Author: Д Маргад

“КейЭйчЭнАр” ХХК-ийн захирал З.Баасандоржийн Х.Баттулга, А.Гансүх нарт хаягласан гэрээслэлээс…

2013 оны арваннэгдүгээр сарын 5-ны өдөр Баянзүрх дүүргийн XII хорооны нутаг дэвсгэр Чулуун Овоо, Амгалан хоёрын хооронд иргэн З.Баасандорж нь Х.Баттулга, А.Гансүх нарт хаягласан гэрээслэл үлдээн хэвлийн тус газраа өөрийгөө хутгалсан хэрэг гарч байжээ. Тухайн үед энэ хэргийг хууль хүчний байгууллагынхан нуун дарагдуулсан байсан байна. Үүнийг сэргээн шалгаж Б.Батзаяа нарын хэрэгт холбогдуулан шалгаж эхэлжээ. Шинэ төмөр замын бүтээн байгуулалтын ажилд оролцохоор их хэмжээний зээл авч ул шорооны ажлын 50 хувийг гүйцэтгэсэн гэх иргэн З.Баасандорж нь “Шинэ халхын төмөр зам” ХХК буюу “Кей Эйч Эн Ар” ХХК-ийн ерөнхий захирлаар ажиллаж байсан аж.

Тэрбээр “Монголын төмөр зам” төрийн өмчит компанитай гэрээ байгуулан, гэрээний дагуу Даланзадгад-Тавантолгой-Сайншанд-Баруун Урт-Хөөт-Чойбалсан чиглэлийн 50 км туршилтын хөрс хуулалтын ажлыг өөрсдийн хөрөнгөөр жилийн хугацаанд бүрэн хийж гүйцэтгэсэн байна. УИХ-аас Төмөр замын тээврийн талаар төрөөс баримтлах бодлого батлагдсаны дараа жил нь Даланзадгад-Чойбалсан чиглэлийн 1165 км төмөр зам тавих ажил эхэлсэн байдаг. Энэ замын суурь судалгаа, геологи, геодези, байгаль орчны үнэлгээ, хөрс хуулалт, хуулийн зөвлөгөө зэрэгт нийтдээ 55 сая ам.доллар шаардагдах төсвийг холбогдох албаныхан гаргаж, тэрийг нь Засгийн газар 2011 оны 266 дугаар тогтоолоор шийдвэрлэх үүргийг Хөгжлийн банкинд даалгасан байв. Харамсалтай нь “Шинэ төмөр зам төсөл”-ийн энэхүү санхүүжилт тэр үедээ З.Баасандоржид олдоогүй аж. Түүний амиа хорлохыг завдсан хэргийг бичихээсээ өмнө зарим нэг баримт болон тухайн үеийн үйл явдлыг сөхье.

ЭХЛЭХ БА ШАЛТГААН

“Монголын төмөр зам” ТӨХК-ийн гүйцэтгэх захирал Б.Батзаяа ямар ч санхүүжилт шийдэгдээгүй байхад төмөр замын ажлыг яаран эхлүүлсэн байдаг. Гэвч хөрс хуулалтын ажлыг эхлүүлэх шийдвэрийг хувийн хэвшлийнхэнд Б.Батзаяа тухайн үедээ өгч байжээ. Тэрхүү ажлыг эхлүүлэх үүргийг Х.Баттулга сайд өгсөн тухай ЗТБХБ-ын дэд сайдын өрөөнд хуралдсан хуралдаанд Б.Батзаяа мэдүүлсэн байдаг бөгөөд энэ тухайгаа ч мэдүүлэг өгөхдөө хуулийнханд хэлжээ. 2011 оны дөрөвдүгээр сарын 22-ны өдөр Дорноговь аймгийн Сайншандын ойролцоо “Шинэ төмөр зам”-ын нээлтийн үйл ажиллагаа болж ЗТБХБ-ын сайд асан Х.Баттулга хоёр жилийн хугацаанд төмөр замыг барьж ашиглалтад оруулна хэмээн хэлж байсан байдаг. Шинэ төмөр замын газар шорооны ажлыг эхлүүлсэн энэ үйлдэл ном дүрмийн дагуу бол эхлэх эрхгүй байсан аж. Учир нь дэлхийн бүх улсад төмөр замын бүтээн байгуулалтын ихэнх зохицуулалт нь барилгын хуулиар явдаг байна. Тухайлбал, инженерийн байгууламжийн хувьд Монгол Улсын Барилгын тухай хуулийн 13.5-д зааснаар бол магадлал хийлгээгүй зураг төслийн дагуу барилгын ажлыг эхлүүлж болохгүй гэсэн заалт бий. Асуудал нь зураг төсөл боловсруулахдаа биш, тэр зураг төслийг хөндлөнгийн байгууллага хяналт тавьж, зөвшөөрсний дараа барилгын үйл ажиллагаа буюу төмөр зам барих ажлыг эхлүүлж болно гэсэн үг. Харин “McKinsey & Co”-гоор ахлуулсан зөвлөх үйлчилгээ үзүүлэх баг нь 2011 оны дөрөвдүгээр сарын 11-ний өдөр ТЭЗҮ хийх ажилдаа ороод 2011 оны наймдугаар сарын 18-ны өдөр Засгийн газарт танилцуулсан байдаг. Энэ нь юу гэсэн үг вэ гэвэл 2011 оны наймдугаар сарын 18-ны өдөр хүртэл энэ төмөр зам ашигтай байх эсэхийг хэн ч мэдэхгүй байсан гэдгийг мэргэжлийн хүмүүс хэлдэг. Гэтэл газар шорооныхоо ажлыг аль эрт буюу 2011 оны дөрөвдүгээр сарын 22-ны өдөр хийчихсэн байдаг. Гэхдээ энэ ТЭЗҮ-д бас л мөн адил магадлал хийлгэх ёстой байв. Харамсалтай нь ТЭЗҮ-д өнөөдрийг хүртэл магадлал огт хийлгээгүй байгаа юм. ТЭЗҮ гэдэг ажлын зураг биш. ТЭЗҮ гэдэг нь ямар нэгэн төсөл ашигтай байх уу, үгүй юу гэдгийг харуулсан судалгаа. ТЭЗҮ-д үндэслэж төмөр зам барина гэж байхгүй хэмээдэг. ТЭЗҮ-г харгалзаж төмөр зам барих ажлын зураг, бусад тооцоог хийлгэж болно. Хөрс хуулалт бол төмөр замын бүтээн байгуулалтын ажлын дарааллаар бол 33 дахь ажил байв. “Кей Эйч Эн Ар” ХХК 2011 оны арваннэгдүгээр сар гэхэд 50 км хөрс хуулалтын ажлаа 100 хувь дуусгажээ.

АЖЛАА ХИЙЖ ДУУССАН Ч ӨРӨӨНД ОРЖ ЭХЭЛЖЭЭ

Гэрээнд заасны дагуу хүлээн авах болоход “Монголын төмөр зам” ТӨХК ажлын хэсэг байгуулалгүй өдөр хоног аргацаах болсон гэнэ. Ул шорооны ажлыг хүлээн авбал далангийн ажил эхлэх ёстой байдаг. Гэтэл ТЭЗҮ, мөнгө, маршрут тодорхой бус байсан тул сайд асан болон захирлууд олдохоо больсон байна. “Кей Эйч Эн Ар” ХХК-ийн захирал З.Баасандорж Сүхбаатар аймаг руу 20-иод тоног төхөөрөмж нүүлгэн аваачиж хүнд даацын машин механизмаа Вагнер Ази ХХК-иас итгэлцлийн хүрээнд зээлсэн байжээ. Зөвхөн HO­BO-гийн түрээсийн төлбөрт сар бүр 100-110 сая төгрөг төлж байсан гэхээр түүнд гэрээний дагуу мөнгөө авах нь туйлын чухал байсан аж.

2012 оны УИХ-ын сонгуулийн дараа Х.Баттулга Үйлдвэр хөдөө аж ахуйн сайд, А.Гансүх Зам тээврийн сайд, “МТЗ” ТӨХК-ийн захирал Б.Батзаяа ЗТЯ-ны Төрийн нарийн бичгийн даргаар томилогджээ. Ажлыг анх эхлүүлсэн хүмүүс албан тушаалд хүрсэн тул одоо л санхүүжилтээ авах боломж нээгдэх нь гэсэн итгэл төрсөн ч хэн ч түүнийг тоогоогүй байна. Энэ тухайгаа З.Баасандорж хуулийнханд ярьсан байдаг. Хоёр жил санхүүжилтээ авч чадаагүй З.Баасандорж өр, зээлийн төлбөрт унан, бусдын дарамтад орж эхэлсэн тул эцсийн арга болох гэрээслэл бичин амиа хорлохоор оролджээ.

АРГАА БАРСАН ТЭРБЭЭР ГЭРЭЭСЛЭЛ БИЧИЖ АМИА ХОРЛОХЫГ ЗАВДАВ

Тэрбээр гэрээслэл бичихдээ “Энэ хоёр жил гарангийн хугацаанд жижиг хэмжээтэй ажлууд хийсэн ч дараа бололцоо гараагүй. Хийсэн ажил нь тодорхой, санхүүжилтийг нь олго гээд байхад өөрсдийн хар толгойгоо бодож бидний ажил хийсэн гүйцэтгэлийг олгоогүй ХХААЯ-ны сайд Х.Баттулга, Зам тээврийн сайд А.Гансүх нар миний ар гэр, үр хүүхдүүд, надад мөнгөө зээлүүлж хохирсон ах дүү нар, найз нөхдийн өмнө хариуцлага хүлээж эдгээр олон хүмүүсийг хохиролгүй болгож өгөх ёстой. Цаашид би өчнөөн ажил хийх санал байсан ч олон хүнд өглөгтэй учраас ажил явуулах боломжгүй, нэр хүнд унасан тул цаашид өөрийнхөөрөө шийдлээ.” гэжээ.

Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 95 дугаар зүйлд бусдыг амиа хорлоход хүргэх гэсэн зүйл заалт бий.

Сануулахад “Эрдэнэс Тавантолгой” ТӨХК-ийн ҮЭХ-ны дарга С.Эрдэнэ хөдөлмөрийн хуулийн дагуу сул зогсолтын цалингийн 60 хувийг авах, ажлаас халагдахгүй байхын төлөө өөрийгөө шатаахад захирал Б.Батбилэгт эрүүгийн хэрэг үүсч байсан нь үүний нэг жишээ юм. Харин иргэн З.Баасандоржийн төрийн нэрийн өмнөөс “Монголын төмөр зам” ТӨХК-тай байгуулсан гэрээнийхээ дагуу ажлаа гүйцэтгэн, төлбөрөө авч чадахгүйн улмаас амиа хорлох үйлдэл гаргасны төлөө хэн ч хариуцлага хүлээгээгүй байна.

ТӨРИЙН НАРИЙН БИЧГИЙН ДАРГА АСАН Б.БАТЗАЯАГИЙН АЛБАН ӨРӨӨНД ДАХИН АМИА ХОРЛОХЫГ ЗАВДЖЭЭ

Иргэн З.Баасандорж амиа хорлох үйлдэл хийснээсээ арав хоногийн дараа мөн Зам тээврийн яамны Төрийн нарийн бичгийн дарга асан Б.Батзаяагийн албан өрөөнд амиа хорлохыг оролдсон байна. Харин тухайн үед цагдаагийн байгууллагад энэ тухай ар гэрийнхэн нь хандсан ч энэ хэрэг мөн л дарагдаж өнгөрсөн байна. “Кей Эйч Эн Ар” ХХК-ийн захирал З.Баасандорж ийнхүү хүнд байдалтай байсны дараа түүний хуулийн багийнхан шүүхэд хандаж эхэлжээ. Өнгөрсөн оны аравдугаар сард энэ асуудлыг нь шүүх хэлэлцээд “Монголын төмөр зам” ТӨХК-ийг “Кей Эйч Эн Ар” ХХК-д учруулсан хохирлоо төлөх ёстой гэж үзжээ. Тус компани “Монголын төмөр зам” ТӨХК-ийн гэрээний дагуу төлбөрөө алдангийн хамт нэхэмжилж 4.8 тэрбум төгрөгийг 7.2 тэрбум төгрөг болгон шийдвэрлүүлсэн байна. Өөрөөр хэлбэл Зам тээвэр, Барилга хот байгуулалтын сайд асан Х.Баттулга, Зам тээврийн сайд асан А.Гансүх, ЗТЯ-ны Төрийн нарийн бичгийн дарга Б.Батзаяа нарын буруутай үйл ажиллагааны улмаас улсын төсөв 4.8 тэрбум төгрөгөөс гадна нэмж 3.4 тэрбум төгрөгөөр хохирсныг шүүх нотолжээ. 7.2 тэрбум төгрөг гэдэг хэдий хэмжээний тоо вэ. 2015 оны эцэст Засгийн газар төсөв хэмнэх зорилгоор дэд сайдыг цомхотгон, агентлагуудыг нэгтгэснээр 1.8 тэрбум төгрөг хэмнэж чадсан байдаг.

-БНХАУ-ЫН ХИЛИЙГ НЭВТЭРВЭЛ ТҮҮНИЙГ ХАР ТАМХИНЫ ХЭРГЭЭР БАРИВЧЛАХ АЖ-

А.Муратхар тамхины хэрэгтхолбогдсон уу

Монгол Улсаас БНХАУ-ын Бээжин хотод суугаа ЭСЯ-ны консулын газрын ажилтнууд улс руугаа нэвтрэх визийг дамлан худалддаг гэх мэдээлэл өнгөрсөн хавраас сонсогдож эхэлсэн. Гадаад хэргийн яамны сайд виз дамлан худалдах явдал гаарсныг мэдээд дотоод хяналт шалгалтаараа хэд хэдэн хүнийг шалгуулахаар хуулийн байгууллагад өгч, зарим нэг Элчин сайд, консулын ажилтнуудыг эргүүлэн татах асуудлыг хөндсөн тухай манай сонин өмнө нь мэдээлж байсан билээ.

Мөн ийм хэрэг дахин гаргуулахгүйн тулд виз олгох журмыг шинэчлэн тогтоох 01 дугаартай албан тоот хүртэл гаргасан байдаг. Энэ үеэр Монгол Улсаас Эрээн хотод суугаа Консулын газарт виз дамлан худалдах явдал эх захаа алдсан байсан гэдэг. Тухайлбал, 2014 оны зургадугаар сард УИХ-ын гишүүн асан А.Мурат Монгол Улсаас Эрээн хотод суух консулаар томилогдсон. Тэрбээр томилогдсон даруйдаа Монгол Улсад нэвтрэх визийг дамлан худалдах, хууль бусаар их хэмжээний орлого олох ажлыг зохион байгуулж эхэлсэн нь тогтоогдсон байна. Энэ тухай хэвлэлүүд ч мэдээлж байсан юм. Бидэнд олдсон мэдээллээр А.Мурат нь БНХАУ-аас Монгол руу хар тамхи нийлүүлдэг сүлжээнийхэнтэй холбоотой байсан бололтой. Тэрбээр консулын машинаар хар тамхи зөөвөрлөж байсан гэнэ. Үүнийхээ хөлсөнд ч чамгүй мөнгө авдаг байсан гэх мэдээлэл байна. Харин оргон зугтахаасаа өмнө гурван кг хар тамхи зөөвөрлөж явсан иргэдэд тусалсан аж. Тэд нь БНХАУ-ын хил дээр саатуулагдсан байна. Хаанаас, ямар аргаар хар тамхи зөөвөрлөв, үүнд нь хэн туслав гэсэн асуудал гарсан байна. Харин хар тамхи зөөвөрлөж байсан иргэд “Монголын консулын машинаар зөөсөн, А.Мурат гэх хүн тусалсан” хэмээн мэдүүлсэн гэнэ. Ингээд БНХАУ-ын хуулийн байгууллагынхан түүнийг эрэн сурвалжилж эхэлсэн аж.

Тэрбээр хар тамхи зөөврлөж байсан хүмүүс нь баригдсаныг сонсоод оргон зугтсан бололтой. Хэрэв тэрбээр БНХАУ-ын хилээр нэвтэрвэл баригдах аж.

Тэрбээр зугтахдаа консулын албанд зарцуулах мөнгийг ч аваад явжээ

А.Мурат оргон зугтахдаа консулын албаны ажилд зарцуулах бүх мөнгийг хамж аваад явсан гэдгийг эх сурвалж хэллээ. Мөн түүнийг Монгол Улсаас БНХАУ-ын Бээжин хотод суугаа ЭСЯ-ны консулын газарт очсон даруйдаа өөрийн эхнэр С.Кулзада, хүргэн дүү С.Сапарбек, багш Хөхөөгийн хүү Х.Нарангэрэл нарыг виз олгох ажилд томилсон. Гадаад хэргийн яамнаас томилогдсон ажилтнуудыг бичиг хэргийн ажилтан, хашаа цэвэрлэгчийн ажилд томилж байсан гэх хэл ам гарч байсан билээ. Танил тал хамаатан саднаа виз олгох гол ажилд томилсноор виз олгох ажлыг бүрэн хяналтдаа авч чадсан гэдэг. Виз дамлан худалдаж, их хэмжээний ашиг олсон гэж ярих хүн ч байдаг. Түүний виз дамлан худалдаалдаг тухай зарим хүн хуулийн байгууллагад хандаж гомдол гаргаж байсан удаатай. Уг гомдлын дагуу А.Муратыг хууль хяналтын байгууллага шалгаж эхэлсэн юм. Мөн түүнийг Улаанбаатарт ирж мэдүүлэг өгөхийг шаардаж байв. Гэвч тэрбээр хуулийн өмнө хүлээсэн үүргээ биелүүлээгүй, тогтсон цагт хуулийнханд ирж мэдүүлэг өгөөгүй гэнэ. Иргэдийн гомдлын дагуу А.Муратыг хууль хяналтын байгууллагаас шалгахаар очиж ажлын өрөөнд нь ороход виз дамлах ажлыг эхнэрийн хамт хийж байсан гэнэ. Үйлдэл дээрээ баригдсан А.Мурат шалгалтын явцад захиа үлдээгээд эхнэр, хүргэн дүү нараа дагуулан Эрээнээс явсан гэдэг. Захидалдаа “Амралтаа авлаа. Би сарын дараа эргэж ирнэ” гэж бичсэн байжээ. Ингээд А.Мурат сураггүй болсон байна. Хожим нь түүнийг эхнэр С.Кулзада, хүргэн дүү С.Сапарбек нараа дагуулан ээлжийн амралтаа авах нэрээр Казакстан руу явсан гэдгийг тогтоосон аж.

Ах А. Марат дээрээ очиж амьдарч байгаа гэнэ

Гэвч тэрбээр захидалдаа дурдсан шигээ сарын дараа эргэж ирсэнгүй. Түүний амралтын хугацаа дуусч буцаж ирэхгүй байгаа учир хийсэн хэргээсээ болж оргон зугтлаа гэж үзэхээс өөр аргагүйд хүрчээ. Тэрбээр оргон зугтахдаа их хэмжээний бэлэн мөнгөтэй явсан гэдгийг тогтоосон байдаг. Мөн түүнийг гэр бүлийн хамтаар Казахстан руу явж тэндээсээ АНУ руу гарсныг олж мэджээ. Түүний ах А.Марат нь тус улсад амьдраад олон жил болж байгаа бөгөөд өөрийн хувийн бизнестэй нэгэн юм байна. Түүнийг ах дээрээ очиж амьдарч байгаа мэдээлэл саяхан ирсэн юм.

-Авлигад хамгийн ихээр өртсөн газрын жагсаалтын эхний тавд улс төрийн намууд, Засгийн газар, УИХ гурав гурвуулаа оржээ-

Азийн сан, Сант Марал сантай хамтран Авлигын талаарх олон нийтийн ойлголт, мэдлэгийг тогтоох 16 дахь удаагийн судалгаагаа Австралийн Гадаад хэрэг, худалдааны яамны дэмжлэгтэйгээр Улаанбаатар хот болон аймаг,сумдыг хамруулан үндэсний хэмжээнд саяхан зохион явуулжээ. Энэ судалгааг 2006-2011 онуудад “Авлигын түвшин тогтоох” судалгаа нэрээр, 2012 оноос эхлэн “Авлигын талаарх олон нийтийн ойлголт мэдлэг тогтоох” судалгаа нэрээр явуулж ирсэн байна. Уг судалгаа нь тогтмол хугацаанд явагддаг үндэсний хэмжээний цөөн судалгааны нэг бөгөөд үр дүнг нь иргэний нийгмийн болон төрийн байгууллагууд өргөнөөр ашигладаг аж. Судалгаа нь төр засгийн бодлого тодорхойлогчид, иргэний нийгмийн байгууллагуудын хувьд олон нийтийг соён гэгээрүүлэх, тэдэнд ойлголт мэдлэг түгээх чухал арга хэрэгсэл нь болдог билээ. Судалгаагаар авлига, тэр дундаа өндөр түвшний авлига, төрийн байгууллагууд дахь авлигын талаарх төсөөлөл болон өрхийн түвшин дэх авлигын тохиолдлыг судалдаг бөгөөд тогтмол хугацаанд давтан явуулах нь олон нийтийн ойлголт, хандлагад гарч буй өөрчлөлтийг тодорхойлох ач холбогдолтой юм. 2012 онд Азийн сан АНУ-ын Олон улсын хөгжлийн агентлагийн дэмжлэгтэйгээр хэрэгжүүлсэн Монгол Улсад засаглал, ил тод байдлыг дэмжих нь төслийн хүрээнд авлигын талаарх бизнес эрхлэгчдийн ойлголт, төсөөллийг тодорхойлох зорилгоор Бизнес эрхлэлтийн орчин дахь авлигын нөхцөл байдал судалгааг эхлүүлсэн. Түүнчлэн эрүүл мэндийн салбарт судалгаа явуулснаас гадна 2015 оны намар үр дүн нь гарах салбарын нарийвчилсан судалгааг уул уурхай, барилга, худалдаа зэрэг салбаруудад явуулжээ. Авлигын эсрэг үйл ажиллагааны талаарх хандлага 2013 оны хоёрдугаар хагасаас эхлэн өөрчлөгджээ. 2013 оны гуравдугаар сард Н.Алтанхуяг Ерөнхий сайдын Засгийн газар өмнөх Засгийн газартай харьцуулахад авлигын асуудлыг хэр шийдэж байна вэ гэсэн асуултад судалгаанд оролцогчдын гуравны нэг буюу 35.1 хувь нь “Авлигын асуудлыг илүү сайн шийдвэрлэж байна” гэжээ. “Таны бодлоор одоогийн Засгийн газар (Ерөнхий сайд Ч.Сайханбилэгийн тэргүүлж буй) өмнөх Засгийн газартай харьцуулахад авлигын асуудлыг хэр шийдэж байна вэ” гэсэн асуултад 7.2 хувь нь “Авлигын асуудлыг илүү сайн шийдвэрлэж байна” гэсэн байна. 2013 оны есдүгээр сард оролцогчдын гуравны нэгээс илүү буюу 41 хувь нь өнгөрсөн гурван жилд авлига нэмэгдсэн гэж үзэж байсан бол 2015 оны дөрөвдүгээр сард талаас илүү буюу 59 хувь нь авлига нэмэгдсэн гэж үзжээ. 2013 оны есдүгээр сард оролцогчдын талаас илүү хувь нь буюу 52.5 хувь нь ирэх гурван жилд авлига буурна гэсэн итгэлтэй байсан бол энэ удаагийн судалгааны үр дүнгээр энэ тоо 27.4 болж буурчээ. Авлигатай тэмцэх газрын үйл ажиллагаанд өгөх үнэлгээ 2013 оны есдүгээр сараас 2014 оны гурван сар хүртэлх хугацаанд 29.4 хувиас 22.6 хувь болж өөрчлөгдсөн бол 2015 оны дөрөвдүгээр сарын байдлаар 16.6 хувь болтлоо буурчээ. Мөн тус байгууллагад үзүүлэх иргэдийн итгэл 2013 онд 46.5 хувиас 2014 онд 45.7 хувь, 2015 онд 39.2 хувь болж буурчээ.

2006 оноос хойш оролцогчдын 80 гаруй хувь нь авлига нийгмийн үзэгдэл болсон гэдэгтэй их бага хэмжээгээр санал нийлдэг байсан бол 2015 оны дөрөвдүгээр сарын дүнгээр энэ тоо 85.3 болж өсчээ. Сонгуулийн сурталчилгааны санхүүжилттэй холбоотой авлигын асуудал гарна гэж оролцогчид хариулсан бөгөөд 53 хувь нь сонгуулийн сурталчилгааны санхүүжилт огтхон ч шударга, ил тод байхгүй гэж үзжээ. Энэ удаагийн судалгааны үр дүнгээр улс төрийн авлигын асуудал хурцаар гарч иржээ. Судалгаанд анх удаагаа авлигад хамгийн ихээр өртсөн газрын жагсаалтын эхний тавд улс төрийн намууд, Засгийн газар, УИХгурав гурвуулаа оржээ. Авлигатай тэмцэхэд саад болж буй хүчин зүйлсийн нэг болох асуудлыг авлигаар шийдэх зуршил үнэлгээний хувьд 2012 оны арваннэгдүгээр сард дундаж нь 3.45-аас 2015 оны дөрөвдүгээр сард 3.12 болж хойшилсон. Харин авлигатай тэмцэх хууль тогтоомж, хүлээлгэх хариуцлагын асуудал боловсронгуй биш гэсэн хариулт эхний байр эзэлсэн. 2012 оноос хойш авлигатай тэмцэх үр дүнтэй арга замаар шийдмэг арга хэмжээ авах, хуулийг хэрэгжүүлэх гэж нэрлэсээр байгаа билээ. Төрийн байгууллагаас авлигыг бууруулах, авлигатай тэмцэхэд технологийн дэвшлийг ашиглахыг үр дүн, ач холбогдлын хувьд хамгийн чухалд тооцжээ. Оролцогчдын бараг гуравны хоёр буюу 71.6 хувь нь үүнийг маш их болон нэлээд чухал, 62.2 хувь нь маш их болон нэлээд үр дүнтэй гэж үзжээ.

Төрийн дээд түвшинд ил тод байдал хангалтгүй байгаа нь 19.5 хувиар, мөн улс төр, бизнесийн ашиг сонирхол хутгалдсан байдал 19.1 хувиар Монгол Улсад их авлига байгаагийн хамгийн гол шалтгаан болж байна. Судалгаанд оролцогчид авлигатай тэмцэх үндсэн байгууллага буюу АТГ-ын үнэлгээн дээр мөн сөрөг хандлага гаргаж иржээ. АТГ-ын үйл ажиллагааны сөрөг үнэлгээ нь 2013 оны есдүгээр сард 32.1 хувиас 2014 оны гуравдугаар сард 37.3 хувь болж мөн 2015 оны дөрөвдүгээр сард 45.5 хувь болж өсчээ. Үүнтэй холбоотойгоор АТГ-т итгэх итгэл 2013 оны есдүгээр сард 46.5 хувиас 2014 оны гуравдугаар сард 45.7 хувь болж мөн 2015 оны дөрөвдүгээр сард 39.2 хувь болж буурсан байна.

2010 оны гуравдугаар сараас 2014 оны гуравдугаар сард АТГ-ыг хараат бус хууль сахиулах байгууллага гэж үзсэн оролцогчдын тоо 2010 оны гуравдугаар сард судалгаанд оролцогчдын тавны нэгээс (21.7 хувь) 2014 оны гуравдугаар сард гуравны нэг (34.7 хувь) болж нэмэгдэж байжээ. 2015 оны дөрөвдүгээр сард нэлээд өөрчлөгдөж олон нийтийн санал бодол 2010 оны гуравдугаар сарын түвшинд эргэн очжээ.

Засгийн газраас хэрэгжүүлсэн “Нүүрс” хөтөлбөрөөс олон тэрбум төгрөгийг хувьдаа завшсан гэх хэрэгт буруутгагдан анхан шатны шүүхээс 4.6 жилийн хорих ял сонссон Л.Гансүхийн биеийн байдал мууджээ. Хорих 461 дүгээр ангид хоригдож буй түүний бөөрний архаг үрэвсэл өвчин сэдэрч бие нь тааруу байгаа гэнэ. Иймд түүний өмгөөлөгч Ц.Цэрэнжээтэй ярилцлаа.

-Л.Гансүхийн биеийн байдал муудсан гэх мэдээлэл байна?

-Өнгөрсөн долоо хоногт очиход түүний бие муу байгаа нь харагдаж байсан. Нүүр нь хавагнасан, бөөр өвдөж байна гэж ярьж байсан. Ар гэрээсээ эм авахуулж байгаа. Өмнө нь хоригдож байхдаа бөөрний дутагдалд орох эрсдэл үүсэж байсан. Хоригдож байгаа хүний эрүүл мэнд, аюулгүй байдлыг шийдвэр гаргасан хүмүүс хариуцах ёстой. Ер нь бол бие нь муу байгаа шүү дээ. Л.Гансүх эрүүл мэндээрээ хохирч байгааг мөрдөн байцаагч, прокурор, шүүгч нар мэдэж, хариуцлага хүлээх ёстой шүү.

-Анхан шатны шүүхийн шийдвэрийг эсэргүүцэн давж заалдах шатны шүүхэд гомдол гаргасан байсан. Гомдол гаргах үндэслэл нь юу вэ?

-Бусдыг нууцаар чагнах, дагаж мөрдөх, нотлох баримтын эх сурвалжаа тогтоох л ажиллагаа. Энэ нь гүйцэтгэх ажлын тухай хуульд заасан журмын дагуу прокурорын зөвшөөрлөөр, хяналтан дор маш ёс зүйтэй, хуулийн дагуу явагддаг ажил. Гэтэл ийм далд байдаг ажлыг далимдуулаад зүгээр л гүйцэтгэх ажлын нотлох баримтаар нотлогдож байна гээд шүүх хурал дээр яригдаагүй. Хавтаст хэрэгт ч авагдаагүй зүйлээр хүнийг яллаж байгаа нь хүнийг төрийн

байдлаас харсан биз. Засгийн газрыг огцруулахын өмнөх орой прокурорын байгууллага нь мөрдөн байцаагчтайгаа цуг Л.Гансүхийг улсад 13 тэрбум төгрөгийн хохирол учруулсан гээд хэвлэлийн бага хурал хийгээд сууж байв. Үүнээс эхлээд хэргийн процесс хэрхэн өрнөж байгаа нь харагдсан.

-Та ярилцлага өгөхдөө шүүхийг шүүмжилсэн байсан?

-Шүүхийн шинэчлэлийн хүрээнд шинэчлэл хийгдсэн үү гэдгийгн нэг шалгуур нь шүүх хурал олон нийтэд нээлттэй болсон явдал. Эрүүгийн байцаан шийтгэх тухай хуулийн 284.2-т шүүх хуралдаанд тал бүрээс нь бодитойгоор шинэчлэн судлагдсан нотлох баримтыг үндэслэж шүүх шийдвэрлэнэ гэж заасан байдаг. Гэтэл анхан шатны шүүх хурал дээр яригдаагүй, хавтаст хэрэгт байхгүй, шинжлэн судлагдаагүй бичгэн нотлох баримт, гүйцэтгэх ажлын баримт сэлтийг үндэслэж байна гээд тогтоолоо уншсан. Шүүн таслах ажилд ийм практик тогтвол маш аюултай, хууль, хүний эрх үнэгүйдэж, улс төрийн хэлмэгдэл газар авна. Нэг хүний дарангуйлал тогтоно. Монголчуудад 1937 оны хэлмэгдүүлэлт давтагдана. Энэ асуудалд бид назгай, санаа амирлангуй хандаж болохгүй, маргааш хэн ч энэ хүчирхийллийн золиос болж болзошгүй тул нэн даруй таслан зогсоох ёстой. Мөн шүүх гэж ерөнхий ярих биш хэн гэдэг шүүгч хууль зөрчсөн, хариуцлагагүй үйлдэл хийж, хүнийг хэлмэгдүүлэн хохироосон, бусад шүүгч нарынхаа ажил, нэр хүндийг үнэгүйдүүлэн, харлуулсан шүүгч хэн бэ гэдгийг судлан, дахин гаргуулахгүй байх арга хэмжээ авах шаардлага гарч байна. Хуулийг илэрхий зөрчиж, шүүх хурлыг үгүйсгэсэн нэр бүхий шүүгч нарын үйлдлийг хаацайлах,

-Баримттайгаар тодорхой яривал?

-Л.Гансүхийн хэргийг харахад АТГ-ын Нарантуяа гэдэг хүний бичсэн дүгнэлт Үндэсний Аудитын газрын аудитор Ичинхорлоо гэдэг хүний гараар дамжаад, шинжээч нар гарын үсэг зураад, шинжээчийн дүгнэлт болоод гараад ирсэн нь анхан шатны шүүх хурал дээр тогтоогдсон. Тэгэхээр АТГ яагаад тэрхүү дүгнэлтийг бичээд гаргаад ирэв гэдэг нь өөрөө асуудал дагуулж байна. Тэр дүгнэлтэд зөвхөн шинжээч томилох тогтоол л гарах учиртай.

-Шинжээч томилох хүсэлт дахин гаргасан уу?

-Шинжээч нартай холбоотой асуудлыг бид мөрдөн байцаалтын явцад тавьж байсан. Гэтэл бидний хүсэлтийг мөдөн байцаагч, прокурор хүлээж аваагүй. Харин хэрэг шийдэгдсэний дараа Нийслэлийн прокурорын

эмзэглэсэн, шүүх хурал дууссаны дараа шүүх хуралд нөлөөлөх гэсэн оролдлого гэсэн гомдлыг Шүүхийн ерөнхий зөвлөл, цагдаагийн байгууллагад эрүүгийн хэрэг үүсгүүлэх гээд өгсөн. Ийм л процесс болсон. Ер нь шүүх хурлын процесс өөрөө өмгөөлөгчийг хүсэлтээ бичээд өгье гээд зөвшөөрөл аваад гарахаар прокурор нь хүсэлт гаргаад шүүгч нь дөрвөн сая гаруй төгрөгөөр торгосон.

-Л.Гансүх “Нүүрс” хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхэд үнийн зөрүү гэж гарсан байдаг?

-Энэ хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхэд үнийн зөрүү гарсан гээд байгаа. 2013 оны наймдугаар сарын 8-ны өдрийн Багануурын ТУЗ-ийн тогтоолоор 39 мянга, 2013 оны арваннэгдүгээр сарын нэгний өдрийн 27500 төгрөг гэж баталсан тогтоолын зөрүүгээр Л.Гансүх нарыг улсад хохирол учрууллаа гээд байгаа юм. Шүүх хурал дээр хоёр тогтоолын үнийн зөрүүгээр Багануур ХК-ийг хохироолоо гээд байгаа юм уу гэхээр хохирогч Очирлхам гэдэг эмэгтэй “Үгүй ээ, бид дарамтад ороод л ингэж хэлсэн” гэж мэдэгдсэн. Ингээд үзэхээр энэ хэрэг зохиомол болох нь харагдаж байгаа. “Нүүрс” хөтөлбөр хэрэгжихээс өмнө Багануур ХК-ийн ТУЗ-ийн тогтоосон үнэ нь 27 500 төгрөг. Мөн Эрчим хүчний сайдаас томилогдсон ажлын хэсэг 27500 төгрөгөөр иргэдэд нүүрс худалдаалахад компанид алдагдалгүй гэсэн дүгнэлт гаргасан. Ер нь Л.Гансүх гэдэг хүн “Нүүрс” хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх байгууллагуудын үйл ажиллагааг холбосноос нүүрсний үнийг хэд болго, эд болго гэдгийг хэлэх эрх бүхий хүн биш. Тиймээс ч ажлын хэсгийн баталсан дүгнэлтийг л хэрэгжүүлэхийн тулд ажилласан. Одоо Шарын гол дээр энэ ажлыг хувийн компаниуд хэрэгжүүлэх гээд явж байгаа гэх мэдээллийг ч би сонссон.

Л.Гансүх нарыг яллахын тулд жингийн зөрүү гэдэг үндэслэлийг прокурор гаргасан. Уурхайгаас ачигдсан нүүрс, иргэдийн гэрийн гадаа очихдоо гардаг хорогдлыг Л.Гансүх нарыг санаатай гаргасан гэсэн. “Багануур”, “Багануур илч” компанийн удирдлага хэрэг үүсгэхээс өмнө жингийн зөрүү юунаас болж гарч байгаад судалгаа хийсэн байдаг. Багануур ХК-иас ачигдсан таван вагон нүүрснээс Толгойт, Амгалан өртөөн дээр ирэхэд 14 тоннын зөрүү гарсан. Ийм хэмжээний нүүрс дутсан. Вагоны хананы мөстөлт, ууршилт, зам зуурын хулгай гээд янз бүрийн хүчин зүйл нөлөөлдөг тухай асуудлын бодит байдлыг мэддэг хүмүүс хурал дээр хангалттай ярьсан.

Мөн шигшилтээс үлдсэн нунтаг нүүрсийг авч, станцуудад өгөх үүргээ “Багануур илч” компани хангалтгүй биелүүлсэн. Тэд тэрхүү нүүрсийг бүрэн авалгүй овоолго үүсгэсэн, шатсан, газарт ул болсон гээд олон шалтгааны тухай хурал дээр яригдсан. Шүүх, прокурор бодит байдалд дүгнэлт хийхээс зайлсхийсэн. Тэд зөвхөн Л.Гансүхийг яллах зорилгод хөтлөгдөн ажилласан. Эрүүл ухаанаар бодсон ч Л.Гансүх, Даваахүү, Мөнгөнтуяа нар яаж ч хуйвалдсан жингийн зөрүү гаргах бодит боломж байхгүй гэдгийг хэн ч ойлгоно.

-Хамгийн гол нь Л.Гансүхийг энэ хэрэгт буруутай гэж үзэх юм бол ямар нэгэн хохирсон байгууллага гарна. Гэтэл бүгд л хохиролгүй гээд байдаг гэсэн?

-Багануур нь хохирсон байх ямар ч үндэслэлгүй. Нэгдүгээрт, Засгийн газар Сангийн яамнаас баталгаа гаргаж, 18 тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оруулалт хийгдсэн. Мөн дээр нь нүүрсийг гурав ангилж, 22 мянган төгрөгөөр станц руу, 27500 төгрөгөөр иргэд рүү, 39 мянган төгрөгөөр портертой, өөрсдөө очиж авдаг хүмүүст худалдаалдаг байсан. Гэтэл прокурорууд 39 мянган төгрөгөөр зарах ёстой гээд зүтгээд байгаа юм. Шийдвэр гаргасан нүүрсээ зарж байгаа компани, иргэдэд хямд чанартай нүүрс хүргэх ажлыг зохион байгуулж байгаа хүмүүс 27500 төгрөг гэдгийг хэлсээр байхад зохиомлоор 39 мянгаар худалдах ёстой гэж зүтгэн Л.Гансүх нарыг яллаж байгаа юм. Прокурорт нүүрсний үнэ тогтоох эрх байхгүй.

Бага нуур ХК-ийн нүүрсний үнийн зөрүү, жингийн зөрүү нь Л.Гансүх нартай холбоогүй гэдгийг таван өдрийн шүүх хурал хангалттай нотолсон.