн гавьяат зүтгэлтэн Балчинжавын Долгионтой ярилцлаа.

-Түүхт ойнууд давхацсан баяр наадмаар төрөөсөө урлагийн гавьяат зүтгэлтэн хэмээх том цол хүртлээ. Нийт уншигчдынхаа өмнөөс танд баяр хүргэе?

-Баярлалаа. “Өдрийн сонин”-ы уншигчдад бас баяр хүргэе.

-Долгион гэдэг нэр Монголын рок поп урлагтай үргэлж хамт хэлэгдэж, цуг ирсэн. Хүүхэд байхдаа “Долгион” гэж хамтлаг байдаг юм болов уу гэж хүртэл боддог байсан шүү?

-Сониноос “Долгион” гэж хамтлаг байсан. Хилийн цэргийн хамтлаг. Их сайн хамтлаг байсан шүү.

-Монголын рок попын алтан үеийн хамтлагуудтай таны нэр зайлшгүй холбогддог?

-Баярлалаа. Яагаад гэвэл Монголын рок поп урлаг рок поп гэдэг томъёоллоор, орчин цагийн хөгжмийн утгаар нь яах аргагүй миний үеийнхэн анх бий болгосон гэж хэлж болно. Миний унаган найз, “Соёл-Эрдэнэ”-ийн Галсанбат агсан бол Монголын рок попын анхны гавьяат шүү дээ. Монголын төр анх удаа гитарчинд гавьяат цолоо өгсөн юм. Галсанбат маань хэдийгээр бидэнтэйгээ байхгүй ч гэсэн тэнгэрээс харж байдаг гэдэгт итгэдэг. Найз маань булган сүүлтэй юм байна. Манай рок попын гэр бүлд гавьяат цолтнууд олон, өнөр болж байна. Одоогоор тэдний хамгийн отгон нь би боллоо. Тийм учраас миний үеийн хамтлагуудад тоглож, зүтгэж байгаа бид хэд биш, монголчууд, ард түмэн, рок поп урлагийг сонирхдог залуучууд, үе үеийнхэн маань мэдэж, хайрлаж, хүндэлж явдгийн нэг илэрхийлэл нь сая надад шагнал өгсөн явдал боллоо гэж ойлгож байна. Бидний үеийнхэн ерөнхийдөө ахмад үе рүүгээ орох гэж байна. Гэхдээ бидний дээд талд алтан үеийнхэн, рок попын үндсийг тавьсан хүмүүс минь байгаагүй бол бид нар яаж байх вэ. 1990-ээд оны, залуу үеийн төлөөлөл болсон та нарын үеийнхэн биднийг ойлгож, мэдэж, сонсч явдагт баярлах ёстой болов уу. Сая шагнал авахад залуучууд баяр их хүргэх юм. Энэ юу гэсэн үг вэ гэхээр рок поп залуу үеийн урлаг юм. Тийм болохоор бас их баярлаж байх шиг байна. Энэ шагнал бол рок попынхонд урам хайрласан ээлжит баяр гэж ойлгож байна.

-Тухайн үеийн эстрад, рок поп урлагийн нэг чухал хэсэг нь пянз байж. Энэ үг яалтгүй Монголын 1970, 1980-аад оны эстрадынхны тодотгол нь байсан юм шиг ээ. Пянз гэхээр та нарын үе л сэтгэлд буугаад байдаг юм?

-Рок поп урлаг нь өөрөө пянзтай яах аргагүй холбоотой. Яагаад гэвэл гитар тоглоод дуулна. Түүнийгээ тухайн явцуу хүрээндээ сонсгохоос гадна цаашаа олон хүнд хүргэхийг боддог ийм урлаг. Нөгөөдүүл нь ч сонсохыг хүсдэг, харилцан бие биетэйгээ шүтэлцдэгээс ямар нэгэн техникийн хэрэгслээр харилцан хүргэхийн тулд явсаар өнөөдөр CD, интернэт, Iphone, Ipod боллоо. Бидний хүүхэд байхад удаан тоглогч пянз гэж байлаа. Тэр пянзаар рокн роллийн хаана Эльвис Преслей, “Битлз”-ийн дуу хуур тэр үеийн дэлхийн залуучуудын толгой тархийг эзэмдэж, маш том шуурга болсон. “Битлз”-ийн тэр дөрвөн залуу дэлхийг донсолгосон. Нэг гариг, ертөнц дээр байгаа болохоор тэр салхи шуурга Монголыг тойроогүй.

Галсанбатын том ах Галсанбаяр ЗХУ-ын Одессей хотноо сурдаг байлаа. Тэр хот далайн боомт учраас орон орны усан цэргүүд пянз зөөдөг байсан. Пянз Монголд орж ирсэн нэг суваг нь тэр үеийн оюутнууд юм.

Галсанбаяр ах бид нарыг суулгаж байгаад “Битлз”-ийн дууг пянзаар сонсгосон. Ингэж л бид “Битлз” гэдэг пянзтай танилцаж байсан. Түүнээс өмнө сонгодог, дуурийн дуучдын пянзнууд гэрт маань байдаг л байсан.

Тэр үед энд тэндгүй пянз тархаж байсан. Рок поп нэгэн зэрэг бий болсон. 40, 50 мянгатын давхар, орцтой байрууд ашиглалтад орж нүүдэлчин монголчууд тэнд орсон. Тэгэхэд л монголчууд орц гэдэг юмтай болж, тэнд хүүхдүүд нь тоглож нааддаг, гитар тоглож, дуу хуураа бие биендээ сонирхуулдаг байв. Ийм үед Монголын рок попын нэгэн үе нь явсан. Тэр үе дотор нь би бас явсан гэдгээрээ гэрч нь юм. Монголын орчин цагийн хөгжим орцны хөгжмөөс яах аргагүй үүсэлтэй, холбоотой. Орцны хөгжмийг өнөөдөр зарим хүмүүс үгүйсгэдэг. Тэрийг үгүйсгэж болохгүй юм. Тэгэхэд бас л хөгжим явж байсан. Олон нийтийн өмнө дуулж болдоггүй, хаалттай хориотой дуунуудаа орцонд л дуулдаг байлаа. Нэг ёсондоо орц нь Соёлын төв байж. Тэнд хүүхэд залуус цуглаж хөгжим, мэдээлэл хуваалцдаг, солилцдог байсан. Орцны урлаг буюу баруунд underground гэж байдаг. Тэр урлаг маань явсаар байгаад орчин цагийн рок попын урлаг болчихлоо. Олон мөчир салаа, хэв маягаараа хуваагдаад байж байна.

-Монголын анхны эстрад рок, поп дуу гэвэл?

-Тухайн үеийн соёлын яам, удирдлагууд албан ёсоор “Битлз” маягийн хамтлаг байгуулсан нь “Соёл-Эрдэнэ”. “Соёл-Эрдэнэ”-ээс рок поп албан ёсоор эхэлж байсан түүхтэй. Дуу гэж ярихгүй, хэнээс эхэлсэн бэ гэвэл “Соёл-Эрдэнэ”-ээс гэнэ.

-Та нарын үеийн хамтлаг дуучдыг одоо ч ард түмэн хүндэлсээр, дууг нь сонссоор байдаг. Та бүхнийг өнөөдөр хүртэл ард түмэн мартаагүй нь рок попын анхдагчид гэдгээр тань уу, эсвэл дуунуудад тийм шид байна уу?

-Аль алинд нь байна. Ер нь бол урлаг хожим хойно нь үнэлэгдэж, томъёологдож явдаг. Би өөрөө дуу зохиож, оролддог хүний хувьд ярихад дээр үед, алтан үеийн хөгжмийн бурхад маань үнэхээр аугаа байжээ. Тэр үед дууг Л.Мөрдорж, С.Гончигсумлаа, Г.Бирваа, Б.Дамдинсүрэн, Д.Лувсаншарав гээд л хуучны мундаг хүмүүс баталдаг байсан. Эд нар чинь шаардлага их өндөр тавьдаг байж. Намайг анх дууны горманийг өөрчлөх гэж завсрын өнгө оруулах гэхэд минь хорьсныг нь эргээд бодоход буруу юм биш байжээ. Монголын таван эгшиг, Азийн аялгуугаа хадгал гэсэн хатуу шаардлага тавьдаг байж. Тийм болохоор монгол хүнд, чихэнд чимэгтэй сонсогддог дуунууд нь мөнх байдаг. Ингэж бас тайлбарлаж болно. 1990 онд ардчилал эрх чөлөө бий болсноор нэг сайхан бүтэн амьсгалах уур амьсгалтай болж хүн бүр дуулж хуурдах, зохиох эрх нь нээлттэй болонгуут бүгд л дуу зохионо гэж байхгүй л байхгүй юу. Үүнээс болж өнөөдөр зарим дуу урт наслахгүй байгаа.

Өөрөөр хэлбэл үе үеэрээ үнэ цэнэтэй явдаг урлаг шүү дээ. Рок поп маань залуу үеийн, мөнхийнх. Бидний үеийн дуунууд яваад байдагтай адил 1990, 2000-аад оны дуунууд ч мөнхрөх л болно шүү дээ.

-Та шагналаа долдугаар сарын 10-ны өглөө төрийн тэргүүнээс авсан. Наадамтай давхацсан шагнал авсан мөч үгээр хэлэхийн аргагүй сайхан байсан байх шүү?

-Би ер нь энэ тухай бодож байгаагүй юм байна. Найзууд маань гавьяат, ардын жүжигчин, төрийн шагнал авахад ордны гадна очоод л, тосоод л, цэцэг өгдөг байсан. Гэтэл өөрөө авсан чинь бас их сонин мэдрэмж төрдөг юм байна. Намайг төрийн хар хүн гэж хэлж болно. Төрийн төлөө боож үхдэг оготнуудынх нь нэг нь би. Тийм учраас төрт ёсоо хүндэлдэг. Монгол хүн учраас Монголын уламжлал, ёс, ард түмний амьдрал, бичигдээгүй хуулийг нь дагах ёстой. Төр надад, хүүдээ ийм том шагнал хайрлаж байгаа гэдгийг бодоод, тэр том танхимд Ерөнхийлөгчтэй гар бариад, тэмдгийг нь зүүхэд хүн аргагүй баярладаг юм билээ.

Тэгээд би юу бодсон гэхээр монголчууд бид нар нэгэнт л ийм ёс дэг жаяг байдаг, байгаа учраас төрт ёсоо хүндэлж, хайрлаж тэр ёсоор нь хандах ёстой юм байна. Тийм учраас сүртэй байсан, надад. Би одонгоо аваад, цэцэг барьчихсан, Чингэсийн хөшөөний хажуугаар бууж ирэхэд талбайн тал нь хүнээр дүүрчихсэн байсан. Бүгд уухайлахад аягүй сонин санагдсан. Би хэр баргийн юманд сандардаггүй. Телевизээр өдөр болгон л гарч байдаг, ард түмний дунд л явж байдаг ч тэгж сандарч байсангүй (инээв). Ямар сайндаа буруу шатаар нь буух гэж бүдэрч унахаа шахаж байхав дээ. Тэр миний сандарч, догдолж байгаагийн л илрэл. Тийм болохоор энэ бол айхавтар гоё юм байдаг юм байна гэдгийг ойлгосон.

-Наадмаар тэгвэл хөл хөөр ихтэй байж дээ?

-Тэр өдрүүдэд миний гар утас шатаж байсан гэж хэлж болно. Би чинь сая өөрийг минь олон хүн таньдаг юм байна, мэддэг юм байна гэдгийг бүр онцгой ойлголоо. Над руу хөдөө орон нутаг, миний таньдаггүй хүмүүс хүртэл яриад “Та бол мундаг шүү” гээд л. Надад их сайхан санагдсан. Сая би өөрөө өөрийгөө дахин шинээр нээлээ шүү дээ. Тийм л юм боллоо. Их сонин мэдрэмж төрдөг юм байна. Фото аппаратууд түм бумаараа гялс, гялсхийгээд л. Хүн ер нь баярлахгүй байна гэж байдаг юм уу. Их баярласан, догдолсон. Би чинь нэлээд л их юм үзсэн хүн. Төрт ёсны тэр гоё уур амьсгалыг сая л анх мэдэрлээ.

-Төрсөн дүүтэйгээ урлагт, нэг салбарт зэрэгцээд, хамтдаа зүтгээд явахад ямар байдаг вэ?

-Би сэтгэгдлээ хуваалцмаар байна. Ангирмаа бид хоёрын аав Ч.Балчинжав гэж хүн байсан. Суу билэгтэй, авьяастай, сайхан дуулдаг, хуурддаг, шүлэг бичдэг, орчуулга хийдэг олон нийтийн зүтгэлтэн байсан. Хуучны, улс төрийн хэлмэгдэл гээд дэмий юм байдаг байлаа шүү дээ. Аав маань тийм асуудлаар ороод уран бүтээл туурвих талаасаа хаагдаж байсан. Тэгээд энэ хорвоогоос “Алтан гадас” одон ч авч чадалгүй хальсан даа.

Энэ жил миний дүү Б.Ангирмаа Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдоржоос “Алтан гадас” одон авлаа, би сая гавьяат цолыг нь авав. Тэгээд би бодож байсан юм. Аавынхаа авч чадаагүй шагналыг нь бид хоёр авч байгаа юм байна даа гэж. Хамгийн нандинаар хэлэхэд ийм сэтгэгдэл төрсөн. Урлагийн салбарт бол миний дүү танигдчихсан, олны танил хүн. Тэр өчүүхэн жаахан авьяасыг аав ээж минь бидэнд өгөөгүйсэн бол юу гэж бид хоёр ингэж шагнал авах вэ дээ гэдэг ийм энгийн боловчиг хамгийн хялбар ойлгохуйц сэтгэгдэл, мэдрэмж төрсөн.

-Б.Ангирмаагийн зан байдлын талаар хүмүүс ярихдаа тантай харьцуулах их дуртай байдаг юм.

-Миний дүү их хэрсүү. Багадаа өнчирсөн болохоор тусгаар тогтносон, хэнээс ч шалтгаалахгүй, автахгүй тийм зан чанартай. Дүүгээс минь хүмүүс эмээдэг тал байдаг юм билээ (инээв). Миний дүү хатуу. Их шулуун шударга болохоор зарим талаараа хүмүүсийг үргээдэг тал бий. Тийм ч учраас “Киви” хамтлаг ийм амжилттай ч явдаг байх. Би чинь дүүгээ хэр баргийн юман дээр магтдаггүй. Өөрийнх нь дэргэд ийм юм ярьдаггүй. Ерөнхийдөө чанга талдаа ах нь байдаг. Надаас ч эмээдэг. Гэхдээ хараад байхад продюссерыг жинхэнэ утгаар нь хийж чадаж байгаа. Хүнд хараалган зүхүүлэн байгаа ч гэсэн тэр хамтлаг амжилттай явж, үлгэр жишээ болж байна.

Яг тулаад харьцвал дүү минь зөөлөн сайхан сэтгэлтэй. Ахынхаа төлөө дүү ямар сэтгэлтэй байдаг вэ. Яг л тийм байдаг юм. Сая надад гавьяат цол олгох талаар хөөцөлдөхөд их үүрэг гүйцэтгэсэн юм билээ. Би өөрийгөө ийм шагнал авах гэж байгаагаа ерөөсөө мэдээгүй. Дүүгийн хувьд ахыгаа бодож л явдаг юм байна гэдгийг ойлголоо. Тэр бол мэдээжийн хэрэг.

-Б.Ангирмаа жинсэн хүрэм өмсөөд, гитар барин “Намайг Ангирмаа гэдэг” хэмээн дуулж байснаараа хүмүүсийн сэтгэлд илүү дотно байдаг?

-Тэр үед бол үнэхээр өөр сонин байж чадсан. Гэнэт л “Намайг Ангирмаа гэдэг” гээд дуулаад эхлэхээр хүмүүс энэ чинь одоо юу болчихов гэсэн маягтай хандаж байсан. Би тэр үед битүүхэндээ алга ташаад дэмжиж л байсан. Уран бүтээл талаасаа анхны цомог нь их мундаг болсон байдаг.

-Улсын наадам болоод өнгөрсөн ч аймгуудын наадам залгах нь. Та наадмаар хаагуур баярлав. Наадмын сониноосоо сонирхуулбал?

-Монголчууд бидэнд нэг сайхан уламжлал байна аа. Нутгархацгаагаад л. Аавынхаараа бол би чинь Архангайн уугуул шүү дээ. Би хотод төрсөн ч аав минь Архангайнх. Г.Өсөхбаяр аварга бол манай холын садангийн хүн. Г.Өсөхбаяр, Ч.Санжаадамба хоёрын төлөө би айхавтар их балиашигласан. Даанч тиймхэн юм болсон. Их гонсгор үлдсэн. Нуугаад яах вэ. Нөгөө талаас цоо шинэ аварга гарч ирнэ гэдэг бол бас гоё. Рок хөгжим шиг. Рок хөгжим нь шинэ юм эрэлхийлж, тэсрэлт болж гарч ирдэг. Тэр утгаараа гоё рок наадам болсон.

-Ямар нэгэн хүндэтгэлийн тоглолт язгуур урлагаар эхлээд, дараа нь нийтийн дуугаар үргэлжилж, сүүлд нь рок поп гэсэн дарааллаар яваад байдаг?

-Зөв л дөө. Уламжлалаа бодвол. Би ингэж боддог юм. Төр, улс сонгодог, язгуур урлагтаа анхаарал хандуулж, хөрөнгө оруулалт хийж байх ёстой. Харин рок поп урлаг бол өөрөө хөгжөөд явчихдаг. Залуу хүн өөрөө байгаа учраас төрийн дэмжлэг энэ тэр гэхгүйгээр эрх чөлөөтэйгээр явдаг.

Сонгодог урлагтаа хөрөнгө оруулалт хийх хэрэгтэй. Сая Чайковскийн нэрэмжит уралдаанд Э.Амартүвшин мөнгөн медаль авсан. Спортоор бол олимпийн мөнгөн медаль. Э.Амартүвшин надтай хамт гавьяат авлаа шүү дээ. Би өөрөөсөө түрүүлээд түүнийг бодоод байсан. 24-хөн настай залуу. Улс нь сонгодог, язгуур урлагаа дэмждэг байх ёстой. Тэгвэл их гоё болно. Харин хажууд нь рок поп өөрийнхөөрөө хөгжөөд л байж байна.

-Та бүхэн насаараа л “Битлз”-ийг ярьж, дууг нь дуулах юм. Тэд чинь аль хэдийнэ үеэ өнгөрөөчихсөн, домог болсон хүмүүс. Тэдний дуунаас уйддаггүй юм уу?

-(Инээв). Энэ чинь цаанаа асар их өөр агуулгатай юм. “Битлз” чинь өөрөө өнөөдрийн орчин цагийн хөгжмийн урсгалуудын суурийг тавьсан. Дэлхийн бүхий л рок хамтлагаар дамжуулж “Битлз” чинь өөрийгөө байгаа шүү гэдгээ мэдрүүлээд байгаа юм.

Би одоо үндэсний хөгжмөөр “Битлз”-ийн дуунуудыг тоглуулах төсөл дээр ажиллаж байна. “Жонон” хамтлагийнхан дуу болгоныг нь шинээр нээгээд байгаа байхгүй юу. Энэ төслийг Ерөнхий сайд асан С.Баяр санаачилсан юм. Их гоё санаа.

-Улаанбаатарт “Битлз” хамтлагийн хөшөөг босгосон. Энэ хөшөөнд амьд хөгжим сонирхогч залуус тусгайлан очиж хүндэтгэл үзүүлдэг өдрүүдтэй юм болов уу?

-Очдог гэсэн. Тэр хөшөөн дээр хүмүүс юм бичээд эрээчээд сараачаад аймаар болгочихдог юм. Тэгээд бид биш, залуус очоод цэвэрлэчихдэг гээд л бод доо. Хоёр удаа тэгсэн. Хөшөө цэвэрлээд арччихдаг залуусыг олох гээд тэр хавийнхнаас асуусан чинь “Хэдэн залуус ирээд л цэвэрлэчихдэг” гэж байв.

Д.ГАНСАРУУЛ

арын-нүүр мэдээ

СОНИНЫ АРЫН НҮҮР: Дадал DNN.mn

Post author By ДАВХАРДАВААГИЙН ГАНСАРУУЛ
Post date 2023-10-24
No Comments on СОНИНЫ АРЫН НҮҮР: Дадал DNN.mn

Тамирчид нэг дасгал хөдөлгөөнөө өдөр бүр, тогтмол хийдэг нь дадал болгох зорилготой юм. Үндэсний бөх, чөлөөт бөх, жүдогийнхон хэдхэн мэхээ өдөр болгон давтдаг. Нэг мэхийг 10-12 мянган удаа давтаж байж дархан мэх болдог гэж ярихыг бөхчүүдийн амнаас олонтаа сонссон. Ганцхан мэхийг 12 мянган удаа давтана гэхээр ямар их хүч чадал, цаг хугацаа, хөдөлмөр шаардах бол. Дархан мэхтэй бөхчүүд тэр мэхээ өөрийн болгохын тулд хичнээн хөдөлмөрлөж вэ гэдэг нь ч харагдаж байна.

Хүн муу зуршлаасаа салъя гээд ганц хоёр өдөр зүтгээд хийчихдэг юм биш. Олон сарын турш, уйгагүй дадуулсны үр дүнд л муу зуршлаасаа бага багаар салдаг. Монголчууд буруу хооллолттой, амьдралын хэв маяг нь эрүүл биш. Ус шингэн зүйл уудаггүй, өлсөж гүйж гүйж байгаад гэнэт их хоол иддэг, унтахын өмнө махан хоол иддэг, огт алхдаггүй, тамхи татдаг, гар утсанд донтсон гээд муугийн жишээ олон. Жишээ нь, ус ууж чаддаггүй хүн бий. Эхний хэдэн өдөр ус уухад хэцүү. Саванд ус хийж хажуудаа тавиад, хаа ч явсан биеэсээ, цүнхнээсээ салгахгүй байх. Гол нь гэнэт ихээр биш, ойр ойрхон шимж бага багаар уух. Ингэж зөв зохистой орсон ус бодисын солилцоог дэмжиж, булчингийн үйл ажиллагаанд оролцдог. Хүний биеийн 70 хувь нь ус. Усыг биедээ зөв оруулсан тохиолдолд түүний хийх эерэг нөлөөг энд тоочоод дуусахгүй. Эхний 2-3 хоногт усыг ийн ойр ойрхон шимээд ууж сурвал дараа дараачийн өдрөөс таны бие ус нэхэж, өөрийн мэдэлгүй ус руу гар, хөл тань явна. 14 хоног ус уугаад сурчихвал түүнээс цааш хэн ч танд сануулаагүй байхад та өдөрт хоёр литр ус уучихсан байх болно. Дадал ингэж л суудаг. Эрүүл амьдралын хэмнэлтэй хүмүүс зөв дадлыг амьдралдаа суулгаж чадсан байдаг.

Биеэ юунд дадуулах вэ гэдэг нь эзэн танаас л хамаарна. Харин нэгэнт дадсан зан үйлийг барагтай бол болиулж чадахгүй.

Ингэхээр танд бие, сэтгэлээ буруу хэв маягт сургах уу, эрүүл зөв хэв маягт дадуулах уу гэсэн хоёр сонголт байгаа юм.

мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Ялсан нам эх орноо таваглаж байгаад иддэг “соёл”-оо одоо болих хэрэгтэй DNN.mn

Сонгуульд ялсан нам эх орноо, эх орныхоо баялаг, ард түмний боломж, татвар төлөгчдийн мөнгийг идэх ёстой гэдэг “соёл”-той болоод удлаа. Сүүлдээ ард түмэн “Улсаа хөгжүүлж, бидний амьдралыг дээшлүүлж байвал идэж байхад яахав дээ. Гэхдээ аль бага иддэгийг нь сонгоно оо” гэдэг гажиг гэмээр ойлголттой болж, боловсрол, ёсзүйтэй гэхээсээ арай бага хулгай хийх хүнийг сонгоход анхаарлаа төвлөрүүлдэг болоод байгаа нь сүүлийн хоёр сонгуулийн өмнө сонгогчдын боловсролын холбоотой элдэв судалгаа, анализ дээрээс анзаарагдсан. Энэ бол цөхрөлийн үг л дээ. Ард түмэн сайхан амлалтуудад нь цаг үргэлж итгэсээр ирсэн ч хэзээ ч биелж байгаагүйг нь мэдсээр байж дахин дахин сонгодог. Энэ бол сонгогчийн боловсролтой шууд хамаатай ч нөгөө талдаа тухайн улс төрийн нам сонгуульд хэрхэн гарч ирэх вэ, хүний итгэлийг хэрхэн олж авах гэдэг дээр нарийн ажиллаж, PR-ийн мэргэжлийн баг ажиллуулдагтай холбоотой. Сонгууль болгоны өмнө иргэдийн тархи, сэтгэлзүйг хэрхэн удирдах вэ гэдэг уран тактиктай ажилладаг болсон. Үр дүнд нь сонгогчид манкурд боол шиг нэг л мэдэхэд өөрийн эрхгүй дугуйлчихсан байдаг.

Ард түмний итгэлийг олж авч хуураад, төрийн эрхэнд гарсан хойноо юу хийх нь бидний дурны асуудал гэдэг энэ эх захаа алдсан байдал 2000-гаад оноос эхлэлтэй

Өмч хувьчлал улс орон даяар явагдаж, мэдээж араасаа олон хэл ам дагуулсан. Тэр үеэс буюу өмч хувьчлал дууссаны дараахнаас Ху нам дахин амь орж эхэлсэн. Төрийн эрхийг барихаар ард түмэнд амлалт өгөхдөө өмч хувьчлалын булхайг дэлгэж, буруутай этгээдүүдэд хатуу хариуцлага тооцно, шударга ёс тогтооно гэх ухааны юм ярьж сонгогчдын чихэн дээр цэцэг ургуулсан. Ард түмэн итгээд нийгэм даяараа энэ асуудалд хүлээлттэй байсан л даа. Гэтэл юун амлалт вэ, ярьж амлаж гарч ирсэн асуудлаа огт хөндөж ярилгүй тэр чигээр нь чимээгүй орхиод харин төрийн албыг наймаалцаж, үнэд оруулж эхэлсэн. Тэр үеэс л энэ их завхралын суурь тавигдсан гэж үзэж болно. Төрийн албанд л шургалчихвал баяжина, боломжид ойртоно, төрийн албан хаагч болох нь олон талын ашигтай, ямар ч ажил нь түргэн бүтдэг, зээл, тусламжид ороход амар…зэргээр хүмүүс төрийн албанд орохын тулд албан тушаал, зэрэг дэвээс нь шалтгаалж хахууль өгч авалцдаг байсан бол дээгүүрээ эрх баригчид өөр хоорондоо дарга, сайдын суудлыг наймаалцаад эхэлснийг ард түмэн санаж байгаа. Нэг ёсондоо Монгол төрийн албаны бүх шатанд ийм наймаа хавтгайрсан. Төрийн албыг наймаалцдаг энэ явдал нь өргөжсөөр ялсан нам татвар төлөгчдийн мөнгөөр дураар дургих эрхтэй, яаж зарцуулах нь эрх барьж буй намын үзэмжийн асуудал гэх ойлголтыг намын бүх шатных нь хүмүүс хүлээн зөвшөөрдөг, тэгж аягладаг болоод удлаа. Үүний том жишээнүүд гэвэл, ЖДҮ, Хөгжлийн банк, Боловсролын зээлийн сан, нүүрсний хулгай гээд эрх барьж буй намынхан системээрээ идэж уусан, улсад хохирол учруулсан гэмт хэргийг жагсаавал олон. Хамгийн сүүлийн жишээ нь ногоон автобусны асуудал болж байна. Ямар их зоригтой, ичдэггүй, цагаандаа гарчихсан хүмүүс юм бэ дээ… гээд үг гарахгүй байна лээ. Яагаад вэ гэвэл нэг нам дангаараа ноёлж төрийн албыг төрлөөрөө дээрээс доод шат хүртэл нь эзэгнэж байгаа юм чинь хэн нь хэндээ хяналт тавьж, шаардлага тулгах юм бэ. Мэдсэн ч мэдээгүй юм шиг дуугүй өнгөрнө. Яагаад вэ гэвэл бүгд шахуу энэ ногоон автобусны булхай

шиг иймэрхүү зальжин, явуургүй аргаар улсын төсөв, татвар төлөгчдийн мөнгө, сан, улсын баялгийг шат шатандаа хулгайлаад идээд сурчихсан юм чинь. Тийм учраас л айхгүй зоригтой хулгайлдаг байх нь. Идэж ханаа байлгүй, хангалттай олон жил ард түмнийг доромжиллоо, улсын төсөв, элдэв сангуудыг тонож дээрэмдлээ, хулгайлж болох бүх нүх сүвээр хуруу гараа дүрж, дааж чадах хэмжээгээрээ гударлаа даа. Одоо больчих байх аа гэж хараад байхад л үргэлжлүүлээд идээд байх.

Жинхэнээсээ одоо боллоо шүү. Энэ бүгдийг одоо болиулж, хатуу хариуцлага тооцох цаг үе нь ирчихлээ. Хууль хяналтынхан үүнд шалгалт хийж, мэргэжлийн байгууллагууд нь ч үүнд анхаарал хандуулах ёстой. Хэдэн автобусны хэрэг боловч цаана нь улс эх орны эрх ашиг, ард түмний эрүүл аюулгүй орчинд амьдрах, тохь тухтай нийтийн тээврээр үйлчлүүлэх эрх нь зөрчигдөж байна. Үүний дараа харин ард түмэн цаашид хэнийг

сонгох, хэнийг сонгохгүй байх вэ гэдэг дээрээ тогтож бодож эхлэх байх. ЖДҮ-гээс эхлээд ард түмнийг доромжилсон, цочролд оруулсан асар их хулгайг та бид давтамжтай хардаг боллоо, сүүлдээ дасах маягтай болоод ирэх шиг.

Монголын нийгэмд өрнөж байгаа энэ их замбараагүй байдал, ядуурал, дээр дооргүй бужигнах шуугиан, төрд нүүрлэсэн хулгай бол математикчдын хэлж буйгаар зүгээр л “Улс төрийн тоглоом” юм билээ. Улс төрчид өөрсдийн тоглоомын дүрмээрээ тоглож байна. Ард түмэн бол тэднийг дураараа тоглох эрхийг нь өгчихдөг хариуцлагагүй бүлэг хүмүүс болчихоод байгаа юм. Энэ тоглоомыг нь зогсооё гэвэл эсэргүүцэл, жагсаал ч юм уу тэмцлийн хурц хэлбэр нэмэргүй. Яагаад вэ гэвэл дээр байгаа тэр нөхдүүдэд улсын бүх эрх бий. Харин ард түмэн, сонгогчид бас л адилхан тоглож л хариуг нь барих ёстой. Сонгуулийн санал хураалт өгөх өдрөө л энэ их хулгай, доромжлол, төрд нүүрлэсэн болохгүй бүтэхгүй юм бүгдийг цэвэрлэж зайлуулахын тулд адилхан хариу барих зам үлдлээ.

Сонгуулиар хэрсүү байж, саналаа худалдахгүй, бодолтойгоор дугуйлахгүй бол ялсан нам хэдий хүртэл эх орноо тавган дээр тавиад халбагадаж, сэрээдэж дураараа иддэг энэ байдал үргэлжлэхийг тааж мэдэхгүй юм. Сүүлдээ ялсан нам нь ингэж идэх ёстой гэдэг “соёл” маягийн, буруу жишиг байдаг л нэг үзэгдэл мэт болж, нэг том хулгай нь илэрвэл сошиалын нэг өдрийн шуугиан болж дарагдаад өнгөрөөд байвал Монгол Улсын хувь заяа хэрхэхийг та бүхэн хэлүүлэлтгүй мэдэж байгаа.

мэдээ нийгэм шинжлэх-ухаан-технологи

Эрдэмтэн Л.Хурцбаатар 1300 жилийн өмнөх эртний Түрэг руни бичээсүүдийг илрүүлэн тайлж уншжээ DNN.mn

Хүйс толгойн бичээсийг тайлж уншин монголчуудын бичиг үсгийн түүхийг 600 жилээр урагшлуулсан эрдэмтэн Солонгод Л.Хурцбаатартай ярилцлаа. Тэрбээр саяхан Өмнөд Монголын Ордосын нутгаас 1300 жилийн өмнөх эртний Түрэг руни бичгийн хоёр бичээсийг илрүүлэн тайлж уншсан байна. Энэ талаар нь сонирхлоо.

-Таныг Хүйс толгойн монгол брахми бичээсийг тайлж уншсан гэдгээр монголчууд таньдаг болсон. Саяхан Ордосын нутгаас эртний бичээс илрүүлжээ. Энэ талаараа та сонирхуулбал?

-Энэ сарын 8-нд Өмнөд Монголын Ордосын Отог хошууны Үзүүр балгасын Харангуйн хөндийгөөс одоогоос 1300 жилийн өмнө Түрэг руни бичгээр бичигдсэн хадны бичээсийг олж ирүүлсэн. Өөрөөр хэлбэл, Орхонд байгаа руни бичээстэй адил бичээс олдсон гэсэн үг. Өмнөд Монголын баруун хэсгээс хамгийн анх олдож байгаа руни бичиг юм. Дэлхийд руни бичгийн 600 гаруй бичээс бий. Энэ бичээсүүдийн дийлэнх нь Монгол, Казахстанд бий, Орост ч байдаг. Харин Хятадад тав байдаг. Өөрөөр хэлбэл, энэ удаад Ордосоос илрүүлсэн руни бичгийн хоёр бичээстэй нийлээд долоо болж байна гэсэн үг.

Харангуйн хөндий ууланд Отог хошууны Түүх, соёлыг хамгаалан судлах газрын дэд захирал Жарантай, хамтран ажиллагч Хас, Оюун нартай хамт тухайн бичээс буй газарт очиж сурвалжилж, руни бичиг мөн гэдгийг баталсан.

Энэ сарын 26-нд Монгол Улсын ШУА-ийн Хэл зохиолын хүрээлэнгээс зохион байгуулсан “Орхон бичгийн дурсгал-Нүүдэлчдийн хэл, иргэншлийн түүхэн сурвалж болох нь” эрдэм шинжилгээний хурал болсон. Энэ хурал дээр би уг судалгааны ажлаа илтгэлээр танилцуулсан. Академич Лу.Болд энэ чиглэлээр судалсан мэргэжилтэн, эрдэмтэн хүн. Ордосоос илрүүлсэн энэ руни бичгийн судалгааны ажлыг өндрөөр үнэлж байгаагаа илэрхийлсэн. Ялангуяа эртний Түрэг руни бичиг Өмнөд Монголоос олдож байгаа нь энэ чиглэлээр судлах ажилд ахиц, дэвшил болж байна гэж тэмдэглэсэн.

-Юуг тэмдэглэж үлдээсэн бичээсүүд болж таарав?

-Нэгдүгээр бичээст нь, гурван мөр үсэг, зургаан үг байна/Тonga qabga qudag Örük Jeli qagan. “Тунгаа хавха худаг үнснү”. Үүнийг монголоор орчуулбал “Ирвэс хаалгын эрэг”. Гэтэл Ч.Баттулга сүүлийн үгийг нь “босго” гэж орчуулсан. Казахстаны судлаач Б.Напил “Худаг” гэж орчуулсан. Доорх нь “Өрөг жилхан” гэсэн үг байна. Б.Напил энэ үгийг хүний нэр байна гэж уншсан. Ч.Баттулга “Буудал жила” гэж уншсан. Би бас хүний нэр гэж тайлаад “Буудал Жили хаган” гэж уншсан. Жили хаан бол 620-630 онд Тан улстай байлдаж байсан хааны нэр юм болов уу гэж таамаглаж байгаа. Энэ бичээс бол эртний руни бичиг гэдэг нь 100 хувь батлагдсан. Хоёрдугаар бичээсийг “Хоосон ахан/ qomuz aqang” гэж уншсан. Энэ нь “өвөө аавд” гэсэн утгатай. Энэ бичээсийн талаар илтгэл тавихад Лу.Болд академичаас гадна 20 гаруй эрдэмтэн судлаачид ихэд сонирхсон. Тайлж уншихыг эрдэмтэд адилгүйгээр уншина. Учир нь бага бичээс учир өгүүлбэргүй. Өгүүлбэргүй учир уншихад хэцүү.

-Тийм юм байна.

-Ямар ч эрдэмтэн хувийн үзэл бодлоороо уншиж болдог. Энэ бичээсийг тайлж унших нь ялангуяа Монгол Улсын хувьд эртний Түрэгийн руни үсгийг судлахад түлхэц, тусламж болно. Тухайн үед зөвхөн Орхоны хөндийгөөр руни үсгийн бичиг дурсгал олддог байсан бол хүрээ нь урагшаа тэлж Өмнөд Монгол, Ордосоос олдож байна.

-Та Хүйс толгойн монгол брахми бичгийг тайлж уншсанаар “Монголчууд нүүдэлчдийн дунд хамгийн эрт бичиг үсэгтэй байсан” гэдгийг баталсан. Харин энэ удаагийн эртний Түрэг руни бичгийг тайлсан нь бидэнд ямар ач холбогдолтой вэ?

-Нүүдэлчин үндэстэн тухайн үед буюу 1300 жилийн өмнө Орхоны хөндийгөөр тогтохгүй урагшаа түрэг руни бичгийг хэрэглэж байсан байна. Монголын эртний бичиг үсгийг эртний Түрэгийн руни бичиг үсэгтэй харьцуулан судална. Ингэх нь Монголын эртний бичиг үсгийн санд маш их хувь нэмэр болно.

Харьцуулан судлах нь маш чухал. Бямбын Ринчен “Монгол эрдэмтэн, монгол судлаач эртний түрэг руни бичгийг мэдэхгүй нь харамсалтай байна. Түрэг руни судлаач эртний монгол бичиг үсгийг мэдэхгүй нь нэн харамсалтай. Энэ хоёр талын эрдэмтэн энэ хоёр бичиг үсгийг хоёуланг нь мэдэж авбал нэн сайн” гэж хэлсэн байдаг. Лу.Болд академич яг энэ утгыг цохон тэмдэглэж, хятад үсгийг ч мэдэх хэрэгтэй гэж нэмж

мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Б.Ганхуяг аа, зоригтойгоор нэрлээд явах нь зөв шүү DNN.mn

УИХ-ын гишүүн асан Т.Аюурсайхан, “Эрдэнэс Тавантолгой” ХК-ийн гүйцэтгэх захирал асан Б.Ганхуяг нарын 11 хүнд холбогдох хэргийн гэм буруугийн шүүх хуралдаан маргааш эхэлнэ. Энэ хэргийн гол зангилаа, хөшигний ар дахь нууц, жинхэнэ эздийг мэдэж буй Б.Ганхуяг яаж дуугарснаас энэ хэрэг хаашаа эргэх нь шийдэгдэх чухал мөч ойртож байна. Үнэндээ түүнийг юу гэж хэлэх бол, хэн хэний нэрийг зарлах бол гэхээс нэг хэсэг хүмүүсийн яс нь хавталзаж, шүүх хурлын өдрийг амьсгал даран хүлээх гэхээсээ амьсгал ч авч чадахгүй хэцүүхэн өнгөрөөж буй нь тодорхой. Нүүрсний хэрэгт холбоотой, нүүрсний хулгайгаар нүүр, нэр нь “халтартсан” хэн боловч энэ хэргийн шүүх хуралд анхаарал хандуулж байгаа бол нийгэм, ард түмэн шударга ёс ялна гэдэгт итгэж байгаа. Эцсийн мөчид шүүх ард түмнийхээ талд зогсох нь дамжиггүй. Тийм ч болохоор Б.Ганхуягийн бие гэнэт муудлаа гэдэг мэдээ сэлт зарим хүнд баярламаар байсныг үгүйсгэх аргагүй. Түүнийг бараг шүүх хуралд оролцож чадахааргүй боллоо гэх ухааны юм “сэвэх” гэж үзсэн. Энэ бүгдийг харахад шүүх хурал битгий болоосой, Б.Ганхуяг битгий дуугараасай гэсэн хүсэл нүүрсний хулгайчид, тэдний тойрон хүрээлэгчдэд байгаа юм байна.

40 их наядын хулгайгаа 40 тэрбумын хэргээр дараад өнгөрөөх тактиктай байгааг хэн хүнгүй харж байгаа учир Б.Ганхуяг нүүрсний хулгайчдын нэрийг зоригтойгоор нэрлээд явчих нь одоо зөв бөгөөд өөрийгөө хамгаалах том боломж шүү.

Нэг намынхан гэж хөөрцөглөж сээр нуруугаа нийлүүлж явсан нөхөд чинь цаг нь тулахаар юун хамгаалж, өмгөөлөх вэ хамссан хэрэг нь олны анхааралд өртөөд эхлэнгүүт энэ хэргийн гол эзэн мэтээр нийгэмд харуулж, шонд өлгөх гэж байгааг Б.Ганхуяг биеэрээ хангалттай мэдэрч байгаа байх. Журмын гэх нөхөд чинь наранд байхад хамгаалаагүй юм чинь нарсанд сууж байхад хамгаална ч гэж юу байх вэ. Мэдээлэл өгье, хариуд нь амь насыг минь хамгаал гэдэг мессэжийг чинь Монголын шүүх, шүүгчид, түмэн олон ойлгосон. Нүүрсний хэрэгт нэр холбогдсон төрийн өндөр дээд албан тушаалтнуудаас эхлүүлээд толгой дараалан бүгдийнх нь нэрийг зоригтой зарлаж өөрийгөө авар. Хэр их зоригтой дуугарна, тэр хэрээр хамгаалалт үүсч, төдий чинээ ард түмэн таны талд зогсоно

мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Нүүрснээс хулгайлсан 40 их наяд төгрөгийн дэргэд 40 тэрбумын хэрэг бол шар будаа л юм даа DNN.mn

Монгол төдийгүй олон улсын анхаарлыг татсан нүүрсний хулгайн хэргийн шүүх хурал эхэлж, урьдчилсан хоёр ч хэлэлцүүлэг болж өнгөрлөө. Энэ бол эрх баригч нам Монгол Улсаас, ард түмнээс 40 их наяд төгрөг хулгайлсан гэмт хэргийг шүүж буй үйл явц. 40 их наяд бол үнэхээр их мөнгө шүү. Манай улсын жилийн төсөв 19-20 их наяд төгрөг байдаг гэж бодохоор аманд багтахааргүй үгүй ээ мөн аугаа тоо байгаа биз. Үүнийг жирийн иргэн хулгайлж чадахааргүй л дээ. Улстөрчид, улс төрийн өндөр албан тушаалтнууд л эрх мэдэл, тойрон хүрээлэгчидтэй нийлж байж хийж чадсан хулгайн гэмт хэрэг юм.

УИХ-ын ээлжит сонгуулиудад АН ганц хоёрхон удаа л эрх барьсан байдаг бол бусдад нь МАН давамгайлсан. Харин 2016 оноос хойш буюу сүүлийн найман жил МАН төрийн эрх барьж байгаа. Уг намынхан дотроос л энэ хулгайн гэмт хэргийг хийсэн. МАН-ын даргаар сүүлд сонгогдсон Л.Оюун-Эрдэнэ харин энэ хулгайд оролцоогүй бололтой. Оролцоогүй гэдэг нь хэд хэдэн зүйл дээрээс харагддаг. Ийм том хулгай Монголын төрд нүүрлэчихээд байгааг анхлан нийтэд зарласан хүн нь Л.Оюун-Эрдэнэ байх шүү. “Өөр дээрээ гал дуудчихлаа даа, залуу хүн зоригтой байна даа” гэж тухайн үед хэн хүнгүй л түүний өмнөөс санаа зовниж бас бахархсан. Олны анхааралд өртөж, араасаа хэл ам дагуулсан нүүрсний хулгайн хэрэг ард түмний хараанаас гарч чадалгүй явсаар өнөөдрийг хүргэж, УИХ-ын гишүүн асан Т.Аюурсайхан, “Эрдэнэс Тавантолгой” ХК-ийн гүйцэтгэх захирал асан Б.Ганхуяг нарын 11 хүнд холбогдох хэргийн гэм буруугийн шүүх хуралдааныг энэ сарын 28-нд хийхээр товлож чадлаа.

Энэ хэргийн гол дүр гэгдээд буй Б.Ганхуяг, Т.Аюурсайхан нарын холбогдоод буй нүүрсний хулгайн хэргийн мөнгөн дүн нь 40 тэрбум төгрөг юм байна. Энэ бол МАН-ынхны хулгайлсан 40 их наяд төгрөгийн дэргэд ёстой шар будааны төдий юм даа. Болж байгаа явцыг ажиглавал, 40 их наяд төгрөгийн нүүрсний хулгайн хэргийг 40 тэрбум төгрөгөөр хааж, нүүрсний хэргийг шүүсэн нэр зүүлгэж буй жүжиг тавиад өнгөрөх шинжиндээ орчихлоо. Эл жүжгээр энэхүү том хулгайн хэргийг хаагаад өнгөрөөвөл тэр 40 их наядын хулгайн гэмт хэрэг юу болох вэ? Замхраад өнгөрөх үү?

Шүүх хурлын урьдчилсан хэлэлцүүлгүүдийг харж байхад, 40 их наядынхаа хулгайг 40 тэрбумаар хаахаар төлөвлөжээ гэж таамаглахаар юм. Энэ хэргийн тайзан дээр Б.Ганхуяг гэж хүнийг суулгачихаад түүн дээр гэрэл тусгаад 40 их наядтай холбогдсон өндөр дээд албан тушаалтнууд буюу хэргийн жинхэнэ эздийг ил гаргаж ирэхгүй, хаацайлж үлдээх тактик үнэртэж байгаа юм. Цаана байгаа тэр хүмүүс бол голдуу төрийн өндөр дээд албан тушаалтнууд болон банкууд зэрэг этгээдүүд гэдгийг бүгд гадарлаж байна, энэ талаар Монголын дөрвөн зүг, найман зовхист ид шуугьж байна. Гэвч эдгээр хүмүүсийн нэрсийг энэ хэрэгт огт дурдахгүйгээр хав дарж, Т.Аюурсайхан, Б.Ганхуяг хоёроор хэрэг үүрүүлж, нэг ёсондоо энэ хоёроор туг тахихаар төлөвлөсөн юм уу даа гэж харагдаж байна. Үүнд нь Б.Ганхуяг нар дургүйцэж байгааг та бид шүүх хурлын урьдчилсан хэлэлцүүлгийн бичлэгээс сонссон. Хэн чиг л түүний оронд байсан бол ингэх л байсан, мэдээж шүү дээ. Тийм ч болохоор “Би юу болсныг хэлье. Харин та нар надад амь насны баталгаа өг” гэж хэллээ. Энэ бол би энэ хэргийг задалъя, жинхэнэ эздийг нь ил болгоё, хариуд нь надад хөнгөн ял өг гэсэн зөвшилцөл, тохироо хийе гэсэн санаагаа хэлээд байна гэж ойлгосон. Нөгөө талаас нь харвал “Би та нарын өмнөөс шоронд орно гэж юу байхав, 40-хөн тэрбумыг авчихаад. 40 их наядыг бүгдээрээ авсан юм чинь авсан хүмүүс бүгд шийтгүүлье л дээ. Бүгд л адилхан идэж уусан шүү дээ. Миний авсан мөнгө та нарын хажууд бол өчүүхэн шүү дээ. Тийм болохоор шорон руу явбал цуг явъя” гэсэн. Ийм хоёр санаа яваад байна аа даа гэж таамаглаж болохоор. Энэ бүгдийг харж байхад нүүрсний хулгайн хэрэг дээр төр худал хуурмаг жүжиг тавиад өнгөрөх нь үү дээ гэсэн хар ард түмэнд үлдлээ. Эцсийн эцэст төрийн эрх барьж буй нам, эрх мэдлийг гартаа авсан хүмүүсийн үнэн нүүр царай л харагдлаа даа. Эх орноо ямар увайгүйгээр тонодог вэ, төрөөс, татвар төлөгчдийн мөнгөнөөс яаж ичихгүйгээр хулгайлдаг вэ гэдгийг тэд бидэнд ил цагаан үзүүлсэн. Зүгээр л айл гэр болж тоглодог шиг ард түмний боломжийг юман чинээ бодолгүй хулгай хийцгээгээд бүр гаршчихсан, ингэж хулгай хийдгээ байдаг л зүйл мэт ойлгосоор ирсэн нь харагдаж байна. Сонгуулиар ард түмэн итгэл хүлээлгэж, бидний аж амьдралыг дээшлүүлж, ажил төрөлтэй байлгаж, сайхан амьдруулах юм байна гэж амлалтад нь итгээд саналаа өгч төрийн эрх барих боломж олгодог. Гэтэл энэ боломжийг намаараа нийлж ард иргэдийн мөнгө, байгалийн баялгаас хулгай хийх завшаан гэж хардаг байсан нь харамсалтай. Хэдийгээр монголчууд, сонгогчдын хувьд эрх баригчдадаа боломжоо хулгайлуулсан нь харамсалтай ч дахин тэднийг баярлуулахгүй байх том боломж үлдсэн шүү. Одоо бол утасны зангилааны нэг үзүүр ил гарч, бүх юм ард түмний нүдэн дээр болж байгаа учир үүнээс цааш эд нарын төлөвлөснөөр юм явахгүй дээ. Санаснаар нь болохгүй гэсэн үг. 40 их наядын бүх эзнийг гаргана гээд л ард түмэн зүүгдчихнэ, Б.Ганхуяг ч бас хэлэх байх, яг цагаа тулахаар шүүх ч ард түмний талд үйлчилж, байгааг нь гаргахыг бодно шүү.

Нүүрсний хулгайн хэргийн шүүх хурал ирэх долоо хоногт эхлэх ч намаржин, өвөлжин сунжирч ирэх жилийн УИХ-ын ээлжит сонгууль хүргэнэ. Нүүрэндээ “Нүүрсний хулгайчид” гэсэн тод тэмдэгтэй, нүүрсний хулгайгаар нүүр, гар нь халтардсан, ийм том луйвар, хулгайн гэмт хэрэгтэй нам сонгуульд ялна гэдэг, ээ дээ мөн ч хэцүү дээ. Ялагдал хүлээвэл хэрэг нь задарч дээр дооргүй, дээд доод бүх тушаалтан нь гинжин хэлхээсээр нэг нэгнийгээ татаж ялаа үүрцгээх байлгүй дээ. Яагаад вэ гэвэл үйл явдал бодсоноор, төлөвлөснөөр явдаггүй гэдгийг монголчууд бид маш олон зүйл, үйл явдал дээрээс харсан. Ялангуяа улстөрчдийн холбогдсон гэмт хэрэг, луйврууд хэзээ ч төлөвлөсөн шугамаар нь явдаггүй, богино настай гэдгийг харуулсан жишээ олон. Хэрвээ Б.Ганхуягийг ямар ч хамаагүй аргаар ял үүрүүлээд шоронд явуулбал 40 их наядын дуулиант хэрэг тэгээд замхарчихна. Энэ хэргийг замхруулахгүйн тулд Б.Ганхуягийн хэлээд байгаа амь насны хамгаалалтыг нь хийж өгч, ямар нэгэн халдлагад өртөхөөс нь сэргийлэх хэрэгтэй. Шоронд, мөрдөнд учир битүүлгээр амиа алддаг, харамсалтайгаар алуулсан улс төрийн хэргүүд Монголд гарч байсан. Тэр бүгдийг эргэн санаад дарьтай торхон дээр суугаа Б.Ганхуягийн аюулгүй байдлыг хангах нь Монголын нийт ард түмэн, Монгол Улсын эрх ашигтай холбоотой ноцтой асуудал болоод байна. Түүнийг яаралтай хамгаалалтад авч, амь насыг нь бөхөлж өгөөд авах мэдээллээ авч, нүүрсний 40 их наядын хулгайн хэргийн эздийг ил цагаан болгож, бүгдийнх нь нэрийг зарлах ёстой гэдэг нь Монголын ард түмний хүсэл. Хэдийгээр аль нэг нам төрийн эрхийг барьж байж болох ч ард түмний хүсэл, шаардлага ямар ч улс төрийн хүчнээс хэзээд илүү, хэзээд хүчтэй байсаар ирсэн.

Д.ГАНСАРУУЛ

мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Стругагийн яруу тансаг үдшүүд ба Охридын үзэсгэлэн DNN.mn

Үргэлжлэл

Охрид нуур болортон цэлийж, үдийн нарны алтан цацраг толион дээр нь гялалзан гялтганана. Яруу найрагчид “Biser” зочид буудлын задгай талбайн хашлаганы наана зогсож нуурын үзэсгэлэнд уусан баясч, дурсгалын гэрэл зураг татуулна. Шинэхэн бүтээлэгтэй дугуй ширээнүүдийг тойрон сууцгааж кофе, цай, ус уун хүүрнэлдэнэ. Нуурын чийглэг агаар, аясын салхи, үдийн нарны ээсэн элч энэ бүхэн юутай таатай. Цаг хугацаа зогссон мэт. Эсхүл энд цаг зогсдог гэмээр бүгд юунд ч эс яаран урт аянаас зогсоолдоо ирсэн хөлөг онгоц аятай тус тусын сандалдаа тухлан нуурын зүг хүзүү сунгана. Ингээд олон улсын яруу найрагчдын “Circles” яруу найргийн уншлага эхэллээ.

Хойд Македонийн яруу найрагч Христо Петрески:

…Эхний хуудас нь байхгүй ч

Хоёр дахь хуудсыг эргүүлээрэй

Гурав дахь хуудас нь байхгүй байсан ч

Дараагийн хуудсыг эргүүлээрэй

Унгарын яруу найрагч Кристина Рита Молнар:

…Нарны сул гэрэл өвсөн дунд налайна. Энгийн нэгэн зуны өглөө. Дулаахан чулуун шалан дээр хөл нүцгэн гишгэнэ. Шинэхэн сүү, зөгийн бал түрхсэн талх. Өнөөдөр амьдрал Холбейн шиг сайхан байна. Учир нь өдөр бүр, өнөөдөр, маргааш ч ийм байсан, ийм байх болно.

Хойд Македонийн яруу найрагч Зоран Петковски:

…Ганцаараа унтавч

Дэлхийг тойрон нисч байна

Алтан тоосоор оддыг шүршиж байна гэж

Зүүдэлж байхдаа ганцаардаагүй ээ

Туркийн яруу найрагч Кан Еигит Тунгман:

…Бид бурхан болоочдоо хардаггүй ч

Зүүдэндээ хамт байдаг

…Жинхэнэ шарх зүрхэнд байдаг

Хойд Македонийн яруу найрагч Кристина Николовска:

Люксембургийн яруу найрагч Гая Хелмингер: Тэрбээр шүлгээ сэтгэл хөдлөлтэй уншдаг бөгөөд драмын жүжигчин лүгээ царай төрх, дуу хоолойгоо хувьсган шүлгээ ийн дуудав.

…Өглөө эрт

Кофе уух цагаар яагаад мөргөлийн тухай бодно вэ

Магадгүй

Бурханы амьсгалыг сонсох гэж

Орой бүгд гэрлээ бүдгэрүүлдэг болохоор тэр байх

Хойд Македонийн яруу найрагч Братислав Ташковски:

…Миний үг бол миний нулимс

Хэн нэгэн надаас илүү ярихад

Яаж сонсохоо би мэддэг.

Монголын яруу найрагч Д.Гансаруул:

…Атгаж ирсэн ганц үр

Амуу болоод арвайн үр

Талыг хучиж ургаад л…

Хөндийг нөмөрч халиураад л…

Алтран алтран найгаад л…

Амрагхан минь чи

Арвай тариалаад л…

Алган дээр минь асгаад л…

Хорватын яруу найрагч Иван Херцег:

Варшав, Варшав, хараал идсэн хот!

Чи бас хоёр хүнд хайртай юу

Алийг нь сонгохоо мэдэхгүй

Амиа бас хорлох уу

Хойд Македонийн яруу найрагч Виолета Танчева-Златева:

…Намрын манан буухдаа

Нүдний чинь галыг ч бөхөөж

Дуу хоолойг чинь ч бүдгэрүүлнэ.

Германы яруу найрагч Биргит Крейпе:

…Бид

Хөөс үү, хөвд үү

Хясаан дахь замаг уу

Намар самраа гөвдөг мод уу

Туркийн яруу найрагч Гонса Озмен: Тэрбээр “Memet” гэх өвөрмөц шүлгээ түргэн хэллэг уншиж байгаа мэт дуржигнуулж гарлаа. Зочид алга ташицгаав.

…Намайг чи дэрэн дээрээ толгойгоо тавин хүлээ

Алим цаг нь болохоор модноосоо унадаг шиг

Хүлээ

Хойд Македонийн яруу найрагч Славица Гадзова Свидерский:

…Хүүхэд насныхаа байшинд орохоос

Хүүгийнхээ зурсан байшинд орох дуртай

Хана нь юу ч нэвтэршгүй бат бөх

Үүдний хаалга нь зүүдний түлхүүрээр онгойдог

Өрөөнүүдээс нь шанцайтай боовны шинэхэн үнэр сэнгэнэдэг

Эсгийгээр зөөллөсөн шат нь

Үзгээр зурсан сар руу хөтөлдөг

Хүүхэд насныхаа байшинд орохоос

Хүүгийнхээ зурсан байшинд зочлох дуртай…

Охридын эрэг дээр ийм 13 яруу найрагч шүлгээ эх хэлээрээ уншихад бусад нь англи орчуулгыг нь харан сууж байв. Нэг нэгэндээ алга ташилтаар бэлэг барьцгааж, хаашаа л харна, инээмсэглэсэн царайгаараа бие биедээ урам хайрлаж, уншлагыг улам халуун дулаан болгож байлаа. Дугуйрч суусан яруу найрагчид ширээ ширээнээ шүлгээ ярилцан, номдоо гарын үсэг зурж нэгэндээ дурсгана.

Зочид буудалдаа эргэн ирж үдийн хоолоо зооглонгоо яриа өрнүүлнэ. Өчигдрөөс өнөөдөр, өглөөнөөс өдрийн хоолон дээрээ улам ч дотно, найзалж нөхөрлөжээ

Зууш, лоолийн зутан шөлөө оочлонгоо нутаг нутгийнхаа хоол унд, сонин хачнаас ярьцгаана. Оройны уншлага хүртэл чөлөөт цаг. Өрөөндөө орох нь орцгоож, гадуур дэлгүүр хэсэх нь хэсч, нуурын эргээр зугаалах нь зугаалцгаахаар болцгоолоо.
Испанийн яруу найрагч

Испанийн яруу найрагч Чема Паз Гаго нутагтаа нуурын эрэг дээр байшинтай. Өглөө нууранд тогтмол сэлдэг бөгөөд энд ирээд өглөө, оройд Охридод сэлж байгаа тухайгаа ярилаа. Түүнтэй Охрид нуур руу хамт алхлаа.

Европ тивийн хамгийн гүн, цэнгэг нуур шүү дээ. Яруу найрагчдын ирэхийг хүсдэг газар, македоничуудын “Охрид минь… одоохон чамдаа очлоо” гэж олон зууны өмнөөс магтан дуулсаар ирсэн нуур нь. Нутгийнхан энэ нуурын усыг ариун хэмээн

итгэж усанд нь шумбаад гараад ирэхэд муу муухайгаас салдаг гэж ярилцаж аж.
Эрэг дээрх наран шарлагын ор, сандлуудыг сүлжиж, сүүдрэвчүүдийнх нь доогуур алхсаар эрэг дээр нь ирлээ. Номин ногоон Охрид бүлээхэн усаараа хөл илбэнэ. Эргийг эмжээрлэж нааш цааш алхаж, долгиог нь мэдэрч, усаа хаялахыг нь анирдлаа. Намуухан юм аа. Эргээ хаялахдаа хөөсөрч, тургиж сүр үзүүлсэнгүй. Зөөлхөн, үл мэдэгхэн хаялгатай санж. Өглөөнөөс хойш амрагч, зугаалагчдын хөлд дарагдсан ч тунгалаг хэвээрээ, наран бөхийж, оройн үүлсийн цаагуур шургалсан ч ус нь бүлээхнээрээ. “Ийм гоё байгаль, ийм сайхан нуур, диваажин шиг амар амгалан бүрдсэн энэ нутагт амьдарч байгаа хүн шүлэг бичихгүй яах юм бэ. Бурханы бэлэг л гэж энэ байх даа” гэж дуу алдсаан. Яагаад Македоничууд, Стругагийн иргэд, Охрид нуурын оршин суугчид яруу найрагт дуртай юм, яагаад энэ улс Дэлхийн яруу найргийн их наадмыг 62 дахь жилдээ зохион байгуулж, Засгийн газрынхаа түвшинд энэ наадамд анхаардаг юм гэсэн асуултууд ар араасаа хөвөрнө. Асуултуудын хариулт бол ердөө л сайхан байгаль. Сайхан юм, сайхан зүйл харсан хэний ч сэтгэл баясч, түүний эрчим долгионыг биеэрээ мэдэрвэл тэгээд л сэтгэлийн нандин утас гээч нь хөндөгдөж дуулмаар, бүжмээр, мөр холбомоор болдог биз ээ.
Ер нь Балканы хойг дахь хүмүүс байгалийн ааш аягаа дагаад ч гэх үү зөөлөн, аядуу юм. Маш зочломтгой, дуу шуутай. Элгэмсэг гэж жигтэйхэн. Хойд Македони дахь Монголын Өргөмжит консул Леетив гуай ч үүнтэй санал нэгдэж толгой дохисон шүү.
Охридод шөнө айлчиллаа. Залуухан саран нууран дээр хөөрч, зочид буудлын дэргэдэх парк тоглоомуудынхаа гэрлэн чимэглэлийг асаажээ. Энд тэнд шоу цэнгээн, бүжиг наадам болж дуу, бүжиг, хөгжим наадам эхэллээ. Араб чигийн диско хэмнэлтэй дуу нээлттэй цонхоор адуу түжигнээд ойртох шиг сүртэй гэгч нь цуурайтна. Парк дээр тоглож буй хүмүүсийн хашгираан, инээд ч тэр бүгдтэй холилдоно. Яруу найргийн үдшийн уншлагын дараа ядарцгаасан улс өрөө өрөө рүүгээ орцгоолоо.
Үүрийн 05:00 цаг. Мөнөөх мөргөлийн дуу ч дуулдлаа, ноход ч хуцалдлаа даа. Хөшигний завсраар шагайвал үүр цайж байна, тэнгэрийн хаяанаас тоорын ягаан туяа татжээ.
07:00 цагт нуурын эрэгт очлоо. Хүн байсангүй. Эргийн хамгаалалтын ажилтан бололтой эмэгтэй хураалттай сандал, орнуудын дундуур алхаж, бага сага хог түүх аж.
Охрид нуурын ус тунгалгаас тунгалаг, цэнгэгээс цэнгэгшиж хоножээ. Өнгө өнгийн чулууд нь нүд баясгаж, загас жараахай сүлжилдэнэ. Яасан ч загас элбэгтэй юм. Эргээс хагас километрийн зайд загасчны завь залхуутайяа нүүнэ. Загасчин нь үл мэдэг бөхийжээ.
Өчигдөр очиж шүлэг уншсан Калишта хавьцаа нар мандаж байна аа. Наахан завинуудын тавцан дээр нэгэн амрагч хоёр нохойгоо хөтөлсөөр гарч ирлээ. “Үсэр” гэхэд өнөөх хоёр нь ус руу ороод сэлж эхэллээ. Томхондуу биетэй нь тэгсхийгээд залхуураад эзэн рүүгээ эргэтэл “Буц” гэхэд буцаад сэлнэ. Харин жижиг хав нь овоо сэлдэг бололтой. Тэр хавиар нааш цааш сэлсээр. Өөр хэд хэдэн амрагчид нохойгоо хөтөлсөөр эргээр гүйж өнгөрлөө.
Ээ тэгтэл таньдаг хүн ирэв. Торонтогоос ирсэн яруу найрагч Кристина Е.Крамер. Эрэг дээр өглөө таарсандаа баярлалдан мэнд мэдэлцлээ. Кристина өглөө бүр сэлдэг юм байна. Ойр зуурыг хөөрөлдөж, өнөөдөр хэд хэдэн уншлага, номын нээлттэй мөн Хуучин хот, “Софиягийн сүм”-ийн аялал байгаа тухай төлөвлөгөөгөө ярилаа. Тэгтэл Кристина жижиг чулуу авч нуурын мандал дээгүүр шидэж байна. Өнөөх чулуу нь пүлхийгээд л орчихов. Бид хоёр хэн нь чулуугаа олон ойлгож үсэргэхээ үзэхээр шийдлээ. Нимгэн хавтгайдуу, жижиг чулуу сонгоод үсэргэж гарлаа. Кристинагийн дээд амжилт нь чулуугаа дөрөв үсэргэлээ. Харин би тав үсэргэв. Ингээд олимпийн алтан медалийн эзнээр намайг шалгаруулж, Кристина мөнгөн медалийн эзэн боллоо, хүүхэд шиг л инээлдэж хөгжилдөж авлаа. Бид энэ агшинаа дараа нь дурсана шүү хэмээгээд зураг дарууллаа. Сэтгэл нь хөөрсөн Кристина “Lovely memory” гэж дахин дахин хэлнэ. Түүнд бага насыг нь санагдуулжээ. Кристина “Манай ах Монголд очиж байсан. Одоогоос таван жилийн өмнө байх шүү. Говь гэдэг газрыг нь үзээд ирсэн. Би аз тохиовол Монголд очно, чамтай холбоо барина шүү” гэж цайлганаар инээсээр зочид буудал руугаа хамт алхлаа.
Д.ГАНСАРУУЛ
Үргэлжлэл бий.

нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл

Богд ууландаа, ус модон дундаа сайхан амьдарцгаая л даа DNN.mn

Монголыг хөндлөн гулд туулахаар сумын төв, аймгийн төв гэж тал дээр, цагаан шороон дунд хэдэн ёотон шиг байшин зэрэглээтэж үзэгддэг. Яваад очихоор тоос бужигнасан, мод бут сөөг гэж байхгүй, юун зүлэг ногоо хэдэн халгай байвал байна. Тэгсэн хэрнээ ой, гол нь 10 км-ийн цаана нүүгэлтээд байж л байдаг.

Жимсэнд явна, усанд явна гэж трактор, мотоциклиор тэр зүг рүү давхилдаж байдаг нь түгээмэл төрх. Яагаад жимсэн дундаа суугаад, голынхоо эрэг дээр амьдардаггүй юм бол гэмээр. Учир нь социализмын үед хот төлөвлөлт, суурин газрын зохион байгуулалтыг хийхдээ гол уснаас хол, уул, ойгоос зайдуу газрыг зориуд сонгодог байсан нь биднийг ая тухтай амьдруулах биш харин ч байгалийн сайхан, агаар, ус модноос хол байлгах гэсэн харийн бодлого байжээ. Эсхүл доороо баялагтай, ашигт малтмалтай газрыг нь ухахад амар гээд иргэдийг нь захиргаадаад халцай талд төвлөрүүлдэг ч байсан байж мэднэ.

Дэлхийн мега хотууд том гол, мөрнөө дагаж Богд ууландаа, ус модон дундаа сайхан амьдарцгаая л даабайгуулагдаж иргэд нь эрэг дээр нь амьдарсаар байна. Түүгээр үл барам ой, тайга дотор байгуулагдсан алдартай хотууд ч бий. Гэтэл манай 330 гаруй сумаас гарын таван хуруунд багтах төдий нь ойн захад, гол бараадсан байдаг шүү дээ.

Алтан тэвшийн хөндийд байрладаг Улаанбаатар хотод монголчуудын талаас илүү нь ажиллаж амьдарч байна. Социализмын үед энэ уул монголчуудад хаалттай байсан л даа. Тэр ойлголт өнөөдөр ч хэвээр. Богд уулын захад, модных нь үзүүрт, ам, хөндийд нь байшин барьчихвал үндэсний дайсан мэт үздэг буруу үзэл, ойлголт монголчуудаас нэвт ханхалсаар.
Яагаад бид Богд хан ууландаа амьдарч болдоггүй юм бэ. Арын хаалгатай нь энэ ууланд амьдраад тийм хаалгагүй нь холоос хараад шүүрс алдаад зогсох ёстой юм гэж үү. Ам болгонд нь хотхон, хороолол байгуулж, хооронд нь явган хүн, дугуйн зам барьж холбоод энэ уулыг гороолж алхаж ч болохоор хэмжээнд дэд бүтцийг нь шийдээд өгчихвөл хотод утаа, угаар, тоос, бухимдал дунд тарчилж байгаа сая хүн ядаж долоо хоногтоо нэг удаа уушгиа цэвэрлээд авна. Богд уулын модон дунд хотхон баригдах нь ойг эзэнтэй болгох нэг хөшүүрэг. Х үмүүс хүний юманд л хөндий ханддаг. Тэнд байшин савтай болсон иргэд харин ч амьдрах орчноо хамгаалж Богд уулаа, ой мод, ус горхио нүдний цөцгий мэт санаж, сайн дурын байгаль хамгаалагч болчихдог.

Бид социализмын үеэс үлдсэн буруу гажиг үзлүүдээсээ салж, аливаад ухамсартайгаар, хүн төрөлхтний жишгийг дагаж ухаалгаар хандах цаг нь болсон. “Монголчууд гол ус, ой модыг холоос харж л амьдрах ёстой” гэдэг харийн үзлийг баримтлах биш “Бид сайхан амьдрах ёстой” гэдэг дээр нэгдэж, нийслэлчүүд маань Богд хан уулаа түшин, бэл хормой руу нь дөхөцгөөе л дөө. Энэ ууланд бүтээн байгуулалт хийж, хотхон, хороолол сүндэрлүүлж байгаа барилгын хэдэн компаниа бүү ад үз, битгий шүүмжилж ажлыг нь гацаа. Бүгдээрээ Богд ууландаа, ус модон дундаа сайхан амьдарцгааж болно оо доо.

нийгэм цаг-үе

Стругагийн яруу тансаг үдшүүд ба Охридын үзэсгэлэн DNN.mn

Гэнэт ноход шуугилдаад, “Юусэн билээ” гэж цочин сэрлээ. Исламын сүмийн өглөөний мөргөлийн дуунаар Охрид нуурын эрэг дээрх “Дрим” зочид буудалд амрагчдын дагуулж яваа ноход дуу дуугаа авалцан өрөө өрөөнөөс хуцалдаж буй нь энэ. Цагаа харвал өглөөний 05:00. Мөргөлийн дуу намжиж, ноход ч тайвшрав бололтой. Урьд орой хөл хөдөлгөөн, дуу шуугиан, бүжиг наадам, амрагч, зугаалагчдын шуугианд дарагдаж байсан Охрид нуур ер бусын дөлгөөхнөөр эргээ хаялна. Намрын сэрүүн хэдийнээ Стругад айлчилжээ. Тагтны том хаалгаа хаагаад буцаж хэвтлээ. Яг одоо Улаанбаатарт өглөөний 11 цаг болж байгаа даа гэж бодохоор нойр эс хүрнэ. “Стругагийн яруу найргийн үдшүүд” буюу Дэлхийн яруу найргийн их наадмын дөрөв нугалж эвхсэн хөтөлбөрийг гаргаж ирээд өнөөдөр ямар ямар арга хэмжээ, уншлага, уулзалттай билээ гэж хэсэг харлаа.

Өчигдөр Македонийн нийслэл Скопье хотоос автобусаар давхисаар өдөр 12 цагийн алдад энд ирсэн. Автобуснаас буусан даруйдаа “Яруу найргийн цэцэрлэг”-т очиж Дэлхийн яруу найргийн их наадмын өнөө жилийн “Алтан хэлхээ” шагналын эзэн, Хойд Македонийн алдарт яруу найрагч Влада Урошевичийн дурсгалын мод суулгах ёслолд оролцоцгоосон юм. Тухайн жилийн “Алтан хэлхээ” шагналт яруу найрагч энд дурсгалын мод суулгаснаар “Стругагийн яруу найргийн үдшүүд” эхэлдэг уламжлалтай. Мод бүхний доор “Алтан хэлхээ” шагнал хүртсэн яруу найрагчийн нэр, QR код бүхий мэдээлэлтэй пайзыг байршуулжээ. 62 жилийн хугацаанд энд төдий тооны мод суулгасан гэсэн үг л дээ. Мод болгоныг сонирхож, пайзыг нь уншлаа. Тэвэрт багтамгүй бүдүүн мод байна. 1974 онд Дэлхийн яруу найргийн их наадмын “Алтан хэлхээ” шагнал хүртсэн Туркийн яруу найрагч Фазыл Хусну Дагларжагийн суулгасан мод аж. Энэ хүн бол 1914 онд Истанбулд төрсөн, нийт 60 гаруй шүлгийн түүвэр хэвлүүлсэн Туркийн алдартай яруу найрагч. Түүний шүлгүүд хүн төрөлхтөн, сансар огторгуйн зүй тогтлоос эхлүүлээд милитаризмын эсрэг сэдвүүдийг хөндсөн, Туркийн тусгаар тогтнол, дайн зэргийг хөндсөн байдаг. Ер нь Дэлхийн яруу найргийн их наадмын гол шагнал болох “Алтан хэлхээ”-г дэлхийн яруу найргийн хөгжилд үнэтэй хувь нэмэр оруулсан, үг хэлж үзэл бодлоо илэрхийлж, шударга үнэний дуу хоолой болсон яруу найрагчдад олгодог бололтой. Энэ жилийн “Алтан хэлхээ” шагнал хүртсэн Влада Урошевич гуай одоо 79 настай. Македонийн нийслэл Скопьед мэндэлсэн. Яруу найрагч, түүхч, зохиолч, утга зохиол-урлаг судлаач, эссэч, антологич, орчуулагч нэгэн юм. Нэг үгээр бол Хойд Македонийн өнөө цагийн оюун санааны оргилуудын нэг нь.

Влада Урошевич “Эрх чөлөө” шүлэгтээ эрвээхэй лааны дээгүүр нисэхдээ далавчаа шатаадаг шиг яруу найрагч хүн үг хэлэх эрх чөлөөгүй боллоо ч шүлэг бичих эрх чөлөө нь үлддэг, сансрын хөлгөө орхин гарч буй сансрын нисгэгч бол дэлхий рүү буцахаас татгалзсан өндөрт шидсэн чулуу юм даа…хэмээжээ. Цэцэрлэгт хүрээлэнд уншсан түүний шүлгүүд бол тэр чигээрээ тайтгарал, байгаль эх дэлхийдээ талархсан мялаалга байлаа.

Өнөө жилийн “Алтан хэлхээ” шагналын эзэн, Хойд Македонийн алдарт яруу найрагч Влада Урошевич”

Өдрийн хоолоо зочид буудлын хоолны том танхимд идэцгээлээ. Өглөөхөн л автобусанд суухын өмнө гар барин танилцсан орон орны яруу найрагчид үдийн хоолны ширээний ард дөрөв, таваараа сууцгаалаа. Хатаасан яншуй цацсан улаан лоолийн зутан, элдэв зууш. Араас нь нухсан төмстэй, жигнэсэн луувантай, тахианы цээж мах сэлт. Хоолны дараа амттан ирлээ. Яруу найрагчид орой эхлэх нээлтийн ёслолын өмнө амсхийхээр өрөө өрөөндөө орцгоов.

Байрласан өрөө минь Охрид нуур руу харсан цонхтой, гаднаа тагттай. Тагтан дээр нь гарч эргэн тойрныг ажиглалаа. Эрэг дээр наран шарлагын ор, сандал, сүүдрэвч. Усны хувцастай хүүхэд, залуус, эмэгтэйчүүд…нууран дээгүүр хурд мэдэн сүлжилдэх хэд гурван моторт завь… усаар тоглож наадах хүүхэд багачуудын бүдэг бадаг дуун тагтны нээлттэй хаалгаар зочилно. Нуурын зүгээс тааламжтай зөөлөн аясын салхи айлчлан орж ирж хөшгөөр наадан Улаанбаатар-Бээжин-Франкфурт-Скопье гэсэн чиглэлээр урт зам туулж ирсэн аян замын алжаалаас минь чөлөөлөх мэт.

“Стругагийн яруу найргийн үдэш 62” буюу Дэлхийн яруу найргийн их наадмын албан ёсны нээлт наймдугаар сарын 24-ний үдэш “Ах дүү Миладинов”-ын нэрэмжит Соёлын төвийн гадаах талбайд салют буудуулснаар эхэллээ.

Тайзнаа Хойд Македонийн яруу найрагч Влада Урошевич, Ирландын яруу найрагч Гавин Брадлей, Албанийн яруу найрагч Аржан Каллцо, Белгийн яруу найрагч Филип Меерсман, Болгарын яруу найрагч Роза Бояанова, Хорватын найрагч Иван Херцег, Эстонийн яруу найрагч Каролина Пихеглас, Францын яруу найрагч Алексис Бернаут, Германы яруу найрагч Биргит Крейпе, Грекийн яруу найрагч Димитрис П.Краниотис, Унгарын яруу найрагч Кристина Рита Молнар, Монголын яруу найрагч Давхардаваагийн Гансаруул, Италийн яруу найрагч Анелиза Алева, Косовогийн яруу найрагч Бесник Камаж, Люксембургийн яруу найрагч Гая Хелмингер, Монтенегрогийн яруу найрагч Павле Горанович, Селимир Радулович, Сербийн яруу найрагч Милутин Дурикович, Зелика Аврич, Словакийн яруу найрагч Эрик Ондричка, Испанийн яруу найрагч Чема Паз Гаго, Туркийн яруу найрагч Гонца Озмен, Кан Ягит Тунцман, Их Британийн яруу найрагч Адам Хоровитч, Крис МакКабе нар эх хэлээрээ шүлгээ уншицгаалаа. Энэ наадамд эдгээр яруу найрагчдаас гадна Хойд Македонийн 40 орчим яруу найрагч хүрэлцэн ирсэн байлаа. Биднийг шүлгээ уншихад арын дэлгэц дээр англи, македони хэл дээрх орчуулга нь давхар гарч байсан юм. Ямар ч илүү дутуу дуу хуур, бүжиг наадамгүй. 25 улсын хэлээр шүлгээ унших яруу найрагчдыг сонсох гэж, сонирхох гэж Стругагийн олон зуун иргэн цугласан байлаа. Нээлтийн ёслол ийнхүү өндөрлөж, зочид буудлын задгай талбайд дарстай босоо хүлээн авалт болж орон орны зочин яруу найрагчид ойртон танилцаж, ном, нэрийн хуудсаа солилцсон танилцах үдэшлэг маягийн юм болж, жазз хөгжмийн аянд дарс шимцгээн инээлдэн хөгжилдөж, энд тэндгүй зураг хөргөө даруулан шөнийн 00:00 цаг хүргэцгээсэн юм.

Ийнхүү өчигдрийн үйл явдлаа эргэцүүлэн өнөөдрийн хөтөлбөрөө харвал Охрид нуурын эрэг дээрх хуучин сүм рүү аялах, тэр сүмийн дэргэдэх “Biser” зочид буудлын задгай талбайд олон улсын яруу найрагчдын “Circles” яруу найргийн уншлагатай аж. Тэнд намайг “Тариан талбайн дэргэдэх жижигхэн байшинд” шүлгээ уншихыг сануулсан байлаа.

Өчигдөр оройны танилцах үдэшлэгээр нүүр хагарцгаасан яруу найрагчид өглөөний цайн дээр сүрхий мэнд устай болцгоожээ. Нэг нэгнээ ширээнээ урин хамт цайлахыг хүснэ. Нүүрэндээ инээд тодруулж “Сайхан амарсан уу” гэцгээнэ.

Манай ширээнийхэн “Чиний өчигдөр орой нээлтэд өмссөн үндэсний хувцас чинь маш сайхан харагдсан. Үнэхээр тансаг байсан шүү. Чи дахиж өмсөх үү. Өмсвөл хамт зургаа даруулна шүү” гэцгээнэ. “Монгол Улс хэдэн хүн амтай вэ”, “Нийслэл нь ямар нэртэй билээ”, “Улаанбаатар хэдэн хүн амтай вэ”, “Танай үндэсний хувцас хийц сайтай юм. Хүмүүс нь хэр түгээмэл өмсдөг вэ”, “Ямар улстай хиллэдэг вэ” гэж ойр зуурын юм асууцгаана. Ширээ ширээнээ халуун дотно яриа өрнөж, хоолны танхим дуу шуутай, халуун дулаан гэж жигтэйхэн. Хэн хэдэн цаг нисч Македонид ирснээ ярьж инээлдлээ. Олон дамжиж, олон мянган км зам туулж ирсэн яруу найрагчдаараа бахархацгааж ойр хавийн улсуудын яруу найрагчид “Өглөөний цайгаа уучихаад гэрээсээ гараад өдрийн хоолоо Македонид идсэн” хэмээн хошигноно. Анх удаа биесээ харж буй орон орны хүмүүс цайны ширээний ард энгийн зүйлс ярьснаар нөхөрлөл нь эхэллээ. Ингээд автобусаар Калишта руу хөтөлж, Охрид нуурыг эмжээрлэж давхисаар “Our Lady” сүмд ирлээ дээ.

Охрид бол Европын хамгийн гүн, цэнгэг устай нуур. Охрид нуурын эрэг орчмын газрыг 1979 онд ЮНЕСКО Дэлхийн өвд бүртгэсэн бөгөөд дараа жил нь Охрид хотыг соёл, түүхийн өвөрмөц бүсийг багтаасан газар хэмээн зарласан түүхтэй. Түүгээр ч үл барам 2014 онд Албани болон Хойд Македонийн дунд орших хил дамнасан Дархан цаазат газар болох Охрид-Преспаг ЮНЕСКО “Дэлхийн шим мандлын нөөц газар”-ын сүлжээнд нэгтгэсэн юм байна. Охрид нуурыг тойрч Хойд Македонийн Охрид, Струга, Албани улсын Поградек гэсэн гурван хот оршино. Мөн хэд хэдэн загас агнуурын тосгон байдаг ч загасчлалаар бус аялал жуулчлалаар орлогоо бүрдүүлдэг гэсэн. Охрид нуурын хотуудад нийт 131 мянган хүн амьдардаг гэсэн тоо баримтыг хөтөч өгүүлж байлаа. Түүхэн дурсгалт газрууд, нуурын онгон дагшин байгаль нь Охрид нуур руу жуулчдыг татдаг гол хүчин зүйлүүд. Охрид 30.4 км урт, өргөнөөрөө 14.8 км. Эргийн урт нь 87.5 км юм байна.

“Our Lady” сүм нь Бурханы ариун эхийн мэндэлсний баят зориулсан хоёр сүм, элч гэгээн Петр, Паул нарт зориулсан сүм, Гэгээн ариун Гэгээнтэнд зориулсан агуйн сүмээс бүрдсэн цогцолбор газар байлаа. Сүмээр нь оронгуутаа л бүгд гар утсаа гаргаж гэрэл зураг дарж, бичлэг хийнэ. Хэн ч харсан бишрэл төрүүлмээр ур хийц, өнгө будаг. Яруу найрагч, зохиолчид голдуу явж байгаа болохоор ч тэр үү хийдийн доторх чимэглэл зургаас эхлүүлээд өчүүхэн жижиг хэсгүүдийг хүртэл нарийн тогтоон харж зургийг нь дарж, хөтчөөс сонирхсоноо асууцгаана. Энэ үеэр нутгийн сүсэгтнүүд гэр бүлээрээ, хоёр гурваараа мөргөл залбирал хийж, сүмээр орж үүдэнд байх тусгай хэсэгт шар өнгийн урт, нарийн лаа асааж залбирч байлаа. Агуйн сүм рүү орлоо. Агуй гэхээсээ асар том хадыг ухаж, сийлээд бясалгал, мөргөл, мацгийн олон өрөө тасалгаа гаргачихсан мэт харагдах. Энэ сүмийг XIV зууны үед бүтээсэн бөгөөд огтоосоо сэргээн засварлаагүй, анхны төрхөөр нь жуулчид, мөргөлчдөд үзүүлдэг юм байна. Модон шатаар өгсөж өрөөнүүдийн үүдээр шагайж, зарим өрөөнд нь орох завшаан тохиов. Өргөлийн хэсэг, лаа дэн тавьдаг тавцануудтай, хана, туурга тааз гээд бүхий л хэсэг нь чимэглэл зураг, хөрөгтэй. Энд санваартнууд мөргөл хийж, мацагладаг, хүний нийгмээс өөрийгөө тасалж гэгээрэлд тэмүүлдэг ариун газар нь байжээ. Зарим өрөө рүү нь хүн оруулахаас сэргийлж хориг татжээ. Агуй учир дотроо сэрүүхэн. Хуучин эд зүйлс нь тоос буртаггүй бөгөөд анхны төрх байдлаараа хадгалагддаг нь сайхан.

Сүмээс гарч ирээд яруу найргийн уншлагадаа орцгоолоо. “Biser” хэмээх зочид буудлын задгай талбайд зассан ширээнээ сууцгаалаа. Яг дэргэд Охрид нуур цэлэлзэн мэлтэлзэнэ.

үргэлжлэл бий…

нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл соёл-урлаг энтертаймент-ертөнц

GEE: Монголд ганцаараа хараал хэлдэг хүн нь би биш DNN.mn

ӨДРИЙН СОНИНЫ 2012 ОНЫ АРХИВААС…

Реппер Gee буюу Төгсжаргалын Мөнх–Эрдэнэтэй ярилцлаа.

–Та бараг мэдээ үздэггүй гэв үү?

-Ер нь мэдээ үзэхээс айдаг. Яагаад гэхээр нийгэм аймаар байна ш дээ. Хүмүүс зарим талаараа араатан шиг болж байна. Мэдээ үзэхээр “Тийм хүнийг тэгж гэртэй нь шатаалаа”, “Хэдэн арван тоогоор хутгалж аллаа” л гэнэ. Аймаар аймаар юм гарна. Өдөр нь ажил төрлөө хийгээд явж байхдаа нийгмийн асуудалтай хутгалдаж явдаг болохоор гэртээ харихаараа тэрнээс түр ч гэсэн ангижирмаар байдаг байхгүй юу. Би компьютер тоглодог. Сайхан ангижруулдаг шүү. Нээрэн. Бүх юмаа мартаад сайхан тоглодог. Тэр л гоё байдаг юм. Гэхдээ хааяа үзэхгүй байж чадахгүй мэдээ үзнэ л дээ. Үзэхээр маниусаас дээр суудаг манай нөгөө ухаантай хэдэн хүмүүс “Ингэлээ, тэглээ” гээд хоорондоо хэрэлдээд, бөөн юм болоод сууж байдаг. Дандаа хэрүүл уруул, алаан хядаантай юм үзээд байхаар чинь залхаж байгаа юм чинь.

–Манай зарим хип хопчид мансууруулах бодистой холбогдсон нь энэ урлагийг унагасан зүйл болсон. Харин сүүлийн үед гарч ирж буй залуу уран бүтээлчид хип хопыг арай өөрөөр, шинэ уур амьсгалаар гаргаж ирж байна. Хөндлөнгөөс харахад “Vanqiush” гэх хамтлагаас салбарлан гарсан мэт?

-Аймаар буруу ойлголт. Хувь хүний л асуудал байгаа ш дээ. Хувь хүн талаасаа. Хэрэгт холбогдож байсан хүн байлаа гэхэд тэр нь хувийнх нь л асуудал. Дараагийнх нь хүмүүсийн асуудал бол тэдгээр хүмүүсийн хувийнх нь л асуудал. Ерөөсөө л хувь хүмүүсийн ялгаа байхгүй юу. Хүн алддаг шүү дээ. Алдаа л биз. Ахиж тийм зүйлд орооцолдохгүй гэж суралцаа байлгүй дээ. Түүнээс биш хип хопчдын нэр хүндийг унагалаа гээд л хип хоп гэдэг нэр томъёог тэрэнтэй холбох гээд байх шаардлага байхгүй.

“Vanquish”-ээс салбарласан гэвэл сонин л доо. Тэрийг би эсэргүүцнэ. Мань, заньд нь бол ёстой хамаагүй ш дээ. Мэдэхгүй. Тийм хамтлаг байсан. Би юмаа хийгээд явдаг байсан. Хамтарч дуу хийе гэсэн. Хамтарч дуулсан.

Тэндээс шинэ үеийн хип хоп гарч ирээд салбарласан гэвэл ёстой маргаантай асуудал.

–Хип хопчид бусад хамтлаг, дуучдынхаа нэрийг дуундаа оруулаад муулж дуулаад байдаг даа.

-Dis үү?

–Тэр нь юу гэсэн үг вэ?

-Dislike гэдэг ш дээ. Тэрэнтэй адилхан утгатай.

–Бусдынхаа талаар дургүйцлээ илэрхийлж дуулж байгаа нь тэр үү?

-Энэ чинь хип хопын бараг нэг төрөл ш дээ.

–Тэгэхээр реппер Цэцээ та хоёр байнга бие бие рүүгээ dis илгээдэг болж таарав уу. Боксчид рингэнд тулалддаг шиг та хоёр үзэл бодлоо уран бүтээлээрээ илэрхийлж “зодолддог“?

-Энэ нь маш олон төрлийн зорилгоос болж хийгдэнэ. Зөвхөн үзэл бодлоо хамгаалахын тулд гэж болохгүй ч бас байж болно. Зарим нэг нь ашиг сонирхлын үүднээс хийдэг. Энэ овоо гайгүй байгаад байна, энийг ингээд дуулчихвал намайг хүмүүс сонсчих юм байна гэх PR-ийн зүгээс хийж болно. Янз бүр. Тухайн хүнд ашиг сонирхол, үнэт зүйл нь юу байна вэ гэдгээс шалтгаална. Тэр хүнд нэр хүнд чухал бол хэнийг ч, сайн хүнийг ч тэгж хэлнэ ш дээ. Тухайн хүнд өөрийн үзэл бодлыг хамгаалах нь илүү үнэтэй, үзэл бодол нь чухал бол түүнийгээ хамгаалж, үзэл бодол руу нь дайрсан хүнтэй шөргөөцөлдөх хэрэгтэй байхгүй юу.

Харин бид хоёрын хувьд уг нь рингэнд гараад зодолдчихвол амар л байна. Намайг муулж дууллаа. Би очоод түүнийг цохиод л авна. Энэ бол байдаг л асуудал. Тэрний дараа яах вэ. Дуулсан дуу нь явсаар л байх болно. Тийм болохоор түүний эсрэг дуу хийж хамгаалахаас өөр арга байхгүй.

–Та хоёрын хэн нь анх ингэж дуугаар шөргөөцөлдөх алхмыг тавьсан юм. Яагаад, юунаас болоод ингэв?

-Мань эр өөрөө ч мэдэж байгаа даа. Өөрөөс нь л эхэлсэн. “Vanquish” хамтлагийнхантай “Гайгүй хүүхдүүд байна” гээд нөхөрлөе гэж бодсон, хийсэн. Тэр үед “Hood” гэж дуу хийсэн. Тэгэхэд Цэцээ буюу Цэцэнбилэг гэж хүн байгаагүй. Цэцэнбилэг гэж хүнийг тэгэхэд танихгүй байсан. Гэтэл гэв гэнэт нэг хүн гарч ирээд “Vanquish, Цэцээ, Gee чи зайл. Хашаандаа очиж банхраа хоолло. Юу хийгээд байгаа юм” гээд эхлэхээр нь би гайхаад “Vanguish”-ийнхнаас тухайн үед асууж байсан. Танай хамтлагт чинь Цэцэнбилэг гэж байдаг юм уу гэсэн чинь “Байдаг. Америкт амьдардаг юм” гэхээр нь “Энэ чинь намайг дуулаад байна ш дээ” гэсэн чинь “Өөрсдөө учраа ол” гэж хэлсэн. Би тухайн үед тэгээд орхисон. Тиймэрхүү насны саваагүйтдэг хүүхэд байдаг шүү дээ. Саваагүйтэж л байгаа юм байлгүй дээ гээд хаячихсан. Тэгсэн чинь мань эр бүтэн жил дуулсан ш дээ, намайг. Маш олон дуун дээр миний нэрийг хэлсэн байдаг. Би тэсээгүй, сүүл рүүгээ. Өт хүртэл биеэ хамгаалж хатгахаар хөдөлдөг. Сүүлдээ тэссэнгүй, тэвчсэнгүй. Тэгээд би өөрт нь хэлсэн. Намайг ингэж байгаа бол чи өөрөө ийм байна шүү. “Пүүз, пүүз л гэнэ. Ая хулгайлж байхаар пүүз цуглуулдаг мөнгөөрөө ая хийлгээч ээ” гэж сайн санааны үүднээс зөвлөгөө өгсөн. Түүний үнэт зүйл юу байсныг мэдэхгүй. Харин миний хувьд үзэл бодлоо хамгаалах байсан. Бас гэр хорооллынх гэдэг ялгавар үзлийг хүмүүсийн дунд битгий гаргаасай гэж хүссэн. Яагаад гэвэл бид адилхан монголчууд. Адилхан хүмүүс. Бид хэн нэгнээ өссөн орчин, үзэл бодлоор нь ялгаварлана гэдэг бол үнэхээр тэнэг асуудал байхгүй юу. Бид нар энд байгаа гадаадынхныг яаж ч чадахгүй байж хоорондоо маш их тэрсэлддэг. Тэрийгээ болих хэрэгтэй.

Би гэр хороололд өссөн. Надтай адилхан гэр хороололд өссөн өчнөөн залуусын эрхэнд нь энэ хүн бөгөөд түүний цаана байгаа сонсогчид нь битгий халдаасай гэж боддог ш дээ.

–Та дуунууддаа хараал, этгээд үг их оруулдаг. Энэ нь эцэг эхчүүдийн зүгээсээ эсэргүүцэлтэй тулгардаг бол хүүхэд, залуусын хувьд өөр байх шиг байдаг юм?

-Тэр чинь ийм юм. Хип хоп дуунд зуун үг байлаа гэж бодъё. Зүгээр жишээ. Хип хоп дуунд бол үүнээс ч их үг ордог. Тэр зуун үгийн тав нь хараал байдаг. Тэгэхээр хүмүүс, ялангуяа эцэг эхчүүд нь хүүхдүүдээсээ сонсгол муутай байгаа байхгүй юу. Хүүхдүүд тэр таван үгийг хаяад 95 үгийг нь сонсоод утгыг нь ойлгож чадаад байна. Гэтэл эцэг эхчүүд 95 үгийг нь сонсохгүй таван үгийг нь сонсдог. Тэгэхээр тэр хүн тэгж бодохоос яахав.

Монголд ганцаараа хараал хэлдэг хүн нь би биш. Монголд бүгдээрээ л хараал хэлдэг. Надад энэ хараалыг хэн зааж өгсөн юм бэ. Миний орчин тойрон, нийгэм чинь зааж өгсөн. Тэгвэл энэ нийгмийн зааж өгсөн хараалыг бид нийгмийн буруу зүйлийг хэлэхдээ буцаагаад өөрт нь хэлж байгаа юм. Түүнээс биш би хүүхдүүдэд муу юм заагаагүй. Бие биенээ хайрла, биенээ хайрлавал хүчтэй байж чадна гэдгийг сануулдаг. За яах вэ, би муу хүн. Хараал зааж байна гэж бодъё. Ингэх нь муу үзэл суртал юм байна л даа. Тэгэхээр зурагтаар дотуур хувцастайгаа дуулаад байгаа охид урлаг юм уу. Тэд нар зөв юм заагаад байгаа юм байна л даа, тэгж л ойлгоё доо.

–Таны дуунд нэр нь хавчуулагдсан хүмүүс, ялангуяа улстөрчдөөс дарамт үзүүлдэг үү?

-Тийм том хүмүүсийн зураг хөргийг нь оруулсан клип байхгүй. Үг хэлээрээ хэлсэн дуунууд байгаа. Хэн нь мэдэгдэхгүй хүмүүс л утасдаад байдаг юм.

–Юу гэж утасдах уу?

-Ална л гэдэг. Амьд явж л байна. Үхтлээ үгээ хэлнэ.

-Gee гэдэг нэрээ тайлбарлавал?

-Энэ чинь нэр биш хоч. Миний нэр бол Мөнх-Эрдэнэ. Найзууд маань намайг Gee гэж дууддаг байсан. Хоч маань явсаар нэр шиг болчихож.

–Таныг Монгол реппер гэдэг билүү?

-“Монгол реппер” гэдэг дуунаас минь л болсон байх. Зүгээр л реппер. Монгол репперийг би үүсгэсэн юм биш шүү. Надаас өмнө 1995 онд “Дайн ба энх” хамтлаг Монгол репперийг үүсгэсэн. Би үргэлжлэлийнх нь өчүүхэн хэсэг.

–Хип хопчид хоорондоо хэр эв найрамдалтай, холбоотой байдаг юм бэ?

-Харьцаатай байлгүй яахав. “Дайн ба энх” манай “Click click boom” бүлэг хамтарсан дуун дээр ажиллаж байна. Байнга харилцаатай байдаг. Бид өмнө нь юм хийж байсан хүмүүсээ хүндлэх хэрэгтэй. Тэднийг үгүйсгэж огт болохгүй. Яагаад гэвэл тэдний суурин дээр бид хөдөлж байгаа.

Гэтэл ингэдэггүй хүмүүс байдаг. Би шинээр юм гаргаж ирлээ. Би л, би л гэж юм бүхний анхдагч байх гэж үздэг. Монголд анхны юм гэж арай хэтэрлээ. Хүн болгон анхных гэнэ. Монголд анхны юм хийе гэвэл амархан. Би ийм нэг дуу хийж байна. “Хүн болгон Монголд анхных байх гэж ядаж байна. Тэгвэл би Монголд хамгийн анхны, хамгийн урт нэртэй дуу хийчихлээ” гэж байгаа юм.

Телевизийн шоунаас гарч ирж байгаа найман охинтой нэг хамтлаг байна аа. Ярьж байгааг нь сонслоо. “Бид бол Монголын анхны найман охинтой хамтлаг” гэсэн. Ёо, ёо. “Бид Монголын анхны бүжиглэдэг охид” гэж байгаа юм. Тэднээс өмнө хүмүүс яадаг байсан юм бэ. Ингэж арай болохгүй. Зарим нэг хүн өмнө нь хүмүүсийн нээчихсэн, хийчихсэн нэр томъёог нь хараахан өгөөгүй байсан урсгалыг нээгээд байна ш дээ. Тэд нар бол ичих л хэрэгтэй. Ичиг ичиг гэдэг шиг, тийм үү?

–Та сэтгүүлч мэргэжилтэй. Мэргэжлээрээ ажилласан уу?

-Радио, телевизийн дээд сургуулийг 2005 онд төгссөн. Мэргэжлээрээ л ажиллаж байна гэж боддог ш дээ, уг нь.

Чи эх орондоо юм хийе гэж бодож байгаа бол өөрийнхөө амьдралаа хэнээс ч хараат бусаар аваад явчих. Тэр чинь чиний эх орондоо хийж байгаа хамгийн том зүйл. Яагаад гэвэл татвараа төлнө. Чиний татвараар улс хөгжинө. Тэгээд чи улсаас буцаагаад татаас авахгүйгээр сайхан амьдарчих гэж би зарим залуучууд, найзууддаа хэлдэг. Би ингэж боддог юм. Гэхдээ төлж байгаа татварыг нь дээрээс нь хусаад байвал хэцүү л дээ. Хэн нэг нь тэндээс нь гүзээлээд байвал хэцүү.

Та цаасан дээр үгээ буулгаад уншигчдадаа хүргэж байна. Тэрэнтэй адил би дуугаар үгээ сонсогчдодоо хүргэж байна. Таны бичсэн мэдээллийг хүн уншаад нэгийг ойлгоно. Миний дуунуудаас миний сонсогч нэгийг ойлгож байгаа. Тэгэхээр нь энэ чинь сэтгүүлчийн ажил. Сэтгүүлчийн ажлыг янз бүрийн хэлбэрээр хийж болно. Ямарваа зүйлийг хайрцганд барих нь явцуу.

–Таныг хэдий дуундаа этгээд үг ихээр хэрэглэдэг ч үзэл бодлоо өөрийн гэсэн арга барилаар илэрхийлж байна, зоригтой байна гэж магтах хүмүүс байдаг юм билээ?

-Янз бүрийн насны янз бүрийн хүмүүсийн дунд надад дуртай нь ч байгаа, дургүй нь ч байгаа. Дүртай ч бай, дургүй ч бай бүгдэд нь баярлалаа гэж хэлэх нь зүйтэй болов уу. Үзэн ядсан ч бай, хайрласан ч бай тэр хүмүүсийн хүчээр л би өдий зэрэгтэй яваа. Баярлалаа.

–Урлагийн олон төрөл дундаас хип хопыг сонгох болсон тань юутай холбоотой вэ?

-Болж байгаа бүх юм нөлөөлсөн. Гэхдээ гэр бүл биш. Гэр бүлээ энэ бүхэнд хутгамааргүй. Би гэр бүлдээ аль болох жаргалтай байхыг боддог. Айлын охиныг жаргаана гэж авч суудаг биз дээ. Би эхнэрээ, охиноо жаргалтай байлгахын төлөө бухимдалтай асуудлаа гэртээ очоод гаргахыг хүсдэггүй. Гаргахгүйг хичээдэг. Заримдаа тэсдэггүй. Яах вэ, болох юм болдгоороо болно биз. Ямар ч байсан өөрийнхөө бодож буй зарчмыг дагаад явбал болох байх.

Бид зүгээр энэ нийгмээ харъя л даа. Тэнгэрийн хаяа харагдахаа болилоо. Утаанаас болж. Сайхан уудам талд тэнгэрийн хаяаг хараад гэдэг үгтэй шүлэг, яруу найраг байдаг биз дээ. Тийм шүлэг, яруу найргийг одооны хүүхдүүд уншаад ойлгохгүй. Тэнгэрийн хаяа гэж хаана байдаг юм бэ, тэр утааг хэлээд байна уу гэнэ. Уудамдаа биш утаанаас болоод тэнгэрийн хаяа харагдахаа больсоон гэж. Асуудал зөндөө байна аа.

–Таны олон фенээс “Gee эх оронч. Монголоо гэсэн сэтгэлтэй” гэх үгийг сонссон юм байна?

-Монгол гэдэг бол оюун санааны асуудал. Би хэдий Монголын реппер гэгддэг ч хэт туйлшрахыг хүсдэггүй. Монгол гэхээр л дээлээ өмсөх ёстой гэж хүмүүс ярьдаг. Надаас нэг сэтгүүлч “Та Монгол реппер гэчихээд яагаад зурагт хуудас дээр чинь бууны зураг байгаа юм бэ” гэж асуусан. Тэгэхээр нь би “Тэгээд нум сумны зураг тавих юм уу” гэж зөрүүлж асуусан.

Бид дэлхийн хүмүүстэй мөр зэрэгцэж явах ёстой. Гэхдээ дээл гэдэг соёлыг мартаж болохгүй нь үнэн үү гэвэл үнэн. Мартаж болохгүй боловч хэтрүүлж болохгүй. Бид өдөр тутамдаа өмсөхөө байг гэхэд цагаан сараар дээлээ өмсөх хэрэгтэй. Надад нэг дээл бий. Тэр минь их гоё торгоор хийгээгүй ч энгийн нэг хөвөнтэй дээл. Тэрийгээ цагаан сараар өмсөнө. Наадмаар бас нэг дээл өмсчихдөг.

Зарим нэг санаа надад таалагддаг. УИХ-ын гишүүд, эрхэм сайдууд гадаад руу явахдаа монгол дээлээ өмсч бай. Арабууд үндэсний хувцастайгаа явж байдаг. Энэтхэгчүүд сайритайгаа ирлээ. Монголчууд дээлтэйгээ явна гэдэг чинь боломжийн. Гэртээ ирээд солиод өмсчихнө биз. Үүнийг би дэмждэг. Харин хэтрүүлж бас болохгүй. Яагаад гэвэл энэ үе чинь орчин үе учраас.

–Та одоо ямар томоохон уран бүтээл дээр ажиллаж байна вэ?

-Би чинь угаасаа том юман дээр ажиллаж үзээгүй ш дээ. Яагаад гэвэл хийсэн юмнууд маань эргээд харахад жижигхэн байсан. Одоо бүлгээрээ “Click click boom”-ынхнаа цомгон дээр ажиллаж байна. Соло дуунуудаа түр хойшлуулчихаад байна.

Recent Posts

Recent Comments

Archives

Categories