Author: МӨНХЖАРГАЛЫН МӨНХЦЭЦЭГ

Д.Золбоо: Си Жиньпиний айлчлалыг Хятад, Британийн харилцаанд алтан үе эхэллээ гэж тодорхойлсон

БНХАУ-ын дарга Си Жиньпин өнгөрсөн долоо хоногт Британид дээд хэмжээний айлчлал хийсэн билээ. Түүний айлчлалын эргэн тойрон дахь сэдвээр ШУА-ийн ОУХХ-гийн Бүс нутаг, олон улсын байгууллагын салбарын эрхлэгч Д.Золбоотой ярилцлаа.

–БНХАУ-ын дарга Си Жиньпин Их Британид айлчилсан үйл явдал дэлхий нийтийн анхаарлыг татсан. Ямар зорилготой айлчлал болов?

-Их Британи, Умард Ирландын Нэгдсэн Вант улс болон БНХАУ-ын харилцаа түүхэн судар бичгүүдэд анх 1596 онд суурь тавигдсан гэж тэмдэглэгдэн үлдсэн нь бий. Энэ хоёр улсын харилцааны түүх олон арван амжилт, сорилтыг туулж ирсээр өнөөдөртэй золгосон. Хятадын өрнөдийн улс орнуудтай харилцахад хүний эрх, Тайвань, Хонгконг, Түвдийн асуудал зэрэг эмзэг сэдвээс гадна 2012 онд Британийн Ерөнхий сайд Далай ламыг хүлээн авч уулзсан нь хоёр талын харилцаанд зарим талаар үл ойлголцлыг бий болгоод байсан билээ. Энэ бүх байдлыг даван туулж өндөр дээд хэмжээний айлчлалыг амжилттай зохион байгуулсны гол учир холбогдол нь эдийн засгийн асуудал гэж дүгнэж болохоор байна. Учир нь 2005 онд тухайн үеийн Хятадын удирдагч Ху Жинтаог Британид айлчилснаас хойш Хятадын эдийн засаг ихээхэн хурдацтай өссөн. Тухайлбал, гадаад валютын нөөц нь 3.5 триллионд хүрч, өнгөрсөн арван жилийн хугацаанд зөвхөн Британид л гэхэд нийтдээ 30 тэрбум долларын хөрөнгө оруулалт хийсэн байна.

–Си Жиньпин Их Британид нэлээд олон хоногоор айлчиллаа. Энэ хугацаанд юу юу амжуулав?

-БНХАУ-ын дарга Си Жиньпин 2012 онд төрийн өндөр дээд албан тушаалд сонгогдсоноос хойш анх удаагаа Британи улсад айлчлахдаа дөрөв хонолоо. Тэрбээр сүүлийн 10 гаруй жилийн хугацаанд Британид айлчилж буй анхны Хятадын дарга болж байна. Дэлхийн улс орнуудын төрийн дээд хэмжээний айлчлалын цар хүрээ, ач холбогдлыг хэд хоног үргэлжлэхээс нь гадна зөвхөн тухайн улсдаа зорьж очоод, өөр улс орноор дамжилгүй шууд эх орондоо буцаж байгаагаас нь харж болдог. Энэ практикаас хоёр тал хэр хэмжээний ач холбогдол өгч байсныг нь харж болно.

Дээд хэмжээний зочид тухалдаг Букингемийн ордон дахь Белгийн харшид Хятадын удирдагч тэргүүн хатагтайн хамтаар буудалласан. Британийн хэвлэлүүд энэ тухай бичихдээ ханхүү Уильям болон гүнж Кейт нар тэдний буудалласан өрөөнд хуримынхаа шөнийг өнгөрүүлсэн хэмээн тодотгосон байгаа юм. Мөн тэрээр Манчестер хотын Etihad Stadium цэнгэлдэх хүрээлэнгээр зочилсон байна. Си Жиньпин Хятад улсын дарга болохоосоо өмнө дэвшүүлж байсан үндсэн гурван зорилгын нэг хөлбөмбөгийн ДАШТ-ийг өөрийн эх орондоо зохион байгуулах бөгөөд хэзээ нэгэн цагт Хятадын баг аваргын титэм хүртэх болно гэдэгт итгэж явдаг нэгэн гэдэг. Түүнийг Хятадын удирдагч болсноос хойш хөлбөмбөгийн хичээл дунд сургуулийн сурагчдын заавал үзэж суралцах хичээлийн хөтөлбөрт багтсан.

Хятадын өнөөгийн тэргүүн хатагтай нөхрөө олонд танигдаж нэрд гарахаас өмнө алдартай болсон нийтийн дууны томоохон од юм. Одоо бол нөхрийнхөө албан ёсны дээд хэмжээний айлчлалд оролцож, хэвлэл мэдээллийнхний анхаарлын төвд байж, чимдэг болсныг та бүхэн харсан байх. Сонирхуулахад удирдагчийн анхны эхнэр нь өнөөг хүртэл Британид амьдардаг бөгөөд 1980-аад оны үед Хятадаас Лондонд сууж байсан элчин сайдын охин.

Айлчлалын эхний өдөр Си Жиньпин Букингемийн ордонд болох дайллагад оролцож, Вэстминстерт парламентын гишүүдэд хандаж үг хэлсэн. Энэ үеэр тэрээр Их Британи болон БНХАУ-ын харилцааг стратегийн иж бүрэн түншлэлийн түвшинд аваачих “алтан үе”-д хоёр тал хамтдаа шилжинэ гэж найдаж байгаагаа онцолсон юм. “Хятад, Их Британи улсууд Евразийн эх газрын хоёр талд оршдог хэдий ч хамтын ажиллагааны өргөн боломжууд байгаа нь энэ удаагийн айлчлалын эхний өдрөөс харагдаж байна” гэсэн.

–Их Британийн зүгээс Си Жиньпиний айлчлалын үр дүнг хэрхэн тодорхойлж байгаа вэ. Энэ үеэр талууд ямар тохироонд хүрч чадсан бол?

-Британийн Ерөнхий сайд Дэвид Камерун “Хятадын даргын айлчлалыг хоёр орны хооронд хийгдэж буй томоохон алхам боллоо” гэж онцолсон бөгөөд хоёр орны хувьд “алтан үе” эхэллээ гэж тодорхойлжээ. Цөмийн энерги, гангийн үйлдвэрлэл, хүний эрх, цахим довтолгоон гээд цөөнгүй сэдвээр төрийн тэргүүнүүд ярилцсан байна.

Британи нь Хятадын баруун дахь хамгийн дотно түнш байхыг эрхэмлэж буй хэмээн Британийн Сангийн сайд Жорж Озборн өнгөрсөн сард Хятадад айлчлахдаа мэдэгдэж байсан юм.

Си Жиньпин гэргий Пэн Лиюангийн хамт Лондонгийн Букингемийн ордонд болсон хүлээн авалтад саатсан. Хүлээн авалтын үеэр хатан хаан II Элизабет болон Си Жиньпин дарга нар үг хэлсэн л дээ. Хятад Их Британийн харилцаа тасралтгүй хөгжиж буй нь хоёр орон түүнчлэн дэлхий нийтэд үр өгөөж хүртээж байхыг өндрөөр үнэлжээ. Мөн хоёр орны бүх талын стратегийн түншлэлийн харилцааг цаашид хөгжүүлэхийг хоёр төрийн тэргүүн санал нэгтэй онцолжээ. Тухайлбал, Си Жиньпин “Энэ онд Японы түрэмгийллийн эсрэг Хятадын ард түмний дайн болон фашизмын эсрэг дэлхийн ард түмний дайны ялалтын 70 жилийн ой, мөн түүнчлэн НҮБ байгуулагдсаны 70 жилийн ой тохиолоо. Манай хоёр орон дэлхийн хоёрдугаар дайны талбарт хамт байлдаж явахдаа үхэж сэхэхээ хамтатгаж явсан чин журам, нөхөрлөл мөнхрөх ёстой. НҮБ-ыг үндэслэгч гишүүн орон ба Аюулгүйн зөвлөлийн байнгын гишүүн орны хувьд манай хоёр орны мөрөн дээр дэлхийн энх тайван хөгжлийн ариун үүрэг тавиастай байна. Тиймээс Хятад, Британийн харилцаа урагшлан хөгжих нь тухайн хоёр оронд ашигтай бөгөөд дэлхий нийтэд өгөөжтэй юм” хэмээн хэлснийг Хятадын Олон улсын радио, телевизийн хуудсанд онцолсон байна.

–Хятад, Британийн худалдаа, хөрөнгө оруулалтын өнөөгийн байдал ямархуу үзүүлэлттэй байгаа вэ?

-Сүүлийн жилүүдэд Хятад, Британийн худалдаа эдийн засгийн харилцаа эрчимтэй хөгжиж байна. Британи бол Хятад улсын хувьд Европын холбоон дахь хоёрдогч том худалдааны түнш. Мөн хоёрдогч том бодит хөрөнгө оруулалтын эх үүсвэр болон хөрөнгө оруулалтын зорилтод орон юм. Хятад улс бол Британийн дөрөвдөгч том худалдааны түнш бөгөөд 2014 онд Хятад, Британийн хоёр талт худалдааны хэмжээ 80.87 тэрбум ам. доллар болж, өмнөх оныхоос 15.3 хувиар нэмэгдсэн. Энэ үзүүлэлт нь Хятад болон Европын холбооны голлох худалдааны түншүүдийн дотор хамгийн түрүүнд бичигдэж байна. Хоёр талт хөрөнгө оруулалтын талаар, энэ оны наймдугаар сарын сүүлч хүртэлх байдлаар Британиас Хятадад хөрөнгө оруулалт хийсэн төсөл 7992 байгаа бөгөөд нийт 19.61 тэрбум ам.долларын бодит хөрөнгө оруулалт хийгдсэн дүнтэй байгаа. Өнгөрсөн 10 жилийн хугацаанд Хятадын хөрөнгө оруулалтыг хамгийн их хүртсэн орон нь АНУ байсан бол 2012 оноос Британи, Австрали энэ байр суурийг эзлэх болоод байна. Өнгөрсөн жилийн эхний хагасын байдлаар Их Британид 24 тэрбум ам.долларын хөрөнгө оруулсан нь Европын бусад оронтой харьцуулбал тухайлбал, Францаас хоёр дахин их байгаа юм. Одоогийн байдлаар Их Британид Хятадын 500 компани хөрөнгө оруулалт хийгээд байгаа.

Хятад улс нь хэдийгээр Британийн хамтын нөхөрлөлийн гишүүн улсад багтдаггүй боловч Британид суралцаж буй гадаад оюутны тоогоор Хятад улс 90 мянга гаруй залуус төрөл бүрийн мэргэжил, түвшинд суралцаж байгаагаараа тэргүүлдэг юм. Харин 2001 оны Британийн хүн амын тооллогоор 247 мянган хятад гаралтай иргэн амьдардаг хэмээн бүртгэгдсэн байдаг нь нийт хүн амынх нь 0.4 хувийг бүрдүүлдэг байна.

–Англичууд хятад иргэдэд олгодог визний журамдаа өөрчлөлт оруулахаа мэдэгдлээ. Өмнө ямар нөхцөлөөр виз олгодог байв?

-Айлчлалын үеэр Британийн Засгийн газрын хэвлэлийн төлөөлөгч Хятадын жуулчдад олгодог визнийхээ нөхцөлийг хөнгөвчлөхөө мэдэгдсэн нь Хятадын дунд давхаргынхны жуулчлалын урсгалыг өөртөө татах, аялал жуулчлалын салбарт томоохон хөрөнгө оруулалт болно гэж найдаж байна. Тухайлбал, өнөөдөр Хятад иргэдэд 130 ам.долларын үнэтэй зургаан сарын виз олгодог байсныгаа үнийн ижил нөхцөлөөр хоёр жилийн хугацаатай олон удаа орж гарах виз олгохоор болж байх шиг байна. Энэ хугацааг нь цаашдаа 10 жил хүртэл олгодог болгох төлөвлөгөөтэй гэж бичиж байна. Өнгөрсөн 2014 оны байдлаар ойролцоогоор 185 мянга орчим жуулчин Британид зочилж, 500 сая орчим фунт стерлингийн орлого оруулсан нь нэг жуулчин ойролцоогоор 2700 орчим фунт стерлингийг зарцуулсан гэдэг тооцоог “Ройтерс” агентлаг дурдсан байгаа юм.

–Си Жиньпиний энэхүү айлчлалын хүрээнд эдийн засаг, санхүүгийн үр дүн ямар байв?

-Айлчлалын үеэр Хятадын гадаадтай гэрээт төслөөр харилцах худалдааны нийгэмлэг, Британийн худалдаа, хөрөнгө оруулалтын ерөнхий газар хамтран “Дөрөв дэх удаагийн Хятад, Британийн дэд бүтцийн хөрөнгө оруулалт болон хамтын ажиллагааны чуулга уулзалт” зэрэг багц арга хэмжээ зохион байгуулагджээ. Си Жиньпиний албан ёсны айлчлалд Хятадын 100 гаруй бизнес төлөөлөгч дагалдаж байгаа юм. Төрийн болон бизнес уулзалтуудын үеэр талууд 46 тэрбум ам.долларын хөрөнгө оруулалт бүхий эрчим хүч, санхүү, үл хөдлөх хөрөнгө, эрүүл мэнд автомашин тоног төхөөрөмжийн салбарын 150 гаруй гэрээ, хэлцэлд гарын үсэг зурсан байна.

Бээжинд ирэх 10 жилийн хугацаанд Лондонд 105 тэрбум фунт стерлинг (ойролцоогоор 163 тэрбум ам.доллар) хөрөнгө оруулалт хийнэ гэж шинжээчид таамаглаж байна. Хоёр улс цөмийн эрчим хүч, өндөр хурдны төмөр зам зэрэг томоохон төслүүд дээрх хамтын ажиллагаагаа өргөжүүлэхээр зорьж байгаа. Иймээс ч энэ удаагийн айлчлалаар хийгдэх хамгийн том гэрээ нь Британид цөмийн эрчим хүчний станц барих төсөлд хөрөнгө оруулалт хийх, мөн хуучин цөмийн цахилгаан станцын тоног төхөөрөмжийг шинэчлэх гэрээ. Британийн хүрээлэн буй байгаль орчинг хамгаалагчид энэхүү гэрээний эсрэг байгаа ч Засгийн газрын эрх баригчид олон тэрбум фунт стерлингийн гэрээг хийх болсон тухайгаа мэдэгдсэн.

Хятадын удирдагч Британийн хамгийн том дэд бүтцийн төслүүдийн нэг болох Лондон-Манчестер өндөр хурдны замын төсөлд хөрөнгө оруулалт хийхээр хүлээгдэж байна. Британийн эрчим хүч, эрүүл мэнд, технологи, санхүү, агаарын тээвэр, боловсролын салбарт хийсэн хөрөнгө оруулалтын үр дүнд нийтдээ 3900 ажлын байр бий болохоор төлөвлөсөн байна лээ.

–Хэвлэл мэдээлэл, олон нийтийн сүлжээгээр бүхэлдээ энэхүү айлчлалыг “Алтан үе” гэж тодотгосон. Тэгвэл Түвдийн тусгаар тогтнолын төлөө тэмцэгчид эсэргүүцэн тайван жагсаал, цуглаан зохион байгуулсан үйл явдал боллоо. Үүнийг талууд хэрхэн хүлээж авсан бэ?

-Хятадын удирдагчийн төрийн дээд хэмжээний албан ёсны айлчлалыг дээр дурдсан цөмийн цахилгаан станц барихыг эсэргүүцсэн байгаль хамгаалагчдаас гадна хүний эрхийн төлөө тэмцэгчид болон Түвдийн тусгаар тогтнолын төлөө тэмцэгчид эсэргүүцэн тайван жагсаал, цуглаан зохион байгуулсан. Тухайлбал, хүндэт зочдыг төрийн ёслолын хүндэтгэлийн сүйх тэргээр хааны ордонд хүрэлцэн ирэх замд Түвдийн тусгаар тогтнолын төлөө тэмцэгчид үзэл бодлоо илэрхийлэн эсэргүүцэж байгааг телевизүүдийн гэхдээ ихэнхдээ барууны телевизүүдийн дэлгэцнээс харсан байх. Эдгээрээс гадна сар гаруйн өмнө Британийн гадаад хэргийн сайд Хятадад хийсэн аяллынхаа үеэр Шинжаан Уйгарын бүс нутгаар очиж, нөхцөл байдалтай нь танилцаж байгаа талаар мэдээлсэн нь исламын шашинт зарим нэгэн улс орнуудаас Британийн байр суурийн талаар эргэлзсэн байр суурь илэрхийлж байсныг дурдах хэрэгтэй болов уу.

онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Урлаг, спортынхны амжилтын үндэс нь мөнгө шүү

Post author By МӨНХЖАРГАЛЫН МӨНХЦЭЦЭГ
Post date 2015-11-01
No Comments on Урлаг, спортынхны амжилтын үндэс нь мөнгө шүү

Манай чөлөөт бөхийн тамирчид сүүлийн үед хийморьтой сайхан байна аа. Өнгөрсөн есдүгээр сард гэхэд АНУ-ын Лас Вегас хотноо болсон насанд хүрэгчдийн ДАШТ-ээс дэлхийн хошой аваргатай, түүн дээр гурван мөнгө, нэг хүрэл медальтай ирцгээсэн билээ. Үүнийг чөлөөт бөхийн түүхэн дэх амжилтын цоо шинэ хуудсыг эхлүүлсэн бахдам үйл явдал хэмээн тодорхойлж байгаа юм. Лас Вегасын дэвжээнээ 120 гаруй орны 450 гаруй тамирчин хүчээ сориход Монголын эмэгтэй баг гуравт, эрэгтэй баг дөрөвт орсон нь яах аргагүй ойрын жилүүдэд дуулдаагүй том амжилт. Эндээс манай тамирчид ирэх оны дэлхийн цомд өрсөлдөхөөр болж, Бразилийн олимпод найман бөх барилдах эрхээ авсан. Тэдний энэ хичээл зүтгэлийг “Чөлөөт бөхийн алтан үе эргэж ирлээ” гэж онцлон тэмдэглэж буй. Цаашид үүнээс ч их амжилт гаргана гэдэгт итгэл хүлээлгэж, найдлага тавьж байгаа. Гэвч чөлөөтийнхөн ийм мундаг амжилтынхаа үндсийг буруу тайлбарлаад байх юм даа.

Чөлөөт бөхийнхөн АНУ-аас өвөртөлж ирсэн амжилтынхаа үүцийг “Буянт-Ухаа” дээрээс ард түмэнтэйгээ хуваалцахдаа л “Эрэгтэй тамирчдын гаргасан амжилт Монголын чөлөөт бөхийн холбоотой ямар ч хамааралгүй” гэж мэдэгдэнэ лээ. “Тус холбооны удирдлагад байдаг Асашёорюү Д.Дагвадорж, түүний ах УИХ-ын гишүүн Д.Сумъяабазар, “Гацуурт” компанийн эзэн Л.Чинбат нар бидний энэ бүх амжилтад хүрсэн явдалд огт хамаагүй. Зөвхөн бидний хичээл зүтгэлийн гавьяа. Мөнгө төгрөгтэй хүмүүсийн гавьяа гэж юу байдаг юм. Хүч чадлаараа энэ амжилтад хүрлээ” гэсэн агуулгатай ярилцлагыг ч дасгалжуулагч нь хүртэл хэвлэлд өгсөн байсан. Уг нь эдний ингэж цойлсон нь дээрх үндэсний томоохон бизнесмэнүүдийн гавьяа баймаар юм. Монголын чөлөөт бөхийн холбоог “Гацуурт” компанийн эзэн Л.Чинбат даргалдаг байв. Гэвч чөлөөтийнхний увайгүй мэдэгдлээс болж тэрбээр энэ холбоог орхиход хүрсэн тухайгаа зарласан. Аманд орсон шар тосыг хэлээрээ түлхэнэ гэгчээр томоохон ивээн тэтгэгчээ алдсан тамирчдын өмнөөс харамсмаар. Бас тэдэнд гомдмоор шүү.

Сайн дасгалжуулагч сайн бөх төрүүлдэг байх л даа. Учир нь сайн дасгалжуулагч гэдэг бол сайн туршлага байдаг. Тэр хүн өөрийн туулж ирсэн, мэдэж хуримтлуулснаа шинэ залуу бөхчүүдэд зааж зөвлөдөг нь ойлгомжтой. Тамирчны сэтгэл санааны байдлаас авахуулаад бие бялдраа хэрхэн хөгжүүлж, ямар мэхийг хэдийд яаж хийх гэхчилэн сургаж байж сайн бөх төрүүлэх биз. Тамирчдын хэлдгээр мундаг бөх болохын тулд материал чухлын хувьд чухал. Тэгвэл сайн материал Монголд зөндөө. Манай эрчүүд бүгд л сайхан зодоглочихдог. Гагцхүү уйгагүй удаан хугацаанд бэлтгэл сургуулилт хийсэн нь бөх хэмээх нэр хүртдэг.

Сайн материал, сайн туршлага нийлээд амжилтад хүрдэг юм байна. Харин хаана амжилт гаргах вэ гэдэг асуулт эндээс ургана. Чадварлаг туршлага, материал хоёр хуруу дарам цөөхөн хүн амтай суманд таарсан бол тэндээ л амжилт гаргана. Сумаасаа цааш аймаг руу явж чадахгүй. Хэрэв энэ хоёр Улаанбаатарт учирвал Хөх хот ч орж дийлэхгүй. Учир нь тэдэнд мөнгө байхгүй бол хичнээн том мөрөөдөл тээгээд ч тэрэндээ хүрэхгүй. Гуравхан сая хүн амтай Монгол Улсыг дэлхийн том гүрнүүдтэй эрэмбэлүүлж чадсан тамирчдын амжилтын үндэс нь мөнгө юм. Хэрэв санхүүжүүлэгчгүй бол манай спортынхон гэлтгүй урлагийнхныг ч бас дэлхийд хэн ч мэдэхгүй. Даанч тэд дандаа мөнгийг гомдоох юм. “Би” баатар болцгоож, спонсороо үгүйсгэдэг. Үнэндээ мөнгөгүй бол тэдний авьяас билиг зах зээл дээр хаана хүрээд зогсох нь ойлгомжтой. Хэнд ч танигдахгүй, хэнд ч үнэлэгдэхгүй шүү дээ. Ер нь тэгээд ч мөнгөгүй бол хичнээн гайхамшигтай авьяас, чадал байгаад тодорч гарч ирж байсан тохиолдол бий бил үү.

Чөлөөт бөхийнхөн ад үзээд байдаг бизнесмэнүүдийн ачаар өдий зэрэгтэй явж байгаа нь тэдэнд зарцуулсан мөнгөн дүнгээс шууд харагдана. Өнөө жил чөлөөтийн эрэгтэй, эмэгтэй багт нийтдээ 700 сая төгрөг зориулжээ. Энд тамирчдад сар бүр өгдөг цалин, хувцас хунар, хоол хүнс цөм багтана. Хэрэв тэд спонсоргүй бол гадаад, дотоодын тэмцээн уралдаанд оролцож чадах нь юу л бол. Онгоцны тийз, очоод байрлах зочид буудал, бэлтгэлийн зардал зэргийн мөнгийг хэн төлөх болж байна вэ.

Тамирчдын амжилт хямдхан олдоогүй гэдэг. Нэг тамирчныг гаргаж ирэхэд хүч, хөлс гаргасан энэ олон ивээн тэтгэгчид, ард түмэндээ хүндэтгэлтэй хандах хэрэгтэй, тэд. “Миний ач гавьяа” гэж цээжээ дэлдэж байхын оронд ард түмний нэг хэсэг болсон бизнес эрхлэгчдийн хөрөнгөөр мандан бадарснаа мэддэг байх хэрэгтэй. Тиймээс төр засаг тамирчдын гавьяа шагналыг өндрөөр байлахдаа тэднийг үргэлж дэмждэг бизнесийнхнийг ч урамшуулдаг баймаарсан даа. Эсвэл “Улсын мөнгөөр дэлхийн тавцанд өрсөлдөж, амжилт гаргасан” гэж тамирчид боддог бол тэдэнд зарцуулдаг мөнгө түмэн олны татвар юм.

Тамирчдын гаргасан амжилт бол өөрийнх нь болоод өрөөл бусдын хөрөнгө хүч байдаг. Гэвч үүнийг мэддэггүй нь монголчуудын увайгүй зан гэлтэй. Тамирчид гэлтгүй урлагынхан ч амжилтынхаа үндэс болсон мөнгийг тоодоггүй мэт ярьцгаахыг яана. Тэгсэн атлаа цаагуураа өөрийнх эь амжилтыг хэн нэгэн хугасалж, шагнуулчихна гэхээс их л санаа нь зовдог бололтой харагддаг. Үнэндээ манай урлаг, спортынхны амжилтын үндэс нь мөнгө шүү дээ.

онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Р.Бурмаа: Суманд юу болж байгааг аймгийн удирдлагууд, хууль хяналтынхан мэдэхгүй сууцгааж байна

Хүнс, хөдөө аж ахуйн сайд Р.Бурмаа өнгөрсөн амралтын өдрүүдэд Дорнод аймагт ажиллахдаа Халх гол сумаас хөөгдөж ирсэн гэж шуугиад байгаа билээ. Нөхцөл байдлын талаар түүнтэй ярилцлаа.

–Та Халх гол руу ямар ажлаар явав. Зорилгоо биелүүлж чадсан уу?

-Ерөнхийдөө хоёр зорилготой явсан. Эхний зорилго маань тус нутгийн иргэдэд Халх гол чөлөөт бүсийн талаар мэдээлэл өгөх байв. Хэд хоногийн өмнө Байгаль орчин, хөдөө аж ахуйн байнгын хорооноос Халхголын газар ашиглалтын асуудлаар хэлэлцүүлэг зохион байгуулсан юм. Тэгэхэд Халхголд газар ашиглалтын байдлын дүн мэдээ нэлээд зөрүүтэй байсан. Газрын нэгдсэн санд байгаа дүн, сансраас авсан зураг, Засаг даргынх нь өгч байгаа мэдээ нэлээд зөрж байсан. Нөхцөл байдал ямар байгааг судалж, газар дээр нь очиж ажиллах чиглэлийг Байнгын хорооноос надад үүрэг болгосон. Мөн энэ хэлэлцүүлэг дээр ирсэн ирэдийн төлөөлөл нутагтаа очиж мэдээлэл өгөөч гэж хүсэлт тавьсан. Үүний дагуу өнгөрсөн амралтын өдрүүдэд Дорнод аймаг, Халхголыг зорилоо. Гэтэл жагсаалтай угтсан. Дорнод аймаг руу явсан миний хоёр дахь зорилго бол иргэд, хилийн цэрэг, застав отрядын албан хаагчидтай уулзах, Халх гол чөлөөт бүсийн талаар мэдээлэл өгөх, санал солилцох байлаа. Дорнод аймгийн Халх голд ажилласнаариргэдийнхээ санал бодлын анхааралтай сонсож, тэд ямар хэмжээний мэдээлэлтэй байгааг мэдэж авлаа. Мөн Халх гол суманд газар ашиглалтын байдал нэлээд хууль зөрчсөн, ноцтой хэмжээнд байгаа юм байна гэдгийг мэдэж авлаа. Улаанбаатараас олж авч чадахгүй байсан Халх гол сумын ИТХ, болон Засаг даргын захирамжуудыг оллоо.

–Таныг очиход иргэд жагсаал цуглаантай угтсан гэсэн. Тэд яагаад эсэргүүцээд байгаа юм бэ?

-Орон нутгийн удирдлагуудын хууль бус шийдвэр илчлэгдэх болонгуут тэрийгээ нуун дарагдуулах гэж иргэдийг төөрөгдүүлсэн байна гэж ойлгосон. Ингээд “Хөдөө аж ахуйн чөлөөт бүс байгуулах нэрээр Р.Бурмаа сайд гадаадынханд газар өгсөн байна, өгөх гэж байна” гэх цуурхал дэгдээж байна. Жагсаал цуглааны хувьд нэлээд зохион байгуулалттай байгаа мэт анзаарагдсан.“Таны яриаг бид сонсохгүй. УИХ-ын гишүүн Х.Болорчулуун, Ц.Даваасүрэн, Г.Уянганар бидэнд хангалттай мэдээлэл өгсөн. Таныг сонсох шаардлагагүй. Та манай газар нутгийг гадныханд өгөх гэж байгаа юм биш үү, бид газар нутгийнхаа төлөө эцсээ хүртэл тэмцэнэ” гэх хүмүүс ч байсан.

–Та түрүүн Халх голын газар ашиглалттай холбоотой ноцтой баримтууд олж авсан гэлээ. Ямар мэдээллүүд юм бэ?

-Орон нутгийн Засаг дарга, ИТХ-ын дарга нарын газар ашиглалттай холбоотой гаргасан захирамжууд л даа. Урьд нь тэднээс энэ тухай мэдээлэл хүсэхэд бүрэн гаргаж өгөөгүй. Харин миний бие газар дээр нь очсоных хилийн боомт, отрядууд гээд энд тэндээс тэдгээр захирамжуудыг цуглуулж авсан. Халх голын орчимд атаршсан 30 мянган га талбайг газар тариалангийн зориулалтаар ашиглах нь зүйтэй гэсэн Засгийн газрын 2010 оны дөрөвдүгээр сард гарсан тогтоол байдаг. Гэтэл үүнээс нэг жилийн өмнө буюу 2009 онд Халхгол сумын Засаг дарга Ц.Сүхбаатар, ИТХ-ын дарга Ц.Насанхүү нарын гарын үсэгтэй тогтоол гарсан байгаа юм. “Хансолмо” гэдэг БНСУ-ын хөрөнгө оруулалттай компанид 30 мянган га газрыг мал аж ахуй, тэжээлийн таримал тарих зориулалттайгаар ашиглах тухай тушаалыг нэг өдрийн дотор гаргасан байгаа юм. Ингэхдээ хэдий хугацаанд, яаж ашиглах нь тодорхойгүй. Нэг ёсондоо хугацаагүй ашиглах зөвшөөрөл гэсэн үг. Энэ нь өөрөө Газрын тухай хууль болон бусад хуулийг зөрчсөн. Тэнд ИТХ, Засаг дарга нар эрх мэдлээ хэтрүүлэн Засгийн газраас илүү эрх мэдэлтэй, дураараа авирласан байна.

Мөн одоогийн Засаг дарга В.Мөнхтайван нэлээд олон мянган га газрыг компаниудад өгсөн байна л даа. Хуулийн этгээдийн бүртгэлээс лавлагаа авахаар “Соёмбо буудай” компанид 1621 га газрыг 15 жилийн хугацаатай ашиглах эрхийг Засаг дарга В.Мөнхтайван өгсөн байх юм. Энэ компанийн ард Хятадын 95 хувийн хөрөнгө оруулалттай “Erlian Deyu organic Agriculture” гэдэг компани байдаг юм байна. Мөн “Үйзэн тал” гэдэг компанид долоон мянган га, дараа нь 14 мянган га газар гэх мэтчилэн долоо, найман удаагийн үйлдлээр газар өгсөн. Тус компани авсан газраа яг газар тариалангийн зориулалтаар ашигладаггүй. Өөр компанид шилжүүлэг хийгээд тэрний ард ямар үйл ажиллагаа явагддагийг хяналтын байгууллагууд нь шалгах биз ээ.

Халх гол сумын Засаг дарга нар дураараа Төрийн өмчит газрыг өгөөд явж байна. Энэ жил гэхэд 113 мянган га газрыг хадлангийн зориулалтаар ашиглуулахаар өгсөн байна. Аж ахуйн нэгжүүдэд 15 жилийн хугацаатайгаар хадлангийн зориулалтаар газар ашиглуулах шийдвэрийг Засаг дарга В.Мөнхтайван гаргачихсан хэрнээ сумынхааиргэдэд болохоор зуны хоёр, гуравхан сард хадлан авах зориулалтаар газар өгдөг юм байна.

–Орон нутгийн удирдлагуудын энэхүү шийдвэрүүдийг иргэд мэдэж байх юм уу?

-Тэдэнд энэ тухай мэдээлэл алга. “Манай нутгийг Улаанбаатараас ирсэн том компаниуд авах гээд байна. Р.Бурмаа сайд гадаадын компаниудад манай газар нутгийг өгчихөж” гэхчилэн уурсаад байна шүү дээ, тэр хүмүүс. Ийм л буруу ойлголт төрүүлчихэж. Яг үнэндээ том аж ахуйн нэгжүүдэд олон жилийн хугацаатайгаар Ялалт багийн газраас сумын Засаг дарга нь олгочихсон байна. Хадлангийн газрыг ард иргэд нь багийн нийтийн хурлаар шийдвэрлэдэг. Гэтэл тус багийн 35 мянган га газрыг 15 жилийн хугацаатайгаар Улаанбаатарт байдаг аж ахуйн нэгжид өгчихсөн байна. Үүнийг Ялалт багийн малчид,иргэд мэдэхгүй байгаа.

Хуулиараа бол сумын Засаг дарга төмс, хүнсний ногоо тариалахаар 30 га хүртэл, усжуулалттай талбайд үр тарианы зориулалтаар 100 га хүртэл газар олгох эрхтэй л дээ.

–Таны яриад байгаа энэ баримтуудыг хуулийн байгууллагынхан мэдэж байсан болов уу?

-Би Чойбалсан хотод ирээд аймгийн захиргааныхныг цуглуулаад уулзлаа. Хууль сахиулах байгууллагынхан бүгд ирсэн. Халх гол суманд очиж ажилласан албан тушаалтан, удирдлагууд ч байлцсан. Тэд тус суманд ийм замбараагүй газар олголт явагдаж байсныг мэдээгүй гэж байна лээ. Аймаг нь сумаа мэдэж чадахаа байчихсан. Суманд юу болж байгааг аймгийн удирдлагууд, хууль хяналтынхан мэдэхгүй сууцгааж байна шүү дээ. Засаг дарга, ИТХ-ын дарга нар ээлжилж албан тушаалд томилогдоод л, эрх мэдлээ хэтрүүлэн ашиглаад л яваад байж. Ингээд төрийн сайд хяналт тавих гэхээр замыг нь боодог, жагсаал цуглаан зохион байгуулдаг байдалтай байна. Би газар дээр нь очиж танилцсан нь зөв болж гэж бодож байгаа.

–Халх голд байгуулагдах хөдөө аж ахуйн чөлөөт бүс яг ямар чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулах юм бэ?

-УИХ-ын 75 дугаар тогтоол гарсны дараа хэн нэгэн захирагч томилогдож, тэнд аж ахуйн нэгжид газар ашиглах эрх олгох байдлаар ямар нэгэн үйл ажиллагаа эхлээгүй байна. Тэгэхээр Халх голын чөлөөт бүсэд ямар дүрэм журмаар ажиллахыг тогтоосны дараа үйл ажиллагаа нь эхэлж, чөлөөт бүсийн алба томилогдоод ажиллах юм. Засгийн газраас “БОНХАЖ-ын сайд, ХХАА-н сайд, Аж үйлдвэрийн сайд нар ерөнхий төлөвлөгөө боловсруулж оруулж ир. Халх голын чөлөөт бүсэд үйл ажиллагаа явуулахдаа байгальд ээлтэй, генетикийн өөрчлөлтгүй, органик бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг байна. Гадаадын ажиллах хүч гурван хувиас илүү байж болохгүй. Үйл ажиллагаа явуулах мал аж ахуй, газар тариалан, хөдөө аж ахуй, ХАА-н аялал жуулчлал эрхлэх аж ахуйн нэгжүүдийн 51-ээс доошгүй хувь нь Монголын хөрөнгө оруулалттай байх ёстой” гэсний дагуу ерөнхий төлөвлөгөө боловсруулж оруулж ирэх үүрэг өгсөн. Энэ дагуу хийсэн ерөнхий төлөвлөгөөний санал, судалгаагаа ард иргэддээ танилцуулж,санал солилцохоор очсон юм. Хорио цээрийн дэглэмтэй мал хашдаг газар нь хөдөө аж ахуйн бүсийнхээ таван хувь нь л байна. Тус хорио цээрийн бүсэд бэлчээрийн малыг оруулаад сарын дараа гэхэд шахаж, бордоод мах,махан бүтээгдэхүүн болгоод экспортод гаргана. Үүнээс гадна манай малчид өөрсдийнхөө бэлчээрийн малыг өгсөн ч болно. Халх гол чөлөөт бүсэд эрчимжсэн болонхагас эрчимжсэн мал аж ахуй хөгжүүлэх юм. ХАА-н голлох үйл ажиллагаа нь махны чиглэлийнх байх бөгөөд тэр дундаа үхэр, хонины аж ахуй байна. Үүнийгээ дагаад газар тариалан, хөдөө аж ахуйн аялал жуулчлал гээд бусад үндсэн бүтээгдэхүүн байна. Энэ мэт олон чухал мэдээллийг иргэдэд танилцуулахаар байсан ч харамсалтай нь иргэд сонсохыг хүссэнгүй. Гэхдээ миний хувьд нутгийн иргэдийн санаа бодол ямар байгааг сонсож, нөхцөл байдлыг улам сайн мэдлээ .

–Чөлөөт бүс байгуулах 500 мянган га газрыг тэр чигээр нь хашиж, дэглэмт бүс болгоно гэсэн ойлголт иргэдэд байгаа юм биш үү?

-Малчдын өвөлжөө хаваржааг аваад хашна гэж ойлгоод байна. Тийм биш л дээ. Халх голын чөлөөт бүс бол хилийн дотор байгаа. Хил дээр байрлалтай чөлөөт бүс бол хашаатай, хүн орж гарахад шалгаж, хянадаг. Тэнд гадаадын иргэн визгүй 30 хоногийн хугацаатай нэвтрэх боломжтой байна. Харин Халх голын чөлөөт бүс бол хил дээр биш, нутгийн гүнд байгаагаараа ялгаатай. Тэнд гадаадын иргэн визгүй орох эрхгүй. Тиймээс хашаа хороо барих шаардлагагүй. 500 мянган га газар гэдэг бол онцгой дэглэмд байхыг хэлж байгаа юм. Тэнд тогтмол хяналт тавина. Нөгөөтэйгүүр үйл ажиллагаа явуулах аж ахуйн нэгжүүдийг хариуцлагажуулна. Эндээс зөвхөн органик бүтээгдэхүүн гарах ёстой. Тиймээс аж ахуйн нэгжүүдийг байгальд ээлтэй бордоо, технологи ашиглахад нь хяналт тавина. Үүнийхээ хариуд тэд татварын хөнгөлөлт эдлэх боломжтой. Экспортод бүтээгдэхүүнээ гаргавал гаалийн татварыг тэглэнэ. Дотоодын импортыг орлох бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэвэл бодлогоор дэмжинэ гэсэн үг. Тэгэхээр өндөр стандарт тавьж, хянах юм. Хашиж бус хатуу стандарт хяналт тавьж байгаагаа онцгой дэглэмтэй бүс гэж байгаа юм

Тэнд одоо нутаглаж байгаа Халх гол сум, Ялалт багийн малчдын өвөлжөө нь Үндсэн хуулиар өөрийнх нь хувьд очсон өмч. Хэн ч түүнд нь халдахгүй. Гагцхүү ямар шаардлага тавьж байгаа вэ гэвэл бэлчээр доройтоогүй байх ёстой. Уламжлалт мал аж ахуйг ХАА-н аялал жуулчлалтай хослуулж ажиллуулах зорилготой. Халх голын зэргэлдээ Хятадын 68 мянган хүнтэй Рашаан гэдэг хотод 2.4 сая жуулчин авч байна. Тэнд хөдөө аж ахуй, аялал жуулчлалыг ном журмаар нь хөгжүүлэх бүрэн боломж байгаа. Бэлчээрийн мал аж ахуй эрхэлж байгаа малчид орлого олох боломжтой. Мөн Халх гол сумыг эко загвар хот болгохоор дэд бүтцийг нь сайжруулах чиглэлээр тооцоо,судалгаа хийгдээд явж байна.

–Ер нь анхнаасаа яагаад заавал Халх голд чөлөөт бүс байгуулах шийдвэр гарсан юм бэ?

-Монгол орны хэмжээнд хөдөө аж ахуйн чөлөөт бүс байгуулах асуудлаар долоон байршилд судалгаа хийсэн. Хамгийн тааламжтай нөхцөлтэйгөөрөө Халх гол шалгарсан. Бэлчээрийн даацаараа ч сайн байна. Зах зээлдээ ойр. Халх голоос холгүй, хилийн цаана 10 сая хүн байна. Тэнд жилээс жилд үхэр, хонины махны хэрэглээ, үнэ өсч байдаг. Хэдхэн хоногийн өмнө Хөх хотод болсон “Монгол, Хятадын анхдугаар экспо” дээр манай Махны холбоо Өмнөд Монголд 150 мянган тн мах нийлүүлэх зургаан тэрбум юанийн гэрээ хийлээ. Мөнгөн дүнгээр тооцвол 1.8 гаруй их наяд төгрөг болно. Малчид малаа борлуулаад мөнгөтэй болох асар их боломж байна. Монгол орны зүүн аймгуудаас хөршүүд малын мах авахгүй гэдэг. Учир нь зээрийн гүйдэл ихтэй, шүлхий өвчин гардаг гэдэг утгаар. Тэгэхээр зүүн бүсээс зөвхөн чөлөөт бүсээр дамжиж, малаа эрүүл гэдгээ баталгаажуулж, мах, махан бүтээгдэхүүн экспортлох боломжтой. Энэ утгаараа Халх голд чөлөөт бүс байгуулах нь зүүн бүсийн малчдад ашигтай юм.

–Таныг Халх голд очихоос өмнөхөн УИХ-ын гишүүд, Хөдөлмөрийн үндэсний намынхан очсон гэсэн. Тэд иргэдэд буруу мэдээлэл өгөөд, тархийг нь угаачихав уу?

-“Танай газрыг чинь хашна, та нарыг оруулахгүй болно. Чөлөөт бүс нэрээр газрыг чинь гадаадынханд өгөх гэж байна” гэхээр иргэд бухимдалгүй яахав дээ. Зориуд худал мэдээлэл өгөөд иргэдийг ийм байдалд хүргэнэ гэдэг бол харамсалтай байна.

–Халх гол сумын удирдлагууд Засгийн газраас тогтоосон хэмжээнээс хоёр дахин их газрыг дураараа олгосон юм байна. Тэдний шийдвэрийг цуцалж болно биз дээ?

-Үүнийг цуцлах бүрэн эрх аймагт нь байгаа. Гэтэл аймгийнх нь удирдлага, хариуцах ёстой хүмүүсээс нь “Та нар ийм явдал болсныг мэдэж байсан уу” гэхээр “Зөвлөмж өгсөн” гэсэн үгтэй л байна даа. Зөвлөмжийг нь хүлээж авдаггүй гэдэг нь өнөөдрийн нөхцөл байдлаас шууд харагдаж байгаа юм. Хуулиас гадуур үйл ажиллагаа яваад байхад улс, яам, холбогдох байгууллагад ямар ч мэдээлэл өгөхгүй, орон нутагтаа дараад яваад байдаг.

–УИХ-аас орон нутгийн бие даасан байдлыг хангана гэж нэлээд ярьсан. Гэтэл төр засаг аймаг, сумаа удирдаж чадахаа байчихсан нь Халх голд болсон үйл явдлаас харагдлаа л даа?

– Монгол Улс чинь нэгдмэл улс. Бүгд хуульд захирагдаж үйл ажиллагаа явуулах ёстой. Хэн нэгэн сумын удирдлагадураараа дургиад тэрийг нь шалгуулахгүй гээд иргэдээ өмнөө тавьж болохгүй.

–Төрийн сайд нь очиж байхад хүртэл иргэд нь яахаас ч буцахгүй эсэргүүцээд босч байна. Тэгэхээр хуучин цаг шиг зүүн болон баруун хязгаарыг төвхнүүлэх сайд гэж тусдаа байх шаардлагатай ч юм шиг. Энэ тал дээр та ямар бодолтой байна?

-Хууль зүйн яамны Хуулийн хэрэгжилтийг хянах бодлогын газрын дарга, хил хариуцсан хурандаа, Хүнс, хөдөө аж ахуйн сайд нь орон нутагт очиж байхад удирдлагууд нь тэр хууль бус шийдвэр, бичиг баримтаа үзүүлэхгүй байсан. “Та нарыг оруулахгүй. Хэн юм бэ” гэсэн байдалтай байна. “Одоо дахиад ирвэл чинь буу шийдэм болно. Амиа өгөхөөс ч сийхгүй шүү” гэж хэлтэл иргэдийг буруу мэдээллээр сандаргаж болохгүй л дээ. Үүн дээр сумын удирдлагад байгаа хүмүүс зохион байгуулалттай үйл ажиллагаа явуулж байна. Өөр санаа бодолтой хүмүүс байгаа эсэхийг хууль хяналтын байгууллагууд нь шалгах байх.

–Эсвэл та тэр хүмүүст ажлаа ойлгуулж, хийж чадахгүй байна уу?

-Р.Бурмаа гэдэг сайд нэг өдөр зүүдэлж сэрээд Халх голд чөлөөт бүс байгуулъя гээгүй шүү дээ. Халх гол хөдөө аж ахуйн чөлөөт бүс байгуулах судалгаа 1967 оноос хойш явсан. Өмнө нэлээд яригдаж, 2011 онд орон нутаг руусанал тавьж байсан. Тэгэхээр энэ олон судалгаа, үнэлгээ дүгнэлтийг ажил хэрэг болгох тал дээр миний бие ажиллалаа. Ямар нэгэн байдлаар хаалттай байдлаар явагдаагүй. Бүх чуулган, байнгын хороодын хуралдаан интернэтээр нээлттэй байдаг.

–Зуны хугацаанд иргэдтэй очиж уулзаад, танилцуулах боломж байсан уу?

– Иргэдэд хангалттай мэдээлэл өгөх тал дээр хугацаа алдсан байна. Халх голд чөлөөт бүс байгуулах асуудалд орон нутаг саналаа өгч байсан. Тэгэхээр орон нутгийн саналыг иргэд дэмжиж байгаа гэж бодож байсан. Гэтэл сумын удирдлагуудасуудлыг буруу тийш нь гуйвуулсан байна. Мөн Байгаль орчин, хүнс хөдөө аж ахуйн байнгын хорооныхонтой есдүгээр сард очно гэж төлөвлөж байсан юм. Энэ үед чуулган эхлээгүй учраас байнгын хорооны ихэнх гишүүн хөдөө, гадагшаа яваад олдоогүй. Ингээд байнгын хорооны дарга маань газар ашиглалтын байдлыг сонсъё, тэрний дараа чөлөөт бүсийн асуудлаар орон нутагт ажиллах нь зүйтэй гэсэн саналыг тавьсан. Миний хувьд ч дэмжсэн. Ингээд хэлэлцүүлгийн үеэр газар ашиглалтын мэдээлэл хоорондоо зөрчилдсөн, тэрэн дээр хянаж, шалгах хэрэгтэй нь харагдсан. Тэр үүргийн дагуу би сая яваад ирлээ л дээ.

–Халх голын иргэд зээр, зээл хоёроор амьдарч байна гэх юм. Яагаад ажил хийхгүй байна вэ?

-Харахад олон аж ахуйн нэгж үйл ажиллагаа эрхэлдэг гэсэн судалгаа байх юм. Гэтэл ард нь Улаанбаатарт голдуу байдаг компаниуд байна. Тэр нь нутгийн иргэдийн хэдэн хувийг яаж авч ажиллуулдаг юм бэ гэдгийг судлахаар хангалттай биш байна. Түр зуурын ажлын байр дээр орон нутгийнхныг ажиллуулдаг бололтой юм. Уг нь би сая очихдоо ажилгүйдэл нь ямар байна, хуучин уламжлалт, жимсний аж ахуй эрхэлж байсан хүмүүсийн үйл ажиллагааг сэргээвэл зохимжтой юу, боловсон хүчний чадамж ямар байгааг ч судалж, уулзъя гэж бодсон юм л даа. Мөн чөлөөт бүсийнхээ дагуу хөрөнгө оруулалтын асуудлыг шийдээд очсон. Азийн хөгжлийн банктай хийгдэж байгаа гэрээн дээр нэлээд том үнийн дүнгийн хөрөнгө оруулалтыг Халх голын чөлөөт бүсэд оруулахаар болсон. Унгар, Вьетнам, Хятад, Япон зэрэг улсуудад хүмүүсээ ХАА-н чиглэлийн сургалтад хамруулахаар болсон сайхан мэдээтэй байлаа. Халх голын чөлөөт бүсийн төлөвлөгөөний зураглалаа гаргачихсан, хөрөнгө оруулалтаа эхнээс нь шийдчихсэн, иргэдтэйгээ нийлээд нутгаа сайхан хөгжүүлнэ дээ гэсэн хүсэл тээж очсон юм .

–Чөлөөт бүсийг эсэргүүцээд байгаа иргэд юу хийж, яаж амьдрах гэсэн юм бол?

-Иргэд юу хиймээр байна, ямар хүндрэл бэрхшээл байгааг нь ярилцаж, асуудлын гарцыг хамтдаа эрэлхийлэхээр очсон юм л даа. Халх голын чөлөөт бүсийн 75 дугаар тогтоолыг хүчингүй болгочихвол хоёр зам бий. Хамгийн түрүүнд хайгуулын лицензэд очно. Яагаад гэвэл энэ жил тэнд хайгуулын лиценз олгогдохоор зарлагдсан талбай. “Пейтрочайна дачин тамсаг” гэдэг БНХАУ-ын компанийн мэдэлд 13 жил байгаад 2013 онд буцаагдсан. Хэрэв лиценз олгоно гэвэл маргаашгазрын тосны компани авна. Хамгийн өндөр магадлалтай нь “Петрочайна дачин тамсаг” байна шүү дээ.

Мөн Засаг дарга хяналтгүйгээр дураараа гадна, дотны аж ахуйн нэгжүүдэд газраа дураараа өгөөд явдаг байдал үргэлжилнэ. Чөлөөт бүсийн үйл ажиллагаа эхлэхээс өмнө төр гэж байдаг юм бол, хууль цаазат нэгдсэн улс юм бол хууль зөрчөөд байгаа Засаг дарга, ИТХ-ын дарга нарын үйлдлийг шалгаж хянаад, хариуцлага тооцон хууль мөрдөж ажилладаг болгоно. Төрийн үйл ажиллагаа номоороо явах ёстой. Юун түрүүнд газар ашиглалтын байдал дээр хууль зөрчсөн үйл ажиллагааг таслан зогсоож, хариуцлага ногдуулах нь зүйтэй гэж харж байна. Үүний дараа чөлөөт бүсийн тухай асуудал яригдах ёстой нь эндээс харагдлаа.

-“Р.Бурмаа сайдыг иргэд нь хүлээж авахгүй, хөөсөн. 2016 оны сонгуульд энэ нутгаас гарах нь худлаа юм байна” гэхчилэнулс төр нэлээд явлаа. Та Дорнодоос нэр дэвших үү?

-Намайг Дорнодоос нэр дэвшинэ гэсэн таамаг л яваад байгаа болохоос би тийм шийдэл гаргаагүй. Үүнийг би ч дур мэдээд шийдчихгүй. Манай аав, ээж хоёр Дорнод аймгийн уугуул. Өүлэн эхийн тоонотод миний ээж төрсөн юм. Аав маань 90 дөхөж байна. Ээж минь 80 гаруй насыг зооглож яваа. Сургуулийнхаа 90 жилийн ойд очиж оролцоод нас нэмлээ гээд хөөрөөд ирцгээсэн. Нэлээд хэдэн жилийн өмнө аав, ээж хоёрыгоо нутагт нь аваад очиход миний ээж уйлж байсан. “Энэ нутгаасаа гарч явснаас хойш 30 жилийн дараа ирж байна. Бахь байдгаараа, гэрэл цахилгаан ч алга. Чи тэр улс төр гэдэг юмандаа ор. Миний нутгийг цахилгаантай болгоод өгчих. Амьддаа үзмээр байна” гэж надад хэлж байсан. Хоёр хөгшнийгөө сэрүүн тунгалаг байгаа дээр ХАА-н сайд боллоо. Энэ нутагт бүтээн байгуулалт хийгээд харуулчих юмсан гэсэн бодол надад бий. Миний өвөө Дорнодын Баян-Уул сумын харьяат. Жамъяангийн Лувсан гэж улсын сайн малчин байсан. Сайн нэртэй, сайхан өвөг дээдсийн үр ач болохоор нутагт нь сайхан зүйл хийхийг их л боддог доо. Тэрнээс надад энэ нутгаас нэр дэвших нь чухал биш. Нэр дэвших тойрог дээрээ тулбал Улаанбаатар нь илүү ойр. Миний хоёр дахь том амбиц бол улс орны эдийн засаг ийм хүндрэлтэй байгаа үед хувь нэмрээ оруулж чадна гэдгээ харуулахыг боддог.

Уул уурхайгаас илүү ХАА маань ийм ашигтай гэдгийг харуулж чадах том хүсэл надад байгаа. ХАА-н чөлөөт бүс байгуулснаар богино хугацаанд буюу гурав дахь жилээс нь үр дүн гарна. Махнаас гэхэд 400 сая ам.долларын ашиг олох боломжтой тооцоо судалгаа хийсэн. ХАА-гаа дэмжиж ажиллах юм бол манай эдийн засаг солонгорно. Төсвийн орлого тасарчихаад цалин мөнгөө хасах дээр тулчихаад байгаа өнөө үед ХАА-гаас олох орлого эдийн засагт хувь нэмрээ оруулна.

–Халх голд болсон цуглаан зохион байгуулалттай, нэлээд хөрөнгө хаясан бололтой байсан гэсэн. Цаад санхүүжүүлэгчийг нь хэн гэж бодож байна?

-Их олон машин, унаа байна лээ. Хотын голдуу дугаартай байх шиг. Зам зуур биднийг явж байхад энд тэнд бөөгнөрчихсөн байсан. Өнгөтөөр хэвлээд тараагаад өгсөн материалаас харахад зохион байгуулалттай гэж харагдаж байсан. Гэхдээ хэн зохион байгуулсныг нь би яаж мэдэхэв. Ямартай ч Халх гол сумын ИТХ-ын дарга байсан, одоо ИТХ-ын гишүүн Ц.Насанбат удирдаж байгаа харагдсан.

–Таныг “Буугаад ир” гэж нэлээд орилолдсон гэсэн. Та очъё гэж бодсон уу. Хэрэв машинаасаа буугаад очвол юу болох байсан бол?

-Машины цонхоор харж байхад сургуулийн насны хүүхдүүдийг жагсаал цуглаанд оруулчихсан харагдсан. Энэ бол хууль бус явдал. Тэд нар сэтгэл нь хөөрсөн бололтой, чулуу, мод бариад хашгираад яваад байна лээ. “Амиараа хамгаалъя. Амиа өгчихье. Амийг амиар” гэх мэтчилэн хашгирч байсан тэднийг машин дотроос харж байхдаа “Нүүр тулаад уулзаж, асуудлаа яривал яадаг бол” гэж бодсон. Гэхдээ жирийн иргэд маань хохирол амсчих вий гэж болгоомжлоод буцаад явсан л даа.

–Танд ямар сэтгэгдэл төрөв. Дахиж Халх гол руу очих уу?

-Би бол өөрийнхөө итгэл үнэмшил дээр бүр илүү баттай боллоо. ХАА-н үүц болсон чөлөөт бүсийнхээ Халх голын орчмын газрыг улс тусгай хэрэгцээндээ хамгаалдаг, тусгай хяналтадаа байлгах ёстой юм байна гэдэгт бат итгэлтэй ирлээ. Энэ тухай УИХ, Засгийн газарт танилцуулна

–Таныг Халх голд очиход тосохоор очсон машин онхолдсон гэсэн мэдээ байсан. Тийм явдал болсон юм уу?

-Ямар нэгэн осол гараагүйг хариуцлагатайгаар хэлье. Хилийн цэргийн застав болон отрядад байрлаж, хооллоно гэж байсан. Тусдаа ямар нэгэн байдлаар хоол захиалах шаардлага байгаагүй. Тэнд намайг тосоод явж байх машин ч байхгүй. Тэр тусмаа “Р.Бурмаа сайдын дүү тэр аж ахуйг нь авчихаад онхолдсон” гэж ийм гүтгэлэг явна гэдэг бол арай дэндэж байна. Хууль бус үйлдэл нь илчлэгдэхээс айсан, аргаа барсан хүний хийдэг ажил л даа. Орон нутгийн удирдлагуудаас нь хэдэнтээ шаардаад авч чадахгүй байсан баримтуудаа сая оллоо. Одоо АТГ-т өгч шалгуулна.

мэдээ цаг-үе

Монгол, Хятадын чөлөөт худалдааг дэмжсэн ЭКСПО

Post author By МӨНХЖАРГАЛЫН МӨНХЦЭЦЭГ
Post date 2015-10-29
No Comments on Монгол, Хятадын чөлөөт худалдааг дэмжсэн ЭКСПО

Монгол, Хятадын худалдааны эргэлтийг 2020 онд арван тэрбум ам.долларт хүргэх зорилтыг хоёр улсын эдийн засаг, хамтын ажиллагааны хөтөлбөрт тусгасан билээ. Үүнийг хэрэгжүүлэхэд чухал түлхэц болсон “Монгол, Хятадын анхдугаар экспо” энэ сарын 23-27-ны өдрүүдэд Хөх хотноо болов. Зохион байгуулагч БНХАУ-ын зүгээс энэхүү арга хэмжээнд өндөр ач холбогдол өгч буй нь алхам тутамд мэдрэгдэж байлаа. Хөх хотын нисэх онгоцны буудлын танхимаас өгсүүлээд хотын гудамж, талбай, автозам дагасан сурталчилгааны самбар гээд энд тэндгүй хоёр улсын туг, экспогийн таних тэмдэг, лого зэргийг монгол, хятад хэлээр бичиж байрлуулсан нь нүдэнд тусна.

Монголоос 800 гаруй, Хятадын талаас 7500 төлөөлөл оролцсон экспо олон арга хэмжээгээр үргэлжилсэн. Хоёр орны эдийн засгийг өргөжүүлэн хөгжүүлэх гарцыг эрэлхийлсэн форумаас гадна үндэсний үйлдвэрлэгчдийн бараа бүтээгдэхүүний үзэсгэлэн худалдаа, соёл урлаг, спорт, шинжлэх ухаан, эрүүл мэнд, боловсрол, аж үйлдвэр, дэд бүтцийн салбар дахь ололтоосоо харилцан туршлага солилцож, танилцуулан сурталчиллаа. Энэ нь оролцогчдод худалдаа, бизнесийн харилцаа тогтоох, шинэ түншлэлийг бий болгож, хамтын ажиллагаагаа хөгжүүлэх шийдэл болж чадсан юм.

БНХАУ “Талынзам” төслийг дэмжив

Хөх хотоос зайдуу “Хөх тал” хэмээх хөдөө хээр нутагт арга хэмжээний зөвхөн нээлтэд зориулж цогцолбор байгуулжээ. Монгол гэрийн загвар бүхий асар танхим тэнд хэд хэд харагдав. “Монгол, Хятадын анхдугаар экспо”-гийн нээлтийн ёслолд хоёр улсын Төрийн тэргүүний мэндчилгээг дэвшүүлсэн юм. Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж мэндчилгээндээ, Монгол-БНХАУ-ын стратегийн иж бүрэн түншлэл болон хоёр талын ажил хэрэгч хамтын ажиллагаанд энэ үзэсгэлэн худалдаа чухал үүрэг гүйцэтгэнэ гэжээ. Мөн БНХАУ-ын дарга Си Жиньпин “БНХАУ-Монголын харилцааг илүү өндөр түвшинд хүргэж, Зүүн Хойд Азийн орнуудын хамтын ажиллагааг бүхэлд нь сайжруулна. БНХАУ-ын “Нэг бүс, нэг зам” санаачилгыг Монголын “Талын зам” төсөлтэй нэгтгэхэд бэлэн байна” гэсэн үгийг дайжээ.

Экспогийн нээлтийн арга хэмжээнд Аж үйлдвэрийн сайд Д.Эрдэнэбат хэлсэн үгэндээ “2000 жилийн тэртээгээс эхлэлтэй Хятадын эртний Хан улсын нийслэл Сияань хотоос гараалан эхэлж Евро Азийг дорно, өрнө, өмнө, умардыг холбосон “Торгоны их зам” XIII зуунд манай их эзэн Чингис хаанаас улбаалагдан түүчээлж, түүний ач хүү Юань улсыг үндэслэгч Их хаан Хубилайн чөлөөт худалдаа усан тээврийн замаар үргэлжлэн өнөөдрийн XXI зуунд БНХАУ-ын санаачилгаар “Шинэ торгоны зам” хэмээх тив дамжсан дэлхийн үндэстний дөрөвний гурвыг хамарсан нийгэм, соёл, эдийн засгийн хамтын ажиллагаа болон идэвхжиж байна. Энэхүү үйл явцад Монгол Улс “Талын зам”, БНХАУ-Монгол Улс-ОХУ-ын “Эдийн засгийн коридор” байгуулахаар тохиролцсон нь хоёр орны ард түмэнд үр өгөөжөө өгч, амжилттай хэрэгжинэ гэдэгт итгэл дүүрэн байна” гэлээ.

Манай улсын санаачилсан “Талын зам” төсөл бол ОХУ, Европоор дамжуулаад БНХАУ-ын зах зээлийг холбох юм. Ингэхдээ худалдаа Монгол Улсаар дамжих юм бол хөрш зэргэлдээ орших манай гурван улсын хувьд хамгийн ашигтай гэсэн саналыг Хятадын талд тавьжээ. Ерөнхийдөө экспод оролцох гол зорилго нь энэ гэж хэлж болно. Иймд Хятадын тал “Талын зам” төслийг дэмжиж байгаагаа илэрхийлсэн юм. Цаашид Евро Азийн худалдаа Монгол Улсаар дамжин өнгөрөхийн тулд дэд бүтцийн асуудлыг шийдэх хэрэгтэйг ч онцлон тэмдэглэж байлаа.

Монгол Хятадын чөлөөт худалдааг хөгжүүлэх боломж

Экспо зохион байгуулагдсан эхний хоёр өдрийн байдлаар Монгол, Хятадын тал 100-гаад санамж бичиг, хэлэлцээрт гарын үсэг зурлаа. Хөрөнгө оруулалтын чиглэлээр 40 гаруй хэлэлцээр байгуулав. Экспод оролцсон УИХ, Засгийн газрын төлөөлөгчид өөрийн орны хөрөнгө оруулалтын орчин, ямар хуулийн нөхцөл боломж байгааг нээлттэй танилцуулж байсан. Ингэхдээ гадаадын төлөөлөгчдөд Монгол Улсын хөрөнгө оруулалтын орчин бол хүнд сурталгүй, ил тод, тогтвортой бизнесийн орчинтой болохыг тодотгож байлаа. Арга хэмжээнд Хятадаас гадна БНСУ, ОХУ тэргүүтэй 20 орчим улсын бизнесмэн оролцсон бөгөөд манай улсын хөрөнгө оруулалтын орчинг ихэд сонирхож байсан юм.

“Монгол, Хятадын анхдугаар экспо” дээр яригдсан гол асуудлын нэг чөлөөт худалдаа байв. Ялангуяа хил залгаа Өвөр Монголын өөртөө засах орон, Монгол Улс хоорондын худалдаа эдийн засгийн тухай байлаа. Эдийн засгийн чөлөөт худалдааг хөгжүүлэхэд бүс нутгийн асуудлаас эхлэх хэрэгтэйг чухалчлав. Ингэхдээ хил гааль, худалдааныхаа бүх сүлжээ, тарифийг чөлөөлөх тухай энд хөндөгдсөн юм. Татварын болон татварын бус дарамтуудаа багасгах, аль болох худалдааг чөлөөтэй хийх эхний алхмыг хэрэгжүүлэх шаардлагатайг дурдана лээ.

Манай улс урд хөрштэйгөө чөлөөт худалдааны хэлэлцээр байгуулахаар ажлын хэсгийн түвшинд явж байгаа. Харин бид эдийн засгийн ямар тулгуур үндэс болгож үүн дээр ажиллах ёстой вэ гэдэг асуулт эндээс ургах юм. Одоо эдийн засгийн коридорын асуудал яригдаж байна. Хоёр хөрш бол тээврийг хөнгөвчлөх, хурдасгах, бараа эргэлтийг сайжруулах чиглэл рүү анхаарч байгаа нь мэдээж. Монгол Улс тээврийн дэд бүтцийн манаач байхыг хүсэхгүй нь ойлгомжтой болохоор энд ямар хэмжээгээр оролцох вэ гэдгээ тодорхойлох ёстойг Аж үйлдвэрийн сайд Д.Эрдэнэбат онцолж байсан. Хэрэв чөлөөт худалдааны хэлэлцээрийг хийх юм бол Монгол Улс аж үйлдвэржилтийн орон болох алхам руугаа найдвартай шилжсэн байх ёстойг ч тэмдэглэв. Тэгвэл Хятадын зүгээс манай улсын энэхүү зорилгыг дэмжиж байгаагаа илэрхийлсэн.

Монгол Улс ашигт малтмал, хөдөө аж ахуйн арвин нөөцтэй болохоор үүнд тулгуурласан боловсруулах үйлдвэр, үйлдвэржилтийн асуудлыг зэрэгцүүлэн тавихаар яригдсан юм.

Ер нь манай зах зээл жижиг учраас хичнээн үйлдвэрлэгч орон болсон ч борлуулалт нь хангалтгүй байна. Тиймээс манайх өөрсдөө чанартай бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж чадвал хоёр хөршийнхөө том зах зээлд гаргах боломж байгаа нь экспогоос харагдаж байлаа.

Монголын бүтээгдэхүүн эрэлттэй байв

“Монгол Хятадын анхдугаар экспо”-д үндэсний 230 компанийн 350 гаруй бизнес эрхлэгч өөрийн бараа бүтээгдэхүүнээ дэлгэсэн байв. Тэд 600 гаруй нэр төрлийн хоёр тэрбум төгрөгийн бараа бүтээгдэхүүнтэй очжээ. Худалдаа эрхлэгчдийн хувьд зөвхөн ачаа тээшийнхээ зардлыг хариуцсан байна. Харин хил гаалиар нэвтрэх татварын асуудалд толгой өвдөөгүй аж.

Монголын талаас үзэсгэлэн худалдаанд ноос ноолуур, арьс ширэн бүтээгдэхүүн, хивс, үндэсний дээл хувцас, гар урлал, гоо сайхны бүтээгдэхүүн зэрэг дотоодын гэсэн тодотголтой бүхэн харагдав. Хүнснээс мах, махан бүтээгдэхүүн, цагаан идээ, чихэр шоколад, гурилан бүтээгдэхүүн, архи, пиво үйлдвэрлэгчид оролцож байсан. Монголын чингэлгүүд хөл гишгэх зайгүй хүн ихтэй байв. Эндээс Хятадын зах зээлд манай бүтээгдэхүүн ямар их эрэлттэй байгаа нь харагдаж байлаа. Борлуулалт сайн байсан болохоор үзэсгэлэн худалдааны хоёр дахь өдөр лангуун дээрх бараа нэлээд шингэрсэн байна лээ.

Олны анхаарлыг татаж байсан нэг бараа бол монгол шаазан аяга. Үндэсний бөхийн барилдааны зураг бүхий цагаан шаазан аягыг өмнөд монголчууд хэдэн арваар нь бөөндөн авч байв. Учир нь энэ аяга халаад байдаггүй, бат бөхийн хувьд чанартай болохоор хамгийн сайн борлуулалттай байгааг худалдагч бүсгүй ярьж байсан. Тэрбээр “Аяга тээвэрлэхэд хүндрэлтэй болохоор тийм ч олныг авчраагүй. Гэтэл эндхийн хүмүүс маш ихээр сонирхдог юм байна. Дахин энэ үзэсгэлэн худалдаанд оролцохдоо ахиухан авчрах хэрэгтэй юм байна” гэж байлаа.

Ерөнхийдөө манай бүтээгдэхүүнүүдийн чанарыг урд хөршийн хэрэглэгчид аль хэдийнэ таньсан бололтой. Гэхдээ тэд сонгосон бараагаа хэзээ ч худалдагчийн хэлсэн үнээр худалдаж авахгүй, хэд дахин буулгаж байж авснаар санаа нь амардаг болохыг үйлдвэрлэгчид ярьж байлаа. Иймд нэлээд өндөр ханш хэлж байж, борлуулах үнэ дээрээ тогтдог хятад худалдаачдын аргыг хэрэглэж байгаагаа нуугаагүй юм. Үзэсгэлэн худалдаанд тавигдсан бараануудын хувьд Монголд борлуулдаг ханштайгаа ойролцоо байсан.

Харин хүнсний бүтээгдэхүүнээс хамгийн их борлуулалттай нь хиам байлаа. Цагаан идээг ч бас ихэд сонирхож, амт, чанарыг нь таашааж байв. Мөн хонины сүүл, чацарганаар хийсэн гоо сайхны бүтээгдэхүүний борлуулалт ч сайн байсан.

Үндэсний үйлдвэрлэгчидтэй уулзаж байхад Хятадын зах зээлд бүтээгдэхүүнээ гаргах эрмэлзэлтэй байдгаа хэлж байна лээ. Гол нь татварын орчин, хил гаалийн шалган нэвтрүүлэх нөхцөлийг хөнгөвчлөх боломж олгож өгөхийг хүсч байсан.

Монгол, Хятадын хооронд энэхүү арга хэмжээг хоёр жил тутамд зохион байгуулахаар санамж бичигт гарын үсэг зурсан юм.

ХӨХ ХОТООС ХӨРӨНГӨ ОРУУЛАГЧДЫГ ТАТСАН ТЭМДЭГЛЭЛ

– Нийт 100 тэрбум юаниар хэмжигдэх гэрээ, хэлэлцээрүүд байгуулсан өдрүүдийн үйл явдал –

Хөх хотноо тав хоногийн турш үргэлжилсэн “Монгол, Хятадын анхдугаар экспо” өчигдөр албан ёсоор өндөрлөлөө. Хоёр орны улс төр, бизнесийн болоод салбар бүрийн нийтдээ 8000 орчим төлөөллийг хамруулсан энэхүү арга хэмжээгээр олон асуудлын гарцыг эрэлхийлж, бас шийдэж чадлаа. Ерөнхийд нь дүгнээд хэлэхэд дэлхийн долоон тэрбум хүний 20-иод хувийг эзэлдэг урд хөршийн асар том зах зээлд Монголын үйлдвэр эрхлэгчид хөл тавих хаалганы оньсыг тайлав. Өөр бас нэг сайн мэдээ нь манайд ус агаар шиг дутагдаж буй гадны хөрөнгө оруулагчдын сонирхлыг аж үйлдвэрийн салбар руу татаж чадсан юм.

Тухайлбал, Монголд хөрөнгө оруулж, үйлдвэр байгуулаад ажлын байр бий болгох саналыг манай зүгээс тавина лээ. Ялангуяа малын гаралтай арьс, шир, ноос, ноолуур гээд түүхий эдийг боловсруулах чиглэлд боломж нээлттэй байгааг сонирхуулав. Эндээс үйлдвэрлэсэн бараа бүтээгдэхүүнээ Хятад руу татваргүй экспортолбол бид тэндээс ашиг орлого олох таатай боломж бий гэж харжээ. Манайх малын гаралтай болон уул уурхайн бүтээгдэхүүнүүдийг дандаа түүхийгээр нь хил гардаг. Тэгэхээр нэмүү өртөг шингээсэн хагас боловсруулсан бүтээгдэхүүн болгож экспортлох шаардлага бий. Ямартай ч Хөх хотод болсон хоёр улсын форум энэ мэтчилэн олон салбарын асуудлыг ажил хэрэг болгох уулзалтуудаар амжилттай өрнөсөн. Экспод Монголын талаас түншээ олохоор 60 гаруй компани ирсэн байв. Тэдний дийлэнх нь бизнесээ өргөжүүлэх хөрөнгө оруулалтын түлхүүрийг атгацгааж, зорилгоо биелүүлсэн юм. Ялангуяа хөнгөн үйлдвэр, хувцас, барилгын материал үйлдвэрлэл, эрчим хүч, аялал жуулчлалын төслүүдэд мөнгө босгов.

“Эрдэнэс Таван толгой” компани гэхэд Хятадын компанитай хамтраад нүүрсийг угааж, баяжуулаад экспортлох гэрээнд гарын үсэг зурсан. Тус компани “Ганц мод”-оос “Халиут”-ын боомт хүртэлх Өмнөд Монголын харьяа нүүрс баяжуулах үйлдвэрүүдийн холбоотой хамтарч ажиллах юм байна. Тэд олборлолтоо 28 сая тн нүүрс хүртэл нэмэгдүүлэх боломжтой хэмээн ярив.

Мах махан бүтээгдэхүүний салбарт үйл ажиллагаа явуулдаг хувийн хэвшлийн компаниудад ч том боломж олдсон. Энэ салбарт Монголын нийт 12 компани хятад түнштэйгээ гэрээ байгууллаа. Хятадууд адууны мах, махан бүтээгдэхүүн, дулааны аргаар боловсруулсан хүнсний бүтээгдэхүүн их сонирхож байна лээ. Эхний ээлжинд туршилтаар 1000 хүртэлх тн мах, махан бүтээгдэхүүн экспортлохоор талууд тохиролцож чадсан юм.

Тяньжинаас Улаан-Үүд хүрэх бараа бүтээгдэхүүнийг Улаанбаатараар дамжин өнгөрүүлнэ

Монгол Улс өнөөдөр Европын холбооны улс руу 7200 нэр төрлийн бараа, бүтээгдэхүүн татваргүй гаргадаг. Мөн Японтой эдийн засгийн түншлэлийн хэлэлцээр байгуулсны үр дүнд 5700 нэр төрлийн бараа, таваарыг нэн бага татвартайгаар экспортлох боломж бүрдсэн. БНХАУ бол хөнгөн үйлдвэрлэл, аж үйлдвэрийн салбар өндөр хөгжсөн орон. Тиймээс Хятадын зах зээлд гарах гэсэн аль ч улс орны бараа бүтээгдэхүүн нэлээд татвар төлдөг. Татвараас гадна, хил гаалийн хяналт шалгалт гээд түмэн бэрхшээл манай худалдаачдад учирдаг. Хил залгаа хөршилдөг Монгол, Хятадын худалдаа, эдийн засгийн нөхцөл байдлыг сайжруулж, хөгжүүлэх тал дээр хоёр улсын дээд түвшинд асуудал сүүлийн жилүүдэд идэвхтэй яригдаж байгаа. Саяын форумын үеэр ч хил дамнасан чөлөөт худалдааг хөгжүүлэх тухай нухацтай хөндөв. Монгол, Хятадын нутагт тус бүр 900 га газарт хил дамнасан чөлөөт худалдааны бүс байгуулахаар төлөвлөж буй. Одоогийн байдлаар чөлөөт бүсэд үйл ажиллагаа явуулах төслийн сонгон шалгаруулалтад 23 компани тэнцжээ. Ихэвчлэн мах боловсруулах, тээвэр ложистикийн чиглэлийн компаниуд оролцсон гэнэ. Харин үйлдвэр байгуулах саналтай компани хараахан ирээгүй байна. Ер нь хил дамнасан чөлөөт худалдааны бүсийг байгуулахад зөвхөн Хятад, Монгол гэлтгүй дэлхийн бусад улс орнуудын хөрөнгө оруулалтыг татах шаардлагатайг урд хөршийн зүгээс онцолж байлаа. Мөн “Монгол-Хятад-Оросын эдийн засгийн коридор” байгуулах асуудлын хүрээнд Тяньжинаас бараа бүтээгдэхүүнийг авто замаар тээвэрлээд Улаанбаатараар өртөөлөн Улаан-Үүдэд хүргэх туршилтын анхны тээврийг хийхээр форумын үеэр тохирч, санамж бичигт гарын үсэг зурсан юм. Сүүлийн арваад жил яригдаж буй дамжин өнгөрүүлэх тээврийн энэхүү асуудал гурван улсын хооронд дэд бүтэц, зам тээврийн салбарын хүрээнд бодитой харилцаа нэвтрүүлэх эхний алхам болохыг эрдэмтэд олзуурхаж байв.

Монголчуудын хувьд Хятадын зах зээл нээлттэй болохыг мөнхийн хөрш маань тодотгоно лээ. Тиймээс Өвөрмонголын өөртөө засах орны Шилийн гол аймгийн худалдааны чиглэлээр 10 павильон, 60 лангууг эхний жилд үнэ төлбөргүй ашиглах боломж олгов. Тэнд манай үндэсний үйлдвэрлэгчид бараа, бүтээгдэхүүнээ сурталчлан таниулахад нэг шат ахиж байна гэсэн үг. Энэ ажлыг хэрэгжүүлэхэд МҮХАҮТ Шилийн гол аймгийн Олон улсын худалдаа, аялал жуулчлалын төвтэй санамж бичигт гарын үсэг зурсан юм.

Японы машин үйлдвэрлэгчдийн сонирхож байгаа шинэ технологийг Монголоор овоглуулах хүсэлтэй өмнөдмонгол эрдэмтэн

“Монгол Хятадын анхдугаар экспо” эрдэм шинжилгээ, хөдөө аж ахуй, боловсрол, эрүүл мэнд, аж үйлдвэр зэрэг олон салбарт өгөөжтэй арга хэмжээ болов. Форумын үеэр шинэ технологи, инновацийн тухай яриа хэлэлцээр ч өрнөлөө. Ноос, ноолууран бүтээгдэхүүнийг арчлахад амаргүй. Тэгээд ч тансаг хэрэглээ гэдэг утгаараа зах зээлд харьцангуй үнэтэй барааны жагсаалтад багтдаг. Манайд малын гаралтай түүхий эдийн боловсруулалт хангалттай биш болохоор бэлэн бүтээгдэхүүн болсныхоо дараа ч эвгүй үнэр нь салдаггүй шүү дээ. Ялангуяа норж, чийг авсан савхин эдлэл, ноос, ноолууран хувцаснаас таагүй үнэр ханхалдаг тал бий. Тэгвэл энэ асуудлыг монгол залуу арилгаж нано технологиор шинэ бодис гаргаж авсан тухайгаа арга хэмжээний үеэр сонирхууллаа. Хуруун чинээхэн шилтэй уусмалыг нэг тн усанд уусгаж, ноос, ноолууран хувцсаа угааснаар үнэр нь алга болдог байна. Мөн монголчуудын анхаарлыг татаж байсан өөр нэг дэвшилтэт технологи бол өмнөд монгол эрдэмтэн Чулуун гуайн бүтээл байв. Тэрбээр Өвөрмонголын өөртөө засах орны Ордос хотын Үзэмчин хошууны харьяат, Бээжингийн их сургуулийн профессор аж. БНХАУ-ын дарга Си Жиньпинд зөвлөдөг есөн эрдэмтний нэг юм билээ. Чулуун гуай автомашины утааг шингэрүүлж, агаарын бохирдлыг бууруулах шинэ технологи нээжээ. Японы цахилгаан машин үйлдвэрлэгчид энэхүү байгальд ээлтэй технологийг асар их сонирхож байгаа гэсэн. Харин мань хүн өөрийнхөө бүтээлийг дэлхийн зах зээлд Монгол Улсын нэрээр гаргах сонирхолтой байгаа гэнэ. Тэрбээр “Миний төслийг Монгол Улс дэмжиж, худалдан авч, улмаар дэлхийн зах зээлд өөрийн улсаараа овоглон гаргах боломжтой” гэж хэлсэн юм.

Хоёр орны бүхий л салбарыг нягтаршуулсан өдрүүд

Монголын бараа, бүтээгдэхүүн Хятадын зах зээлд гарвал борлуулалт сайтай байх нь энэ цөөхөн хоногт болсон үзэсгэлэн худалдаанаас тод харагдлаа. Нийт хоёр тэрбум гаруй төгрөгийн бараа, таваарыг Хөх хотод авч очсон гэсэн албан ёсны дүн бий. Эхний хоёр өдөр зарим үйлдвэрлэгчийн лангуу шингэрч, Монголоос бараагаа дахин татжээ.

Хэдийгээр хөл хөдөлгөөн ихтэй, Монголын бүтээгдэхүүн эрэлттэй байсан ч танилцуулга, сурталчилгаа тал дээр анхаарах зүйлс ажиглагдсан юм. Манай худалдагч, хятадын худалдан авагчид хоорондоо хэл нэвтрэлцэхэд хүндрэл үүсч байв. Зарим нь бараа бүтээгдэхүүнийхээ танилцуулга бүхий гарын авлагыг хятад, монгол хэл дээр хэвлэж, лангуун дээрээ тавьсан харагдана лээ. Гэхдээ энэ нь тун хүрэлцээ муутай, тэнд цугларсан олонд хангалттай сурталчилгаа болж чадаагүй гэхэд болно. Худалдан авагчдын зүгээс ч ийм шүүмжлэлийг хэлж байв. Үзэсгэлэнд ирсэн зарим иргэний сэтгэгдлийг сонирхоход “Монголын бараа бүтээгдэхүүн, ялангуяа ноос, ноолуур, хивс, арьс ширэн бүтээгдэхүүнүүд чанартай гэдгийг дуулаад би 500 км-ийн холоос ирсэн. Үнэхээр сэтгэлд нийцэж байна. Цагаан идээ, өрөм, ааруул нь тун их амттай юм. Органик гэсэн бараа бүтээгдэхүүн болгоноос худалдаж авсаар таван мянган юанийн худалдаа хийсэн байна” гэлээ.

Манайхан энэ том зах зээлд хөл тавихын тулд цаашид бараа бүтээгдэхүүнийхээ тоог олшруулаад зогсохгүй чанараа сулруулж болохгүйг албаны хүмүүс сануулж байсан. Хятадын талын үзэсгэлэн худалдаанд бараа, бүтээгдэхүүний оргиналь эсэхийг шалгадаг бар код уншуулдаг төхөөрөмжийг байрлуулсан байна лээ. Манайхан дараа, дараагийн ийм том арга хэмжээнд оролцохдоо тэдний энэ мэт туршлагаас суралцахад худалдан авагчдын итгэлийг улам олж, тэр хэмжээгээр борлуулалт нэмэгдэх нь гарцаагүй юм.

Үзэсгэлэнгийн талбайд барьсан монгол гэрт манай үндэсний архи болоод хөөрөгний худалдаа болж байлаа. Хятад иргэд Монголын цагаан архийг ихэд сонирхож байгаа бололтой. Мөн сийлбэртэй хөөрөгнөөс ч мөнгө харамлахгүй худалдан авч буй нь нүдэнд туссан. Жишээлбэл, манай уран гартнуудын бүтээл болох сүүлийн үеийн хийцийн хөөрөг 10-13 мянган юанийн үнэтэй байв. Ойролцоогоор 3-4 сая төгрөг гэсэн үг. Мөн тэнд “Мөнгөний чулуу” гэж нэрлэгддэг судалтай жижиг чулуу 200-500 юанийн үнэтэй байсан. Хятад иргэд тэр чулууны “ид шид”-ийг ихэд мэддэг янзтай хэд хэдээр нь худалдан авч байв.

“Монгол, Хятадын анхдугаар экспо”-гийн олныг хамарсан бас нэг арга хэмжээ бол хоёр орны хувцас загварын шоу, урлагийн хамтарсан тоглолт байлаа. Тайзан дээр туяхан биеэ гайхуулан алхах үндэсний загварлаг дээл хувцастай монгол загвар өмсөгч бүсгүйчүүдийн өв тэгш бие хаа, гоо үзэсгэлэнг урд хөршийн харчуул магтан шагшиж байсан. Тэднээс бүр хаараагаа ч салгаж чадахгүй, гар утсаараа тасралтгүй бичлэг хийж байсан гээч. Мөн хоёр орны рок попын оддын тоглолт гайхалтай болов. Манай хамтлаг дуучдыг Хөх хотчууд андахгүй юм билээ. Дуу болгоныг нь даган дуулж, сэтгэл өндөр байгаа харагдсан шүү.

Ийнхүү Хөх хотод зохион байгуулагдсан “Монгол, Хятадын анхдугаар экспо” хоёр орны бүхий л салбарын харилцааг хөгжүүлэн бэхжүүлэхэд том түлхэц болсон юм.

мэдээ улс-төр

Д.Амарбаясгалан: Хотын дарга 410 тэрбум төгрөгөөр “гараа угаагаагүй” гэдгээ батлах ёстой

-Нийслэлийн Засаг дарга ийм их хэмжээний мөнгөөр “гараа угаачихжээ” гэсэн та нарын мэдээлэлд Э.Бат-Үүл дарга тайлбар өгсөн. Ингэхдээ “Намайг их хэмжээний мөнгө шамшигдуулсан гэж гүжирдсэн хүмүүсийг шүүхэд өгнө” хэмээн мэдэгдсэн шүү дээ?

-Хотын даргаар ажиллаж байгаа хугацаанд нь улс, нийслэлийн төсвийн хөрөнгө оруулалт, Хөгжлийн банк, Чингис бонд зэргээс нийтдээ гурван их наяд орчим төгрөг орсон. Өмнө нь хэзээ ч байгаагүй асар их хэмжээний хөрөнгө оруулалт хийгдсэн байгаа юм. Энэ их мөнгөөр зөв хөрөнгө оруулалт, зөв зарцуулалт хийгдэж үү үгүй юу гэдэгт бид дүн шинжилгээ хийсэн. Харамсалтай нь ямар ч үр ашиггүй хөрөнгө оруулалт нэлээд хийсэн байсан учраас Э.Бат-Үүл даргыг бид их хэмжээний мөнгөөр “гараа угаажээ” гэж үзсэн. Мөн энэ хугацаандаа хувийн ашиг сонирхлын хууль зөрчсөн учраас бид огцруулах шийдвэрийг өргөн барьж байгаа юм.

-Хотын даргыг 410 тэрбум төгрөг үр ашиггүй зарцуулсан гэлээ. Тухайлбал, юунд зарцуулсан хөрөнгийг ингэж дүгнээд байгаа юм бэ?

-“Рейлбус” худалдан авахад найман тэрбум, хогийн ногоон уутыг тараахад 12.7 тэрбумыг зарцуулсныг манай намын бүлгийн зүгээс үр ашиггүй гэж дүгнэсэн. Мөн гурван жилийн хугацаанд нэг наст ургамал авч, хот тохижилтод нийтдээ 95 тэрбум төгрөгийг зарцуулсан байна. Энэ нь нүдээ олсон зөв хөрөнгө оруулалт болж чадсан эсэхийг хотын дарга өөрөө батлах ёстой.

-Нэг наст ургамлын хувьд хотын өнгө үзэмж нэмэгдэхэд ихээхэн нөлөөлдөг. Хогийн уут иргэдийг хотын соёлд хэвшүүлэх гадаадын туршлагыг нэвтрүүлсэн. Тиймээс эдгээр хөрөнгө оруулалт зөв эсэхийг хотын дарга өөрөө батлахаас илүүтэйгээр иргэдийн мэдээлэл илүү бодитой байх юм биш үү?

-Иргэдийн аж амьдралд хэр зэрэг үр өгөөжтэй байсан, байгаа эсэхийг дүгнэх хэрэгтэй. Манай намын бүлгийн санал асуулгаар хогийн ногоон уут үнэхээр хэрэгтэй байсан эсэхэд иргэдээс санал асуулга авсан. Гэвч нийслэлчүүд үүнийг дэмжээгүй тул зогсоосон. Рейлбусыг хотын төвөөр явдаг төмөр замын автобус болгоно гэсэн чинь үйл ажиллагааныхаа зардлыг нөхөж чадахгүй болоод болиулсныг иргэд мэдэж байгаа байх. Мөн гэр хорооллын дахин төлөвлөлтөд асар их хэмжээний хөрөнгө оруулалтыг хийчихсэн байгаа. Гэр хорооллын дэд бүтцийг сайжруулна гэдэг нэрийн дор хувийн хэвшлийнхний барих гэж байсан барилгын дэд бүтцийг татаж өгөөд орхичихсон. Анх иргэдийн хашаанд дэд бүтцийг нь татаж өгнө гэж том амлаад ирж байсан хотын даргын амлалт маань хаана байна вэ?

-Нийслэлийн Засаг дарга Э.Бат-Үүл хүү Б.Чулуудайнхаа компанийг Гэр хорооллын хорооллын дахин төлөвлөлтийн ажилд шууд оролцуулж, 5.1 тэрбум төгрөгийг завшсан гэж та бүхэн мэдэгдсэн. Хүүгийнх нь компанийн ажлыг аавтай нь холбож, албан тушаалаас нь огцруулах үндэслэл болгодог нь ямар учиртай юм бэ?

-Хотын дарга 410 тэрбум төгрөгийг үр ашиггүй зарцуулсныхаа хажуугаар өөрийнхөө хүүгийн компанид 5.1 тэрбум төгрөгийн дахин төлөвлөлтийн дэд бүтцийн ажлыг шууд гэрээгээр олгосон байна. Б.Чулуудайн компани төсөл хэрэгжүүлэгчээр шалгарахад нь Засаг дарга захирамж гарган өөрийнхөө гарын үсэгтэй батламжийн бичгийг гардуулсан байгаа юм. Тэр нь Монгол Улсын Нийтийн болон хувийн ашиг сонирхлыг зохицуулах, ашиг сонирхлын зөрчлөөс урьдчилан сэргийлэх тухай хуулийг зөрчсөн үйлдэл.

Хотын дарга ёс зүйгээ барих ёстой. Италийн нэгэн томоохон хотын захирагч нь төсвийн мөнгөөр өдрийн хоол идсэнийхээ төлөө албан тушаалаасаа огцорсон тохиолдол өнгөрсөн долоо хоногт боллоо шүү дээ. Мань эр татвар төлөгчдийн мөнгөөр үдийн хоол идсэн нь ёс зүйн хувьд таарахгүй зүйл гээд өөрийн хүсэлтээр албан тушаалаасаа чөлөөлөгдсөнийг хэвлэлээс уншлаа. Мундаг ёс зүй! Тэгтэл өөрийнхөө хүүгийн компанийг батламжилсан захирамжинд гарын үсэг зурж зургаа орчим тэрбум төгрөгийг өгчихөөд байгаа манай хотын дарга улс төрд шинэ жишиг тогтоогоод огцорчих хэрэгтэй шүү дээ.

-Хотын дарга энэ тухайд тайлбарлахдаа хүүгийнхээ компанийн үйл ажиллагаанд оролцдоггүй, хуулийн дагуу бизнес нь явдаг гэж байгаа. Ер нь аливаа хөрөнгө оруулалт итгэлцэл дээр үндэслэгддэг. Э.Бат-Үүл дарга хүүдээ хамгийн их итгэдэг болохоор ажил даалгасан гэж харах үндэслэлтэй байх ёстой биш үү?

-Э.Бат-Үүл даргын хүүхэд компани байгуулаад барилга барьж болохгүй гэж бид яриагүй. Харин ч болно. Гэхдээ давуу эрх олгож болохгүй. Хувийнхаа эрх ашгийг өөрийнхөө албаны ажилтай холбож болохгүй гэдэг шаардлагыг тавьж байгаа юм. Тэрбээр 2013 оноос хойш өнөөдрийг хүртэл мэдүүлж байгаа өөрийн ашиг сонирхол, хөрөнгө орлогын мэдүүлэгтээ Б.Чулуудайнхаа нэр дээр байдаг “Гранд Лайн” гэх компанийг нуун дарагдуулсаар ирсэн нь энэ байна (ашиг сонирхол, хөрөнгө орлогын мэдүүлгийн хуулбарыг үзүүлэв). Энэ нь өөрөө асуудал дагуулаад байгаа зүйл юм. Уг нь хотын дарга хүүгийнхээ эзэмшлийн нэр дээр байгаа компаниудыг үйл ажиллагааны чиглэлтэй нь мэдүүлэх тодорхой заалттай. Үүнийг хэрэгжүүлээгүй албан тушаалтан албан тушаалаасаа чөлөөлөгдөнө гээд хуульд заачихсан байдаг.

-Уг асуудлаар Э.Бат-Үүл дарга АТГ-т хандахад “зөрчилгүй” гэсэн хариу ирсэн тухай мэдээллийнхээ үеэр онцолж байсан. “Гранд лайн” компаниа хөрөнгө орлогын мэдүүлэг өгснийхөө дараа байгуулсан юм биш биз?

-Компаниа 2011 оны арваннэгдүгээр сарын 28-ны өдөр худалдах, худалдан авах гэрээ байгуулаад авсан байдаг юм. Тэгэхээр Э.Бат-Үүл дарга Засаг дарга болохоос нь өмнөх асуудал гэсэн үг. АТГ-аас 2013 оны аравдугаар сард бичиг ирсэн юм билээ. Тэр бичигт хотын даргын шалгуулахаар өгсөн хүсэлт “Гэмт хэргийн бүрэлдэхүүнгүй” гэсэн байна лээ. Өнөөдөр бид Монгол Улсад хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж байгаа хууль зөрчсөн гэж үзэж байгаа. Тиймээс манай бүлгийн зүгээс хууль зөрчсөн хариуцлагаа хүлээ гэдэг шаардлага тавиад байгаа юм.

Тэрнээс мань хүн өөрийнхөө хүүгийн компанийг ажил гүйцэлдүүлэхээр явуулах нь зөв үү, буруу юу гэдэгтээ гол нь биш. Гагцхүү Монгол Улсын хуулийн дагуу ашиг сонирхол, хөрөнгө орлогын мэдүүлэгтээ мэдүүлэх ёстой байсан юм.

-Хотын даргыг огцруулахаар НИТХ-ын даргад өргөн барьсан танай намын бүлгийн саналыг хэлэлцэх боломжгүй гээд хүлээж аваагүй. Хуулийн заалт буруу хэрэглэсэн юм уу?

-Хотын даргыг огцруулах гэж тавьсан бидний үндэслэл хуулийн дагуу. Үндэслэлээ гаргаад тавингуут НИТХ-ын дарга өөрөө хууль зөрчсөн. Ингэхдээ “Засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгж түүний удирдлагын тухай хуулийн 32.6 дугаар заалтыг үндэслэ” гэсэн. Үүнд НИТХ-ын нийт 45 төлөөлөгчийн гуравны нэг нь гарын үсэг зурснаар Засаг даргыг огцруулах үндэслэл болж хэлэлцэгдэнэ гэж заачихсан байдаг. Харин Э.Бат-Үүл дарга Монгол Улсын хуулийг зөрчсөн учраас тухайн хуулийн 32.2 дахь заалтын дагуу огцруулах санал гаргаад байгаа. Уг заалтад “Аливаа шүүх хяналтын байгууллагаас албан тушаалтан гэмт хэрэгт холбогдож, хууль зөрчсөн нь тогтоогдсон тохиолдолд тэр албан тушаалтныг огцруулах үндэслэл болно” гэж заасан. Тэгэхээр энэхүү заалтаар бол НИТХ-ын нэг төлөөлөгч байсан ч Засаг даргыг огцруулах бичгийг өргөн барих боломжтой. Бид энэ заалтаар өргөн барьсан. Гэтэл НИТХ-ын дарга болохоор “32.6-аар өргөн барьчих. Тэгвэл бид авч хэлэлцье” гэсэн л дээ. Ингэснээр хурлын дарга өөрөө хууль зөрчөөд байгаа юм.

-Яагаад заавал ийм үндэслэлээр огцруулах гээд байгаа юм бэ?

-Монгол Улсад хүнийг гэмт хэрэгт холбогдож, хууль зөрчсөнийг тогтоодог хоёрхон субъект байдаг. Эхнийх нь хууль хяналтын байгууллага шалгаад дүгнэлт гаргадаг. Нөгөөх нь хувь хүн өөрөө хууль зөрчсөнөө хүлээн зөвшөөрдөг. Хотын дарга өөрөө хэвлэлд өгсөн ярилцлагаараа дамжуулаад хууль зөрчсөнөө хүлээн зөвшөөрчихсөн. “Манай хүүгийн компани сонгон шалгаруулалтад ороод ажил аваад хийсэн. Би болохгүй юм байна гэдгийг нь ойлгоод татан гаргасан” гээд ярьчихсан байгаа шүү дээ. Тэгэхээр хотын дарга хууль зөрчсөн үйлдлээ хүлээн зөвшөөрсөн гэсэн үг.

-Та бүхний саналыг НИТХ-ын дарга хүлээж авахгүй нь. Дээрээс нь нийслэлд АН олонхи байгаа энэ үед Э.Бат-Үүл даргыг огцруулах хүсэлт чинь биелэх нь юу л бол. Ямар ч үр дүнгүй тэмцэл юм биш үү?

-Үр дүнд хүрэхийн төлөө ажиллана. Би АН-ын зарим төлөөлөгчдийг “Амьгүй албат байхаа боль. Гэр бүл, ард түмнээ, хойч үеэ бод” гэж хэлээд байгаа л даа. Улаанбаатар хот үнэхээр хөгжих боломж олдоод их хэмжээний хөрөнгө оруулалт хийгдэж байгаа цаг үеийг үр дүнтэй ашиглахын төлөө байх ёстой. Бид дараа жилийн төсөв, газар зохион байгуулалтын төлөвлөгөөг хэлэлцэн батална. Тэгэхээр хариуцлагатай байх ёстой. Ихэнх төлөөлөгчид хотын даргын шууд харьяаны агентлаг, газрын даргаар ажиллаж байгаа, юмны сайн, мууг ялгах боломжгүй зөвхөн л дэмжих үүрэгтэй болчихсон. Гэхдээ тэдэн дотор дуугардаг, шударга ёсны талд зогсч чадах хэсэг бүлэг хүн бий.

Мөн биднийг хуулийнхаа заалтыг өөрчлөхийг шаардсан НИТХ-ын даргыг Захиргааны хэргийн шүүхэд өгнө. Тэрбээр хуулиар хүлээсэн үүргээ хэрэгжүүлэх ёстой. Асуудлыг хэлэлцүүлэх ч үүрэгтэй.

-2016 оны сонгууль хаяанд ирсэн энэ цагт та нарын үйлдэл улстөржсөн харагдаад байгаа л даа?

-Нэг өдрийн өмнө ч гэсэн бусармаг үйлдлийг зогсоож, Улаанбаатар хотын хөгжил, дэвшилд хэрэгтэй талаас нь харах ёстой. Тэрнээс сонгууль ойртож байгаа учраас түр байж байг гээд байж болохгүй л дээ. Тэгээд ч сөрөг хүчин ажлаа сонгуулиас хамаарахгүйгээр хийх үүрэгтэй. Бид ард түмний 30 гаруй хувийн саналыг авч сонгогдсон иргэдийн хурлын төлөөлөгчид. Ард түмний татварын мөнгийг зөв зүйтэй зүйлд хэрэгжүүлж байгаа эсэхийг хянах ёстой. Мөн хотын даргын хийж хэрэгжүүлэх гэж байгаа бодлогын ажилд оролцох, хошуу нэмэрлэх үүрэгтэй. Түүний хийж байгаа ажил нь хэрээс хэтэрч, улс доторх улс байгуулах хэмжээнд хүрчихлээ. Хэтэрхий том толгой гаргаж байгаа нөхдөд бид зайлшгүй анхааруулга өгөхгүй бол болохгүй. Хотын удирдлагууд УИХ-ын байтугай Ардчилсан намынхаа бодлогыг хэрэгжүүлэхээ байчихаад байна шүү дээ. Гэр хорооллын дахин төлөвлөлтийг хэрэгжүүлж байгаа компанид тендер зарлахгүйгээр их хэмжээний мөнгийг шууд гэрээгээр өгчихдөг жишээтэй. Хуулиас дээгүүр журам гэж байж болох уу. Хэлээд сонсохгүй, олонхиороо түрээд эрдчихсэн удаа дараагийнх нь үйлдлүүдийг яавч зүгээр орхиж болохгүй.

-Саяхан НИТХ-аар баталсан Нийслэлийн нэг хувийн татвартай холбоотой асуудлыг ч бас хотын даргыг огцруулах үндэслэлд хөндсөн байсан. Үүнийгээ дэлгэрүүлэхгүй юу?

-“Нийслэлийн татварыг уян хатан, ард иргэдийн хувьд одоо байгаа боломж, орлогынх нь түвшин худалдан авах чадамж гээд энэ олон зүйлтэй нь уялдуулъя. Энэ татварын асуудал нийслэлчүүдэд хүндээр тусна” гэдэг асуудлыг бид анхнаасаа тавьж байсан. Нэг хүн дээр нэг хувь гэж очиж байгаа боловч энэ чинь бүтэн жилд Улаанбаатар хотын ард иргэдээс 13-14 тэрбум төгрөгийг татвар нэрээр хурааж авах болоод байна. Энэ мөнгөн дүн ард иргэдийн халааснаас гарна. Монгол Улсын иргэн, нийслэлчүүд өнөөдрийг хүртэл холбогдох албан татваруудаа төлсөөр л ирсэн. “Нийслэлийн татвар” гэж оноогоод байгаагүй ч олон татвар бий. Ийм их мөнгөөр нийслэл хөрөнгө оруулалтаа хийгээд төрийн албан хаагчдаа цалинжуулаад л ирсэн. Тиймээс өнөөдрийн энэ цаг үед татвар нэмэх хэрэггүй гэдэг саналыг бид НИТХ-д оруулсан. Гэтэл нохой хуцаж байгаа чинээнд ч хүлээж аваагүй. Хотын даргатай цаашид хамт явж чадах уу үгүй юу гэдэг асуудал эндээс гарч ирсэн. Вант улсын эзэн шиг суудаг болсон хотын дарга Э.Бат-Үүлийн үйлдлийг таслан зогсооё гэж байгаа юм.

мэдээ нийгэм

Д.Цогтбаатар: Ипотекийн зээлийн 10 хувийн урьдчилгааг хэрэгжүүлэхгүй бол байрны үнэ огцом унаж хямралд орж болзошгүй

Барилга, хот байгуулалтын сайд асан Д.Цогтбаатартай ипотекийн зээлийн 10 хувийн урьдчилгааны асуудлаар ярилцлаа.

-Барилга, хот байгуулалтын сайд байхдаа эхлүүлсэн ажлын тань нэг болох ипотекийн зээлийн урьдчилгаа төлбөрийг 10 хувь болгох шийдвэрийг Засгийн газар баталсан. Дагаж мөрдөх журам нь хүртэл гарчихсан байхад яагаад өдий болтол хэрэгжихгүй удав. Гол гацаа нь хаанаа байна вэ?

-Засгийн газрын 2015 оны зургадугаар сарын 22-ны өдрийн 256 дугаар тогтоол, 2015 оны долдугаар сарын 7-ны өдрийн 296 дугаар тогтоолууд гараад хэрэгжилтээ хүлээж байгаа. Таван талт гэрээ байгуулах бэлтгэлээ л хангаад байгаа юм байна гэж ойлгосон. Ипотекийн зээлийг Засгийн газрын баталгаатай гаргана гэдэг бол шинэ шийдэл учраас газар дээрээ зарим тохируулга шаардагдаад байхыг үгүйсгэхгүй. Уг нь дээрх шийдвэрүүдийг гаргаад дөрвөн талт гэрээ байгуулна л гэж байсан юм шүү дээ. Тэгснээ дөрөв биш, таван талт болгохгүй бол болохгүй нь гээд л тухайн үедээ оролцогчдын тоог бид нэмэхэд хүрч байсан. Шийдвэрүүдийг хэрэгжүүлэхэд энэ мэт техникийн чанартай асуудлууд гарахыг үгүйсгэхгүй. Гэхдээ ийм асуудлууд байлаа гэхэд хамтарч суугаад л шийдлийг газар дээр нь түргэхэн шиг олоод явах боломж хэзээ ч байдаг.

Уг нь би найман сардаа багтаагаад гэрээг зуруулчих юмсан гэж бэлтгэл базааж байсан. Мэдээж байгууллага хоорондын гэрээ гэдэг бол бас л адилхан яриа хэлэлцээ шаардах үйл явц. Тэгэхээр зарим байгууллага гэнэт тооцоогүй шаардлага тавьж болно. Дээрх тав дахь талыг гэрээнд оролцуулна гэдэг шиг. Үүнийг тухай бүртээ зохицуулаад л явчихна гэж тооцож байв. Ер нь өөрөө байхдаа эцэслэчихсэн гэж хичээсэн. Долдугаар сард журмаа батлуулж аваад л дараагийн ажиллагаанд орсон ч баяр наадам, хурим найр, огцрох солигдох болоод үнэхээр амжаагүй л дээ.

Хямралтай, хөрөнгө хомс үед иймэрхүү асуудлаарх улс төрийн шийдвэрийг гаргах нь хамгийн хэцүү үйл явц байдаг. Олон хүнд тайлбар хийж, эргэлзээг нь тайлж, асуудлыг ойлгуулах хэрэг гардаг. Ёстой л олон талт дипломат яриа хэлэлцээг зохион байгуулна. Нэг л буруу өнцгөөс тайлбар хийхэд яриа хэлэлцээг үндсэн чиглэлээс нь өөр тийш нь хөтлөөд аваад явчих гээд маш амаргүй. Эрх мэдэлтэн бүрийн оновчтой оновчгүй асуултуудад зохих хариултыг л бэлддэг. Ийм шийдвэрийг гаргах нь үнэхээр амаргүй багийн ажил. Иймд аль болох олон яам, байгууллагын дэмжлэгийг авч хамтран ажилладаг. Ингэн байж сая нэг улс төрийн суурь тохироо бүрдэж, аливаа бодлогын суурь шийдвэр гардаг. Эмзэг үед зоримог шийдвэр гарахаасаа гарахгүй нь их байдгийг бид бүгд энэ хямралт үеийн амьдрал, хүндрэлээрээ л мэдэрч байна шүү дээ. Харин энэ шийдвэрийн хувьд “хийх үү, эс хийх үү” гэдэг ойлголцолд хүрэх хүнд үе нь ард хоцорсон. Одоо УИХ, Засгийн газрын зөвшөөрлийг авна гэж сандралгүй, “хий” гэснийг нь хэрэгжүүлэх л үлдсэн. Мэдээж энэ ажил өнөөгийн сайд нараас бас л зарим шийдлүүдийг шаардаж байгаа. Нэгэнт ачааг нь үүрч буй хүмүүс тийм шийдлүүдийг нь олоод урагшилна гэж итгэж байгаа. Харин хэрэгжүүлэхгүй гэвэл энэ нь нэг хоёр сайдын асуудал биш учраас өөрийн шийдвэрээс яагаад буцаж буй тухай том тайлбарыг Засгийн газар өгөх шаардлагатай болно. Манай Засгийн газар чинь унаагүй, сайд нар нь л солигдсон шүү дээ. Тиймээс өөрөө өөрийнхөө шийдвэрээс буцаж, хэрэгжүүлэхгүй гэсэн асуудал байхгүй гэж ойлгож байгаа.

-Өнөөгийн нийгэмд ипотекийн зээлийн урьдчилгаа 30 хувиа төлөөд орон сууцанд орсон иргэдийн хэрэгцээ ханачихсан гэж та урьд нь ярилцлага өгөхдөө дурдаж байсан. Тиймээс 10 хувь хэрэгжихийг нийгэм асар их хүлээж байна. Гэтэл 10 хувийг шоу байсан мэтээр удирдах албан тушаалтнууд ярих юм?

-Хэрэв Засгийн газрын шийдвэр байхгүй байсан бол энэ нь миний бодол төдий л зүйл байх байсан. Бодлоо ажил юм шиг яриад байсан бол тэгж хэлж болох л байсан. Гэтэл энд чинь Засгийн газрын хэд хэдэн шийдвэр гарчихаад байна шүү дээ. 19 сайд сууж байгаад гүйцэтгэх засаглалын албан ёсны шийдвэрүүд гарчихаад байгаа юм. Ийм шийдвэр гаргахын тулд бүх яамнаас болон холбогдох төрийн байгууллагуудаас урьдчилан санал дэмжлэгийг нь авсан байх шаардлагатай байдаг. Үүнийг гаргахын өмнө төрөл бүрийн төрийн бус байгууллага, холбоод, барилгынхан болон бусад бизнесийнхнээс саналыг нь урьдчилан авсан байсан. Ерөнхий сайд УИХ дээр мэдээллийн цагаараа бүтэн хагас өдөр энэ асуудлыг танилцуулж, хууль тогтоогчид дэмжих тохиолдолд 20 хувийн зээлийн баталгааны тухай шийдвэрийг засаг гаргахад бэлэн гэдгийг танилцуулж байсан. Энэ бүх ажиллагааны дүнд Засгийн газар зохих албан ёсны шийдвэрүүдээ гаргасан. Засгийн газрын холбогдох шийдвэрүүд чинь ганцхан Барилгын сайдынх байгаагүй. 200 тэрбумын баталгааны тухай 256 дугаар тогтоол чинь Сангийн яамны оруулсан асуудал. Манай яам мөнгө хариуцдаггүй юм чинь арга ч үгүй. Тэгэхээр энэ бүгд шоу байх уу. Сайд хүний ажил бол ийм шийдвэрүүдийг засгаар гаргуулах ажил. Түүнээс сайд нь мөнгөө бариад иргэдэд зээл тараагаад явахгүй шүү дээ. Энэ ажлыг засгийн шийдвэрийн дагуу банкууд хийх ёстой. Шийдвэр нь байхгүй бол банкуудаас хичнээн гуйгаад ч энэ ажлыг хийхгүй. Тэгэхээр Засгийн газрын зохих шийдвэрүүд гэдэг чинь сайд хүн ярьсан үндсэн ажлаа хийчихээд байна гэсэн үг шүү дээ. Хөгжлийн банк, Төрийн банктай холбогдсон нэг бус шийдвэрийг манай Засгийн газар гаргаж л байсан. Хэрэгжилтийг нь тухайн банкнууд хариуцаад л явчихдаг. 20 хувийн баталгаа бүхий 10 хувийн ипотекийн зээлийн асуудал бол нэлээд олон талын оролцоог шаардаад байгаа учраас хэрэгжилтэд нь харин анхаарч оролцохоос өөр арга байхгүй. Надад хэрэгжилт рүү нь шилжих боломж олдоогүй. Гэхдээ холбогдох сайд нар нь үүний хэрэгжүүлэлтэд онцгой анхааран ажиллаад байгаа гэж би ойлгоод байна.

Шоу биш гэдгийг нөгөө талаас нь тайлбарлая. Засгийн газрын шийдвэрийг хэрэгжүүлэхгүй гэж хэн ч хэлээгүй, хэрэгжүүлнэ л гээд сайд нар нь ар араасаа л нотлоод байхад шоу гэх гээд байх юм. “Шоу” гэдэг англи үгийг бид “хий хоосон үзүүлбэр” гэдэг утгаар нь энд ойлгоод байгаа. Тэгэхээр хий хоосон, байхгүй зүйл байсан бол түүнийг яаж хэрэгжүүлэх юм бэ. Хэрэгжүүлнэ гээд яриад байхыг бодоход хэрэгжих ёстой зүйл нь байгаад байгаа биз дээ. Иймд шоу байж таарахгүй. Мэдээж үүнийг улстөржүүлж, шоу байгаасай гэж хүсч буй хүмүүс байгаа л байх. Гэхдээ улс төрийнхөө жижигхэн зорилгын хүрээнд эдийн засгаа л унагаачих вий дээ. Бусад нь бол жижиг асуудал.

-Одоогоор урьдчилгаа 10 хувиа төлөөд орон сууцанд орох чадамжтай хичнээн мянган иргэн байгаа вэ?

-Засгаас гаргах баталгаа чинь тодорхой хэмжээ, хязгаартай зүйл шүү дээ. Тэгэхээр зээлийн үнийн дүнгийн 20 хувьд нь гаргаж буй баталгаа чинь хэдэн хүнд хүрэх вэ гэдэг талаас нь л харах хэрэгтэй. Түүнээс нэг далайлтаар байртай болох хүсэлтэй бүх хүнийг орон сууцжуулах тухай асуудал биш. Тийм хэмжээний хөрөнгө засагт зүгээр л байхгүй. Үүнийг харгалзан холбогдох тооцоог бид хийж судлах хэрэгтэй л дээ. Энэ үүднээс авч үзвэл 200 тэрбумын баталгаатай гарах зээлийн багц чинь тухайн үедээ нийт нийлүүлэгдээд байгаа байрны 30-40 хувьтай л тэнцэнэ. Өөрөөр хэлбэл (байрны үнээсээ хамаараад) 10-16 мянган байрны л асуудал. Зах зээл дээр бол энэ багагүй дэмжлэг. 20 хувийн баталгаатай зээл чинь хямралтай энэ үеийг даван туулахад чиглэсэн зах зээлийн зарчимд нийцсэн эдийн засгийн дэмжлэгийн чанартай л арга хэмжээ шүү дээ. Үүнийг бол олон удаа хэлсэн. Энэхүү зээлийг авах бололцоотой хүний баримжаа тоог бид Нийгмийн хамгааллын яамнаас боловсруулсан өрхийн амьжиргааны судалгаанаас ямартай ч тооцоолж байсан. Энэ бол маш нарийвчлалтай, их олон хүний хүч хөдөлмөр зарцуулж хийсэн судалгаа юм шүү дээ. Нөгөө яриад байдаг VII-XV бүлгийнхэн бөгөөд нэлээд олон зуун мянган хүн. Эдгээрээс яг өнөөдөр 10 хувийн хуримтлалаа бүрдүүлсэн нь мэдээж харьцангуй цөөхөн.

-Өнөөдөр зах зээлд эдийн засгийн уналттай холбоотойгоор байрны борлуулалт зогсчихов уу?

-Мэдээж маш амаргүй байгаа. 20 хувийн баталгаа гарган дэмжлэг үзүүлэх гээд байгаа чинь энэ гацааг л гаргах гээд байгаа юм. Ийм дэмжлэгийг үзүүлэх нь хэдэн барилгын компанийг дэмжих гээд байгаа юм биш. Энэ бол иргэдийгээ дэмжиж байртай болгох замаар барилгын салбарын санхүүгийн хүндрэлийг даван туулах гэсэн оролдлого. Ингэхгүй бол байрны үнэ огцом нурж хямралд орж болзошгүй. АНУ-ыг хүмүүс их ярих дуртай. Америкийн хямрал чинь байрны үнэ огцом унаснаас үүдсэн. Хямрал нь харин замдаа бүхнийг хамсан. Манайд барилгын салбар хямарвал эдийн засаг шууд хямарна. Тэр шинээр баригдсан хэдэн байр л хямдарна гэж бодож буй бол эндүүрэл. Иргэдийн амьдарч буй бүх байр хямдарна. Амьдралын нэг шаардлага гараад байраа барьцаалаад зээл авъя гэсэн хүнд чамлалттай хэмжээний л зээл олдох болчихоод байгаа. Байраа зарахад тооцож байснаас бага болчихоод байгаа шүү дээ. Банкнуудын олон зээлүүд барилгын барьцаатай. Барилга нь хямдарснаар зээл нь муудаж, ангилагдах эсрдэл багагүй л байгаа байх. Тэгэхээр барилгын салбарын уналтаас хэн ч хожихгүй.

Зарим гэнэн “онолчид” барилгын салбар унавал цаана нь сайнууд нь үлдэн шалгараад гараад ирэх юм шиг мэдэмхийрдэг. Тийм юм байхгүй. Манай эдийн засаг 90-ээд онд шилжилт хийх явцдаа айхтар хямарсан. Тэр хямралаас 13 жилийн дараа л 2003 онд гарсан. Нэгдүгээрт, энэ бол их хугацаа. Одоо гүн хямарвал хэзээ гарахыг хэлж мэдэшгүй. Хоёрдугаарт, 90-ээд оны хямралын дараа үлдээд гарч ирсэн компаниуд бүгд сайн байсан уу гэвэл үгүй. Буруу гарын эзэнтэй улс төрөөр алдагдлаа нөхсөн компаниуд цаагуур чинь дүүрэн л байгаа биз дээ. Тэгэхээр нэг их сайнууд нь шалгараад гардаг нь юу л бол. Тэгэхээр гүн хямралыг хүсэх юм биш. Товчхондоо хэлэхэд барилгын салбарыг иргэдээ байртай болгох замаар дэмжих нь зөвхөн барилгын салбараа биш, эдийн засгаа бүхэлд нь уналтаас урьдчилан сэргийлэх бодлого юм.

-Ер нь урьдчилгаа төлбөрийн 10 хувийг арилжааны банкууд зөвшөөрөхгүй байгаа гэсэн. Таныг сайд байх үед уг нь банкуудтай тохирчихсон гээгүй бил үү?

-Би банкны холбооны төлөөлөл, арилжааны банкууд болон Монголбанкны удирдлагуудтай зөвлөлдөж ярьсан. Тэдэнгүй яаж урагшлах вэ дээ. Банкны томоохон зээлдэгчид бол барилгын компаниуд. Уул уурхайн компаниудын хүндрэлийн хажуугаар барилгын компаниуд савлавал банкууд бүгд амаргүй байдалд орно. Барилгын үнэ савлавал барилгаар барьцаалсан зээлүүд эрсдэлд орно гэж дээр хэлсэн. Гэтэл Засгийн газрын баталгаатай зээл өгөх боломжийг арилжааны банкуудад санхүүгийн ямар ч дарамтгүйгээр гаргаж өгөх гэж байхад банкууд дургүйцэх үү.

– Нэгэнт нийгэм орон сууц худалдан авах чадамжгүй болчихсон өнөө үед 10 хувийг хүмүүс зөв шийдвэр болсон гээд дэмжиж байгаа. Гэтэл нийгэмд ийм ухуулга байна л даа. Урьдчилгаа 10 хувиа төлөөд орон сууц худалдаж авснаас 30 хувиа төлсөн нь дээр. Учир нь урьдчилгаа бага төлөх тусам танд өрийн дарамт болно гэх юм. Харин та ямар тайлбар өгөх вэ?

-Эхлээд хамгийн энгийн тайлбарыг өгье. Манайхаас бусад бүсийн улс орнуудад 30-аас хамаагүй доор урьдчилгаатай ипотек өгөөд байна л даа. Тэгээд тэд иргэдээ “дарамтлах” гэж урьдчилгааг багасгаад байгаа хэрэг үү. Өөр нэг тайлбар. 20 хувь нь 20 сая төгрөг байлаа гэж бодъё. Танд 30 хувиа шууд төлөх боломж байлаа гэж бодъё. Гэхдээ та 10 саяа төлөөд 20 саяа банкинд хадгалаад 20 саяын зээл авлаа гэж тооцъё (нэмээд мэдээж 70 хувьтай тэнцэх зээлээ авдгаараа авна). 20 саяын зээлдээ та найман хувийн хүү төлнө. 20 хувийн хадгаламждаа та 13 хувийн хүү авна. Тэгэхээр толгойны өвчингүйгээр зөвхөн хадгаламжийн хүүн дээрээ та таван хувийн ашигтай наймаа хийж байгаа биз дээ. Энэ 20 саяа бизнест оруулбал бүр илүү ашиг олох магадлалтай ч байж болно.

Гурав дахь тайлбар. 30 хувийн урьдчилгаатай зээлийг болиулаагүй.

Зээлдэгчдийн хувьд зөвхөн сонголт л нэмэгдсэн. Танд 30 хувийг шууд төлөх боломж байгаад та зээлээ авъя гэж байгаа бол тэр зээлэндээ хамрагдаж болно. Харин ийм боломж байхгүй хүмүүст “Уучлаарай, та хангалттай хуримтлалтай болж ирээд бидэнтэй ярь” гэдэг байдлыг халж байгаа юм. Өнөөгийн байдлаар ийм хүмүүс нь 30 хувийн урьдчилгаагаа төлөх чадвартай хүмүүсээсээ их байгаа л даа. Энэ байдал зөвхөн манайд биш, дэлхий дахинд ийм байдаг болохоор урьдчилгаа нь манайхаас бага байдаг байлгүй дээ.

-Хэрэв урьдчилгаа 10 хувиа төлөөд орон сууцанд орлоо гэхэд мэдээж зээлийн хугацаа сунгагдана. Тэгэхээр сард төлөх дүн нь нэмэгдэх үү?

-20 хувьтай тэнцэх мөнгөө шууд төлчихдөг байсан болохоор 20 хувь дээрээ хүү төлдөггүй байсан. Одоо төлөхөөр мэдээж нэмэгдэнэ. Өрхийн сар бүрийн төлбөрийн ачааллыг багасгах үүднээс хугацааг Засгийн газрын 296 дугаар тогтоолоор 30 жил болгож өгсөн. Дахиад хэлэхэд 30 хувийн чинь зээл хэвэндээ байгаа. Хүмүүс ард түмнийг өрөнд оруулах гээд байгаа юм шиг ярих юм. Хүчээр өгч буй зүйл биш шүү дээ. Энэ бол хэрэгтэй хүнд нь хэрэгтэй үед нь бэлэн байж байх механизм юм. Хэрэв өнөөдөр яах аргагүй авах боломжгүй бол хүчээр хэн ч өгч өртүүлэхгүй шүү дээ.

-Та 10 хувийг батлахын тулд Сингапурын туршлагыг судалсан гэж байсан. Тус улсын эдийн засаг манайхаас хэд дахин доогуур байх үед ипотекийн зээл хэрэгжээд ирсэн гэл үү. Бусад улс оронд амжилттай хэрэгжсэн туршлагаас хуваалцаач?

-Тэр үнэн. Сингапурт яг иймэрхүү зээлийг өгдөг. Гэхдээ энэхүү зээлийн санхүүжилтээ тэтгэврийн сантайгаа холбож өгсөн амжилтынх нь үндэс болсон гэж тэд үздэг. Одоо Сингапурын иргэд бараг бүхэлдээ өөрийн гэсэн байртай. Саяхан хөгжиж байгаа орон байсан улс гэхэд том амжилт. 10 хувийн урьдчилгаатай зээл гэдэг бол дэлхий дээр байдаг ердийн зээл юм шүү. 30 хувь гэдэг бол хамгийн өндөр нь байгаа юм. Гэтэл манай иргэдийн орлого хамгийн бага нь байдаг. Хамгийн өндөр орлого бүхий иргэдтэй Америкт манайх шиг жижиг байрнуудад олгодог зээл нь бол гурван хувьтай байдаг. Харин манай тансаг зэрэглэлийнх гэмээр тэндээ дундаж иргэдийнх нь том байр, байшингуудынх нь урьдчилгаа 20 хувь байдаг. Бидний ойлголтоор бол өнөөх “олигархиудтай” дүйцэх орлоготой иргэддээ өгдөг зээл нь л гэхэд 20 хувьтай буюу манайхаас доогуур байгаа юм. Хэрэв ийм доогуур урьдчилгаанаас болоод Америк хямарсан байсансан бол саяхан хямралаас гарсан энэ улс эдгээр зээлээ үргэлжлүүлэх үү. Бүр хямралынхаа жилүүдэд иргэдийгээ байртай болгох эдгээр зээлээ зогсоогоогүй шүү дээ. Юуг зогсоогоод халсан бэ гэвэл арилжааны чанартай ипотекийн зээлүүд буюу “subprime mortgage” гэгч гайхлуудаа бол халсан. Энэ ялгааг урьд нь танай сониноор дамжуулж тайлбарлаж л байсан. Манайхан хоёр төрлийн ипотекийн зээлийн хоорондын ялгааг гаргахгүй л болгоомжилцгоогоод байгаа юм.

-Ипотекийн зээлийн эргэн төлөлт ямар үзүүлэлттэй байгаа бол?

Маш сайн. Тийм учраас л энэ зээлийг арай хөнгөвчилж иргэддээ хүргэмээр байгаа юм. Ийм сайн төлөөд байхад нь итгэхгүй байгаа нь харамсалтай. Одоо арга хэмжээ авахгүй байж байгаад байрны үнэ унаад эдийн засаг хямарвал харин гэмгүй төлбөр хийж байсан иргэдийн зээл бас хүндрэх эрсдэл бийг хаа хаанаа анхаарах хэрэгтэй. Үүнийг бас онцлон тэмдэглэмээр.

-Орон сууцны үнэ улирал тутамд буурсан үзүүлэлттэй байгаа. Байрны үнэ хэт өндөр, худалдан авагчгүй байгаа болохоор бие биеэсээ өрсөж, үнээ буулгаж байна. Энэ барилгын салбарыг дампууруулах шалтгаан болно биз дээ?

-Зөвхөн барилгын салбар биш, эдийн засаг эвгүйтэх шалтгаан.

-Ипотекийн зээл хүссэн иргэдэд банк хэт өндөр шалгуур тавьж байна. Тиймээс барилгын компаниуд банкны журмаар иргэдтэй гэрээ байгуулж, байраа худалддаг болжээ. Энэ нь хэр найдвартай арга вэ?

-Надад бол иргэдэд ч, барилгын компаниуддаа ч эрсдэлтэй л санагдаж байна.

-80 ам метрээс илүү талбайтай орон сууцыг ипотекийн зээлд хамруулахаар болсон байх аа?

-Уг нь аравдугаар сарын 1 гэхэд хоёр сайд энэ асуудлыг оруулах үүргийг авсан. Одоо үүн дээр ажиллаж л байгаа байх.

-Таныг сайд байхад “Түрээсийн орон сууц” хөтөлбөр яг хэдийнээс хэрэгжиж эхлэхээр яригдсан бэ?

-Хөтөлбөр батлагдсан. Түүрээсийн зарим орон сууцны барилгын ажил явж байгаа. Гэхдээ том далайцтай хийх ажлыг гадныхантай яриад явж байсан. Цаашдаа үргэлжлээд явна гэдэгт итгэж байна.

арын-нүүр булангууд мэдээ

Давсны хэрэглээгээ багасгаж, эрүүл мэндээ хайрлая

Post author By МӨНХЖАРГАЛЫН МӨНХЦЭЦЭГ
Post date 2015-10-05
No Comments on Давсны хэрэглээгээ багасгаж, эрүүл мэндээ хайрлая

Давс бол гурван цагаан хорын нэг гэдгийг хүн болгон мэддэг. Тэгсэн хэрнээ тийм ч амархан хэрэглээнээсээ хязгаарлаж чаддаггүй. Давс султай хоол, хүнс нэг л амтгүй санагдаж, хоолой давж өгдөггүй гэдэг биз дээ. Тэгвэл хүн өдөрт авах ёстой давсныхаа хэмжээг зохицуулаад сурчихвал энэ нь тийм ч хэцүү биш юм. Нөгөөтэйгүүр таны эрүүл мэнддээ хийж буй маш том хөрөнгө оруулалт гэдгийг эрдэмтэд нотолжээ. Хүн хоногт зургаан граммаас дээшгүй хэмжээтэй давсыг хүнснээсээ авах ёстой гэнэ. Бага насны хүүхдүүд нэг граммаас хэтрэхгүй хэрэглэх учиртай. Гэтэл монголчуудын хоногт хэрэглэж байгаа давс зохистой хэмжээнээс 1.5-2 граммаар давдаг гэсэн судалгаа гарчээ. Ямар сайндаа гадаадын жуулчид манайхны цайндаа хүртэл давс хийдэг байдлыг хараад гайхахав дээ. Та бидний алхам тутамдаа идэж байгаа давс эрүүл мэнд, бие махбодид маань ихээхэн заналхийлдэг байна. Давсны хэт өндөр хэрэглээнээс болж таргалахаас гадна зүрхний шигдээсийн эрсдэл нэмэгдэж, цусны даралт ихэсдэг гэнэ. Мөн харвалт, ясны сийрэгжилт, ходоодны хавдар, бөөрний эмгэг зэрэг өвчний үндэс болдог байна. Сүүлийн үед бөөрний дутагдал монголчуудын дунд түгээмэл болсон бас нэг шалтгаан нөгөө л давстай холбоотой. Тиймээс давсаа багасгаж чадвал олон суурь өвчнөөс өөрийгөө хамгаална гэдгийг эмч нар зөвлөж байгаа юм.

Уг нь давсныхаа хэрэглээг багасгах зовлон биш. Харин ч та эрүүл мэнддээ ашиг тустай зүйл хийж байна гээд кодолчих. Ер нь эцэг эхчүүд хүүхдээ бор хоолонд орох үеэс өөрсдийнхөө иддэг хэмжээгээр давстай хоол өгдөг талтай. Энэ нь хүүхдээ багаас нь давсанд дасгаж байгаа хамгийн буруу зуршил ажээ. Аль болох давс сул хоол өгч сургах хэрэгтэй гэнэ.

Хүн гэнэтхэн нэг өдөр хоолныхоо цэснээс давсаа хасна гэвэл бүтэхгүй. Иймд эзэгтэй та ядаж л цайндаа давс хийхээс татгалзаж, аажим аажмаар хоолныхоо шорвогийг ч зөөлрүүлээрэй. Мөн ресторан, зоогийн газрууд, цэцэрлэг сургуулиудын гал тогоо болон хүнсний үйлдвэрүүд давсны орцыг бууруулахдаа буян үйлдэж байна гэж бодоорой. Дотоодын үйлдвэрүүд бэлэн бүтээгдэхүүнүүдийн уут баглаа боодол дээрээ давсны хэмжээг тодорхой бичсэнээр хүмүүс өөрсдийнхөө авах ёстой давсны тунг хянахад нь туслах болно шүү.

Бүх нийтээрээ давсны хэрэглээгээ багасгаж, эрүүл мэндээ хайрлацгаая.

мэдээ цаг-үе

Г.Базарваань: В.Путин, Б.Обама нарын уулзалт бие биеэ хүлээн зөвшөөрсөн өнгө аястай байсан

БНХАУ-ын
дарга Си Жиньпин АНУ-д албан ёсны айлчлал хийж, НҮБ-ын Ерөнхий Ассамблейн
хуралд оролцох үедээ ОХУ-ын ерөнхийлөгч В.Путин АНУ-ын ерөнхийлөгч Б.Обаматай
уулзсан явдал дэлхийн халуун сэдэв болоод байна. Энэ талаар ҮАБЗ-ийн Стратеги
судлалын хүрээлэнгийн Орос, Төв Ази судлалын төвийн эрхлэгч Г.Базарвааньтай
ярилцлаа.

-Си Жиньпин
Хятадын дарга болсноосоо хойш анх удаа АНУ-д төрийн дээд хэмжээний айлчлал
хийлээ. Түүний айлчлалын ач холбогдлыг хэрхэн дүгнэж байна?

-БНХАУ-ын дарга
Си Жиньпиний энэ удаагийн айлчлал НҮБ-ын Ерөнхий Ассамблейн 70 жилийн ойн арга
хэмжээнд оролцохын өмнө очсоноор нийт долоо хоног үргэлжиллээ. Мэдээж дэлхийн
нийтийн анхаарлын төвд орших хоёр том улсын удирдагчийн уулзалт хоёр талын
харилцаа, хамтын ажиллагааны олон асуудлыг шийдвэрлэх чухал ач холбогдолтой юм.

-Хоёр талын
хамтын ажиллагааны талаар ямар асуудлуудыг хөндөв?

-Уг айлчлалаар
хэд хэдэн бүлэг зүйл ярьсан хэмээн үзэж болох юм. Тухайлбал, Кибер халдлага,
Хятадын томъёолж байгаа шинэ төрлийн их гүрнүүдийн харилцааг хөндөж ярилаа.
Түүнчлэн дэлхий нийтэд тулгамдаж буй Сири, Орос-Украин, Ираны асуудлыг хэрхэн
шийдвэрлэх талаар санал солилцсон.

-Б.Обама, Си
Жиньпин нар Сири, Украины асуудлаар ярилцсан гэлээ. Тэдний уулзалтаар ямар
нэгэн шийдэл гарах болов уу?

-Сири, Украины асуудал
хялбар шийдэгдэхгүй л болов уу. Эдүгээ дэлхий нийтэд тулгамдсан олон асуудал
байна. Гэвч нэн тэргүүнд ОХУ, Өрнөдийн хооронд үүссэн нөхцөл байдлыг шийдвэрлэх
шаардлагатай байна. НҮБ-ын Аюлгүйн зөвлөлийн гишүүн орнууд асуудлыг
шийдвэрлэхдээ өөрийн эрх ашгийг өмнө тавьж байна гэх шүүмж бий. Тиймээс НҮБ-д
шинэчлэл хийх цаг нь болчихсон талаар хөндөх болсон. Энэ байгууллагын гишүүн
193 орны асуудлыг Аюулгүйн зөвлөлийн тавхан улс шийдэж байгаа нь зарим
тохиолдолд учир дутагдалтай харагддаг.

-Гэхдээ НҮБ-ын
Ерөнхий Ассамблейн тэгш ой нь тохиож буй энэ чуулганаар Сирийн тухай чухалчилж
авч хэлэлцэнэ биз дээ?

-НҮБ-ын
хуралдаанаар Сирийн асуудлыг хэлэлцэнэ. Гол нь их гүрнүүд энэ асуудалд санал
нэгдэх нь чухал байна. Сирид Башир Асад гээд хууль ёсны удирдагч байна. Тус
улсад төрийн тогтвортой байдлыг чухалчлах нь зүйтэй. Ер нь исламын шашинтай улс
орнуудад төрийн тогтвортой байдлыг хангахгүй бол улс нь, мөн ард иргэд нь
хохирох хандлагатай байна.

-Си Жиньпиний
АНУ-д хийсэн айлчлалаар энэ хоёр улсын хооронд таагүй байдал үүсгэдэг хүлэмжийн
хийн ялгаруулалт, кибер халдлагын асуудлуудыг цэгцэлнэ гэж дэлхий нийт чих
тавьж байлаа. Харин энэ тухай хөндсөнгүй бололтой?

-Си Жиньпиний
айлчлалаар эдгээр болон бусад асуудлыг тодорхой хэмжээнд хөндсөн гэж үзэж
болно. Тухайлбал, Ази, Номхон далайн бүс нутгийн аюулгүй байдлын асуудлыг
хөндсөн юм. Кибер халдлагын хувьд сүүлийн бүлэгт хоёр улсын харилцаанд нэлээд
дурдагдах болсон асуудал. Хятадын зүгээс хүлэмжийн хийг багасгах тухайд
томоохон ажил санаачлан ажиллаж байна.

-Тэгэхээр
Б.Обама, Си Жиньпин хоёрын уулзалтаар шийдвэрлэгдэх түвшинд яриа өрнөөгүй гэж
та дүгнэж байна уу?

-Дэлхийд нөлөө
бүхий хүчирхэг улсын төрийн тэргүүн нар уулзах гэдэг өөрөө маш ач холбогдолтой
юм. Үүний зэрэгцээ В.Путин, Б.Обама нарын уулзалт мөн анхаарал татаж байна.
В.Путины хэлсэн үгийг олон улс нэлээд анхааралтай сонслоо. Тэрбээр улс орноо,
ашиг сонирхлоо хамгаалсан өнгө аястай үгийг эмээлгүй шууд хэлж байна. Нэг үгээр
хэлэхэд 2001 онд В.Путиныг Ерөнхийлөгч
болоход Б.Ельцин “Орос орноо хайрлаарай” гэж захиж байсныг сайн санаж явдаг нь харагдаж байна.

-Б.Обама, В.Путин нар нэлээд удаан хугацаанд уулзсан. Зарим эх
сурвалжууд тэдний уулзалтыг тооцоолсноос удаан боллоо, харьцангуй шууд дайралт
хийсэнгүй гэж байгаа бол зарим нь бие биеэ доош хийсэн өнгө аястай болсон гэж
онцолсон байна лээ?

-Өнөө цагийн дэлхийн хоёр том улсын төрийн тэргүүний уулзалт гэдгийг
санах хэрэгтэй. Тэд 90 минутын турш уулзана гэдэг бол маш олон зүйл ярих бололцоотой хугацаа. Энэ том улстөрчид
бие биеэ доош нь хийхгүй. Ийм ойлголт ч байхгүй. Хэн хэнийгээ хүлээн зөвшөөрөх
соёл энэ хоёр эрхэмд бий. Зарим эх сурвалжид бичсэнээр В.Путин нэлээд
сандарсан, Б.Обама биеэ барьсан байдалтай оролцсон талаар дурдсан байсан. Хоёр
талын харилцаанд үүсээд байгаа тулгамдсан асуудлыг хэрхэн шийдвэрлэх нь чухал.
Ерөнхийдөө В.Путин, Б.Обама нарын уулзалт бол өгүүлбэр өгүүлбэрээр бие биеэ
хүлээн зөвшөөрсөн өнгө аястай байсан.

-Тэдний уулзалтаар яригдсан гол асуудлууд нь юу байв?

-Хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр Сири, Иран, Иракийн асуудлыг ярьсан гэж
байгаа ч үнэндээ Украины асуудлыг нэлээд хөндсөн болов уу. Энэ хоёр улсын хувьд
ярих гол асуудал бол Украины хямрал. Үүнтэй холбоотойгоор Өрнөд-Оросын хооронд
үүсээд байгаа хоригийн дайныг хэрхэн зохицуулах, эдийн засгийн хамтын
ажиллагаагаа хэрхэн бэхжүүлэх гээд олон асуудлыг хөндсөн гэж ойлгож байна.

-ОХУ эдийн засгийн хувьд АНУ-тай тохироонд хүрч чадсан гэж ойлгож болох
уу?

-Бүрэн тохироонд хүрсэн гэж хэлэхэд бэрх. Хоёр улсын хувьд зөрүүтэй байр
суурь бүхий олон асуудал
бий. Харин нефтийн үнэ тогтворгүй байгаа явдал газрын тосны олборлолтыг
бууруулах, эрэлтийг тогтворжуулах шаардлагыг бий болгоно. Зарим судалгаанаас
авч үзвэл нефтийн үнэ ирэх 15 жилийн туршид унах таамгийг дэвшүүлсэн байна.
ОХУ-ын тухайд нефтийн үнэ унасны дээр рублийн ханш тогтворгүй байгаагаас зөвхөн
2016 оны төсвөө Төрийн Думаар хэлэлцэх болсон. Эдийн засгийн хувьд тийм сайн
үзүүлэлт харагдахгүй байгаа. Харин Монгол Улсын хувьд нефть боловсруулах
үйлдвэр барих асуудлаа шуурхайлах хэрэгтэй юм.

-Украин гэдэг орон үнэндээ дуусчихлаа гэж харамсах хүмүүс олон. Энэ
асуудлыг шийдвэрлэх гарц бий болов уу?

-Хэлэхэд үнэхээр бэрх асуудал. Киев “Цөмийн зэвсгийг үл дэлгэрүүлэх
тухай гэрээ”-нд нэгдсэнтэй холбогдуулж аюулгүй байдлын баталгаа гаргах тухай
санамж бичигт ОХУ, АНУ, ИБУИНВУ болон Украин 1994 оны арванхоёрдугаар сарын
5-ны өдөр Будапешт хотноо гарын үсэг зурсан байдаг. Уг санамж бичигт Украин
улсын тусгаар тогтнол, бүрэн эрхт байдлыг хүндэтгэх тухай заалт байдаг. Энэхүү
санамж бичгийг ОХУ зөрчсөн хэмээн Өрнөдийн улсууд үзэж эдийн засгийн хориг арга
хэмжээг авах болсон. Тэгэхээр Өрнөдийнхөн Орост хориг тавьсан үндсэн шалтгаан
өөрчлөгдөөгүй хэмээн үзэж байгаа.

-Монгол Улс төвийг сахиулах бодлого баримтална гэсэн асуудал сүүлийн үед
нэлээд идэвхтэй яригдах боллоо. Ер нь манай улс төвийг сахиснаар ямар ач
холбогдолтой юм бэ?

-Төвийг сахих
бодлогыг би хувьдаа дэмжиж байгаа. Төвийг сахих үндсэн зарчим Монгол Улсын
Үндсэн хууль, Үндэсний аюулгүй байдлын болон Гадаад бодлогын үзэл баримтлал
суусан байдаг гэж үзэж болно. Тухайлбал, аль улсын цэргийг байрлуулахгүй,
дамжин өнгөрүүлэхгүй байх үндсэн хуулийн заалтад төвийг сахих ухагдахуун суусан
байгааг илтгэдэг гэж үзэж болно. Түүнчлэн хоёр хөрштэйгөө бүхэлдээ энэ тэнцүү
харилцах Монгол Улсын гадаад бодлогын тэргүүлэх чиглэлд ч харш биш ойлголт.

-Ямар ч бэлтгэлгүй байж төвийг сахих бодлого руу орчихлоо гэсэн шүүмжлэл
дагуулаад байна л даа?

-Би хувьдаа бэлтгэлтэй байсан гэж ойлгож байгаа. Төвийг сахиснаар бид
хоёр хөрштэйгөө болон “Гуравдагч хөрш”-тэйгөө харилцаа, хамтын ажиллагаагаа
хөгжүүлэх бүрэн боломжтой.

-Ялангуяа улстөрчид үүнийг ашиглаад янз бүрийн байдлаар байр сууриа илэрхийлэх болж…

-Улс орныхоо эрх
ашгийн үүднээс авч үзэх хэрэгтэй. Төвийг сахина гэдэг бол том бодлого. Товчоор
бол хэний ч талд орохгүй, өөрөөр хэлбэл Орос, Хятад болоод “Гуравдагч
хөрш”-ийнхөө талд орохгүй гэсэн бодлого. Бид аюулгүй байдлаа улс төр,
дипломатын аргаар хангахаар Үндэсний аюулгүй байдлын үзэл баримтлалдаа тусгасан
улс. Төвийг сахиснаар манай гадаад
бодлогын суурь зарчимд өөрчлөлт орохгүй гэж ойлгож болно. Үүнийг ард түмэн
ойлгож, дэмжих ёстой.

мэдээ цаг-үе

Ц.Алтангэрэл: Сирийн дайны гол тоглогчид АНУ, ОХУ юм

Post author By МӨНХЖАРГАЛЫН МӨНХЦЭЦЭГ
Post date 2015-09-25
No Comments on Ц.Алтангэрэл: Сирийн дайны гол тоглогчид АНУ, ОХУ юм

Сирийн
иргэний дайн ба түүний үр дагавар сэдвээр ШУА-ийн Олон улс харилцааны хүрээлэнгийн эрдэм шинжилгээний ажилтан Ц. Алтангэрэлтэй ярилцлаа.

–Өнөөдрийн
байдлаар Сириэс хичнээн сая хүн дүрвээд байна вэ. Тус улсын тухай товчхон мэдээлэл өгөхгүй юу?

-Арабын Бүгд Найрамдах Сири
Улс нь газар зүйн
байрлалын хувьд баруун талаараа
Ливан, баруун өмнөд талаараа
Израил, өмнөд талаараа Йордан,
зүүн талаараа Ирак, хойд талаараа
Турк гэсэн таван улстай
хиллэдэг геополитикийн ихээхэн анхаарал татсан
бүс нутагт оршдог улс
юм. Сирийн хүн амын 74 хувь
нь Исламын шашны сунна
урсгалыг дагагч, 13 хувь нь шиа
урсгалыг мөрдөгч. Харин арван хувь
нь христ, гуравхан хувь
нь друз шашинтай. Мөн
Еврей нарын жүүдийн шашны
урсгалууд ч бий.Тус
улс 2013 онд 23.85 сая хүн амтай
байсан бол өнөөдрийн байдлаар
тэдгээрийн дөрвөн сая гаруй
нь дүрвэж 6-8 сая хүн орон
гэргүй болоод байна.

Сири улс 1920-1946 оныг хүртэлх хугацаанд
Францын захиргаанд байсан. Улмаар 1946 онд
тусгаар тогтнолоо зарласан боловч 1958 онд Египеттэй нэгдэн
Арабын нэгдсэн Бүгд Найрамдах
улс болсон түүхтэй. Гэвч
энэ улс удаан оршин
тогтнож чадаагүй. Энэ бүс нутаг
нь эртний Асир, Вавилон,
Перс, Грек Ром, Византи,
Араб, Сельжук, Мамлюк, Монголын эзэнт
гүрэн болон Төмөрийн улс
хийгээд Оттоманы эзэнт гүрний мэдэлд
оршиж шашин, улс төр,
түүх, соёл иргэншлийн томоохон
төв болж байсан.

–Ер
нь Сирийн хэдэн сая иргэн дэлхийн ямар ямар улс орнууд руу дүрвээд байна вэ?

-Сирийн иргэд эх орноо
орхин хил залгаа орнууд
болох Турк, Ливан, Йордан,
Ирак зэрэг оронд дүрвэн
гарсан. Мөн мянга мянган
хүн алс
холын Кавказ, Персийн булан,
Хойд Африк, Европ руу
орогнол эрэн зугтаан гарсан
юм. 2015 оны хоёрдугаар сарын
байдлаар зөвхөн Турк улсад
2.1 сая Сирийн дүрвэгсэд орогнох
болсон. Тус улс тэднийг
байрлуулах, хооллох, хувцас олгох зэрэг
бүхий л зардалд зургаан
тэрбум доллар зарцуулсан байна.
2011 оны долдугаар сарын эхээр 15 мянган
сири иргэн Турк улсын
Яладаги, Рейханли, Алтиноозу дүүрэгт майханд орогносон.
Мөн 2011 оны
зургадугаар сарын сүүлээр Ливан
дахь Сири дүрвэгсдийн тоо
10,000-д хүрсэн. Мөн оны
арванхоёрдугаар сар гэхэд нийт
1500 хүн Йорданд дүрвэн гарч
орогнох газраа олсон байгаа
явдал нь Сири улсад
нүүрлэсэн иргэний дайнаас болж
хичнээн сая хүн орох
орон оочих аягагүй болж
толгой хорогдохоор харийн орныг зорин
дүрвэж буй эмгэнэлт үйл
явдал өрнөснийг дээр дурдсан тоо
баримтаас мэдэж авч болно.
Мөн дүрвэгсдийн их нүүдэл цааш
улам газар авч Европ
руу зад тавин цутган
орж байгаа нь олон
улсын хэмжээнд асар том асуудал
үүсгэж байгаа билээ.

–Ингэхэд
Сирийн иргэний дайн үүссэн шалтгаан нь юу байв?

-Тунис, Египет, Ливид өрнөсөн
“Аравын хавар” бослого нь
Сирийн ард түмнийг Ассадын
дэглэмийн эсрэг тэмцэлд босох
урам зоригийг сэргээсэн юм. Өнөөгийн ерөнхийлөгч
Башар аль-Ассад нь
Сири улсыг 30 гаруй жил удирдан
жолоодсон эцэг Хафез Аль
Ассадыг залгамжлан 2000 онд Арабын Бүгд
Найрамдах Сири улсын ерөнхийлөгч
болсон. Тэрээр “Арабын хавар”
бослогыг эсэргүүцэгчдийг цэргийн хүчээр нугачин
дарсан нь тус улсад
иргэний дайны гал авалцахад
хүргэсэн юм. Ингээд Сирийн
иргэний дайн 2011 оны хавар “Арабын
хавар” бослогыг эсэргүүцсэн үйл ажиллагаатай холбогдон
гарсан байдаг. Башар Аль-Ассадын засгийн газрын
эсрэг сөрөг хүчин зэвсэглэн
боссон. Башар аль-Ассадын
засаг захиргаа иргэдийн тайван жагсаал цуглааныг
цэргийн хүч ашиглан дарсан
нь хямрал улам даамжрах
шалтгаан болсон л доо.
Сири улсад өрнөсөн иргэний
дайны улмаас 140 мянган хүн амиа
алдсан тоо баримт бий.Тэдний ихэнх нь
босогчдын гарт үрэгдсэн. Иргэний
дайны улмаас 0-10 насны 11 мянган хүүхэд амиа
алдсан харамсалтай тоо бий.

–Сирийн
дайн яагаад ийм удаан үргэлжилсээр байна вэ?

-Сирийн ард иргэд бүгд
Башир Ассадын дарангуйллаас салж,
өөрсдийнхөөрөө амьдрахыг хүсч байна. Сирийн
хойд хэсэгт өрсөлдөгч хоёр
армийн цэргүүд тулалдаж байна.
Тэд Башир аль-Ассад
гэсэн ганцхан дайсантай боловч
одоо Аль-Кайда бүлэглэлтэй
холбоотой дайчид, босогчдын талынхан
гэсэн хоёр хэсэгт хуваагдаж
байлдах болсон юм. Нэг
талд нь барууны орнуудын
ар тал болсон цэргүүд
байхад нөгөө хэсэг нь
Лалын шашинт Ирак, Ойрхи
Дорнодын Левант орнуудаас дэмжлэг
авсан Сирийн босогчдын талын
дайчдаас бүрдсэн жижиг бүлэглэл
байгаа юм.

–Зарим
эх сурвалжийн мэдээлж байгаагаар Башар Асадын эцгийн үед гарч байсан бослогыг хайр найргүй нугачин дарсан нь өнөөдрийн иргэний дайн үүссэн гэх юм билээ?

-Дөч гаруй жилийн тэртээ
Сирид яг өнөөдрийнхтэй адил
лалын хэт даврагсад эцэг
Ассадын дэглэмийг эсэргүүцэн бослого дэгдээж зургаан
жил байлдан тэмцэлдсэн. Тэр
үед дэлхийн улс төрийн
байдал өөр, ЗХУ ба
АНУ гэсэн хоёр их
гүрэн дэлхийг хуваан ноёрхлоо
тогтоосон байлаа. Сирийн арми
“Лалын ахан дүүс” нэртэй
бүлэглэлийн гишүүд голлосон бослогыг
нисдэг тэрэг, танк, онгоц,
их буу ашиглан аймшигтай
хэрцгийгээр дарж байхад дэлхий
нийтээрээ дуугүй л өнгөрсөн.
Учир нь Сири улс
ЗХУ-ын нөлөөлөлд хүчтэй
орсон байсан бөгөөд АНУ
тэргүүтэй барууныхан босогчдыг зэр зэвсгээр дэмжих
зэргээр тодорхой арга хэмжээ аваагүй
юм. Хама хотыг Сирийн
арми бүсэлж байгаад хайр
найргүй буудаж 20-40 мянган босогчийг хядаж
устгасан. Ийнхүү эцгийн туршлага
хүүд нөлөөлж 2011 оны бослогыг нухчин
дарна гэсэн санаа нь
эсрэгээр эргэж дөрвөн жил
гаруй үргэлжилсэн иргэний дайны гал
асаахад хүргэж ард түмнээ
гашуун зовлонд нэрвэгдүүлээд сууж
байна.

–Башир
аль-Ассадыг албан тушаалаасаа огцрохыг босогчид шаарддаг. Харин та судлаачийн хувьд нөхцөл байдлыг хэрхэн харж байгаа вэ?

-Сири улсын Ерөнхийлөгч, Зэвсэгт
хүчний ерөнхий командлагч, Баат
намын ерөнхий нарийн бичгийн
дарга Башир аль-Ассад
нь 1965 онд төрсөн. Түүний
эцэг Хазеф аль-Ассад
30 жил гаруй Сири улсыг
удирдаж байсан бөгөөд түүнийг
нас барсны дараа хүү
Башир аль-Ассад 2000 онд
Ерөнхийлөгчөөр сонгогдсон. Тэрээр Сирийн ард
түмэн түүний дэглэмийг эсэргүүцэн
буруушааж, өөрчлөлт шинэчлэлийг авчрахыг шаардсан тайван жагсаал хийсэн
боловч жагсагчдыг зэр зэвсгийн хүчээр
нухчин дарахыг оролдож муйхар
арга хэрэглэсэн нь иргэний дайн
гаргахад хүргэсэн. Сирийн босогчид АНУ
тэргүүтэй барууны орнуудын дэмжлэгтэйгээр
Ерөнхийлөгч Башир аль-Ассадыг
албан тушаалаасаа огцрон хөгжил дэвшлийн
ардчилсан замыг сонгохыг шаардаж
байгаа. Гэвч тэрээр Оросын
тусламж дэмжлэгт дулдуйдан сэнтийнээсээ зүгээр нэг мултраад
уначих бодолгүй байгаа юм. Энэ
тухайгаа ч хэвлэл мэдээллийн
хэрэгслээр мэдэгдсэн. Хэзээ энэ эрхэм
ард түмнийхээ эрх ашгийн төлөө
суудлаасаа бууна тэр үед
иргэний дайн эцэс болж
түмэн олон түвшин амар
амьдрах байх гэж бодож
байна.

–АНУ,
ОХУ-ын хоорондын таарамжгүй харилцаа Сирийн нөхцөл байдлыг улам хурцатгаж байгаа биз дээ?

-Сири улсад өрнөж буй
иргэний дайн, дүрвэгсдийн асуудал
олон улсын түвшинд яригдаж
шийдэхэд хүнд ярвигтай асуудал
болж хувираад байна. Энэ дайны
гол тоглогчид АНУ, ОХУ юм.
Түүнчлэн 2013 оны зургадугаар сарын
17-19-ний хооронд Умард Ирландад
болсон Их наймын дээд
хэмжээний уулзалтын хэлэлцэх гол асуудал бол
бүхэлдээ Сирийн тухай байлаа.
Өөрөөр хэлбэл, Сирийн асуудлаар
олон улсын бага хурлыг
хуралдуулж тэнд үүсээд байгаа
дайны хурцадмал байдлыг энх тайванжуулах
асуудлыг хэлэлцүүлэх талаар Америк, Оросын
ерөнхийлөгчдийн байр суурь ямар
байгаад дээд хэмжээний уулзалт
гол анхаарлаа
төвлөрүүлж байв.

–Сирийн
асуудалд их гүрнүүд ямар бодлого баримталж байгаа вэ?

-Юуны өмнө бүс нутагт
удахгүй дэгдэж магадгүй болоод
байгаа Ираны эсрэг байлдааны
ажиллагааг эхлүүлэхэд нэгдмэл, хүчирхэг Сири улс Америк
тэргүүтэй барууны орнуудад огт
хэрэггүй. Лалын шашны шиа
урсгалыг дагагчид олноор оршин суудаг,
дээр нь Сирийн эрх
баригчид хэзээнээсээ Америк, Барууны орнууд,
Израилд дургүй болохоор Ираны
эсрэг дайн дэгдвэл хэний
талыг баримтлах нь ойлгомжтой хэмээн
цахим ертөнцөөр мэдээлсэн байгаа. Сири улс
нь Оросоос олон жилийн
турш зэр зэвсэг худалдан
авсаар ирсэн, найрсаг харилцаатай,
сайн түнш. Сирийн одоогийн
Засгийн газрыг унагаад авбал
Оросын зэвсгийн үйлдвэрлэлд нэлээд хүндхэн цохилт
болно. Мөн Сири улс
АНУ ба Барууны орнуудын
нөлөөнд орох учраас ОХУ-ын ашиг сонирхолд
огт нийцэхгүйгээс гадна тус бүс
нутагт хяналт, нөлөөллөө алдах
болно. Хятадын профессор Пан
Зонингийн бичсэнээр “Сирийн хямрал нь
зөвхөн тус улсын дотоодын
асуудал төдий бус дэлхий
дахиныг хамарсан асуудал болоод байна”
гэсэн байгаа.

Тэрээр “АНУ Сири улсын
дотоодын хэрэгт хөндлөнгөөс оролцон
“дэлхийг зохицуулагч цагдаа” дүр эсгэдэг
бол Орос улс Сиритэй
цэрэг, эдийн засгийн асар
их харилцаа холбоотой төдийгүй нийгмийн харилцаанд ихээхэн ойр байдаг
улс юм. Харин Хятад
улс АНУ шиг “дэлхийг
зохицуулагч цагдаа” дүр эсгэдэггүй,
Орос шиг ашиг сонирхол
нөлөөлөл байхгүй” гэж бичсэн байна.
Үнэндээ энэ хоёр улс
НҮБ дээр Америк тэргүүтэй
барууны орнуудын бүх л саналыг
үгүйсгэж, Ерөнхийлөгч Башир Ассадыг зэр
зэвсгээр дэмжиж байгаа юм.
Орос, Хятад хоёр Башир
Ассадыг сайндаа ч дэмжээд
байгаа юм биш. Башир
Ассадын оронд гарч ирсэн
хүн тухайн бүс нутагт
явуулж буй өөрсдийнх нь
бодлогыг дэмжинэ гэсэн магадлал
бага болохоор л дэмжээд байгаа.
Ливийн хувьсгалын үеэр Каддафийг дэмжихгүй
байсаар энэ улсыг нөлөөнөөсөө
алдсан алдаагаа давтахыг хүсэхгүй байгаа.

–Тэгвэл
НҮБ-ын явуулж буй үйл ажиллагааг сонирхуулахгүй юу?

-“Сири улсад өрнөж буй
хямрал, иргэний дайнд нэг
талаас Алавитын Засгийн газрын цэргүүд
болон шиа бүлэглэлийн дайчид,
нөгөө талаас сунни шашны
босогч бүлэглэлүүд хоорондоо эрслэн тэмцэлдэж байгаа.
Энэ дайнд нийт хагас
сая орчим хүний амь
үрэгдсэн байна” гэж НҮБ-аас мэдээлж байна.
Сирийн засгийн газар асар
их аллага хядлага үйлдэж,
хүний эрхийг зөрчиж байгааг
НҮБ болон бусад олон
улсын байгууллагууд буруушаасаар байна. Энэ хямрал
сөргөлдөөний үед химийн зэвсэг олон
удаа хэрэглэсэн мөн эсэргүүцэгчдийг шоронд
хорьж тамлан эрүү шүүлт
тулгаж байна хэмээн буруутгаж
байгаа.

Эцэст нь хэлэхэд улсын
дотоод дахь шашны олон
урсгал хоорондын зөрчилдөөн нь том улсуудын
бодлоготой нийлэхээр ямар байдал үүсдэг
болохыг Сири манай мэтийн
жижиг улсад харагдаж байгаа
юм. Бид тиймээс тархи
угаалтыг маш идэвхтэй явуулж
байгаа шашны
элдэв урсгалыг эртнээс цэгцэлж байхад
илүүдэхгүй. Эвгүйтвэл 20, эсвэл 30 жилийн дараа Монголын
христийн шашинтан, буддист, лалын шашинтан гэж
гурав талцаж байгаад газрын
баялгаа хэн нь захиран
зарцуулах вэ гээд үзэлцээд,
дээр нь Орос, Хятад,
Барууны орнууд хөндлөнгөөс орж
ирж зохицуулдаг “баатрууд” болчих байдал
үүсэхийг үгүйсгэх аргагүй л юм
.

–Их
Британийн Лордын танхимын лорд, Хөдөлмөрийн намын гишүүн Лорд Менад Дисай Европын холбооны шүдний өвчин болсон дүрвэгсдийн асуудлаар мэдэгдэл хийхдээ тэднийг Монгол руу илгээхийг санал болгосон. Манай улсын хувьд тийм боломж бий юу?

-“Солонгос,
афган хүүхдүүдийг асарсан шигээ Сирийн
өнчин жаалуудыг ч өсгөж өгье”
гэж “Өдрийн сонин” уриалан
бичсэнтэй санал нэг байгаа.

Ер нь олон улсын
анхаарлыг татаж байгаа энэ
зовж зүдэрсэн хүмүүст тусалж халуун
гараа сунгах нь зүйтэй.
Манай улсын Засгийн газрын
зүгээс болон ард түмний
зүгээс орон гэргүй болсон
дүрвэгсдэд тусламжийн халуун гараа сунгахыг
уриалж байна.

онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Монголд нарийн царигтай төмөр зам тавиулаагүй хүмүүст хариуцлага тооцох хэрэгтэй

ОХУ Хятадын
хилийн боомт руу нарийн царигтай төмөр зам тавихаар болсон байна. Приморийн
хязгаар дахь Зарубино боомтоос Орос-Хятадын хилийн Махалино өртөө хүртэлх 60 км
замыг ийнхүү нарийн царигтай төмөр замаар холбох нь ээ. Гэхдээ ОХУ-ын өөрийнх
нь гэгддэг 1520 мм-ийн өргөн царигийг өмнөд хөршийн 1435 мм-ийн нарийн царигтай
хослуулан барина. Ингэснээр Хятадын ачаа тээврийн галт тэргүүд ОХУ-д саадгүй
нэвтрэх гарц бий болж байгаа юм. Тэгээд ч Зарубино бол далайд гарцтай боомт.
Дээрх чиглэлд нарийн царигтай төмөр зам тавигдсанаар боомтын үйл ажиллагаа олон
улсын түвшинд хөгжих ач холбогдолтой ажээ. Уг төмөр замыг барихад 30-40 сая
ам.доллар зарцуулахаар эдийн засгийн тооцоо судалгаа гаргасан байна лээ.
Ойролцоогоор 60 сая тонн ачаа тээвэрлэх хүчин чадалтай нарийн төмөр замыг зургаахан сарын хугацаанд барихаар
төлөвлөчихөж. Зарубино хүртэл ийм шинэ төмөр зам барих шийдвэрийг ОХУ дотооддоо
хэдийнэ эцэслэсэн байгаа юм.

Ингээд нарийн цариг гээд ярихаар та бидэнд танил болсон байгаа биз.
Манай улс ийм төмөр зам барих гэж үзээд баралгүй долоон жилийг ардаа орхилоо.
“Хэрэв нарийн царигтай төмөр зам баривал Монгол Улсын тусгаар тогтнолд
заналхийлсэн асуудал болно” гэж ард түмний тархийг угааж талцуулсаар өдий
хүрсэн. Бүр урд хөрш нарийн төмөр замаар танк зөөвөрлөнө гэхчилэн мухар
сүсэглэсэн давалгаа нийгэмд үүсгэж байв. Биднийг энэ мэт үлгэрийн юм яриад,
хэрүүл хийгээд сууж байх хойгуур ОХУ Хятадтай нарийн төмөр замаар холбогдох гэж
байна. Нарийн царигтай төмөр замын ач холбогдлыг оросууд өндрөөр тооцоолж,
эдийн засгийн нэг түлхүүрээ болгожээ. Тэд Хятадтай шууд нарийн царигтай төмөр
замаар холбогдвол цаг хугацааг товчлохоос гадна ачаа шилжүүлдэг үргүй зардлыг
хэмнэнэ гэдгийг тооцоолсон нь мэдээж. Цаашлаад нарийн төмөр зам ОХУ-ын хувьд
Ази-Номхон далайн бүсийн интеграцчилалд идэвхтэй нэгдэх боломж гэж томьёолсон
байгаа юм. Ингэхэд Орос Хятадын хооронд нарийн төмөр зам тавигдсанаар манай
улсын эдийн засагт ямар их хохирол авчрахыг анхнаасаа нарийн царигийг
эсэргүүцэгчид ухаарч байна уу. Бидний урд хөршид зарах нүүрсийг оросууд тэдэнд
худалдахаар болчихоод байна шүү дээ. Уул уурхайгаас хамааралтай Монголын эдийн
засаг элгээрээ хэвтсэн дээрээ улам өндийж чадахгүй байдал үүснэ. Өнгөрсөн
долоон жилд харанхуй бүдүүлэг монголчууд хэний тоглоом болж байв аа. Үнэхээр
нарийн цариг тавьснаар улсын тусгаар тогтнолын асуудал ганхах юм бол ОХУ яагаад
ийм алхам хийв. Тэд тусгаар тогтнолоо алдахаас айж болгоомжлолгүйгээр, энэ
шийдвэрийг гаргачихаагүй нь ойлгомжтой. Ер нь “ОХУ нарийн төмөр замыг
сонгосноор туурга тусгаарласан улсынхаа эрх чөлөөг алдах нь байна” гэж дуулсан
уу. Тийм л их тусгаар тогтнолын асуудалд санаа зовж байгаа бол Оросын энэ
шийдвэр “харалган байна шүү” гээд тэдэнд анхааруулж, “Хятадууд танайх руу
танкаа оруулж, террорист халдлага явуулна даа” гэж монголчуудыг хагаралдуулсан
шигээ орилох нь яав. Үнэндээ энэ бүх мунхаглал худлаа байсан гэдгийг анхнаасаа
өргөн төмөр замтай явж ирсэн Орос нарийн царигийг сонгосон үйл явдал батлан
харуулж байна. Ер нь хэн биднийг хэнээр дамжуулж тоглоом тохуу хийж байсан нь
эндээс ойлгомжтой юм биш үү. Тэр олон жилийн хийрхлийн эцсийн хохирогч нь
Монголын ард түмэн боллоо. Тэгэхээр Монголд нарийн төмөр зам тавиулаагүй
хүмүүст хариуцлага тооцох хэрэгтэй байна.

Recent Posts

Recent Comments

Archives

Categories