Author: ЭНХТӨРИЙН МӨНХТҮВШИН

Categories
мэдээ нийгэм

Иргэн Б: Угаартаж амиа алдсан иргэн ганцаараа амьдардаг ч хашаагаар нь согтуу хүмүүс байнга л орж гарч харагддаг байсан DNN.mn

Нийслэлийн Сонгинохайрхан дүүргийн зургадугаар хорооны нутаг дэвсгэрт айлын хашаанд олон хүн нас барсан байна гэх дуудлага өнгөрсөн долоо хоногийн бямба гаригийн шөнө дунд тус дүүргийн цагдаагийн газарт иржээ. Уг дуудлагын дагуу цагдаагийн албан хаагчид хэргийн газар ирэхэд 10 иргэн амиа алдсан байжээ. Улмаар цагдаагийн байгууллага уг хэргийн дагуу шалгалт явуулахад урьдчилсан байдлаар найз нөхдийн холбоотой 29-55 насны 10 иргэн нэг дор угаартсан шинжтэй нас барсан байсан аж. Гол шалтгаан нь яндангийн хаалт бүрэн хаасан, утаа мэдрэгчгүй нөхцөл байдал урьдчилсан байдлаар тогтоогдсон гэдгийг ЦЕГ-аас мэдээлсэн. Энэхүү харамсалтай хэргийн талаар Сонгинохайрхан дүүргийн зургадугаар хорооны Засаг дарга С.Очиртой холбогдож тодруулахад “Харамсалтай хэрэг болсон нь үнэн. Талийгаачийн хувьд манай хороонд ганцаараа амьдардаг байсан юм билээ. Сүүлийн үед хэдэн хүмүүстэй нийлж, архи уугаад салахгүй байна гэх мэдээллийг бидэнд хөршүүдээс нь ирүүлж байсан. Харамсалтай нь өнгөрсөн бямба гаригийн шөнө хамт архидаж байсан хүмүүстэйгээ угаартаж, амиа алдчихлаа. Одоогийн байдлаар хэргийн газар холбогдох байгууллагын алба хаагчид ажиллаж байгаа. Тэр шөнө цогцсуудыг шүүх шинжилгээний үндэсний хүрээлэнгийнхэн авч явсан. Бидний хувьд тун харамсалтай байна. Амиа алдсан иргэдийн ар гэрийнхэнд эмгэнэл илэрхийлье” хэмээв.

Энэхүү хэргийн талаар тус хорооны иргэн Б-ээс зарим зүйлийг тодрууллаа. Тэрээр “Талийгаач манай хорооны иргэн. Уулзаж ярьж байгаагүй. Тэдний хашаагаар согтуу хүмүүс байнга л орж гарч харагддаг байсан. Зарим үед хэрүүл шуугиантай. Заримдаа цагдаа ирчихсэн архи уучихсан хүмүүсийг нь авч явдаг байсан. Хашаандаа жижиг байшин, ганц гэртэй. Миний бодлоор тэр хавийн хүмүүстэй нийлж архидсан байх. Уг нь оройдоо дулаахан хонож байгаа. Айлууд өдөрт нэг л удаа галлагаа хийж байгаа байх. Хүмүүсийн ярьж байгаагаар энэ сайжруулсан түлшийг гадаа дулаахан байх үед түлэхэд угаартах эрсдэл нь илүү өндөр байдаг гэлцдэг. Тэр орой их дулаахан, бас салхигүй байсан. Өдөржингөө гал түлээгүй айлд шөнө гэнэт гал түлэхээр утаа, угаар гарах нь тодорхой байх. Манай зуух ч гадаа дулаахан, салхигүй байхад утаа их гардаг. Учир нь ханан пийшингээ буруу өрсөн гэдэг. Тэднийх ч гэсэн ийм зуухтай байсан байх. Ер нь гадаа дулаарчихсан үед шөнө орой гал түлэхгүй байх хэрэгтэй болов уу. Тэрнээс гадна түлшний хор их байна. Нүүрс, модноос угаартдаг. Гэхдээ сайжруулсан түлшний угаарын хорт чанар нүүрс, модноос илүү хөнөөлтэй байдаг гэх юм билээ. Энэ үнэн байх аа” гэв.

Ямартаа ч энэхүү хэргийн учир шалтгаан одоогоор тогтоогдоогүй, холбогдох албаныхан шалгалт явуулж байгаа гэх мэдээллийг өглөө.

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл улс-төр

А.Адъяасүрэн: Төрөөс гадаадын хөрөнгө оруулалтад баримтлах бодлогыг эхэлж гаргах ёстой DNN.mn

“Нийгмийн хөгжилд эрэгтэйчүүдийн оролцоо, манлайлал” үндэсний чуулганыг санаачлагч УИХ-ын гишүүн А.Адъяасүрэнтэй ярилцлаа.

-Үндэсний хэмжээнд эрчүүдийн асуудлаар хэлэлцсэн чуулган өмнө нь огт болж байгаагүй. Үүнийг санаачлагч нь эмэгтэй гишүүн гэхээр сонирхол татаж байгаа юм. Эрчүүдийн асуудлыг Үндэсний хэмжээнд гаргаж тавих санаачилга танд анх хэрхэн төрсөн бэ?

-Хүн ам зүйн статистикуудыг харж байхад манай улсын эрэгтэй, эмэгтэй хүмүүсийн дундаж наслалтын зөрүү 10 жил байгаа нь миний санааг зовоосон. Орон нутагт ажиллаж байхад эрчүүдийн эрүүл мэндийн асуудал, ганц бие эрчүүдэд болон залуу гэр бүлүүдэд тулгарч байгаа бэрхшээл шууд нүдэн дээр харагдана л даа. Энэ бүхэнд дэмий санаа зовоод суухаар үндэстнээрээ нэг хэлэлцээд шийдэл гаргаад явах ёстой юм гэж бодогдох болсон. Нөгөөтэйгүүр УИХ-ын гишүүн болохоосоо өмнө миний бие авто тээврийн салбарт 50 гаруй мянган мэргэшсэн жолоочийг бэлтгэсэн бизнес эрхлэгч байсан. Энэ салбарт 90 гаруй хувь нь дан эрчүүд байдаг. Тиймээс нийгэм дэх эрчүүдийн тулгамдсан асуудлыг мэдэхийн дээдээр мэддэг болсон. Үнэхээр бид жендер гэж ярихдаа байнга эрчүүдийг орхигдуулдаг. Тиймээс эрэгтэйчүүдийнхээ өмнө тулгамдаж байгаа эрх, үүрэг оролцоог Үндэсний хэмжээнд хэлэлцэх чиглэлээр багагүй хугацаанд судалгаа хийсэн. Ингээд УИХ-ын гишүүн болсныхоо дараа энэхүү судалгаагаа Ерөнхийлөгчид танилцуулсан. Монгол Улсын Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүхэд энэ санаагаа хэлэхэд маш эерэгээр хүлээн авч, чи манлайлаад шууд ажил болго гэж урам өгсөн. Тэгээд хоёр жилийн өмнө анхны чуулганыг Ерөнхийлөгчийн ивээл дор хийсэн дээ. Сая хоёр дахь чуулга уулзалтыг ч Ерөнхийлөгч дэмжиж, холбогдох байгууллагууд идэвхтэй оролцож зохион байгууллаа.

-Анхдугаар чуулганаас гарсан үр дүн, эерэг өөрчлөлтүүд юу байна вэ?

-Асуудлыг нийгмийн анхааралд өртүүлж, хэлэлцүүлэг, харилцан яриа үүсгэсэн нь гол ач холбогдол гэж хэлнэ. Зарим орон нутгийн удирдлага чуулганаар хэлэлцэгдсэн асуудлуудаар орон нутагтаа тохирсон шийдлүүд гаргаад тэр нь их үр дүнтэй болсон байна лээ. Тухайлбал, Говь-Алтай аймгийн Засаг дарга О.Амгаланбаатарын хэрэгжүүлсэн ажил, санаачилгыг дурдаж болох юм. Юу гэхээр мань хүн орон нутагтаа “80+” гэх хөтөлбөр санаачилж, эрчүүдийн эрүүл мэндийн үйлчилгээг сайжруулах, дундаж наслалтыг дээшлүүлэх чиглэлээр маш үр дүнтэй ажиллаж байгаа. Энэ мэт эрэгтэйчүүдийн эрүүл мэндэд анхаарсан олон хөтөлбөр, уриалгууд нийгэмд хүчтэй яригдах болсон нь л энэ чуулганы гол үр дүн гэж хэлнэ. Чимээгүйгээр асуудлыг харж суух нь өөрөө асар том хохирлыг бүрдүүлж байдаг. Тиймээс нийгмийн бүтэц тэр дундаа эрчүүдийн асуудлуудын талаар өнөөгийн нийгэмд хэн ч дуугардаггүй. Тэр утгараа энэ бүх асуудлыг Үндэсний хэмжээнд хэлэлцэж, тулгамдсан олон асуудлыг бодлогын түвшинд шийдвэрлэх зорилгоор энэхүү чуулганыг санаачилсан гэж ойлгож болно.

-Хоёр дахь чуулганы эрчүүдэд хүргэх гэсэн гол мессэж, дохио юу байв. Өнөөгийн монгол эрэгтэй хүний тулгамдсан асуудал юу байна вэ?

-Юуны өмнө энэ жилийн чуулганы цар хүрээ нэлээд өргөжлөө. Энэ юуг харуулж байна гэхээр өнөөгийн нийгэмд эрэгтэйчүүдийн эрх, үүрэг, оролцоо, тэдний өмнө тулгамдсан асуудал асар их байгааг илтгэж байгаа юм. Тиймээс цаашид ч энэхүү Үндэсний хэмжээний чуулган улам өргөжинө. Өргөжих тусмаа гарах үр дүн, ач холбогдол нь өснө. Энэ жилийн хувьд улс даяар зуд турхан ихтэй, малын хорогдол их явагдлаа. Энэ бол зөвхөн малын асуудал биш. Малчин өрхийн асуудал. Тэр дундаа өрх гэрээ тэргүүлж, авч явдаг эрчүүдийн асуудал гэж би шууд хэлнэ. Тиймээс энэ жилийн чуулганыг орон нутаг дахь малчид, малчин өрхийн гэр бүлийн тогтвортой байдлыг хангах хүрээнд зохион байгуулсан. Өөрөөр хэлбэл боловсрол, эрүүл мэнд, нийгмийн үйлчилгээний хүртээмж, чанарыг нэмэгдүүлэх талаар төрөөс тусгайлсан арга хэмжээ авах, ялангуяа залуу малчдыг суурин орон сууцаар хангах зорилтот бодлогыг боловсруулж, хэрэгжүүлэх ажлыг Үндэсний хөдөлгөөн болгон өрнүүлэх зэргийг л түлхүүр мессэж болголоо.

-Чуулган дээр эрчүүдийн эрүүл мэндийн асуудлыг их ярилаа. Сүүлийн үед 70 хүрэлгүй нас барж байгаа хүмүүсийн дунд эрчүүд давамгайлж байна гэнэ. Хамгийн харамсалтай нь эрчүүдийн нас баралт залуужиж байгаагийн шалтгаан юунд байдаг юм бол?

-Эрчүүдийн эрт нас баралтын үндсэн шалтгааныг эрэмбэлбэл осол гэмтэл, үйлдвэрлэлийн болон зам тээврийн осол, хамгаалалтгүй хүнд хүчир ажлаас болж эрсдэлд өртөх нь түгээмэл байна. Жилд дунджаар 17 мянга орчим хүн нас бардгаас 60 гаруй хувь нь эрэгтэйчүүд байдаг нь судалгаагаар гарч ирсэн. Мөн нас барж байгаа шалтгаанд эрэгтэйчүүдийн архи, тамхины зохисгүй хэрэглээ том хувьтай байна. Зөвхөн тамхидалтаас хамааралтай өвчлөлөөр гэхэд жилд 4300 хүн нас барж байна гэдэг бол анхаарахаас аргагүй хэмжээнд хүрчээ гэсэн үг мөн биз. Эрчүүдийн сэтгэцийн эрүүл мэнд, сэтгэл зүйн хямрал амиа алдах бас нэгэн шалтгаан болж байна. Эрэгтэйчүүд гэмт халдлагад өртөн амиа алдах, зам тээврийн осолд орж нас барах нь эмэгтэйчүүдээс 6.9 дахин, амиа хорлох нь эмэгтэйчүүдээс 5.8 дахин их болжээ. Эрүүл мэнддээ тогтмол анхаарал тавьж чаддаггүй, эрсдлээс зайлсхийх, буруу зуршлаас татгалзах дадал, сэтгэл зүйн зөвлөгөө авах ойлголт, мэдлэг байхгүй нь бүх эрсдлийн суурь шалтгаан болж байна даа.

-Жендерийг ихэнх хүмүүс эмэгтэйчүүдийн эрхийг нэмэгдүүлэх асуудал гэж ойлгодог. Угтаа эр, эм хүйсийн тэгш байдлыг л хангах тухай ойлголт. Тэр утгаараа яг ямар салбар дээр эрчүүдийн эрх зөрчигдөж байна гэж та харж байгаа вэ?

-Үнэн. Жендерийн эрх тэгш байдлыг хангах тухай хууль мөрдөгдөж эхлэхээс өмнө 2011 он хүртэлх хугацаанд жендерийн бодлого төлөвлөлт тэр чигтээ эмэгтэйчүүдийн тэгш эрхийг хангахад чиглэгдэж байлаа. Яахав, “Эмэгтэйчүүд ба хөгжил” чиг хандлага давамгайлснаар тодорхой үр дүнд хүрсэн. Гэхдээ жендерийн эрх тэгш байдлыг хангах бодлого, үйл ажиллагаанд эрэгтэйчүүдийн хөгжлийн асуудлыг орхигдуулсан. Жендерийн асуудлыг зөвхөн эмэгтэйчүүдэд хамаатуулж ирсэн бодлогоо бид эргэн харах зайлшгүй шаардлагатай. Бүх шатандаа эрэгтэйчүүдийн тэгш эрхийн асуудлыг орхигдуулсан гэж ч хэлж болно. Тиймээс эрэгтэйчүүдийн эрхийг хангах, оролцоог нь нэмэгдүүлэхийн тулд энэхүү чуулган үр дүнгээ өгнө гэдэгт итгэлтэй байна.

-Монгол цэргийн баяр боллоо. Таны санаачилсан энэхүү чуулган тус баярын өмнөхөн болдог. Цаашид уламжлал болоод явах уу?

-Хоёр жил тутамд чуулдаг уламжлал тогтоох санаатай байгаа. Хоёрдугаар чуулганаас гарсан зөвлөмж, уриалга санаачилгуудын хэрэгжилт зэргээс харж байгаад дараагийн чуулганыг төлөвлөх байх.

-УИХ-ын гишүүний гол хийх ёстой ажил юу юм бэ?

-Юу хийх нь УИХ-ын тухай хуулинд тодорхой заачихсан байгаа. Хамгийн гол ажил бол сонгогчидоо төлөөлөх. Тэдэнтэйгээ байнга холбоотой байж, орон нутагт гарч байгаа асуудлууд, цаашид анхаарах зүйлсийн талаарх иргэдээс гарч байгаа санал, шаардлагыг УИХ-ын индрээс төрийн анхааралд өртүүлэх, бодлого шийдвэрт тусгуулахыг би өөрийн үндсэн ажил гэж хичээн зүтгэдэг. Энэ зорилгын хүрээнд шаардлагатай хуулийг санаачилж өргөн барих ёстой. Иргэд олон нийтийн зүгээс төрийн бодлого, шийдвэр зөв буруу гарч байгааг анзаарч хэлнэ, шаардна. Тэр болгонд дуугараад байхгүй ч яалт ч үгүй олон хүнээс ирүүлж байгаа хүсэлт шаардлагыг бол дамжуулаад, өмнөөс нь хэлээд шаардаад явах л ёстой. Саяхан Хөрөнгө оруулалтын хууль нэрээр гадаадынханд газрыг 100 хүртэлх жилээр урамшуулал болгон өгөх заалтыг батлуулах, Газрын тухай хуулийн холбогдох заалтуудыг хүчингүй болгох бусармаг санаархал зарим гишүүдээс гарлаа. Үүнийг иргэд үй олноороо эсэргүүцэх үед би иргэдийнхээ талд зогссон. Би ажлаа зохих ёсоор хийж байгаа л хэрэг, тэр бол.

-Хөрөнгө оруулалтын тухай хуулийн асуудлаар хоёулаа хойшоо ярина аа. Танаас УИХ-ын гишүүн яг юу хийх ёстойг яагаад асуусан гэхээр нийгэмд УИХ-ын гишүүнийг сургууль, эмнэлэг, цэцэрлэг, зам барих ёстой мэтээр ойлгох нь түгээмэл ажиглагддаг. УИХ-ын гишүүн гэдэг барилгачин, бизнес эрхлэгч, эмч, багш биш. Тиймээс л танаас энэ асуултыг асуусан юм…?

-Тойргийн сонгогчид манай суманд сургууль, эсвэл эмнэлэг байхгүйгээс асуудлууд үүсээд байна гэж шаардвал барих төсвийг Улсын нэгдсэн төсөвт суулгуулах тал дээр бусад гишүүдтэй хамтраад ажиллах үе ч гарна л даа. Гэхдээ тэрийг өөрийн хөрөнгө, өөрийн чадлаар бариулчихсан, төсвийг нь гаргачихсан юм шиг ярих, сурталчлах нь цөөнгүй тохиолддог. Тэр бол буруу. Ер нь бол улсын мөнгө гэж байхгүй. Татвар төлөгчдийн мөнгө л гэж байгаа. Тэдний татвараас бүрдсэн төсвийг тэдэнд зориулах нь огтхон ч буруу зүйл биш.

-Хаврын чуулган, сонгуулийн өмнөх чуулган гэдгээрээ онцлог. Таны хувьд сөрөг намын эмэгтэй гишүүн. Парламентын бүрэн эрхийн хугацаанд гаргасан амжилт, алдсан боломжууд юу байна гэж асуувал та юу хэлэх вэ?

-Мэдээж энэ парламент хууль тогтоох эрхээ боломжийн сайн хэрэгжүүлсэн гэж хэлнэ. Гэхдээ бид шийдэж болох олон асуудлыг орхигдууллаа. Иргэдийн санал хүсэлтийг хүлээн авах чиглэлд дутуу ажилласан гэж ойлгож байна. Хулгай, авлига, хууль бус асуудлыг ярьсан ч хариуцлага тооцох ажил удаашралтай байгаа нь үнэн. Энэ хаврын чуулган гишүүдийн хувьд маш их ачаалалттай чуулган болно гэж бодож байгаа. Миний хувьд ч санаачлах, хэлэлцүүлэх, батлуулах олон хуулийн төсөл байна. Тиймээс их завгүй атлаа нийгмийн хүсэлт, шаардлага, хариуцлага нэхэгдсэн чуулган болох болов уу гэж бодож байна. Энэ парламент бүрэн эрхийнхээ хугацаанд сайн, муу ажилласныг удахгүй ард түмэн дүнгээ тавина. Тиймээс миний хувьд үүнд байр суурь, үнэлгээ өгөх боломж алга байна. Мэдээж улстөржилт сонгуулийн өмнө ч гэлтгүй цаг үргэлж л явагдаж байдаг. Гэхдээ эцсийн эцэст хэн улс төр хийгээд байна, хэн нь худлаа ярьж, хуулийн хариуцлагаас зугтаж байна. Хэн нь шударга ёсны төлөө, иргэдийнхээ төлөөллийг ханган ажиллаж байна гэдгийг ард түмэн мэдэж байгаа.

-Энэ УИХ-ын үед нийтийн өмчийн хулгай маш их яригдлаа. Өчнөөн сонсгол хийгдлээ. Иргэд хулгайн талаар УИХ дээр хоосон улстөржиж ярихаас биш бодитойгоор хариуцлага тооцсонгүй гэсэн шүүмжлэл давамгай байгаа. Таны хувьд уг асуудалд ямар байр суурьтай байдаг вэ?

-Олон улсад “kleptoc­racy” буюу хулгайн засаглал гэж нэрлэдэг зүйл Монголд бодитойгоор нүүрлэчихсэн болохыг бид бүгд харж байна. Нэг хачирхалтай зүйл нь эрх баригчид найман жил дангаар, бүх шатанд бүх эрх мэдлийг атгаж байгаа атлаа ямар ч эрх мэдэлгүй, шийдвэр гаргах боломжгүй сөрөг хүчнээ гарч байгаа хулгай бүрт хамаатуулах гэж оролддог. Энийг сонгогчид харж л байгаа шүү дээ. “Нүүрсний хулгай” гээд сүржигнэх атлаа нүүрстэй ямар ч холбоогүй, хоёр хүний хоорондын зээлийн асуудлыг хамаатуулаад гүтгэнэ. Яг хулгай хийсэн нь нотлогдсон өөрийн намынханд болохоор хийсэн үйлдэл, хулгайн хэмжээтэй нь харьцуулахад үндэслэлгүй ял оноолгож, олны хэл амыг дарж байгаа нь бүгдэд ил байгаа. Хөгжлийн банкны хулгай бас л хэлбэрдсэн, аргацаасан байдалтай жүжиг болоод л дууссан. Олны дүгнэлт зөв. Би санал нийлдэг. Найман жил эрх барина гэдэг бага хугацаа биш. Найман жилийн өмнө сонгууль өгсөн 20-хон настай залуу одоо гуч хүрч байна. Гучтай нь дөч. Тэгэхээр энэ бол хүний амьдралд тийм бага хугацаа огт биш. Хийж чадсан бол үр дүн нь харагдах хугацаа.

-Сонгууль удахгүй болох гэж байна. Улс төрчдийн хувьд тойргоос уу, намаас уу гэдгээ хэдийнэ сонгочихсон байх шиг байна. Таны хувьд тойрогт нэр дэвших үү?

-Хаана, ямар байдлаар нэр дэвших гэдэг шийдвэр надаас маш бага хамаардаг. Намын бүтэц, дүрэм журмаар зохицуулагддаг болохоор ингэнэ тэгнэ гэж хэлэх нь одоогоор боломжгүй, хуулийн хувьд ч хязгаарлалттай.

-Баянхонгорчуудын хувьд энэ удаад Архангай, Өвөрхангайтай нэгдэн сонгуульд оролцоно. Таны хувьд энэ том тойргийн хөгжлийг хэрхэн харж байгаа вэ?

-Хөгжлийн асар их боломж, нөөцтэй бүс нутаг. Засгийн газар эдийн засгийн зоригтой, бодитой шийдвэр гаргаж чаддаг байсан бол өдийд хүн амын төвлөрлийг татсан, нийслэлээс дутахгүй хүн татагддаг хөгжилтэй бүс болчих бүрэн боломж, цаг хугацаа байлаа. Даанч орон нутгийн хөгжлийг орхигдуулдаг, орон нутгийн эрх мэдлийг хумьдаг бодлого хэрэгжүүлсээр ирлээ. Сүүлийн жилүүдэд нутгийн өөрийн удирдлага, бие даасан байдал бүр алга болсон.

-Хаврын чуулганы өмнөхөн танай нам, таны хувьд Хөрөнгө оруулалтын тухай хуулийн төслийг хүчтэй эсэргүүцсэн. Ардчилсан нам бол барууны үзэлтэй нам. Тэр утгаараа хөрөнгө оруулалтыг дэмждэг, бизнесийн эрх чөлөөг нэмэгдүүлэх чиглэлд ажилладаг нам атлаа яагаад энэ хуулийг эсэргүүцэв гэсэн шүүмжлэлийг зарим хүмүүс хэлж байна. Уг хуульд яг ямар алдаа байгаа болоод та бүхэн эсэргүүцээд байгаа юм бэ?

-Гадаадын шууд хөрөнгө оруулалтыг манай нам хэзээ ч эсэргүүцэж байгаагүй. Харин Хөрөнгө оруулалтын хуулиар гул барин харийн хүмүүст газраа наймаалах санаархлыг л тас цохисон. Хөрөнгө оруулагчийн статус авах босгыг алга болгохыг зөвшөөрөөгүй. Ийм хоёр зүйл бидний байр суурь. Гадаадын хөрөнгө оруулагчийн статус нь татварын болон эрх зүйн тогтвортой байдлын үлэмж давуу талыг олгох учраас хөрөнгийн босгогүй байж болохгүй. Хөрөнгөгүй хөрөнгө оруулагч гэж юу байхав дээ. Нөгөө нь нэг ч хөрөнгө оруулагч газар өгөхгүй бол хөрөнгө оруулахгүй гэж хэлдэггүй. Тэдэнд тогтвортой байдал, оруулсан хөрөнгийг нь хамгаалах баталгаа, ашиг олох нөхцөл зэрэг л чухал байдаг. Ч.Хүрэлбаатар гол зүйлээ шийдэхийн оронд далимдуулж газар зарах гэж л оролдсон учраас монголчуудын эсэргүүцэлтэй тулгарсан. Дэлхийн туршлага бол хөрөнгө оруулалтын босго байна. Хөрөнгө оруулсны төлөө аль ч улс газар бэлэглэдэггүй.

-Тэгвэл Хөрөнгө оруулалтын тухай хуулийг ямар байдлаар өөрчлөх шаардлагатай гэж үзэж байна вэ?

-Хуулиасаа өмнө Төрөөс гадаадын хөрөнгө оруулалтад баримтлах бодлогын бичиг баримтаа гаргамаар юм билээ. Ирээдүйд Монгол Улсын өрсөлдөх чадварыг эрс дээшлүүлэх ямар салбарт, ямар нөхцөлөөр хөрөнгө оруулалт татах бодлогоо гаргаад түүнийхээ хэрэгжилтийг хангах, эрх зүйн баталгааг бий болгох байдлаар Хөрөнгө оруулалтын хуулийг гаргах ёстой. Бодлого тодорхойгүй байхад мянган хөнгөлөлт, чөлөөлөлт амлаад хөрөнгө орж ирэхгүй.

Э.МӨНХТҮВШИН

 

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал улс-төр

П.Батхишиг: Монгол авторитар дэглэм рүү ойртсон 25 улсын жагсаалтаас гарах эсэх нь энэ сонгуулийн үр дүнгээс шууд хамаарна DNN.mn

УИХ-ын дэд даргын нийгмийн бодлогын зөвлөх, эдийн засагч П.Батхишигтэй ардчиллын индексийн хүрээнд ярилцлаа.

-Тэртээ 1990 онд Ардчилсан гэгдэх орны жагсаалтад орж байсан Монголын ардчилал өнөөдөр ямар түвшинд хүрээд байна?

-Социалист системийн дагуул болон хойгуурхан бас ядруухан явж ирсэн улс бол Монгол. Манай улс ардчиллын давлагаанд өртөж бас зарим нэг хүний дүгнэлтээр ардчилсан улс болох цаг хугацааны тохиол болсноор төв Азид цэнхэр өнгөөр гэрэлтэх болсон цаг саяхан. Хоёр том хөршийн дундах ардчиллын баянбүрд гэсэн нэршлийг америк эрхэм нэгэнтээ өгч байсан. Урд хөрш энэ хугацаанд эдийн засгийн өсөлтөөр манлайлж, дэлхийн эдийн засгийн гол тоглогчдын нэг болохын зэрэгцээ улс төр, эдийн засгийн хүчтэй бодлого явуулсаар байна. Харин хойд хөрш маань байгалийн баялагт дулдуйдсан хүчирхэг эдийн засгаар дамжуулан улс төрийн тоглолтуудыг хийсээр иржээ гэж хэлж болно.

-Гэтэл манай орны хувьд эдийн засаг талаасаа урд, хойд хөршөөсөө хараат байдалтай оршиж байна, тийм үү?

-Эрчим хүч, шатахуун түлшний хувьд хойд хөршийн импортоос, харин экспорт маань худалдан авагч урд хөршөөс хамааралтай явж ирсэн нь одоо ч хэвээрээ байна.

Ойрын ирээдүйд ч том өөрчлөлт гарахгүй биз. Энэ 34 жилийн хугацаанд эдийн засгийн хувьд үсрэнгүй хөгжиж чадаагүй ч оюун санааны хувьд монголчууд хэзээ ч эргэж буцахгүй олон дэвшилд хүрч чадсан гэж би хэлнэ.

-Тухайлбал, ямар дэвшилд хүрээд байна гэж та харж байгаа юм бэ?

-Үндсэн хуулиар тунхагласан хүний эрх, эрх чөлөө, үзэл бодлоо илэрхийлэх, эвлэлдэн нэгдэх, жагсаал цуглаан хийх гээд эрх 1990 оноос өмнө боломжгүй зүйл байсан гэхэд итгэхгүй хүн олон. Өнөөдөр нийт хүн амын 70 орчим хувь нь 35-аас доош насныхан байгаа тул тэд үүнийг хэзээд байсаар ирсэн зүйл гэж ойлгодгийг зэмлэх аргагүй. Гэтэл энэхүү нийгмийн дэвшлийг үл ойшоох, хуучнаа санагалзах нийгмийн хэсэг ч бий. Тэднийг ч бас буруутгах аргагүй. Учир нь өнөөдрийн амьдрал нь тэр үеэс доройтсон байж ч мэдэх. Түүхийн хуудсыг эргүүлбэл олон ургальч үзлийг зөвшөөрч шашин, соёл, улс орнуудыг холбон захирч, шаардлагатай бол дайсантай ч найрамдан, төр улсаа байгуулсан нь өнөөгийн ардчилсан дэглэмийн олон шинжүүдийг харуулдаг.

-Тэр ардчилал гэж яриад байдаг зүйл угтаа яг юу юм бэ?

-Ардчилал бол ард түмнээсээ төлөөлөн сонгогдсон олонхын засаглал. Тэр нь ардчиллаас ухрах, дарангуйлал руу шилжихгүй гэх баталгаагүй. Учир нь олонхын дэмжлэгээр басхүү сонгуулиар гарч ирсэн А.Хитлер, Муссолини хожим улс орондоо төдийгүй дэлхий нийтэд сүйрэл авчирсан дарангуйлагч болсон жишээ олон. Нэг үнэн зүйл бол ардчилсан сонгуулиар ардчилсан бус дарангуйлагч төрсөн тохиолдол цөөнгүй. Харин ардчилсан бус сонгуулиар ардчилсан улс болсон жишээ байхгүй байх аа. Бидний энэ нийгэм бол түмэн асуудлын зангилаа шүү. Түүнийг арай нааштай шийдчих болов уу гэж нэр дэвшигчийг дугуйлан, хэнээр төр бариулахаа сонгодог. Өнгөрсөн хугацаанд долоо, найман удаа төрийн сонгууль өгч, авч үзсэн иргэд одоо ч гэнэн хэвээр байгаа. Төрийн төлөө зүтгэх намууд ч өлөн хэвээр байна. Гагцхүү төлөөллийн зарчмаар хийж буй сонгууль ардчиллын гол суурь, түүнд чөлөөтэй оролцож санал өгч, нэр дэвшигчид нь санал авч буй нь ардчилсан дэглэмтэй улсуудын хувьд жирийн явдал. Харин энэ бол дарангуйлагчтай улс орнуудын хувьд хэзээ ч бүтэхгүй мөрөөдлийн нэг.

-Ардчиллыг та өөрийнхөөрөө тайлбарлалаа. Хүн болгон өөр өөрийнхөө үзэл бодлоор хэлэх байх. Нөгөөтэйгүүр Монгол Улсын хувьд ардчиллын индексээрээ сүүлийн жилүүдэд ухарсаар байна. Үүнийг та судлаач хүнийхээ хувьд юу гэж дүгнэж байна вэ?

-Сүүлийн тав, зургаан жил Монголын ардчиллын индексийг бууруулсан үнэлгээ өгч буй олон улсын хөндлөнгийн байгууллагууд 2023 оны үнэлгээг зарласныг харсан. “Economist Intelligence Unit” олон улсын байгууллага 167 улс орнуудаас Монгол Улсыг 2022 онд дөрвөн байр ухраан 66, 2023 онд долоон байр ахиулж 59-д эрэмбэлжээ. Тэдний ашигладаг үзүүлэлтүүд нь сонгуулийн үйл явц, Засгийн газрын үйл ажиллагаа, улс төрийн оролцоо, улс төрийн соёл, иргэний эрх чөлөө юм. Энэ үнэлгээг хойш татдаг гол үзүүлэлт нь Засгийн газрын үйл ажиллагаа. Энэ нь 5.71 гэсэн үзүүлэлттэй байна. Харин улс төрийн соёлд 5.63 үнэлгээ өгч. Үүгээрээ Монгол Улс Азийн 28 улсаас 11-д эрэмбэлэгдэж байна.

-Нөгөөх нь мэдээж V-Dem байгууллагаас гаргасан эрэмбэ байх, тийм үү…?

-Тийм ээ. V-Dem олон улсын байгууллагын 2023 оны тайланд 77-д жагссан Монгол Улс дөрвөн байр ухарч 81-д эрэмбэлэгджээ. Үндсэн зургаан индексээс нэг нь тогтвортой, нэг нь өссөн, үлдэх дөрөв нь өмнөхөөс дордсон үнэлгээтэй гарсан нь Монгол Улсын ардчилал ямар шатанд байгааг харуулсан бодит үнэлгээ юм. Учир нь энэ үнэлгээг бусад олон улсын байгууллагууд ашигладаг.

-Үнэлгээгээр ийн хойшлох нь ямар сөрөг үр дагавар бий болгох вэ. Эдийн засаг талаасаа ч гэх үү…?

-Үнэлгээг хойш татсан эхний хэсгийг харвал Засгийн газрын зүгээс хэвлэл мэдээлэлд хяналт тавих, сэтгүүлч ажлаа хийхэд саад хийх, үзэл бодлоо илэрхийлэх эрх чөлөөнд халдах гээд өнөөдрийн дүр зураг харагдана. Мөн сонгуультай холбоотой сонгогчийн бүртгэл, санал худалдан авах болон иргэний нийгмийн оролцоонд сөрөг нөлөө үзүүлсэн эсэх талаар үзүүлэлтүүд ч байна. Тодруулбал ардчиллын үнэт зүйл, зарчим хэр хамгаалагдсан байгааг л үнэлээд байна гэсэн үг.

-Бусад улс орнуудын хувьд энэхүү индексээрээ ямар байна. Мэдээж манайхтай харьцуулбал шүү дээ…?

-Монгол Улстай ойролцоо үнэлгээ авсан улс орнуудыг харвал хэдхэн жилийн өмнө эдийн засаг нь дампуурч, бослого тэмцэл өрнөж байсан Шри-Ланка 79, ардчиллаас ухарч байгаа улс орны жишээ болж буй Польш 72, иргэний дайны гал унтарч буй Сьерра Леон 85, авторитар дэглэм рүү буцах шинж орсон Индонез 87-д жагсчээ. V-Dem байгууллагын 2023 оны тайланд ардчилсан тогтолцоотой 89, автократ тогтолцоотой 90 улс орон байна гэж дурджээ. Тэр дундаа либерал ардчилалтай улс орны тоо 35 жилийн өмнөх рүү очсон нь дэлхийн нийт хүн амын 13-хан хувийг хамарч байна. Гэтэл нөгөө талд харьцангуй олон хүн амтай улсуудад хаалттай автократ, сонгуулийн автократ дэглэм ноёрхож байна.

-Ардчиллаас автократ дэглэм рүү шилжинэ гэдэг нь ямар учиртай вэ?

-Ардчилсан дэглэмээс автократ дэглэм рүү шилжсэнээр ардчиллын институтүүдийг үгүй хийх, үг хэлэх үзэл бодлоо илэрхийлэх болон бусад эрхүүдийг хязгаарлах, халдах, хэвлэл мэдээллийн амыг барих, шүүх цагдаагаар айлгаж дарамтлах, иргэний нийгмийн байгууллагуудыг хавчих, хянах зэргээр мөнөөх ардчиллын үр дүнг үгүй хийж эхэлдэг. Ардчилал бүдгэрч буй гол бүс нутгууд нь Ази, Номхон далайн бүс нутаг бөгөөд Зүүн Европ, Төв Ази, Латин Америкт байдал хүйтэн дайны дараах түвшинд хүрснийг онцолж байна лээ. Үг хэлэх, үзэл бодлоо илэрхийлэх эрхийн доройтол 35 улсад, ил тод нээлттэй сонгууль явуулах байдал 23 улсад, иргэний нийгмийн байгууллагуудын үйл ажиллагаа 20 улсад өмнөхөөсөө дордсон нь дээрх дүгнэлтийн гол тайлбар болно. Түүнчлэн авторитар дэглэм рүү тун ойртсон 25 улс, ардчилсан дэглэм рүү дөхсөн есөн улс байгаа нь энэ онд 60-аас илүү улсад болох улс төрийн сонгуулийн үр дүнгээс цаашдын ирээдүй тодорхой болох биз. Хаалттай автократ дэглэмтэй Хятад, Иран, Арабын улсууд нийт 33, сонгуульчлагдсан автократ дэглэмтэй ОХУ, Энэтхэг, Турк тэргүүтэй 55, сонгуульчлагдсан ардчилалтай Бразил, Аргентин зэрэг 46, либерал ардчилсан дэглэмтэй Япон, АНУ зэрэг 32 улс, саарал бүсэд орсон 13 улс байна.

-Асуудлын гол нь хөндлөнгийн олон улсын байгууллагуудын үнэлгээг бид хэрхэн хүлээн авч, сайжруулах вэ?

-Өнгөрсөн жилүүдэд нэг нам дангаар засаглаж, төрийн бүхий л шийдвэр гаргалт дээр сууж байгаагийн хувьд үүнийг сайжруулах юу хийв гэдгийг эхлээд асуух хэрэгтэй. Тэрнээс илүү сайжруулах хүсэл зориг байна уу гэж. Жирийн ард иргэдийн хувьд нэг л өдөр хумигдах биш, аажмаар ирэх ардчиллын үнэт зүйл болох эрх чөлөө, үндсэн хуулиар олгогдсон бусад эрхүүдийн алсралыг төдийлөн мэдрэхгүй байж ч мэднэ.

Учир нь сүүлийн 33 жил буураагүй ядуурал, ажилгүйдэл, өдөр тутмын амьжиргааны төлөө том үнэт зүйлээ анзааралгүй гүйдэг. Тиймээс ардчиллын үнэт зүйлийг хамгаалах нь сөрөг хүчин, иргэний нийгмийн байгууллагууд, идэвхтэй иргэд байдаг. Харин одоо бид өөрсдөдөө дүн тавих цаг болж. Бид ардчилсан дэглэмээс авторитар дэглэм рүү буцаж байна уу, сонгуулиар халхалсан дарангуйлал тогтож байна уу. Бид үүний эсрэг юу хийж чадах вэ. Тэгэхээр өдөр бүр сорилттой тулгардаг ардчиллын төлөө та юу хийж чадах вэ. Энэ мэт бид өөртөө дүгнэлт хийх цаг болсон. Өөрөө өөрсдөөсөө асуух цаг ирсэн.

 

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Цэргүүд гадаа жорлонд хүндрэх байтугай өмдөндөө “авчихаад” хөлдүү окопонд эх орныхоо төлөө тулалдах үүрэгтэй шүү DNN.mn

Орчин цагийн зэвсэгт хүчин үүссэний 103 жилийн ой болоод өнгөрлөө. Ерөөс 1921 оны хувьсгалаас хойш л Монгол Улсад орчин цагийн зэвсэгт хүчин бий болсон юмдаг уу даа. Тэгвэл түүнээс өмнө манай улсад хуучин цагийн зэвсэгт хүчин байсан байж таарах нь. Тэр түүх нь магадгүй Чингисийн үеэс буюу XII, XIII зуунаас эхлэлтэй биз. Ямартаа ч цэрэг, армийнхан маань өчигдөр баяраа нижгэр тэмдэглэлээ. Энэ нижгэр баяр дундуур нэгэн сүрхий пост сошиалаар явсан нь олон нийтийн хандалтыг их авах шиг боллоо. Тэр нь цэргийн ангид алба хааж байгаа байлдагчид маань өвлийн хүйтнээр гадаа жорлонд бие засаж байна гэх агуулгатай мэдээлэл аж.

Үүнийг өлгөж аваад Монголын зэвсэгт хүчин хөгжөөгүй байна, орчин цагт цэргүүдээ гадаа бие засуулж байхдаа яахав дээ гэх зэргээр шүүмжлэх хүн олон байлаа. Бүр нийтээрээ арай ч дээ гэх зэргээр шүүмжиллээ. Шүүмж гэдэг эрүүл системийн ойлголт ч гэдэг. Гэхдээ цэргийн энэ асуудалд нийтээрээ ийм хандлагатай байгаа нь бид дэндүү нялхамсуу байгаа юм биш үү гэсэн зовнилыг төрүүлмээр. Ачир дээрээ цэргүүд гадаах жорлонд бие засах битгий хэл өмдөндөө баачихаад хөлдүү окопондоо тулалдах ёстой хүмүүс шүү дээ. За яахав, заавал өмдөндөө биш юм аа гэхэд тэр буланд морь харчихаад энд нь дайсантайгаа тэмцэж байх гэж цэрэг байдаг юм. Цэргийн анги гэдэг хүүхдийн цэцэрлэг огт биш.

Үндсэн хуулиар олгогдсон хүний эрхийн язгуур эрх ашгууд ч тэнд үйлчлэхгүй, тийм л газар. Гэтэл ямар зорилготой, ямар газар хүүгээ явуулснаа ойлгоогүй байж, гадаах жорлонд миний хүүхдүүдийг бие засууллаа гэж уйлан дуулахаа больцгоо, монголчууд аа. Бидний энэ хийрхэл бусад салбарт, бусад асуудалд байж болох ч зэвсэгт хүчин, монгол цэргийн хандлагад огт тохирох шүүмж биш шүү. Хуучны нялуун цаг дуусаад гурван жил болж байна. Дайн гэдэг юм бодит болж дайтах тулалдах гэдэг бол өнөө маргаашийн асуудал болоход их ойрхон энэ үед юу гэж нялуурч дэлүүрээд байгаа юм бэ. Дайн гадаадад биш, гадаа ирчихээд хүлээж байгааг ойлгох хэрэгтэй. Цэргийн хаана бие засахыг шүүмжилж, боожгой нь хөлдчих вий гэж элийрч суухаар эх орныхоо аюулгүй байдлыг хамгаалж чадах цэрэгтэй юү, үгүй юү гэж хэлэлцэх нь илүү ач холбогдолтой байх. Гадны түрэмгийлэгчид манай улс руу халдлаа гэхэд тэрхүү довтолгоог нь Улаанбаатар хот руу оруулчихгүйгээр няцаах арми манайд бий юү гэдэгт л санаа зовох хэрэгтэй. Орос үндэстэн монгол судлаач, ахмад дипломат, орчуулагч Ю.Н.Кручкин гэх нөхрийн яриаг та нар сонссон уу. Тэрээр “ОХУ-ын ерөнхийлөгч дайнаас үүдэн 70.000 орчим хоригдол сулласны 10.000 орчим нь Монголын хилийн ойролцоо амьдарч байна” гэж ярьсан.

Энэ яриа монголчуудыг айлгаж чацага баастай нь холилдуулах гэсэн эзэнт гүрний бодлогын өмнөөс хэлсэн гэж үзье. Гэхдээ үнэхээр эдгээр хүмүүс АКА-47 бариад манай улсын хойд хилээр ороод ирлээ гэж бодоход тогтоох арми Монголд бий юү. Мань судлаач нөхрийн ингэж ярьсан яриан дор манайхан маазарсан сэтгэгдэл цөөнгүй үлдсээн нь харагдсан. Оросууд хэзээ ч Монгол руу дайрахгүй гэж бодож сууна уу. Украин Оросын дайн тийм юм байдаггүйн баталгаа юм. Украины ард түмэн саяхныг болтол оросууд бидэн рүү дайрахгүй, довтлохгүй гэж яг манайх шиг боддог байсан. Гэтэл оросууд эхний цохилтоо Киевд шууд хийсэн. Украинчууд цочирдсон. Гэхдээ дайралт болсонд нь итгээгүй. Арай үгүй байлгүй дээ л гэж бодсон. Энэ үед Украины ерөнхийлөгч Володимир Зеленский “Яаж уурласан ч орос ах нар Путин ах манай улс руу довтлохгүй, бидэнтэй огт дайн зарлахгүй” гэж мэдэгдэж байсан бичлэг нь байна. Зэвсгийн хүчээр улс руу нь цохилт өгчихөөд байхад л ерөнхийлөгч нь итгэхгүй ч юу байхав дайн зарлахыг хүсэхгүй байгаагаа илэрхийлсэн бичлэг нь бий. Гэвч оросуудын хувьд энэ бол тоглоом биш, жинхэнэ дайн байсан. Харин манайд хилийн цаана 10 мянган хоригдол байгаа гэж хэлэхэд нь инээж байна. Украинчуудад эхний цохилтыг оросууд өгөхөд ч итгэхгүй, инээлдэж байсан шүү. Үүнтэй адил монголчууд “ах” гэх хуучин хүндэтгэлээ гээлгүй оросуудын дайрахгүй гэх хандлагад нь итгэж байгаа нь үнэхээр гэнэн байгаагийн шинж. Бүр Путинд дэндүү их итгэгчид ч ярьж байна. Саяхан ОХУ-ын ерөнхийлөгчийн сонгууль болж өндөрлөлөө. Нөгөө л өвгөн дахин сонгогдлоо. Үүнд монголчуудын зарим нь баярлаж ч байх шиг. Путин дахиад сонгогдчихсон юм чинь Монголыг харж үзнэ гэх маягтай хүмүүс цөөнгүй байна. Үнэндээ Путин дахин сонгогдсон явдал нь шударга сонгууль огт байгаагүй. Шударга бус сонгууль яваандаа ОХУ-д төрийн маш том задрал явагдах гол шалтгаан болно. Энэ талаар ч олон улсын судлаачид хэлж байна. Задрал явагдсанаараа маш олон зэвсэгт бүлэглэл бий болно. Манай улсын хилийн гадаа байгаа 10 мянган хоригдол юу ч биш. Харьяалагдах улсгүй, хууль үйлчлэхгүй эдгээр зэвсэгт бүлэглэлүүдийн хийх гол ажил нь юу гээч. Хаана сул дорой улс орон байна, хаана хамгаалах армигүй ард түмэн байна тэр бүхнийг эзлэх гэж санаархана. Бүр халдан довтолно. Тэдний энэ зорилгыг хэн ч зогсоож чадахгүй. Тэд нэг ёсондоо олз хайсан ноход шиг л хэрэн тэнүүчилнэ гэсэн үг. Энэ бол Монгол шиг жижиг улсын хувьд үнэхээр том аюул. Оросын задралаас үүссэн зэвсэгт бүлэглэл манайх руу дайрахгүй байна гэж байхгүй. Ядаж л хилийн цаахна байгаа буриадуудад монголчууд баян гэх цуурхал тархаад удаж байна. Өөрөөр хэлбэл, хамгаалалт султай хөрөнгө Монголд байна гэсэн үг.

Тиймээс эд хөрөнгөд шунасан зэвсэгт буриадууд Авдекод ингэдэг байсан гээд хэзээ нэгэн цагт Монгол руу халдан довтлох гэж санаархана. Тэр үед Монгол Улсад гадны зэвсэгт бүлэглэлийн эсрэг сөрөх арми бий юү гэдэг л чухал байна. Инээж, наргих нь дараагийн асуудал биз. Одоогоор бодит байдал нуулгүй хэлэхэд ийм байна. 10 мянгаа байг гэхэд АКА-47-той мянга гаруй хүнтэй бүлэглэл манай улс руу гэнэт халдан довтлоход ард иргэдээ хамгаалаад, эзлэн түрэмгийллийг эсэргүүцэх хүч үнэхээр бий юү гэдгээ ярилцаж, эр цэргээ бэлдэх хэрэгтэй байна. Орчин үеийн зэвсэгт хүчин бий болоод 103 жил боллоо гээд баяр хөөр болж тэмдэглэлээ. Яг тэр орчин үеийн зэвсэг техник нь манайд бий юү. Байхгүй бол байлгах чиглэлд нь анхаарах хэрэгтэй. Өнөө цагт дэлхийн улс орнууд дроны анги, нэгтгэлтэй болчихсон байна. Гэтэл манайд дрон гэх зүйлийн ямар төрөл нь хаана хэд байна. Бодох л асуудал. Нөгөөтэйгүүр Монгол Улс ОХУ-тай 3500 орчим км газар нутгийн зурвасаар хиллэдэг. Тэгэхээр бидэнд дор хаяж 1000-3000 км зайд нисдэг хүчирхэг дронууд зайлшгүй шаардлагатай. Ийм хол зайд нисдэг дрон бид одоохондоо үйлдвэрлэж чадахгүй ч 100-500 орчим км зайд хөөргөчихдөг дронуудыг маш ихээр үйлдвэрлэх шаардлагатай байгаа юм. Цаашлаад цэргийн ангиудад хээрийн сургуулилалт гэж болдог.

Энэхүү сургуулилтын үеэр иргэдийн харж байгаагүй орчин цагийн технологийг ашигласан дайны үед хэрэгцээтэй зэвсгийг танилцуулах хэрэгтэй. Зэвсэгт хүчний жагсаал боллоо гэхээр л хэдэн хуучны танк, зил-131 явуулж харагддаг. Үнэхээр бидний зэвсэг ингэтлээ хуучирчихсан юм уу. Тийм бол зэвсэг техникээ өөрсдөө үйлдвэрлэдэг болох нь хамгийн чухал байна. Юун түрүүнд бид өөрсдөө дрон үйлдвэрлэдэг болох хэрэгтэй. Гадныханд Монгол Улсын зэвсэгт хүчин сул гэх мэдээллийг зогсоох шаардлагатай байна. Ингэхийн тулд Монголын арми сошиал сүлжээг ашиглаад өөрсдийнхөө сүр хүчийг үргэлж гайхуулах агуулгатай мэдээллийг түгээх ёстой. Үнэхээр Монголын арми бол халдан довтлоход тийм ч амар улс биш юм байна гэх имижийг бүрдүүлэх цаг үе ирээд байна. НҮБ-аас Монголын цэрэг арми энхийг сахиулах ажиллагаанд идэвхтэй, үр бүтээлтэй, зоригтой явдаг хэмээн үнэлсэн байдаг. Монголын арми орчин үеийн иж бүрэн зэвсэгтэй болсон, үүнийг нь НҮБ-аас өгсөн гэж яриа гаргах хэрэгтэй байна. Мөн Монголын цэргүүд олон улсад болж байгаа дайн, мөргөлдөөн, энхийг сахиулах ажиллагаанд оролцсоор байгаад дайны утаа үнэрлэх гажиг хүсэлтэй

болчихож, хуучин дайнч хийрхэл нь сэдэрчихэж гэх цуурхалыг үлгэр, домог болтол нь түгээх хэрэгтэй байна.

Цэргийн баяраар эмэгтэйчүүд нь баярлалаа гээд л шоолцгоогоод байна. Үүнийг ч гэсэн гадныханд ойлгуулахдаа Монголын арми эрчүүд битгий хэл эмэгтэйчүүд нь дайн хийх мөрөөдөлтэй байдаг. Тиймээс Монголын арми бол хатуу самар гэх ойлголтыг бий болгомоор байна. Туванууд дотор халхын Хатан баатар нь төржээ гэсэн цуурхал тараах хэрэгтэй байна. Юун цэргүүд гадаах жорлонд бие засах асуудал яриад, түүнд нь уйлагнах вэ. Гэтэл дэлхийн арми цаана чинь хол тасархай хөгжсөөр байна. Уулын Карабахад болж буй зэвсэгт мөргөлдөөнийг цэргийн шинжээчид “дронуудын дайн” гэж нэрлэж байгаа. Ирээдүйд зургаан байлдааны онгоц агаарт хөөрлөө гэж бодоход, тэдгээрийн хоёр нь л нисгэгчтэй онгоц, бусад нь дронууд байх болно гэж цэргийн шинжээчид таамаглаж байна. Жишээ нь, Азербайжаны арми Израильд үйлдвэрлэсэн Aerostar, Hermes, Heron, Harop, Orbiter 2M, мөн Туркэд үйлдвэрлэсэн Bayraktar ТВ2 дронуудыг ашиглаж байгаа нь Армений танкуудыг устгаж буйг харуулсан дүрс бичлэгүүдээс тодорхой болсон. Азербайжаны тал өмнө нь голдуу “амиа хорлогч” камиказе дронуудыг хэрэглэж байсан бол энэ удаагийн зэвсэгт мөргөлдөөнд пуужин болон бөмбөг тээгч цохилтын дронуудыг өргөнөөр ашиглаж байна. Ийм Монгол Улсын арми орчин цагийн зэвсэг, техникээ өөрсдөө үйлдвэрлэх хэрэгцээ шаардлага, цаг үе зүй ёсоор тулгарлаа. Дронтой болчихвол түүнийг залах нисгэгчид манайд бол ёстой хог нэгээрээ байгаа даа гэдгийг бүгд мэднэ. Дэлхийн тэмцээнийг бид л удирдан явуулж байна. Тэд араас гарч ирж байгаа зулуучууддаа заагаад цааш явахад Монголыг бардаг улс гэж энэ дэлхийд лав байхгүй. Украинчууд ч өөрсдөө зэвсэг, техникээ үйлдвэрлэдэггүй байсан цаг саяхан. Гэтэл одоо дайны хамгийн сүүлийн үеийн техникүүдийг энэ улс үйлдвэрлэж эхлээд байна. Манайх үүнээс хоцрох ёсгүй. Хэзээ ч дайсан орж ирэхгүй мэтээр зэвсэгт хүчнээ орхигдуулбал жинхэнэ утгаараа Монголын тусгаар тогтнолд аюул учирна гэж ойлгох хэрэгтэй.

Э.МӨНХТҮВШИН

 

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал улс-төр

АН, МАН-ын бага хурлуудаар томилгоотой холбоотой хөдөлгөөн өрнөх үү DNN.mn

Энэ сарын 25 гэхэд сонгуульд оролцох улс төрийн намууд мөрийн хөтөлбөрөө аудитын дээд байгууллагад хүргүүлэх хуулийн хугацаатай. Тиймээс энэ долоо хоногт багтаад улс төрийн намууд бага хурлаа хуралдуулах шаардлага бий болсон. Юутай ч улс төрийн хоёр том хүчин болох МАН, АН-ын бага хурал энэ долоо хоногийн амралтын өдрүүдэд болох сурагтай. Эрх баригч МАН-ын хувьд удахгүй болох бага хурлаараа мөрийн хөтөлбөрөө батлахаас гадна генсекээ солино гэсэн албан бус мэдээлэл улс төрийн хүрээнд яригдаж байна.

Энэ асуудлаар тус намын удирдлагууд тодорхой мэдээлэл өгөөгүй ч генсек солигдох яриа нам дотор нь хүчтэй явагдаж байгаа юм. Улстөрчдийн хэлдэг үг бий. Гарам дээр морио сольдоггүй гэж. Тэгвэл сонгууль хаяанд ирсэн энэ өдрүүдэд МАН-ын хувьд үнэхээр генсекээ солих эсэх нь эргэлзээтэй байгаа юм. Хэрэв одоогийн генсек энэ сонгуулиар УИХ-д нэр дэвшихээр бол ажлаа өгч таарна. Тэгвэл энэхүү асуудлаа сонгуулиас өмнө нэн яаралтай намаараа шийдвэрлүүлэх шаардлага үүсэх юм. Хэрэв генсек нь нэр дэвшихээр бол түүний оронд хэн болох вэ. Хэн энэ намын гал тогоог барьж сонгуульд оролцох вэ гэдэг асуудал яригдана. Одоогоор МАН-ын генсект яригдаж байгаа гэх ганц улстөрч бий. Тэр нь ЕТГ-ын дарга Я.Содбаатар. Гэхдээ энэ бол “тамхины цэг”-ийн мэдээлэл. Юутай ч энэ долоо хоногт болох МАН-ын хурлаар дээрх асуудлууд тодорхой болохоор байна.

Харин сөрөг намын бага хурал мөн энэ долоо хоногт болох сурагтай. АН-ын хувьд генсекээ солих асуудлыг намын удирдлагууд нь өнөөг хүртэл ярихгүй байгаагаас харахад тэд энэ сонгуульд саяхан томилогдсон генсектэйгээ оролцох магадлал өндөр байгаа юм. Ер нь өнөөгийн АН-ын удирдлага, одоо байгаа дарга нарыг нь Засгийн газар чигээс илүү дэмжиж, харин өөрчлөгдөх улс төрийн нөхцөлийг Ерөнхийлөгч чигээс нөлөөлж байгаа гэх хөшигний ардах улс төрийн мэдээлэл яригдах болсон. Гэвч энэ бол бодитой мэдээлэл мөн эсэх нь эргэлзээтэй. Улс төрийн хүрээнд зориуд ийм мэдээлэл түгээж, гэрэл цохиулах арга байдаг. Нөгөөтэйгүүр улс төрийн хүрээнд зориуд ийм яриа гарган тавьж, намуудыг маргалдуулах, толхилцоотой байгаа мэтээр харагдуулах санаархал ч явж байхыг үгүйсгэхгүй.

Тиймээс МАН-ын хувьд удахгүй болох бага хурлаараа ямар нэгэн томилгооны асуудал ярихгүй. Харин намын мөрийн хөтөлбөрөө батлаад холбогдох байгууллагуудад өгөх, сонгуульд нэр дэвших гишүүдийнхээ асуудлыг илүүтэй ярих таамагтай байна. АН-ын хувьд нэгдмэл болж чадсан ч гэсэн хурлууд нь хэзээд л маргаантай болдог онцлогтой. Тэр утгаараа энэ долоо хоногийн сүүлээр сонгуульд оролцох улс төрийн намуудын бага хурал нэлээд их улстөржсөн, халуухан уур амьсгалтай болох шинжтэй байна.

Э.МӨНХ

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Д.Мөнх-Эрдэнэ: СӨХ-ны төлбөрөө зургаан сараас дээш төлөхгүй бол Монголбанкны зээлийн мэдээллийн санд бүртгэх зохицуулалтыг хуулийн төсөлд тусгасан DNN.mn

Сууц өмчлөгчдийн холбоодыг хариуцлагажуулах, үйл ажиллагаанд нь тавих хяналтыг сайжруулах, нарийвчлан зохицуулах зорилгоор хуулийн төслийг шинэчлэн найруулж байгаатай холбоотойгоор Хууль зүй, дотоод хэргийн сайдын зөвлөх Д.Мөнх-Эрдэнэтэй ярилцлаа.

-СӨХ-ны хуулийг шинэчлэн найруулснаар ямар өөрчлөлт, давуу тал бий болох вэ?

-Иргэдийн эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах Үндсэн хуулиар олгосон эрхийг хангах зорилтын хүрээнд манай яамнаас Нийтийн зориулалттай орон сууцны байшингийн дундын өмчлөлийн эд хөрөнгийн менежмэнтийн тухай 15 бүлэг, 84 зүйл бүхий хуулийн төслийг дагалдах 16 хуулийн төслийн хамт боловсруулан танилцуулж байна. Одоо хүчин төгөлдөр үйлчилж байгаа хуулийн хувьд 2003 онд батлагдсан, нийт 21 зүйлтэй хууль. Энэ хуулийн хувьд өнөөдөр оршин суугч, иргэд, СӨХ-ны өмнө тулгараад байгаа асуудлуудыг шийдвэрлэж чадахгүй байгаа юм. Иргэд тав тухтай амьдрах орчин, хариуцлагатай, найдвартай хөрөнгийн менежмэнт, оновчтой хууль, эрх зүйн зохицуулалтыг шаардаж байна. Зөвхөн сүүлийн гурван жилд иргэд СӨХ-ны үйл ажиллагаатай холбоотой 15 мянга гаруй өргөдөл, гомдол гаргасан нь үүний нотолгоо. Үүнийг өөрчлөх гэж бид хуулийн төсөл боловсруулсан. Иргэд ажил хийж, зээл авч, хурааж, хуримтлуулсан мөнгөөрөө орон сууц авдаг, насан туршийнх нь хөрөнгө, үр хүүхдэдээ өвлүүлдэг. Гэтэл хариуцлагагүй байдал, муу үйл ажиллагаа, үйлчилгээнээс болж үнэ цэнэ нь унадаг. Цаг тухайд нь арчлаад, засаж янзлаад, харж хамгаалаад явбал үнэ цэнэ нь унахгүй, бүр өсөх ч боломжтой.

-Уг хуулийн төсөлд яг ямар заалтууд орж ирж байгаа юм бэ?

-Бидний боловсруулсан хуулийн төслөөр нэн тэргүүнд иргэдийн өмч болох орон сууцны ашиглалтын хэвийн байдлыг хангах, сууц өмчлөгчдийн эрх, ашиг сонирхлыг хамгаалах, орон сууцны байшингийн дундын өмчлөлийн эд хөрөнгийн менежмэнт, эзэмшил, ашиглалт, хамгаалалтыг эрхлэн хариуцдаг СӨХ-г чадавхжуулах, үүрэг, хариуцлагыг тодорхой болгох, үйл ажиллагааг нь ил тод, нээлттэй, шилэн болгох эрх зүйн орчныг бүрдүүлэх зорилт тавьсан

Түрүүн хэлсэн хууль өнөө цагийн шаардлагыг хангахгүй байгаагийн нэг жишээ бол ирц бүрдэхгүйн улмаас СӨХ-ийн эрх барих дээд байгууллага болох Бүх гишүүдийн хурлаа хийж чадахгүй, үүнээс болж уг хурлаар шийдвэрлэх ёстой асуудлыг гүйцэтгэх захирал эрх мэдлээ хэтрүүлж шийдвэрлэх, хариуцлагагүй ажиллаж байгаа гүйцэтгэх захирлыг өөрчилж чадахгүй явдал түгээмэл байна. Харин бид шинэ хуулийн төслөөр Бүх гишүүдийн хурлыг цахим хэлбэрээр зохион байгуулах боломжийг бүрдүүлнэ. Ингэснээр сууц өмчлөгч хаанаас ч бүх гишүүдийн хуралдаа оролцох, санал гаргах, тулгарсан асуудлыг шийдвэрлэхэд оролцох боломжтой болно. СӨХ-ны удирдах зөвлөл, хяналтын зөвлөл, гүйцэтгэх захирал, бусад удирдах албан тушаалд тухайн орон сууцны байшинг барьж ашиглалтад оруулсан хүн, түүний хамаарал бүхий этгээд, уг хуулийн этгээдийн удирдах, гүйцэтгэх албан тушаалтан, тэдгээрийн хамаарал бүхий этгээд ажиллахыг хориглохоор тусгасан байгаа.

-Ер нь СӨХ-ны үйл ажиллагаатай холбоотой тулгамддаг нийтлэг асуудал юу байдаг юм бэ?

-Хууль, эрх зүйн орчин тодорхой бус, хөрөнгө, санхүүгийн хуримтлал муу, хүний нөөцийн чадавхын асуудал юм даа. Тэр дундаа ажилчдыг чадавхжуулах, цалин, урамшууллын асуудал байна. Нийслэлийн хэмжээнд 2018-2022 онд СӨХ-той хамаатай 5360 нэхэмжлэл шүүхэд гаргаснаас СӨХ-ны төлбөрөө төлөхгүй байгаа, орон сууцны байшингийн орчны газрыг бусдад эзэмшүүлсэн тухай маргаан дийлэнх хувийг эзэлж байна.

-Орчны газрыг бусдад эзэмшүүлнэ гэдэг нь юу гэсэн үг вэ?

-Орон сууцны байшингийн орчны газар гэдэг нь тухайн орон сууцны байшингийн оршин суугчдад зориулсан ногоон байгууламж, зүлэг, хүүхдийн тоглоомын болон спорт талбай, сүүдрэвч, гэрэлтүүлэг, явган хүний зам, автомашины зогсоол, тэдгээртэй адилтгах байгууламж бүхий нийтийн эдэлбэр газар. Энэ бол оршин суугчдын хувьд хамгийн чухал асуудлын нэг. Гэтэл хамаг орчны газраа алдаад дууссан. СӨХ хуулийн этгээдийн эрхгүй тул албан тушаалтнуудын хууль бус шийдвэрийн улмаас зөрчигдсөн эрхээ хамгаалж, захиргааны хэргийн шүүхэд нэхэмжлэл гаргах эрхгүй байгаа нь ч үүнд нөлөөлж байна. СӨХ-ны гүйцэтгэх захирал итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчөөрөө дамжуулан захиргааны хэргийн шүүхэд нэхэмжлэл гаргадаг. Хэдэн зуу, мянган оршин суугч, иргэдээ төлөөлж СӨХ нь шүүхэд нэхэмжлэл гаргах, нэг, хоёр, тав, арван хүн СӨХ-ны гүйцэтгэх захирлыг төлөөлж шүүхэд нэхэмжлэл гаргах эрс ялгаатай шүү дээ. Иймэрхүү хуулийн зохиомол хязгаарлалт, ойлгомжгүй зохицуулалтын улмаас иргэд маш их зүйл алдсан байна. Сонирхолтой жишээ ч бас байна.

-Ямар жишээ байна вэ?

-УИХ-аас 2005 онд Хууль хэрэгжүүлэх зарим арга хэмжээний тухай 43 дугаар тогтоолыг баталж, орон сууцны байшингийн орчны газрын улсын хэмжээний үзлэг, тооллого явуулж, баталгаажуулахыг Засгийн газарт даалган, энэ ажлыг дуусах хүртэлх хугацаанд газар эзэмшүүлэх, ашиглуулах эрх олгохыг зогсоохыг бүх шатны Засаг дарга нарт даалгасан байдаг. Харамсалтай нь энэ ажил хийгдээгүй. Үр дүн нь өнөөдөр тоглох тоглоомын талбайгүй хүүхдүүд, тав тухтай орчинд амьдрах эрх нь зөрчигдсөн иргэд оршин сууж байгаа шамбааралдсан байшингууд. Ер нь ногоон байгууламж, зүлэг, хүүхдийн тоглоомын болон спорт талбай, сүүдрэвч, гэрэлтүүлэг, явган хүний зам, автомашины зогсоол байх учиртай орчны газраа оршин суугч, иргэд эрх мэдэлтнүүдэд алдсан. Одоо бид бүх боломжоороо үүнийг засах ёстой.

-СӨХ-ны төлбөр, хураамжийг цаг хугацаанд нь төлдөггүй сууц өмчлөгчид хүлээлгэх хариуцлага тодорхой бус байдаг. Үүнийг хэрхэн шийдвэрлэхээр тусгаж байна вэ?

-Тулгамдсан асуудлын нэг мөн. СӨХ-ны төлбөрөө төлдөггүй, бусдын төлсөн төлбөрөөр хог ачилт, гэрэлтүүлэг, цэвэрлэгээ, харуул, хамгаалалт, дундын өмчлөлийн эд хөрөнгийнхөө засвар, арчлалтыг хийлгээд явж байгаа бэртэгчин нөхдүүд олон байна. Эцсийн дүндээ энэ төлбөр оршин суугчдын тав тухтай, аюулгүй орчинд амьдрахад зориулагдсан, тэдний өмчийн үнэ цэнийг алдагдуулахгүй, хадгалахад хэрэгтэй юм. Хариуцлагагүй, ажлаа зохих ёсоор хийдэггүй, санхүү, үйл ажиллагаагаа оршин суугчдадаа тайлагнадаггүй зарим нэг СӨХ-ны үйл ажиллагаа ч энд нөлөөлж байгаа. Улсын хэмжээнд 1676 СӨХ, нийслэлд 1474 СӨХ ажиллаж байна. Эдний дунд хариуцлагатай, үйл ажиллагаа нь тогтворжсон СӨХ олон бий. Гэхдээ сайны хажуугаар саар гэгчээр хариуцлагагүй нь ч байна. Тэгэхээр СӨХ, сууц өмчлөгч, оршин суугч иргэдийг аль, алийг нь хариуцлагатай болгох шаардлагатай байна. Хуулийн төсөлд СӨХ-ны төлбөрөө хугацаанд нь төлөхгүй бол алданги тооцох, зургаан сараас дээш хугацаанд төлбөрөө хүндэтгэн үзэх шалтгаангүйгээр төлөхгүй бол Монголбанкны зээлийн мэдээллийн санд бүртгэх зохицуулалтыг тусгасан. Эдийн засгийн хувьд зөв хөшүүрэг болж чадна гэж бодож байна.

-Нөгөө талдаа СӨХ-ны хариуцлагыг хэрхэн зааж өгсөн бэ?

-СӨХ-ны хувьд хийх ажил, чиг үүргийг хуулийн төсөлд тодорхой заасан. Хуулиар хүлээсэн чиг үүргээ биелүүлээгүй СӨХ-ны удирдлагад Зөрчлийн болон бусад хуулиар хариуцлага тооцно. Ногоон байгууламжаа арчилдаггүй, цэвэрлэгээ, үйлчилгээгээ тогтмол хийдэггүй, гэрэлтүүлэггүй, харанхуй, явган хүний замгүй, ундуй сундуй, тоглоомын талбай нь эвдэрхий тул хүүхдүүд гэмтэж, бэртдэг ийм замбараагүй байдлыг энэ хуулиар хална. Нэгэнт ажил хийнэ гээд СӨХ-г удирдаж байгаа бол ажлаа бүрэн дүүрэн, чанартай, стандартын дагуу хийх ёстой. СӨХ-ны гишүүд ч төлбөрөө цаг хугацаанд нь төлж, үүргээ биелүүлэх ёстой. Хуулийн төсөлд СӨХ-ны гүйцэтгэх захирал улирал тутам холбооны санхүүгийн болон үйл ажиллагааны талаар Удирдах зөвлөлийн хуралд ажлаа тайлагнах бөгөөд тайланг оршин суугч, иргэдэд зориулсан цахим хуудсанд ил тод, нээлттэй байршуулахаар тусгасан.

-СӨХ-дыг төрийн босоо бүтцэд оруулж дараагийн ОСНАА болгох нь гэх шүүмжлэл байна лээ. Энэ тухайд та юу хэлэх вэ?

-Ташаа мэдээлэл байна. СӨХ-ны бүтэц, зохион байгуулалтад төрийн оролцоо байх ёсгүй. Энэ талаар хуулийн төсөлд ямар нэгэн заалт, зохицуулалт байхгүй. Хуулийн төслийг уншаагүй зарим нэг нөхөд ташаа мэдээлэл тараасан байна лээ. Сонгууль дөхөж байгаа нь ч нөлөөлж байгаа болов уу. Шударга санал, шүүмжлэлийг бид хүлээн авч, хуулийн төслөө сайжруулна. Энэ чиглэлээр судлаач, хуульчид СӨХ-д, иргэдтэйгээ хамтарч ажиллаж байна. Хуулийн төслүүд манай Хууль зүй, дотоод хэргийн яамны цахим хуудсанд байгаа тул Та бүхэн танилцаж, саналаа ирүүлээрэй.

-Хуулийн төсөлд бүх СӨХ-ыг нэгтгэсэн сан байгуулж төр удирдана гэж байна. Энэ талаар дэлгэрэнгүй мэдээлэл өгөхгүй юү?

-Уучлаарай. Бас л ташаа мэдээлэл байна. Нийтийн зориулалттай орон сууцны 8000 гаруй байшин бий. Энэ байрнууд цагийн уртад элэгдэж, муудна. Тэр үед их засвар, арчлалтыг хэрхэн хийх вэ? СӨХ-нуудад хуримтлал алга, тэд цэвэрлэгээ, харуул, хогны асуудлаа л чадан ядан шийдэж байна. Одоо бол улс, нийслэлийн төсөв, гадаадын зээл, тусламжийн хөрөнгөөр бага, багаар шийдэхээр оролдож байна. Хэн хөөцөлдлөгөө сайтай УИХ-ын гишүүн, ИТХ-ын төлөөлөгчтэй нь бүрэн бус ч гэсэн шийдүүлж чадаж байна. Гэхдээ энэ бол урт хугацааны шийдэл биш. Ямар ч төлөвлөлтгүй, бодлогогүй байна. Уул нь энэ асуудал бол иргэдийн эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах эрхтэй, бас хотын өнгө үзэмжтэй шууд холбоотой, онцгой анхаарал хандуулах учиртай асуудал. Тийм учраас орон сууцны байшингийн их засвар, арчлалтын сан байгуулаад нэгдсэн бодлого, төлөвлөлттэйгөөр энэ ажлыг зохион байгуулах санал гаргаж байна. Мэдээж энд бүх талын оролцоог хангах ёстой. Иргэд, СӨХ-нууд ч хуулийн төсөлд тусгасанчлан Хяналтын зөвлөл байгуулж, хатуу хяналт тавьж ажиллах нь зөв гэж үзэж байна. Нийтийн зориулалттай орон сууцны байшингийн засвар, арчлалтын сангийн менежмэнтийг мэргэжлийн байгууллага, хувийн хэвшил сонгон шалгаруулалтаар хариуцаад явах боломжтой юм. Энэ талаар хуулийн төсөлд тодорхой тусгасан байгаа. Дахин хэлэхэд, энэ бол хуулийн төслийн эхний хувилбар. Олон талаас нь ярилцаж, санаагаа уралдуулж, зөвшилцөж, оновчтой зөв хувилбар гаргаж чадна гэдэгт итгэлтэй байна.

Э.МӨНХТҮВШИН

 

Categories
мэдээ нийгэм

Харин ч нэг “амсдаггүй” өдөр гээд гэдийх нь зөв DNN.mn

Өнөөдөр Монгол цэргийн өдөр тохиож байна. Улсын сүр цэрэгтээ, цэргийн жавхаа жагсаалдаа гэдэг үг бий. Энэ өдөр бол тусгаар тогтносон Монгол Улс эр цэргээрээ гоёх өдөр гэж хэлж болно. Манайхан эрчүүдийн баяр гээд хэвшчихэж.

Гэхдээ л эрчүүд энэ өдрийг нийтээрээ тэмдэглэн өнгөрүүлэх нь тийм ч буруу зүйл биш. Харин ч тэмдэглэсэн шиг тэмдэглэх хэрэгтэй. Ингэхдээ амсаж л болдоггүй юм шүү. Амсчихвал эрчүүдийн баяр болчихно. Муусайн эрчүүд нийлэхээрээ гээд л…үглэдэг хүний ааш нь орно. Тэр хүний аашийг хүргэхгүйн тулд яах вэ гэхээр “амсах” огт хэрэггүй. Амсахгүй байж энэ өдрийг гэдийж өнгөрүүлчихээд маргааш нь харин нөгөө хүнийхээ амыг асуух нь зөв. Яаж гэхээр “эмэгтэйчүүдийн баяраар чи эрх, үүрэг ярьж байгаад шөнө хэд хүртэл явлаа. Харин би ажлаа хийж, цагийг үр бүтээмжтэй өнгөрүүлсэн шүү” гэж хэлнэ. Угаасаа өнөөдөр ажлын өдөр. Цаг агаар ч тийм таатай биш байна. Тиймээс энэ өдөр ууж, идэх гээд яах юм. Тиймээс өнөөдрийг харин ч нэг “амсдаггүй” өдөр гээд гэдийх нь зөв шүү, эрчүүд ээ.

Ингэж чадсан эр хүн та дараагийн удаад эрх чөлөөтэй явах “виз”ийнхээ нөхцөлийг бүрдүүлчихлээ гэж ойлгох хэрэгтэй. Эрчүүд бидэнд “виз” л олдвол тэр өдөр тэгээд л баярын өдөр биз дээ…

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал улс-төр

Доктор Б.Эрдэнэдалай: Улс төрийг мөнгөөр хийсээр байвал ардчиллын индексээрээ бид ухарсаар л байна DNN.mn

Монгол Улсын Их Сургуулийн Улс төр судлалын тэнхимийн дэд профессор, доктор, улс төр судлаач Б.Эрдэнэдалайтай цаг үеийн асуудлаар ярилцлаа.

-Улс төр судлаач хүний хувьд хэн бүхний аман дээр гарч ирдэг ардчиллын мөн чанарыг хэлэхгүй юү?

-Ардчилал гэдгийг, хүн бүр өөрийнхөөрөө ойлгож хүлээж авдгаараа тайлбарлаж чадна. Ардчилсан орны иргэн үзэл бодлоо илэрхийлснийхээ төлөө, төр засгийн буруу бодлогыг шүүмжилснийхээ төлөө шийтгэл хүлээхгүй, эрхээ хязгаарлуулж болохгүй. Монгол Улсын Үндсэн хуульд заасан эрхүүдийг бид хэн нэгний хязгаарлалт, дарамтгүйгээр эдэлж чадах улсад амьдарч байна. Гэхдээ ингээд шууд дүгнэе гэхээр зарим эрхүүдээ бас чөлөөтэй эдэлж чадахгүй байгаа. Үүнийг олон улсын болон дотоодын хийгдэж буй судалгааны дүнгүүдээс харж болно. Улс төрийн намуудын бидэнд санал болгодог мөрийн хөтөлбөрүүд биелдэг, бодлого шийдвэр гаргах түвшинд иргэдийн оролцоо ямар ч асуудалгүй тусдаг, хэрэгждэг байх ёстой.

-Ер нь Монгол Улсад ардчилал ямар хэрэгтэй юм бэ. Геополитик талаасаа ямар ач холбогдолтой юм бэ. Ардчилал байгаа учраас л Монгол Улс өнөө цагт тусгаар тогтнолоо бүрэн бүтэн хамгаалж чадаж байгаа гэдэгтэй та санал нийлдэг үү. Ямар учраас ингэж үзэх болов?

-Монгол Улсыг бүс нутгийн хувьд ардчиллыг тогтвортой хэрэгжүүлэх нөөц ихтэй, ардчиллын баянбүрд гэж судлаачид дүгнэдэг. Эндээс бидэнд ардчиллын чанарыг хангалттай түвшинд аваад явах, хамгаалах боломж байгаа нь харагдаж байна. Хөрш орнуудын хувьд ч, бусад улсуудын зүгээс ч биднийг ардчилсан улс гэдгийг хэдийнэ хүлээн зөвшөөрч хамтран ажиллаж байна. Бид бүгд найрамдах засаглал бүхий тусгаар тогтносон улс шүү дээ. Үндсэн хуулийнхаа хүрээнд засаглалын тогтолцоогоо тогтож, түүнийхээ дагуу хэрэгжүүлж ажиллаж байна. Монгол Улс иргэний ардчилсан хүмүүнлэг нийгмийг байгуулж, хүний эрх, эрх чөлөөг хүндэлсэн, хуулийг дээдэлсэн, ардчилсан улс болох хүсэл эрмэлзлээ 1992 оны ардчилсан шинэ Үндсэн хуулиндаа тусгаж, баталгаажуулсан шүү дээ.

-Олон улсын байгууллагаас саяхан Монгол Улс ардчиллын индексээрээ дөрвөн байр ухарч 81-т орлоо гэж мэдэгдсэн. Ер нь жил бүр хойшоо ухарч байна. Ардчиллын индекс өсөх тусам ямар сөрөг нөлөөлөл бий болох вэ?

-Дэлхийн улсуудыг ардчилал, авлига, хүний эрх, эрх чөлөө гэх мэт олон үзүүлэлтүүдээр хүлээн зөвшөөрөгдсөн арга зүйгээр судалдаг судалгаанууд тогтмол хийгдэж байдаг. Манай улс ардчилалд шилжсэнээс хойш 34 жилийн хугацаанд олон ургальч үзэл, иргэдийн эрх чөлөө, улс төрийн соёлыг хэмждэг таван багц ойлголтыг хамруулсан 60 төрлийн үзүүлэлтээр гаргадаг нэгдсэн индексээр “гажуудсан ардчилалтай улс”-ын тоонд багтсан хэвээр л байгаа. Сонгууль шударга, чөлөөтэй явагдаж байгаа эсэх, сонгогчдын аюулгүй байдал, Засгийн газарт гадаад улсуудын нөлөө байгаа эсэх, төрийн албаны бодлого хэрэгжүүлэх чадамж зэрэгт гарч буй алдаа дутагдал хэрхэн нөлөөлж байгаа зэргийг судалдаг. Ардчиллын индекс өмнөх жилээс дөрвөн байраар ухарч 81 дүгээр байрт энэ жил орлоо. Бид цаашид анхаарах ёстойг л харуулж байна даа.

-Ямар шалтгаанаас болоод манай улсын ардчиллын индексийн үзүүлэлт унаад байдаг юм бэ. Яавал бид энэ үзүүлэлтээрээ урагшилж чадах вэ?

-Дээр дурдсан маш олон үзүүлэлтүүдийг одоо ямар нөхцөлд очсон, яагаад ингээд унаад байна гэдгийг уг сууриар нь харж засах хэрэгтэй. Төрийн бүх түвшний бодлого гаргах байгууллагууд, улс төрийн намуудад итгэх иргэдийн итгэл жил бүр буурч байгаа. 2016, 2017 оноос хойш авлигад автсан байгууллагуудыг жагсаахад гааль, шүүх, боловсрол, эрүүл мэндийн байгууллагуудын урд улс төрийн нам орж ирсэн. Иргэдийн ашиг сонирхлыг төрд бодлогоор дамжуулж байх ёстой улс төрийн намууд авлигад автах, улс төрийг мөнгөөр хийх болсонтой холбоотойгоор ардчиллын суурь зарчмуудаа тоохгүй, тэдгээрт чиглэсэн бодлого гаргахгүй, анхаарахгүй байгаатай холбоотой юм. Сонгуулийн суурь зарчмуудаа маш сайн баримталж ажиллах, иргэдийн оролцоог нэмэгдүүлэх гээд олон аргуудыг ашиглаж болно.

-Ардчиллын индекс, хүйсийн эрх тэгш байх үзүүлэлтээр манайх байнга ухарч байна. Энэ нь шийдвэр гаргах түвшинд эмэгтэйчүүдийн оролцоо дутсанаас болдог уу. Та эмэгтэй хүний хувьд энэ асуудалд ямар байр суурьтай байдаг вэ?

-Бид олон жил шийдвэр гаргах түвшинд эмэгтэйчүүдийн, залуучуудын оролцоог нэмэгдүүлэх чиглэлд ярьж, ажиллаж ирсэн. Сонгуулийн тухай хуульдаа жендерийн квотыг амжилттай тусгасан. Гэтэл нөгөө талаас энэ удаагийн сонгуулийн тойргийг бүсчилсэн том тойрог болгосонтой холбоотойгоор олон жил хэрэгжүүлэхээр зорьсон асуудал үр дүн тааруу гарах нь ойлгомжтой боллоо. Намын жагсаалтаар эмэгтэй гишүүд сонгогдоно. Мөн эмэгтэйчүүдийг дэмжих байдал бидэнд бас дутагдаж байгаатай ч холбоотой. Эмэгтэйчүүд зөвхөн эрүүл мэнд боловсролын асуудлаас гадна бүх талын бодлого боловсруулах ажилд амжилттай сайн оролцож чадна гэдгийг бүгд ойлгож дэмжээсэй гэж хүсч байна.

-Сонгуулийн тухай хуулиар нэр дэвшигчид сурталчилгаагаа явуулахад цаг хугацааны хувьд хязгаарлагдмал байгаа. Энэ хэнд ашигтай вэ?

-Сонгуулийн сурталчилгааг 18 хоногт хийхээр сонгуулийн тухай хуульд заасан. Энэ дээр дахиад л сул тал гарч ирж байгаа юм. Ийм цөөхөн хоногт гурваас дөрвөн аймагт, эсхүл том дүүргүүдэд олон сонгогчийн дунд сурталчилгаагаа хийх шаардлага нэр дэвшигчдэд үүсч байна. Тэрийг хэн хийж чадах вэ гэхээр Засаг захиргааны анхан шатны нэгжүүдэд намын анхан шатны нэгж нь байдаг улс төрийн намууд. Өөрөөр хэлбэл, сум, багуудад намын хороо, үүр нь байдаг намуудад давуу тал болно гэсэн үг. Эсвэл ухуулагчаа олон байлгаж, сонгуулийн кампанит ажилдаа маш их мөнгө зарлагадаж чадах нэр дэвшигчдэд ашигтай. Жишээлбэл, тухайн тойрогт буй өрх бүрээр орж сурталчилгааны материал тараах, тэдэнтэй уулзана гэвэл 18 хоногт ер нь л боломжгүй.

-Сонгуулийн сурталчилгааны хугацаа сонгуулийн дүнд нөлөөлөх үү?

-Манай улс өмнөх сонгуулиудын сурталчилгааг 18, 21 хоногт хийгээд явж байсан. Тэр үеэс сонгуулийн тойргийн газар нутгийн хүрээг нь томсгосон хэрнээ сурталчилгааны хоног хэвээрээ байна гэдэг учир дутагдалтай. Энэ жил анх удаа нэр дэвшиж байгаа нэр дэвшигч сонгуулийн кампанит ажил эхлэхэд сурталчилгаагаа эхлүүлэх, өмнө нь хоёр удаа сонгогдож олон жил тойргоо усалсан гишүүн хоёрын хооронд ялгаа маш их. Үүнээс харахад сонгуулийн үр дүн тодорхой хэмжээнд шийдэгдчихсэн байхыг үгүйсгэхгүй. Эрх баригч нам нэлээд хэдэн хувиа халаасандаа хийчихсэн мэт дүр зураг ажиглагдаж байна.

Э.МӨНХТҮВШИН

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал улс-төр

Б.Анхзаяа: Намуудын дотоод ардчилалд асуудал их байна DNN.mn

Жендер активист, улс төр судлалын магистрант Б.Анхзаяатай сонгууль тойрсон асуудлаар ярилцлаа.

-Монголчууд бид төлөөллийн ардчиллыг сонгосноос хойш ес дэх удаагийн парламентын сонгуулиа өгөх гэж байна. Ер нь бид төлөөллийг хангаж ирсэн үү гэдэг асуултаас ярилцлагаа эхэлье?

-Төлөөллийн байгууллага нь мөн чанараараа ажиллаж ирсэн эсэхийг тухайн институтэд итгэх олон нийтийн итгэлээс харж болно. 2023 онд хийгдсэн “Монголд төлөөллийн ардчиллын институтүүд чиг үүргээ хэрхэн хэрэгжүүлж байна вэ?” гэх судалгаа байдаг. Тэнд УИХ-д итгэдэггүй гэж хариулсан нь 2010 онд 44 хувь байсан бол 2023 онд 66 хувь болж өссөн байдаг. Харин улс төрийн намуудад итгэдэггүй гэсэн үзүүлэлт 2010 онд 58 хувь байсан нь 2023 онд 71 хувь болж нэмэгдсэн байгаа юм. Энэ үзүүлэлт манай төлөөллийн ардчиллын хөгжилд бодит бэрхшээл тулгарсныг тод харуулж байгаа гэж болно. Өөрөөр хэлбэл, улс төрийн намууд олон түмнийхээ санаа бодлыг тусгахгүй, оролцоог нь хангахгүйгээр өнөөдрийг хүрсний хор уршиг гэж болно.

Эндээс бид алдаа оноогоо дүгнэж, цаашид арай өөр арга замыг эрэлхийлэх хэрэгтэй гэдгээ ойлгох хэрэгтэй болов уу. Парламент бага ард түмэн гэж бид хэлдэг. Нийгмийн бүлгийн төлөөллийг хангах бүх арга замыг намууд эрэлхийлэх нь магадгүй энэ гацаанаас гарах том боломж ч байж магадгүй юм. Залуучууд, эмэгтэйчүүд, мэргэжилтнүүд, нийгмийн цөөнх гээд бүхий л бүлгийн төлөөлөл парламент болон бусад төлөөллийн байгууллагад сууж байх учиртай.

Ард түмний амьдралаас хол тасарсан парламентыг бидэнтэй “ойртуулах” ганц боломж л энэ гэж харж байна.

-Өнгөрсөн жилийн хуулийн томоохон өөрчлөлтүүд нь парламентын төлөөлөх чадварыг нэмэгдүүлэхээр хийсэн өөрчлөлтүүд гэж ойлгож байсан. Гэхдээ бүсчилсэн тойргийн тогтолцоо нь энэ бүгдээ үгүйсгэж байгаа юм биш үү?

-Иргэн хүний хувиар өнгөрсөн хавар хийгдсэн органик хуулийн өөрчлөлтүүдэд ихээхэн найдлага тавьж байлаа. Гэтэл нэг өөрчлөлтөө нөгөө гараараа үгүйсгэсэн сонгуулийн тойргийг зурчихсан. Сонгуулийн зардлыг багасгаж, шинэ улстөрчдөд боломж олгоно, нэг саналын үнэ цэнийг нэмэгдүүлнэ гэж ярьж байсан ч бүх зүйл эсрэгээрээ байх нь хэнд ч ойлгомжтой байна. Мөнгөтэй, танигдсан, хуучин улстөрчдөдөө ээлтэй сонгууль болно. Тэгэхээр нөгөө төлөөлөх чадвар гэдэг зүйл чинь мянга ная дахь асуудал болж хувирсан. Аль нэг хүйсийн төлөөллийг хангах квотыг 30 хувь болгон нэмэгдүүлсэн ч одоогийн 17 хувь нь 126 гишүүний 20 орчим хувь болж л нэмэгдэхээр дүр зураг харагдаж байна. Тоо нь нэмэгдсэн ч чанарт өөрчлөлт орох эсэх нь бас л эргэлзээ төрүүлж байна.

-Хүйсийн квотыг 30 хувь болгосон, жагсаалтын тал нь эрэгтэй, тал нь эмэгтэй байхаар байгаа шүү дээ. Гэтэл үзүүлэлт хуучнаасаа өөрчлөгдөхгүй гэхээр?

-Жагсаалтыг тавь, тавин хувиар эрэгтэй, эмэгтэйчүүд гэж оруулах болсон нь дэвшил үү гэвэл мөн. Жагсаалтын 48 хүний 24 нь эмэгтэйчүүд байх нь, олон хүн гарах нь гэж байгаа. Гэхдээ тойрогт ердөө 14 эмэгтэйг явуулах талаар намууд сонгуулийн зураглалаа гаргаж байна. Эргээд үр дүнг нь харвал өнөөдрийн 17 хувиасаа айхтар өсөхгүй дүр зураг харагдаж байгаа юм. Тэгэхээр заавал жагсаалтад 24, тойрогт 14 гэж 30 хувийн квотыг тааз гэж үзэлгүй харин босго буюу доод тал нь гэж үзэх хэрэгтэй. Одоогоос жилийн өмнө улс төрийн намуудын удирдлагууд нэгдэж байгаад тэгш оролцоог 40 хувьд хүргэнэ гээд өөрсдөө амласнаа санаж л байгаа байх. Үүнийг нь олон нийт мартаагүй ажиглаж байгаа шүү.

-Намуудын удирдлагууд амласан 40 хувьдаа хүрэхгүй байх магадлалтай юу?

-Магадгүй өмнө нь амлаад биелүүлэхгүй орхидог байсан байж болно. Гэхдээ одоо сонгогчид хэрсүү болсон. Жилийн өмнөхийг байтугай л санаж, нэхэх болов уу. Харин ч намуудад зөв улс төр хийх орон зай нь байна. Намын сайн дурын квотыг санаачлаад хэрэгжүүлээд түүгээрээ ялгарч зөв улс төр хийх орон зай байна, хүлээлт ч байна. Одоогийн УИХ-д суудалтай намуудын хувьд эмэгтэйчүүдийн нуруун дээр тогтож байдаг мөртөө тэдний улс төрийн оролцоог бодитоор хангаж чадахгүй байгаа нь намын дотоод ардчилалд асуудал байгааг илтгэж байна. Ер нь хамгийн том асуудал, завхрал намуудын дотоод ардчилалд байна. Намын жагсаалтыг хүйсээр сөөлжүүлэх болсноос гадна тойрогт нэр дэвшигчдийг хүйсээр сөөлжүүлэх санаачилга ч гаргаж болно. Ингэж чадвал улс төрийн намууд улс төрийн тавцнаа тогтвортойгоор оршиж, олон нийтийн итгэх итгэл сэргэж, хүлээн зөвшөөрөгдөхөд дөхөм болно гэж сонгогч хүний хувьд харж байна. Хүлээлттэй ч байна, анхааралтай ч ажиглаж байна.

Ер нь амлалтаа биелүүлэхгүй намд дахин итгэл хүлээлгэх цаг хугацаа ч бидэнд алга шүү дээ.

-Хуулийн шинэчлэл нь тойрог зурахдаа үгүйсгэгдсэн гэж байгаа бол ямар шийдэл байна гэж та харж байна вэ?

-Одоо ерөөсөө ганц л боломж байна. Улс төрийн намууд сонгуульд хэрхэн оролцохыг харж сонголтоо хийх л үлдлээ. Нийгмийн хамгийн таагүй институци болтлоо унасан нэр хүндээ аварч, ялгарах, улс төрийн зөв соёлыг бий болгох боломж намуудад байна. Дээр дурдсан судалгаанд яагаад улс төрийн институци, намд итгэдэггүй вэ гэхэд амлалтаа биелүүлдэггүй учраас гэж олон нийт хариулсан байгаа юм. Бид одоог хүртэл мөрийн хөтөлбөрийг хаа хаанаа үл ойшоож, амлалтыг биелүүлдэггүй, амныхаа зоргоор бурдаг улс төрийн соёлд дассан байна. Гэтэл одоо нийгэм өөрчлөгдөж, технологийн үр шимээр бүх улстөрчдийн ул мөр, намын амлалтууд тодоос тод бичигдэн үлдэж байна шүү дээ. Сонгогчид өөр болсныг олон судалгааны үр дүн харуулж байна.

Харин намууд нь өөрчлөгдөхгүй, хуучин соёлоороо сонгуульд оролцох нь өөрсдөд нь ч халгаатай. Одоо жижиг эрх ашгаа хөөлгүй улс орны хөгжлийг чирэх, ухамсарлах үүрэг улс төрийн намуудын нуруун дээр байна шүү дээ.

-Намуудын жагсаалтад багтахын тулд их хэмжээний мөнгө яригдаж байна. Мөнгөнөөс ангид байх боломж үнэхээр байхгүй гэж үү?

-Сонгуулийг мөнгөнөөс ангид байлгах боломж бол мэдээж байгаа. Гэхдээ энэ нь олон талын хүчин чармайлтаас ихээхэн шалтгаална. Улс төрийн намын тухай шинэ хуулиар энэ зохицуулалтыг нэлээд хийсэн ч хэрэгжүүлэх субьект нь нөгөө л улс төрийн нам шүү дээ. Өөдрөг төсөөллөөр харж баталсан хуулиа алт болгох уу, гууль болгох уу гэх хүч нь ч намуудад байна. Бүсчилсэн тойргийн сургаар намын жагсаалтын үнийн тухай яриа ч газар авсан. Бидний зориод байгаа бодлогын нам болох мөрөөдөл салхинд хийсчихэж байгаа хэрэг үү? Нэг хувь хүнээс гарахад хэтэрхий их мөнгийг гаргаж сонгогдох гэж зүтгэх нь ямар зорилго байгаа нь ойлгомжтой шүү дээ. СЕХ-ноос нэг тойрогт нэг нэр дэвшигчийн зарцуулах мөнгөн дүнг батлахдаа 800 саяас 1.5 тэрбум гээд нэмэгдүүлээд баталчихлаа. Энэ бол наанаа үзүүлдэг үнийн дүн бодит байдал дээр хэд нугалардаг гэдэг.

Мөнгөний босго өндөрсөх тусам эрх мэдэл багатай, төлөөлөл нь хангагдаагүй бүлгийн улс төрийн оролцоо улам бүр хумигддаг. Шинэ залуу улстөрчид хаанаасаа тэр их мөнгө байх вэ. Эдийн засгийн эрх мэдэл доогуур эмэгтэйчүүд, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд, нийгмийн цөөнх гээд энэ нийгмийн бүрдүүлэгч бүлгүүдийг улс төрийн намуудад бодлогоор дэмжиж төлөөллийг нь хангах боломж байна. Энэ нь улс төрийн намын нийгэмд хүлээдэг үндсэн үүргүүдийн нэг нь шүү дээ.

Э.МӨНХТҮВШИН

 

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал улс-төр

Генсекүүд солигдох уу DNN.mn

Улс төрийн намууд шат шатандаа багаа удирдан зохион байгуулж, оролцох хүмүүсээ тодруулсаар байна. Намуудын сонгуульд оролцоход хамгийн гол ажлыг нугалах хүн бол генсек. Өнөөгийн эрх баригч МАН-ын генсекээр Засгийн газрын хэрэг эрхлэх газрын дарга Д.Амарбаясгалан ажиллаж байгаа. Түүний хувьд Засгийн газрын гал тогоог бариад гурван жил болж байна. Анх засагт орж ирэхэд нь л түүнээс намын гал тогоог шилжүүлэх асуудлыг МАН дотроо цөөнгүй удаа ярилцсан. Учир нь МАН-ын дүрмээр тэрбээр давхар улс төрийн албан тушаал хаших эрхгүй юм. Гэвч өдий болтол энэхүү дүрмээ зөрчин генсекийн ажлаа хийсээр байна гэсэн яриа мэр сэр гараад дарагддаг. Яг энэ шуугианыг ашиглаад генсекээ түлхэх сонирхолтой бүлэг байдаг бололтой. Юутай ч сонгуулиас өмнө МАН-ынхан шинэ генсектэй болно гэдгээ зарим нэг нь ил тод хэлж байна. Харин генсек солигдвол хэн болох уу гэдэг нь сонирхолтой. Өмнө генсекийн асуудал яригдаж байхад Ерөнхийлөгчийн Тамгын газрын дарга Я.Содбаатарын нэр хүчтэй яригдаж байсан. Тиймээс МАН-ын генсек солигдох нь тодорхой бол Я.Содбаатар болох магадал өндөр гэсэн үг. Гэхдээ улс төрийн хүрээнд саяхан Үндэсний аюулгүй байдлын ажлаа өгсөн Ж.Энхбаярыг генсек болгох тухай ярьцгааж байна. Юутай ч МАН сонгуулиас өмнө генсекээ солино. Тэр нь Я.Содбаатар уу, Ж.Энхбаяр уу гэж ярих хүн олон байна. Гэхдээ улс төр гадарладаг хүмүүс бол үүнийг худал яриа гэж үзэж байгаа. Яагаад гэвэл сонгуульд нэр дэвших хүмүүсийг голлон мэддэг албан тушаал бол генсек юм. Төдийгөөс өдий хүртэл намын гал тогоог барьж байсан хүнээ сольж шинэ хүн тавина гэдэг бол нэр дэвшилтийг шал өөрөөр хийнэ гэсэн үг юм. Хэдийгээр шинэ хүмүүс нэр дэвшинэ гэсэн яриа намуудад байгаа ч зуун хувь солигдохдоо тулаагүй гэцгээж байна. Тиймээс энэ яриа горьдогсдын мөрөөдөл л гэж таамаглаж байна. Харин сөрөг хүчний хувьд генсекийн асуудал шуугиантай байгаа. Угтаа олон жилийн маргааныг цэглэж Лу.Гантөмөр дарга болсон. Түүнийг дарга болсноос нь хойш ямар хүнээр намынхаа гал тогоог бариулах бол гэсэн асуудал олны анхаарлын төвд байсан. Чамгүй цаг хугацаа өнгөрсний дараа тэрбээр Э.Одбаяр гэх залууг томилохоор болсон. Э.Одбаяр гэж хэн бэ гэдгийг улс төрийн хүрээнийхэн сайн мэднэ. Түүнийг том улстөрчийн нөлөөллөөс гардаггүй нэг талыг барьдаг гэцгээдэг. Тиймээс АН-ынхан түүнд итгэж намын гал тогоогоо хариуцуулаад энэ сонгуульд оролцох эсэх нь эргэлзээтэй гэж гаднаас нь дүгнэцгээж байгаа. Гэвч саяны ажилласан хугацаандаа бүлэг фракцуудын эв эеийг олох гэж чамгүй хөөрхөн ажилласан гэх хүмүүс ч байна. Хэрэв солигдвол сонгууль хүртэл намынхаа эв эеийг олж нэр дэвшигчдийг гаргаж ирэх хүн энүүхэн хугацаанд бий болох уу гэдэг нь асуудал дагуулж байна. Тэртэй тэргүй хэрүүл шуугиан бүлэг фракцаараа хуваагдаж бужигнадаг энэ намын генсек хийх бол амаргүй ажил. Ажилдаа дөнгөж дөр сууж байгаа хүнээ явуулчихаад шинэ хүн гаргаж ирээд сонгуульд оролцож ялалт байгуулна гэх бол арай л хөнгөн бодож байгаа мэт харагдаж байна.

Э.МӨНХТҮВШИН