Author: Г. Дэлгэрцэцэг

Categories
мэдээ цаг-үе

Ч.Гүнждагва: Арбитрын шүүхэд давж заалдах гомдол гаргаж болдог таван тохиолдол бий

-ТОГТООЛ НЬ ГАРААГҮЙ БОЛОХООР ХҮЧИН ТӨГӨЛДӨР ШИЙДВЭР ГЭЖ ОДООХОНДОО ҮЗЭХ БОЛОМЖГҮЙ –

МҮХАҮТ-ын дэргэдэх Монголын олон улсынба үн­дэсний Арбитрыншүүхийн ерөнхий на­рийн бичгийн дарга, хуульч Ч.Гүнждагватай ярилцлаа.

–Монгол Улсын Засгийн газар 100 сая ам.долларын төлбөрт уналаа гэх мэтээр “Хан ресурс” компанитай холбоотой дуулиан дэгдлээ. Энэүйл явдлын эргэн тойронд бодитой эсэх нь мэдэгдэхгүй мэдээлэл явж байна. Иймд албаны хүний байр суурийг сонирхох гэсэн юм?

-“Хан ресурс” компанитай холбоотой энэ хэрэгт хөндлөнгийн байр сууринаас ийм, тийм гэх мэтээр дүгнэж хэлэх боломжгүй. Яагаад вэ гэхээр Арбитрын шүүхийн шийдвэр нь хараат бус учир хэн нэгэн хөндлөнгөөс дүгнэлт хийх ёсгүй байдаг. Арбитрын хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаа нь өөрөө хаалттай нууц явагддаг. Хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаа ямар зарчмаар явагдсан. Талууд ямар байр суурьтай оролцож, ямар баримт гаргаж өгөв. Түүнийг нь хэрхэн үнэлэв гэдгийг тухайн хэрэгт оролцоогүй хүмүүс мэдэх боломжгүй. Арбитрын хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаа нь өөрийн гэсэн онцлогтой. Талуудын бизнесийн нэр хүндийг хамгаалах үүднээс бүх зүйл нь хаалттай явагддаг. Үүнд “Монголын тал ялагдлаа. Өөрсдийгөө хамгаалж чадсангүй” гэж ярих нь илүүц. Үүнийг хэн ч ярих шаардлагагүй. Ач холбогдолтой зүйл биш.

–Яагаад, “Хан ресурс” компанийн гүйцэтгэх захирал Грант Эди гэх хүн Арбитрын шүүх манай талд шийдвэрлэлээ гээданх гадаадын хэвлэлүүдээр ярьсан байна?

-Арбитрын шүүхийн шийдвэрийг хэвлэлээр цацах эсэхээ талууд хоорондоо тохирсон байдаг. Энэ асуудал дээр чухам яасан юм бол гэж бодож байлаа. “Хан ресурс” компанийн захирал нь “Манай талд шийдвэрлэлээ” гэж хэлснийг нь олон улсын зарим хэвлэл мэдээлсэн байна лээ. Түүнийг нь манай хэвлэлүүд орчуулж тавиад дагаж шуураад байна. Зарим нэг хүнэнэ тухай санаа оноогоо хэлсэн бололтой харагдсан. Шүүхийн шийдвэр дөнгөж гарлаа. Тэр шийдвэрийн тогтоол нь гараагүй болохоор хүчин төгөлдөр шийдвэр гэж үзэх боломжгүй. Ийм байтал яагаад хэвлэлээр шийдвэрийн талаартус компанийнхан яриад байна гэдэг цаанаа өөр санаа агуулж байхыг ч үгүйсгэхгүй. Манай талаас гомдол гаргах эрх нь нээлттэй байгаа. Давж заалдах шатны шүүх нь тэр гомдлыг хэрэгсэхгүй болгох эсвэл хүчингүй болох уу гэдгийг мэдэх аргагүй шүү дээ. Үүний дараа л мөнгө өгөх авалцах тухай ярина. Арбитрын шүүх бүрэн гараагүй байхад ийм зүйл ярих нь илүүц.

–Арбитрын шүүхийн шийдвэрийг эсэргүүцэн давж заалдана. Арбитрын шүүхийн шийдвэр эцсийнх, давж заалдах боломжгүй гэх мэтээр маргаан өрнөх янзтай?

-Арбитрын шүүхийн шийдвэр эцсийн бөгөөд заавал биелүүлэх хүчинтэй. Энэ бол үндсэн зарчим нь. Гэхдээ процессын шинжтэй юм уу эсвэл хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны журам зөрчсөн асуудлуудад давж заалдаххэд хэдэн тохиолдол бий.

–Ямар тохиолдолд давж заалдах боломжтой байдаг вэ?

-Давж заалдах боломжтой таван тохиолдол бий. Тухайлбал Арбитрын хэлэлцээргүй маргааныг Арбитрын бүрэлдэхүүн аваад шийдэж болно. Талууд анх гэрээ байгуулахдаа “Энэхүү гэрээнээс маргаан үүсэх юм бол Арбитрын шүүхээр шийдвэрлүүлнэ” гэж тусгасан эсэх нь хамгийн чухал. Тийм хэлэлцээр хийсэн тохиолдолд Арбитраар шийдвэрлэнэ. Ийм хэлэлцээргүй байх юм бол нөгөө тал нь гомдол гаргаж шийдвэрийг нь хүчингүй болгох боломжтой. Мөн Арбитрын харьяалал их чухал. Хэлэлцээрт маргаан гарвал Монголын Арбитраар уу, Парис төвтэй олон улсын худалдааны Арбитраар уу, Сингапурынхаар уу эсвэл бусад орных уу гэдгээ тодорхой зааж өгсөн болзөвхөн гэрээнд заасан улсын Арбитраар шийдэх ёстой.

–Тэгэхээр Монголын Арбитрын шүүхээр гэчихээд Парис дахь Арбитрын шүүхээр шийдчихвэлтэр шийдвэрийг нь хүчингүй болгож болно гэсэн үг үү?

-Гэрээнд тусгаагүй улсын Арбитраар шийдвэрлүүлсэн бол харьяалал зөрчсөн учраас гомдол гаргаж хүчингүйд тооцож болно. Дараагийн асуудал нь талууд өөрсдийнхөө хэрэг маргааныг хянан шийдвэрлэх Арбитрын шүүхээ өөрсдөө сонгодог. Мэргэшсэн ямар хүнээр маргаанаа шийдвэрлүүлэх вэ гээдхоёр тал нэг нэг арбитрч сонгоод даргалагч гээд гурван хүний бүрэлдэхүүнтэй шийдвэрлэж болдог. Энэ тохиолдолд нэг тал нь өөрийнхөө арбитарчийг сонгоогүй байхад нөгөө тал нь орных нь хүнийг сонгоод шийдвэрлэчихсэн тохиолдолд арбитарчийг сонгох томилох, татгалзах тухай гомдол гаргаж, хүчингүй болгох боломж бий. Хамгийн гол асуудал нь талуудыг тайлбар гаргах боломж, хуралдаанд оролцох мэтгэлцээнд оролцох боломжоор хангаагүй болбас Арбитрын шийдвэрийг хүчингүй болгуулахаар гомдол гаргаж болно. Мөн тухайн Арбитрын бүрэлдэхүүний гаргасан шийдвэрт нэг талын гаргасан нэхэмжлэл болон нэхэмжлэлийн шаардлага болон Арбитрын хэлэлцээрт тусгагдаагүй асуудлаар бүрэлдэхүүн шийдвэр гаргасан бол тэрийг хүчингүй болгох асуудлаар шүүхэд хандах боломжтой. Түүнчлэн загвар хуулин дээр нийтийн дэг журмыг зөрчсөн бол гэж заасан байгаа. Энэ нь олон хүний эрх ашгийг зөрчсөн бол гэсэн утгыг зааж буй юм. Манай Монгол Улсын Арбитрын тухай хуульд болохоор Үндэсний аюулгүй байдалд харшлахуйц хохирол учруулахуйц байдал гаргасан бол гэж үүнийг оруулж зааж өгсөн байгаа. Энэ мэтээр давж заалдаж болох үндэслэлүүдийг гаргаж болно гэсэн үг.

–Үүнийгээ л давах гээд байгаа юм уу?

-Дээрх үндэслэлүүдийн дагуу Арбитрын шүүхэд давж гомдол гаргаж болно. Энэ бол нийтлэг байдлаар нь хэлж байгаа юм. Вьетнам зэрэг орнуудад бол арай өөр байдаг юм билээ.

–Ер нь манай Арбитрын шүүхийн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны дэс дараалал, зарчим бусад улс орноос ямар ялгаатай байдаг вэ?

-Бүгд ижилхэн нэг л зарчимтай. НҮБ-ын Олон улсын харилцааны эрх зүйн комиссоос Арбитрын загвар хууль гэж гаргасан байдаг. Мөн Арбитрын хэргийг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны загвар, дүрмийг гаргасан. Тэгэхээр дэлхийн 100 гаруй улс орон энэхүү загвар хуулийг өөрийнхөө үндэсний Арбитрын хууль тогтоомжид зөвлөмж байдлаар ашиглаж үндсэн удирдлагаа болгож баталсан байдаг. Аль ч улс орны Арбитрын хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны ерөнхий зарчим ижилхэн. Талуудын гаргаж өгсөн нотлох баримтыг хэрхэн яаж шийдвэрлэх вэ гэдэг нь Арбитрын шүүхийн бүрэлдэхүүний өөрийнх нь асуудал байдаг. Шүүхийн процесс нь дэлхийн улс орнуудад яг нэг зарчмаар явагддаг.

–Тэгвэл “Хан ресурс”-тай холбоотой шүүх хурал ямар зарчмаар явсныг та хараад хэлж чадах уу?

-“Хан ресурс”-тай холбоотой хэрэг маргааныг Арбитрын маргаан шийдвэрлэх дүрмийг баримталсан байна лээ.

-“Хан ресурс”-тай холбоотой асуудлаар ямархуу мэдээлэлтэй байна. Энэ хэрэг дээр давж заалдах боломж бий юу?

-Арбитрын шийдвэрийн тогтоолыг аваагүй,тэр хэргийг хянан шийдвэрлэх маргаанд оролцоогүй болохоор тийм ийм гэж хэн ч хэлэх боломжгүй гэдгийг хэлсэн. Шүүхийн ажиллагаанд оролцсон хүмүүс л мэдэж байгаа байх. Зарим хуульчид манайд давж заалдах боломж бийгэж байсан. Тийм боломж байхыг үгүйсгэхгүй. Арбитрын шүүхийн шийдвэрийг гардаж авснаас хойш 90 хоногийн хугацаанд дээрх үндэслэлүүдийг харж байгаад давж заалдах гомдол гаргаж болно. Энэ нээлттэй.

–Тэгэхээр шүүхийн тогтоолыг авч байж дараагийн алхмуудыг манай тал хийнэ гэсэн үг үү. Тогтоол нь шийдвэр гарснаас хэд хоногийн хугацаанд гардаг юм бэ?

-Арбитрын хуралдаан дээр хэргийг шийдчихээд эхлээд товч байдлаар танилцуулдаг. Ер нь бол ингэж шийдлээ. Ийм ийм хуулийг зөрчсөн байна гэдэг. Дараа нь Арбитрын бүрэлдэхүүн үндэслэл, тогтоол, шийдвэрээ тайлбарлаж маш их удаан сууж ажилладаг. Түүн дээр нь жишээлбэл, таны хэлсэн үгийг чинь ингэж үзэж дүгнэлээ. Нотлох баримтыг ийм зүйлээр няцааж байна гээд бүр ном шиг хэмжээний товхимол гэхээр зүйлийг бэлдэж гаргаж өгөх байх. Олон улсын томоохон Арбитрын шийдвэрийн тогтоол таван сар, жилийн дараа ч гарах тохиолдол бий.

-“Хан ресурс” компанийн асуудал нь манай Засгийн газрыг Арбитрын хариуцагчаар тогтоогдсон тав дахь тохиолдол гэж сонссон юм байна?

-Энэ талаар тодорхой мэдэхгүй байна. Аль улсын Арбитрын шүүхээр манай улстай холбоотой ямар ямар маргаан явж буйг бид мэдэх аргагүй. Сенсаацтай л асуудлууд нь мэдэгдэж байгаа байх.

– Улс орнуудын Арбитрын шүүхүүд хоорондоо уялдаа холбоотой ажилладаг уу?

-Ер нь Арбитрын шүүхүүд нэгнийхээ шийдвэрлэсэн хэргийн талаар дүгнэлт гаргах, нэг нэгэндээ тусламж дэмжлэг үзүүлнэ гэсэн ойлголт хаана ч байхгүй. Зөвхөн Арбитрын хэрэг хянан шийдвэрлэх үйл ажиллагааг дэлхий нийтэд сурталчлах хөгжүүлэх төсөл хөтөлбөр хэрэгжүүлэх чиглэлээр хамтарч ажилладаг. Манайх дэлхийн 21 Арбитрын байгууллагатай хамтран ажилладаг. Ази Номхон далайн орны Арбитрын холбооны гишүүн. МҮХАҮТ-ын дэргэдэх Монголын олон улсынба үндэсний Арбитрын шүүхийн гаргасан шийдвэр олон улсын 180 гаруй оронд хүлээн зөвшөөрөгдөж, биелэгддэг, нэр хүндтэй байгууллага.

Г.ДЭЛГЭРЦЭЦЭГ

Categories
редакцийн-нийтлэл

Хууль зүйн сайд асан Ц.Мөнх-Оргил: Хувь хүний эрхэнд шууд халддаг ийм байдал газар авсаар байвал утгагүй

-ШҮҮХ ШИЙДВЭРЭЭ ГАРГАЧИХААДБАЙХАД ШИЙДВЭР ГҮЙЦЭТГЭГЧ НАР НАДААС МӨНГӨ АВНА ГЭЭД БАЙГААГ ОЙЛГОХГҮЙ БАЙНА-

УИХ-ын гишүүн, Хууль зүйн сайд асанЦ.Мөнх-Оргилыг хилээр гарахыг хориглосон гэх мэдээлэлөчигдөр өдөр тутмын заримцахим хэвлэлээр түгсэн юм. Уг мэдээлэлд түүнийг авлига, уул уурхайн асуудлаар шалгагдаж байгаа бөгөөд энэ хэрэгтэй ньхолбогдуулан хилээр гарахыг нь хориглосон тухай өгүүлсэн байв. Өмнө нь Ц.Мөнх-Оргилыг Сүхбаатар дүүргийн шүүхэд дуудсан талаар хэвлэл мэдээллээр цацагдаж байв. Тэрбээр Улаанбаатар хотод байхгүй байгаа аж. Түүнтэй утсаар холбогдож заримасуултад хариу авлаа.

-Таныг авлига, уул уурхайн асуудлаар шалгаж байгаа тул хилээр гарахыг хориглосон гэх мэдээлэл байна. Ямар хэрэгт таныгбуруутган шалгаж байгаа юм бэ?

-Нэгдүгээрт, намайг ямар нэгэн хэрэгт холбогдуулан хуулийн байгууллага шалгаа­гүй гэдгийг хариуцлагатайгаар мэдэгдье. Энэ бол худлаа мэдээлэл. Юуных нь авлига, уул уурхайн асуудлаар шалгах вэ дээ. Гүжирдлэгийн чанартай юм байна.

-Авлигын хэрэгт холбогд­сон гэхээр нь Авлигатай тэмцэх газраас тодрууллаа. Миний олж мэдсэнээр тус газраас таныг шалгаагүй гэсэн хариу өгсөн. Тэгэхээр гүжирдлэгийн чанартай мэдээллийг хаа нэгтээгээс тараагаад байгаа болюуны учраас болохыг нь та мэдэж байна уу?

-“Монголын сагсан бөмбөгийн холбоо” Баянгол зочид буудалд өртэй юм байна лээ. Тэр асуудлаар байх.

-Таныг тус холбооныерөнхийлөгчөөр ажиллах хугацаандаа ихээхэн хэмжээний мөнгөний асуудалд орсон гэлцдэг. Шүүхээс тайлбар мэдүүлэг авахаар хэд, хэдэн удаа дуудсан ч цааргалаад очоо­гүй гэсэн. Тэр мэдээллээс болсон хэрэг үү?

-Наад мэдээлэл чинь бас дэгсдүүлсэнюм байна. Монголын сагсан бөмбөгийн холбоо Баянгол зочид буудалд өглөгтэй гэж түрүүн хэлсэн.

Энэ нь шүүхээр шийдэгдээд Сагсан бөмбөгийн холбоо тус зочид буудалд мөнгө төлөхшийдвэр гарсан юм билээ. Гэтэл Нийслэлийн шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх албаныхан надаас тэр мөнгийг гаргуулах гээд байгаа бололтой. Шийдвэр гүйцэтгэлийн хуудсандчухам юу гэж бичсэнийгби одоохондоо мэдэхгүй байна. Уг нь холбоо, аж ахуйн нэгж байгууллагын өр, авлага, өглөгийг тухайн үед удирдаж байсан хүнээс нь гаргуулах гээд буй нь сонин байна. Хууль дүрмээрээ бол тухайн аж ахуйн нэгж байгууллага хэнд өртэй, тэр өрийгямар байгууллага төлөх нь тодорхой байдаг. Гэтэл тухайн үед удирдаж байсан гээд Ц.Мөнх-Оргил гэдэг хүнээс нэхээд байх юм. Би үүнийг ойлгохгүй байгаа. Шүүхийн шийдвэр гарсан бол тэр холбооны данснаас тэр мөнгийг гаргуулах хэрэгтэй шүү дээ. Энэ бол хэнд ч ойлгомжтой асуудал.

-Тэгвэл энэ таныг Сагсан бөмбөгийн холбооны ерөнхийлөгч байх үед үүссэн асуудал юм уу?

-Тэр үеийн асуудал. Гэтэл холбоог толгойлж байсан хүн буруутай мэтээр олон нийтэд ойлгуулаадбайна. Үүнийг би Нийслэлийншүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх газраас гарсан байх гэж таамаглаж байгаа. Хэрэваж ахуй нэгж төрийн бус байгууллагаас болон холбооноос авлагатай бол данснаас нь авчихдаг, эсвэл тус холбооноос гаргуулдаг. Хувь хүнтэй холбоод байх шаардлагагүй. 2013 оноос хойш битус холбооны ерөнхийлөгчөөр ажиллахаа больсон шүү дээ.

-Тухайн үед Баянгол зочид буудал болон Сагсан бөмбөгийн холбоо хоёрын дунд ямар маргаан үүссэн юм бэ. Та дэлгэрэнгүй мэдээлэл өгөөч?

-Монголынсагсан бөмбөгийн холбоозочид буудалтай 2012 оны зургадугаар сарын 19-ний өдөр хамтын ажиллагааны гэрээ байгуулсан. Гэрээний дагуу Азийн залуучуудын сагсан бөмбөгийн аваргашалгаруулах тэмцээнд оролцсон 100 тамирчинг буудалдаа байрлуулах, буудлын нийт үнээс 10 хувь хөнгөлөх үүрэгтэй байсан хэмээн Баянгол зочид буудлын зүгээс шүүхэд нэхэмжлэх гаргасан байдаг. Тус буудлынхан энэ үүргээ бүрэн биелүүлсэн. Харин тус холбоо зардлыг гурав хоногийн дотор төлж барагдуулах үүргээ бүрэн биелүүлээгүй гэж хандсан юм билээ. Иймд тэд холбооноос 66 гаруй сая төгрөг, надаас 11 сая гаруй төгрөг нэхэмжилсэн.

-Шүүх хэргийгхэрхэн шийдвэрлэсэн юм бэ?

-Иргэний хэргийн шүүх “Ц.Мөнх-Оргилболон зочид буудлынхооронд харилцанэрх үүрэг үүсгээгүй, төлбөр өнөөдрийг хүртэл төлөгдөөгүй байдалд тус холбооны ерөнхийлөгчөөр ажиллаж байсан Ц.Мөнх-Оргилын буруутай үйлдэл нөлөөлсөн гэх нэхэмжлэл үндсэн баримтаар нотлогдоогүй” хэмээнБаянголзочид буудлын шаардлагыгхангах үндэслэлгүй хэмээн хэрэгсэхгүй болгосон.

-ШүүхЦ.Мөнх-Оргил гэдэг хүндхамаагүй гээд байхад яагаад Нийслэлийн шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэгчтанаас мөнгө нэхээд байдаг юм бэ. Хуулийн байгууллагынхан уялдаа холбоогүй эсвэл шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэгчид буруу ойлгов уу?

-Үүнийг би ч ойлгохгүй байна. Төрийн бус байгуул­лагын тухай хуулийн 12.2-т ТББ-ын гүйцэтгэх удирдлагын бүрэн эрхийг заасан байдаг. Үүгээр гүйцэтгэх захирал дор Удирдах зөвлөлөөс олгосон эрх хэмжээний хүрээнд төрийн бус байгууллагыг төлөөлөх, өмч хөрөнгийг захиран зарцуулах мөн хууль, гэрээнд заасан бусад бүрэн эрхийг эдлэх тухай бий. Миний хувьд 2013 онд Монголын Сагсан бөмбөгийн холбооны Ерөнхийлөгчийн үүрэгт ажлаас чөлөөлөгдөж Удирдах зөвлөлийн шийдвэрээр Ч.Ганхуяг томилогдсон байдаг тул түүнээс хойш холбооны үйл ажиллагаанд оролцох эрх зүйн үндэслэл байхгүй болсон гэсэн үг. Гэтэл энэ холбоо хоёр хуваагдчихсан байгааг хэн хүнгүй л мэдэж байгаа шүү дээ.

-Холбооны хоёр хуваагдсан байдал таны энэ асуудалд ямар холбоотой гэж?

-Улсын бүртгэлийн газар ерөнхийлөгч нь солигдвол Удирдах зөвлөлөөс гаргасан шийдвэр протоколыгаваачиж өгөөд дараагийнерөнхийлөгчийнхөө нэрийг өөрчлүүлдэг. Тэгж байж баримт бичиг, тамга тэмдэг ньдараагийн ерөнхийлөгчийн мэдэлд ордог. Гэтэл Улсын бүртгэлийн газраас лавлагаа автал Ц.Мөнх-Оргил гэдэг хүний нэрийг өөрчлөөгүй байсан байгаа юм.Одоо Тамир гэдэг залуу бий. Энэ бол шуудтус холбооны удирдах зөвлөл дараа дараагийн ерөнхийлөгчийнхөө нэрийгөөрчилж, солиулаагүй байдлаас үүссэн. Холбооны удирдах зөвлөлийн хариуцлагагүй байдал гэж хэлж болно.

-Таныг хилээр гарахыгбитүүний өдөр хоргилосон гэдэг мэдээллийг авлаа?

-Үүнээс улбаалаадшүү­хийн шийдвэр барагдуулахгүй байгаатайчинь холбоотой хилээр гарах эрхийг чинь хориглоно гэсэн утгатаймэдэгдэх хуудас ирсэн гэсэн. Сар шинийн өмнөхөншинжилгээ хийлгэхээрявсан. Улаанбаатарт очихоороо энэ талаар дэлгэрэнгүй мэдээлэл өгье гэж бодож байгаа.

-Бид мэдээллийг тэнцвэртэйхүргэх үүднээс болсон явдлыг танаас асууж байгаа юм. Та одоо хаана байгаа вэ. Таны ярианаас үзвэлшинжилгээ өгнө гэхээр гадаадад байгаа юм уу?

-Хотод энэ долоо хоногтоо багтаад оччих байх. Бодвол хилээр гарахыг хориглосонюм байлгүй. Болсон зүйл бол ердөө энэ. Түүнээс авлига, уул уурхайн асуудал үүнд ямар ч хамаа байхгүй.Хаанаас Баянгол зочид буудал мөнгө авах нь тодорхой байхад хилээр гарах хориг тавина гэдэг арай дэндэж буй асуудал. Хувь хүний эрхэнд шууд халддаг ийм байдал газар авсаарбайвалутгагүй л юм байна гэв.

Энэ асуудлыг Нийслэ­лийн шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх газрын шийдвэр гүйцэтгэгч Н.Цэрэнсодном хариуцан ажиллаж байгаа юм байна. Түүнээс ямар учраас хилийн хориг тавьсан,энэ нь хуульд нийцсэн асуудал уу, шүүх Сагсан бөмбөгийн холбоо гаргана гээд байхад яагаад тэр мөнгийг хувь хүнээс гаргуулах гээд буй зэргийг хууль зүйн үүднээс тайлбарлаж өгөхийг хүсэ­хэд манайд албан бичгээр хүсэлтээ тавь гэсэн хариу өгсөн юм.

Г.ДЭЛГЭРЦЭЦЭГ

Categories
арын-нүүр булангууд мэдээ нийгэм

“400 мянган төгрөгийн үнэтэй бухимдал”

Орцныхоо үүдээр орж явтал ард тар няр хийгээд явчихав. Эргээд хартал нэг хүүхэн жижгэвтэр суудлын машины цонхыг чулуугаар хайр найргүй балбаж харагдлаа. Хавь ойрд нь явж байгаа хүмүүс бүсгүй рүү харах хэдий ч хажуугаар нь юу ч болоогүй мэт зөрөөд өнгөрөх аж. Нөгөө хүүхэн “Чи ингээд уур хүргээд бай” хэмээн хашгичиж машины цонхыг хагалчихаад яваад өгөв. Намайг гэртээ ортол машины эзэн гарч ирээгүй юм. Магадгүй тэр цонхоороо энэ бүхнийг хараад зогсож байсан ч байж болох. Энэ явдлаас гурав хоногийн дараа тэр өдөр чухам юу болсныг олж мэдсэн. Нөхөр нь гэртээ хоноогүй аж. Гэтэл ажил дээр нь эхнэр нь ирээд зогсоолд байсан машиных нь шилийг хагалаад явсан нь тэр аж. Машины эзэн энэ явдалд огт бухимдаагүй гэсэн.Тэр машинаа нэг тойруулж харснаа “Манай эхнэр 400 мянган төгрөгөөр энэ удаа бухимдлаа тайлчихлаа. За яах вэ, 600 мянган төгрөгөөр уурлачихаагүй нь яамай” гэж хэлснийг дэргэд нь байсан хүн надад дамжуулсан юм. Эхлээд ухаан муутай хүүхэн мэт бодогдож байсан ч тэр бүсгүйн зоримог араншинг бахархмаар санагдсан. Нөхөр нь чухам яасан болоод тэр хүүхэн ийм алхам хийснийг мэдэхгүй шүү дээ.

Хайр, задгай мөнгө хээнцэрлэл, чимэг зүүлт биш. Магадгүй энэ тухай нөхөртөө сануулах гэсэн байх тэр бүсгүй. Хэн нэгнийг хайрласан бол эргүүлээд авч болдоггүй зүйл. Чи хүссэн бол тэр хайр ирж л таараа. Харин хариу нь муу сайн ямар үр дагавартай байх нь хамаагүй. Бас дэнгийн эрвээхэй шиг түүндээ оосорлуулаад чирэгдэж болно. Эсвэл хатан хаан шиг амьдарч болно. Энэ бол сугалаатай адил зүйл. Хайрлалцахадхэн нэг нь хариу нэхдэггүй гэдгийн үлгэр магадгүй дээрх хоёрын жишээ байж болох юм. Эд хөрөнгө бол олдоно. Харин тэр бүсгүйн “400 мянган төгрөгийн үнэтэй бухимдал” залууд түүнээс том ухаарлыг өгсөн байж болно. Хайраас хайр төрж тэр бүхэн бидний амь болон дэлбээлдэг утга ч энэ байж болох.

Г.ДЭЛГЭРЦЭЦЭГ

Categories
арын-нүүр булангууд мэдээ нийгэм

Үнэн гэдэг чамд таалагдсан худал зүйл

“Үнэн гэдэг чамд таалагдсан худал зүйл” гэж Ф.Гельдерлин хэмээх ухаантан хэлсэн байдаг. Гэвч хүн төрөлхтөн үнэний тухай ярьсаар ирсэн. Үнэнийг олохын тулд заримдаашударга үгийг ч иш татдаг. Гэвч үнэн, шударга үг нь ч харьцангуй. Яг л бурхан байгаа, байхгүй гэдэгтэй агаар нэг. Худал үгийг мянга давтвалүнэн болдог гэдэг. Гэхдээ үнэний тухай мэдэхгүй хүмүүс үнэн юм байна гэж итгэдэг, найддаг. Харин тэр үнэнийг мэддэг хүмүүст нь худал гэдэг нь харагддаг. Тэгэхээр үнэнгэдэг болхүн төрөлхтний урагш тэмүүлэх нэгэн итгэл найдвар.

Арга тасарсан нь бурхан байдаг гэдэг шиг л сэтгэлдээ үнэн ялна гэж хэлдэг байх. Үнэн бол амьдралд байдаг чхүмүүст байдаггүй ганц зүйл. Улаан нүүрээхамгаалахын тулд бусдыг хэрэгт унагадаг, бусдад буруугаа чихдэг, инээж байгаад хэн нэгний тухай ярихдааудирдлагадаа буруу ойлголтыг өгдөг хүмүүс хаа сайгүй байгааг бүгд харж л байдаг. Магтаал, шагналын ард тэр үнэн огтбайдаггүй. Амьдралд байдаг жинхэнэ үнэнхарин хүний сэтгэлд байхгүй учраасбусдыг золиослож байгаа нь тэр. Ийм л амьдралын энгийн зүйлд барьц алдаж хүн чанаргүй авирладаг атлаа бусдад өөрийгөө гайхамшгийн нэгэн хэлтэрхий мэт ойлгуулжэцэст нь тэр нь түүний үнэн болж дуусдаг. Харин тэд өөрийнхөө мөн чанарыг гээж нийгмийн амьтан болж буйгаа мэдэрдэггүй.

Тэгэхээр үнэн гэдэг чамд таалагдсан худал зүйл гэдэг юутай үнэн үг вэ.

Г.ДЭЛГЭРЦЭЦЭГ

Categories
мэдээ цаг-үе

О.Чулуунбат: Диктатур өндөртэй феодалын дэглэмтэй орны дүрмээр бид тоглоод байна

-ТАТВАРААС ЗАЙЛСХИЙСЭН АСУУДАЛ ЖАСТИН КАПЛАД ХАМААГҮЙ, ТЭР БОЛ ЗҮГЭЭР Л ХӨЛСНИЙ АЖИЛЧИН-

Монгол Улсын Ерөнхий сайдын эдийн засгийн зөвлөхО. Чулуунбаттай “Саусгоби сэндс” компанитай холбоотой асуудлаар ярилцлаа.

-“Саусгоби сэндс” компанийн ерөнхийлөгч бөгөөд гүйцэтгэх захирал Жастин Капла, тус компанийн санхүүгийн ерөнхий менежерээр ажиллаж байсан Филиппин улсын иргэн Хиларион В.Кажуком, санхүү нягтлан бодох бүртгэлийн ерөнхий менежерээр ажиллаж байсан Кристобэл Ж.Дэвид нарыгхуулийн байгууллага шүүгдэгчээр татаад буй. Энэ талаар та мэдэж байгаа байх. Үүнийг эдийн засагч хүний хувьд юу гэж харж байна?

-Манай улсад мөрдөгдөж байгаа хууль эрх зүйн орчинг өөрчилж, боловсронгуй болгох шаардлагатай байна. Татварынасуудал бол аж ахуйн нэгж, иргэд хоорондын маргаан юм. Ийм маргааныг арбитраар шийдвэрлэдэг олон улсын практик бий. Их хэмжээний татвараас зайлсхийсэн гэжэнэ хэргийг үзэж буй бол “Саусгоби сэндс” компанийн өмчлөгчийн асуудал. ТүүнээсЖастин Капла гэдэг хүнтэй холбоотой хэрэг биш. Тэгээд ч энэ ньхэн нэгэн хүний эрхэнд халдах шалтгаан биш юм.

–Энэ хэргийг маргаан гэж хэллээ гэтэл манай хуулийн байгууллагынхан эрүүгийн хэрэг гээд л хавтаст хэрэг нээчихсэн шүү дээ?

-Татвараас зайлсхийсэн асуудал ньэрүүгийн хэргийн зүйл анги биш. Би дөнгөж саяхан НҮБ-ын хөрөнгө оруулалт, худалдааны олон улсынхоёр ч хуралд оролцоод ирлээ. Энэ хуралд Монгол Улсын хөрөнгө оруулалт, худалдааны талаар тайлагнаж, гадаадын орнуудын төлөөлөгчдийн асуултанд хариулсан. Америк, Европын төлөөлөгчид Монгол Улсынаж ахуй нэгж хоорондын болон иргэдийн маргааныг шийдвэрлэж буй байдлыг шүүмжилж байсан. Цаашид ийм маягаар хөрөнгө оруулагч нартаа хандах байдал үргэлжлэх юм бол Монгол Улсад хөрөнгө оруулалт орохгүй.

Бизнесмэнүүд Монголд ирж бизнес хийхээ болино. Бид бусад улсуудын жишгээр олон улсын дүрмийн дагуу тоглодог байх хэрэгтэй.

–Олон улсын жишгээр тоглоно гэдгийг юу гэж ойлговол зохих вэ?

-Ийм маргаанд бие даасан, хараат бус аудит хийх ёстой. Аудитын дүгнэлтээр татвараас зайлсхийсэн нь батлагдах юм бол тухайн компанитай хэлэлцээр хийх учиртай. Түүнээс хувь хүнийгхориод, саатуулаад байх шаардлагагүй.

–Бас Монгол Улсын хилээр гарч болохгүй гэсэн хориг тавиад хоёр жил болсон байх?

-Ийм хэрэгт хилийн хориг тавих хэрэггүй. Харин үүнийхээ оронд компанийнх нь өмчөөс эсвэл тухайн аж ахуйн нэгжийн хувьцааг нь зараад мөнгөө олоод авчихаж болдог. Энэ чинь аж ахуй нэгж байгууллагын хэрэг болохоос хүний эрхэнд халдах зүйл биш.Хүний эрхэнд халдсан ньмаш бүдүүлэг, байж боломгүй зүйл.Энэ бол хамгийн хоцрогдсон дарангуйлал юм уу, феодалын үеийн арга. Бид ийм бүдүүлэг байхаа болох хэрэгтэй.

-“Саусгоби сэндс” компанийнэнэ хэрэгт шинжээч томилоод байснаас таны яриад байгаа шиг бие даасан хараат бус аудит хийгдээгүй гэж ярих хүн олон байна?

-Энэ хэрэгт чухам хараат бус, бие даасан аудит хийгдсэн үгүйг би мэдэхгүй байна. Аудит хийгээгүйнь үнэн болхарамсалтай.

–Банкууд дахьтус компанийн дансыг ньбас хаасан байгаа юм. Шүүхээр энэ хэрэг эцэслэн шийдэгдээгүй байхад урьдчилсан байдлаар “яллачихсан”гэж хэлж болохоор ойлгомжгүй зүйл анзаарагдаадбайх юм?

-Хөрөнгө оруулагчийн дансыг хаана гэдэг бас олон улсын дүрэм, тоглолтод байдаггүй зүйл. Санаж байна уу хоёр, гурван жилийн өмнө манай татварынхан Оюу толгой компанийн дансыг хаасан. Үүнээс болоод Монгол Улсын нэр хүнд дэлхийн зах зээл дээр унасан. Хөрөнгө оруулагчийн дансыг хааж болохгүй. Өртэй байвал түүнийгээ төл гэсэн мэдэгдэл хүргүүлдэг олон улсын жишиг бий. Түүнээс дансыг нь очиж хааж, дураараа авирладаг орон манайхаасөөр байхгүй. Одоо Оюу толгойн хоёр дахь шатны гүний ордны санхүүжилтийн асуудал яригдаж байна.

–Дөрвөн тэрбум ам.долларын хөрөнгө оруулалт хийе. Гэхдээ хөрөнгө оруулалтын дансыг нь гадаадад нээе гэсэнгэж сонссон. Энэ үнэн үү?

-Гадаадын 20банк нийлж мөнгө өгье гэсэн. Ямар сайндаа хөрөнгө оруулалтын дансаа гадаадад нээнэ гээд байх вэ дээ. Тэд ийм нөхцөл тавьж байна. Бид эсэргүүцэхэд хэцүү. Яагаад гэвэл өөрсдөө хүний данс руу шууд асуухгүйгээр орчихдог, хаачихдаг практиктай.

–Иймэрхүү хэргээс улбаалаад хөрөнгө оруулагчдыг татах бус түлхээд байна гэж олон улсын ажиглагчид үзэж байгаа?

-Энэ мэт байдлаас болж бид олон улсын зах зээлд маш муу мессэж, дохиог дэлхийн зах зээл рүү өгч байна. Тэгээд энэ Жастин Капла өмчлөгч биш. Энэ хүн гүйцэтгэх захирал тул ямар ч эрх мэдэл байхгүй. Зүгээр л хөлсний ажилчин шүү дээ. Түүнд санхүүгийн бичиг баримтыг нь бүрдүүлж өгдөг хүмүүс нь дандаа монгол захирлууд нь байсан. Тэд энэ хэрэгт ямар ч хамааралгүй. Гэтэл тэднийөгсөн бичиг баримт дээр Жастин Капла гарын үсэг зураад л явуулдаг байсан байх. Энэ хүн ажилд ороод зургаахан сар болсон байдаг.Тэгтэл гурван жилийн үйл ажиллагаанд нь дүгнэлт хийгээд хэрэг нээж байна гэж сонсогдсон. Энэ бас л ойлгомжгүй зүйлийн нэг. Олон тэрбум төгрөгийн маргаан гараад тэр нь батлагдаад Монгол Улсад татвар төлөх өртэй гарах юм бол компанийг нь зарладаг. Түүнээс хүний эрхэнд халдана гэж байж болохгүй зүйл.

–Үүнд ер нь хэн буруутай вэ. Төрөөсхөрөнгө оруулалтыг дэмжих бодлого баримталж байхадхуулийн байгууллага нь түүнээс нь эсрэг байгаад байна. Гадаадын хөрөнгө оруулалт битгий хэл дотоодын томоохонаж ахуйн нэгжийн эздийг шалгаж байсан нь саяхан. Тэгээд л чимээгүй болсон. Гэтэл мөнгө аваад хэргийг нь хэрэгсэхгүй болгожээ гэх дам яриа гараад өнгөрч байсан?

-Хууль эрх зүйн дүрмийг тогтоож буй УИХ, Засгийн газар, Ерөнхийлөгчийн зүгээс шал өөрөөр хөрөнгө оруулалтад хандах хэрэгтэй болоод байна. Бид ийм практиктай байх юм бол хөгжинө гэж бодоод хэрэггүй. Хамгийн хоцрогдсон орон болохын шинж тэмдэг бол энэ. Хөрөнгө оруулагч нартаа ингэж ханддаг манайх шиг орон байхгүй, миний мэдэхээр. Би олон улсынсанхүүгийн зах зээлийг судлаад 30 жил болж байна.

–Эдийн засагч хүний хувьд “Саусгоби сэндс”-ийн энэ хэргийг яах ёстой вэ?

-Хараат бус аудитын дүгнэлт хийгээгүй бол хийх хэрэгтэй. Татвар төлөхөөс зайлсхийсэн нь батлагдвалминий түрүүний хэлсэн шиг компанитай хэлэлцээр хийх ёстой. Жастингэдэг хүнтэй яриад байх шаардлагагүй. Хувь хүний амьдрах ажиллах эрхэнд халдана гэдэг ардчилсан орны жишиг биш. Хамгийн диктатур өндөртэй феодалын дэглэмтэй орны дүрмээр бид тоглоод байна. Маргаан гарах бүрт хөрөнгө оруулагчдад эрүүгийн хэрэг үүсгээд дарамтлаад байж болохгүй.

Г.ДЭЛГЭРЦЭЦЭГ

Categories
онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

УИХ-ын гишүүдийн ирцэнд лимит тогтооё

УИХ-ын ирц “шилэн” болжээ, энэ сайн хэрэг. Гэхдээ гишүүдийн таслалт, чөлөөавсан зэрэгт нь лимит тогтооё. Энэхязгаарыгдавсан гишүүн бүрт хариуцлага тооцдог байя. Хариуцлагыг зөвхөн тэдэн цагаар тасалсан гэдэг байдлаармэдээлээд өнгөрөх бус намд нь нэрийг нь татахыг сануулдаг. Тухайн гишүүний үг хэлэх эрхийг нь хасах эсвэл сонгогчдод нь энэ тухай зарлахгэх мэт олон арга хэмжээ авч болно. Ингэж чадахгүй юм бол энэ УИХ-ын гишүүд чинь нэгдсэн чуулганд суух ажлыгзав зайгаараа хийдэгболоод байна. Хариуцлага тооцдог болбол энэ байдал өөрчлөгдөнө. “Шилэн” ирцтэй болж байна л гэнэ.Гишүүдийн нэгдсэн чуулганд ирж буй байдлыгхарахад олон гишүүн суухгүйбайгаа харагдах юм. Ирцээ “шилэн” болгож байгаа юмбол сонгогчдод ч “шилэн” сонголт үлдээх ёстой. Сонгогч өөрийг нь төлөөлөн УИХ-д суугаа гишүүнийг ажлаа хийхгүйбайвал эргүүлэн татахад ч буруутах юм байхгүй. Үүнийхээ дагууцахим ертөнцөөр хэлэлцүүлэг явуулахад ч болохгүй юм байхгүй. Сонгогчид ньүг хэлэх эрхийг нь хасах арга хэмжээ авдаг. Дараа нь бүр болохгүй бол эргүүлэн татаж сонгогчдын төлөө ажлаа хийдэг хэн нэгнээр сэлгүүлж болох юм. Ингэснээр дөрвөн жил гишүүд бүрэн эрхийнхээ дагуу өөрийнхөө хүсэл сонирхлын дагуу ажиллах бус жинхэнэ төр түшилцэх хэмжээнд ажилладаг болно. Шаардлагатай бол УИХ-ын тухай хуулийн зарим зүйл заалтад ч өөрчлөлт оруулж яагаад болохгүй гэж. Нэгэнт сонгогчдын итгэл, хүслээр УИХ-ын гишүүд болцгоодог бус уу.

2014 оны хоёрдугаар сардпарламент өнгөрсөн намрын чуулганы ажлаа дүгнэжээ. Ингэхдээ 76 гишүүнийг чуулганы хугацаанд хэр идэвхтэй ажилласныг тоон үзүүлэлтээр гаргажээ. 2013 оны намрын ээлжит чуулган 37 удаа хуралдсан байна. Гишүүдийн хуралд оролцсон байдлыг тооцохдоо өдрөөр гаргажээ. Ингэж тооцоход гишүүн Х.Баттулга 23.5 өдрийн хурал тасалсан бол Р.Амаржаргал гишүүн 18 өдөр тасалсан үзүүлэлтээр бусдыгаа тэргүүлж хамгийн идэвхгүй ажилласан гишүү­дээр тодорлоо. Тэдний араас гишүүнӨ.Энхтүвшин 17.5 өдөр, Ч.Хүрэлбаатар, Н.Номтойбаяр нар 17 өдрийн хурал тасалж удаалжээ. Хамгийн олон удаа өвчтэй байсан гишүүнээр мөн Р.Амар­жаргал тэргүүлсэн байна. Өнгөрсөн оны намрын чуулганы ажлаа хоёр сард дүгнэх учир хэн гэдэг ги­шүүн ирц таслалтаараа тэргүүлс­нийг хэлэхэд эрт байна.

Ажлаа таслаад, ирэхгүй гишүүнийг сонгогчдынхоо сонголтыг хүндлээгүй хэмээн буруутгах хангалттай шалтгаан бий. Хариуцлагыг өндөржүүлснээргишүүд улс төрийн ямар нэгэн тохироо, өөрт ашигтай шийдвэрийг гаргуулахын тулд нэгдсэн чуулганд ирдэг байж болохгүй. Парламентын засаглалтай болсноос хойш ирцийн асуудал нэг л тогтсон дэг жаяггүй байсаар ирсэн. Үүнийг өөрчлөх цаг болжээ. УИХ-ын гишүүн сонгогчдоо төлөөлөөд тэнд төрийн хууль тогтоох ажлыгявуулах үүрэгтэй болохоосхор найруулах, өөрт ашигтай зүйлийг батлуулахын тулд чуулганд морилон ирдэг байх учиргүй юм. Гишүүд дуртай үедээ ирдэг, ямар асуудал шийдэхээс шалтгаалан ирц бүрддэг байх нь өөрөөАшиг сонирхлын тухай хуулийг зөрчдөг ч гэж хэлж болно. Ийм дампуу УИХ-ын гишүүдтэй байхыг сонгогчид ч тэвчихгүй. Тэгэхээр “шилэн” ирцийнхээ ашгийг хариуцлагаар тооцож гаргамаар байгаа юм. Энэ оны нэгдүгээр сарын 01-ний өдрөөс Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн санаачлан өргөн мэдүүлж, УИХ-ын нэгдсэн хуралдаанаар батлуулсан “Шилэн дансны тухай ” хууль хэрэгжиж эхэлсэн. Үүнтэй холбоотойгоор төрийн зарим байгууллагын үйл ажиллагаа “шилэн” болж эхэллээ. Үүний нэг бол УИХ болон УИХ-ын Тамгын газар. Үүнийгээ харин хариуцлагаар баталгаажуулах хэрэгтэйбайна.

Г.ДЭЛГЭРЦЭЦЭГ

Categories
онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Энэ эрчүүд “ЧИВТЭЙ ЧАВГАНЦ” болчихжээ

9911…8811… дугаарын эзэн рүү мессэж бичиж эрчүүдийг утасны цаанаас дарамталж мөнгө авдагбүсгүйчүүдийгбаривчилжээ.Өдөр тутмын хэвлэлүүд энэ талаар мэдээлж, хүн болгон лтэр мессэж бичсэн бүсгүйчүүдийг үзэн ядаж байна. Бүсгүйчүүдийгцагдаа нь баривчилж, хориод бөөн л юм болов. Өнгөц харахад тэд бусдын утас руумессэж илгээсэн нь ёс суртахууны хувьд буруу гэжбодогдох. Харин энэ явдлыг өөр өнцгөөс нь хараад үзье.

Мессэж явуулахад ньтэр эрчүүдхариу далчигначихаадэцэстээцагдаад ханддаг ньямар учиртай юм бэ.Бүсгүйчүүдийн мессэжинд олзлогдож, мөнгө төлснөөс нь харахад тэд ямар нэгэн харилцаа, хариу үйлдэл үүсгэсэн л байж таараа. Зарим нь400-500 мянган төгрөгөгсөн гэнэ. Энэ хэмжээний мөнгийг зүгээр нэгүгбичсэний төлөө хүнд өгөх үү. Өгтөл нь эмэгтэйчүүд утасны цаанаас дарамтална гэж байх уу. Тэр эрчүүд эхнэр хүүхэдтэй атлаа хүнд үзүүлэхээс ичмээр зүйл хариу бичиж донгоссон л байгаашүү дээ. “Тоглочихоод тоглоомоо даахгүй. Тонгойж байгаад бөгсөө даахгүй” гэж хүүхдүүд хэлдэг. Түүн шигтоглоомоо даахгүй юм бол эрчүүдта нарыгхариумессэж хэнбич гэсэнюм бэ. Аливаа зүйлд хариуцлага гэж байдаг. “Хийвэл бүү ай” гэсэн монгол ардын үгбий. Энэ бол хийхээсээ өмнө бод. Эрсдлийг нь тооц. Хийсэн бол үр дүн нь ямар ч байсан хүрсэн дараа нь хариуцлагаа үүр гэсэн үг.

Энэ тэрүүгээр ниссэн, хэн бичсэн нь мэдэгдэхгүй утаснаас мессэж ирэхэд хэдэн төгрө­гөө алдчихаад одоо алдсан мөнгөө олж авах гээд мессэж бичсэн бүсгүйчүүдийгцагдаад өгч байдаг. Манай эрчүүдээс өөр эмэгтэйчүүддээ дээрэлхүүлчихээд төр засагтаа гомдоллож цэрэг цагдаа болдог түүх энэ хорвоод ер нь байна уу. Италийн “Малена” нэртэй алдартай нэгэн кино байдаг.

Малена гоо үзэсгэлэн­гээрээ тухайн хотдоо од болсон бэлэвсэн, сайхан бүсгүй. Эрчүүд түүнээс харцаа салгаж чадахгүй, ангайн гөлөрцгөөж, эхнэрүүд нь энэ байдалд эгдүүцэн шаралхаж, бүсгүйг янз бүрээр доромжлон гутаахыг оролддог. Маленагийн алхаа гишгээ, ихэмсэг сүрлэг байдал, найруулагчийн уран, торгон мэдрэмж, саундтрекийн зохицол зэрэг нь уг киног их өвөрмөц, донжтой болгосон гэхэд хилсдэхгүй. Эцэст ньшаралхсан эхнэрүүд түүнийг хөх няц болтол зодож, үсийг нь хусаж шударга шүүхийн өмнө аваачдаг. Тэгэхэд шүүх танхимд байсан хотын нэгэн нөлөөтэй хүн түүнтэйамрагийн явдал үүсгэснээхэлж, бусад эрчүүднь ч зориг орон түүнтэй учиртай явснаа хэлдэг.Тэнд байсан эрчүүдийндунд бүсгүйгээс татгалзсан хүн байгаагүй. Ингэснээр ямар ч буруугүй, Малена ялаас мултардаг. Товчхондоо бол киноны агуулга ийм. Энэ кинонд гардаг шиг дэлхийн бүхэрчүүд бүсгүйчүүдээ ингэж хамгаалж, хайрлаж иржээ. Гэтэл манай эрчүүд “чивтэй чавганц” болчихсоны нэг илрэл дээрх жишээ. Ийм эр хүнгэж байдаг юм уу.

Биеэ үнэлэгчдийг дэмждэг хүн би биш. Гэхдээ зүгээр л зарим хүнд амьдрахөөр аргабайхгүй бол яах билээ хэмээн хүлээцтэй ханддаг. Нэгэн судлаачсудалгаандаа”Биеэ үнэлэлт муу муухай зүйл биш. Нийгмийн харгис хатууг зөөллөдөгюм” хэмээн жишээ авсан байдаг. Биеэ үнэлэлтийг тас хорьсон газар гэр бүлийн хүчирхийлэл их гардаг гэнэ. Согтууэргэр рүүгээявахдаа биеэ үнэлэгчтэй таарсан байдаг. Хэдэн цагийн дараа гэртээ очихдоо “хулхи нь” буучихсан ирдэг. Учир нь мөнгөө сэгсрүүлчихсэн, өмсөж зүүсэн өөдтэй юмаа дээрэмдүүлчихсэн. Түүнийгээ эхнэрээсээ нууж гэртээ ордог. Энэ бүхнийг нь мэдчих вий гэж болгоомжилсон нөхөр юун эхнэрээ зодож, хүүхдүүдээзандрах,гөлөгнөсөөрбайдаг аж. Нэг үгээр хэлбэл, эр хүнийомгийг дарахад бас хэрэг болдог зүйл гэдгийг судлаач хэлсэн байдаг. Байж болох л жишээ. Тийм болохоор биеэ үнэлэгч гэж хүний нийгэмд байдаг л зүйл. Байсаар ч ирсэн, үр үндсээр нь устгаад байх шаардлага байхгүй.

Цагдаа, сэтгүүлч нар л мессэж бичсэнбүсгүйчүүдийг аймаар мэт олон нийтэд харагдуулж, тэр эрчүүдийгхохирогч болгоод байгаа нь эмгэнэлтэй.

Хүний ямар ч нийгэм байгуулагдсанбиеэ үнэлэгчид устсан түүх байдаггүй.Дээрх кинонд ч дайны үед байсан гэдгийг харуулж буй бол бидний мэдэх социалист, ардчилсан орнуудад ч байж ирсэн, байгаа.Харин улам л нууц далд хэлбэрээр хөгжсөөрирсэн. Үүнийг гэрчлэх зүйл бол одоо хүүхнүүд заавал буудалд эсвэл тогтсон газар зогсолгүй мессэж бичдэг болсон юм байна гэж ойлголоо. Мессэжээр хүссэн үгийг нь хэлж, харилцсанаар төлбөр авдаг болж. Энэ ньбүсгүйчүүдэд цэвэрхэн арга. Ухаалаг утас гэж байхад яагаад ухаалаг биеэ үнэлэлт гэж байхгүй байх билээ. Сэтгэж, менежмент хийж чадсан нь өөрийгөө зовоолгүй амархан мөнгө олно. Тэгээд ч биеэ үнэлэлтийгхүн төрөлхтөн үүсэхэд хамт бий болсонанхны мэргэжил гэж хошигнодог.

Мессэж бичингүүт нь энэ эрчүүд дагаж далдганаж,ороогдохоо болих хэрэгтэй. Орчлон ертөнцийн бүх л зүйл хөгжиж тэр хэрээрээ агуулга хэлбэр нь өөрчлөгдөж байна. Ямар нэгэн үнэгүй зүйл танд ирлээ гэж бодох хэрэггүй. Цаадах төлөөсийг нь тооцох л хэрэгтэй.Ямар ч үйл явдал, илгээмж нэр андуурагдан танд хүрнэ гэж байдаггүй.

Харин эрчүүд минь өөрснөөсөө ич, эмэгтэй­чүү­дийн арганд орж далдгана­чихаад цэрэг цагдаа болдгоо болих хэрэгтэй. Хатуухан хэлэхэд та нарын эрхэлж өссөний гор энэ. Үеийнхээ найзад зодуулчихаад нус нулимстайгаа холилдож орж ирээд аавдаа, ахдаа ховлодог. Аав, ах нь хэлснээр нь очоод зодно, үгүй ядлаа гэхэд эцэг эхэд нь хэлж арга хэмжээ авдаг. Эцэст нь эхнэр авч хүүхэдтэй боллоо, эр хүн болж гэж санатал нялзрай хэвээрээ байна шүү дээ. Мессэж бичсэнийхээ төлөө бүсгүйчүүд биш та нар эмээх хэрэгтэй. Ийм нялх нялзрайбайна гэдэг эр хүнд зохихгүй.

Бүсгүй хүний сээтэгнэж, аальгүйтэх нь зөвхөн таныг хараад тийм үйлдэл гаргадаггэж бодож андуурав. Тэд зүгээр л эсрэг хүйстнээ хараад эмэгтэй гэдгээ мэдэрч буй хэрэг. Бүсгүй хүн бүрт байгалиас заяасан өгөгдөл нь тэр. Энэ бол төрөлх мөн чанар нь. Нүд ирмэх, ханд хаяхад нь та нар унаж тусаад талимаараад байвал ийм дорой хэвээрээ л байна. Монгол Улсынхөгжлийн төлөө энэ биеэ зориулах нь битгий хэл бүсгүйчүүдийн аманд нь багтаад л явна шүү. Дээрх мессэжиндөдөөгдөж хариу бичсэн шигээ гоншигнохыг чинь хармааргүй байна. Нэгэн бүсгүйтаныг эр хүн хэмээннайдаж өөрийг чинь сонгосон байгаа. Балчирхан үрс чинь”мундаг аав” гэж өөрөөр чинь бахархаж яваа. Харин та ийм нялзрай дорой, хариуцлага хүлээх чадваргүй нэгэн байх ёсгүй юм. Далай ламын нэг сайхан үг бий. Томболох гэж яарах хэрэггүй. Хүн болох гэж яар гэсэн байдаг. Эр хүн танд энэ үг хамаатай болжээ, өнөө цагт.

Г.ДЭЛГЭРЦЭЦЭГ

Categories
арын-нүүр булангууд мэдээ

Сайхан бүхэн нүдэнд бус сэтгэлд харагддаг

“Би хар багаасаа эгч аав хоёртойгоо өссөн. Ээж таныг энэ байранд байдаг гэж ааваас сонссон. Хэрвээ та миний бичсэнийголж уншсан бол охин Болор-Эрдэнэ чинь байна. Ээж ээ, хайртай шүү. Би таныг аль эрт уучилсан” хэмээн бичжээ. Нэгэнорцныхананд наасан тэр зурвасыг өчигдөр жиргээчид twitter-т онцолжээ. Бичгийн хэв нь зурвасны эзнийгбага ангийн сурагчгэдгийг нотлох аж. Үүнийг бичих сэдэл төрж,бичихээр шийдэж, авчирч наана гэдэг бяцхан охинд ахадсан зориг. Гэвч охины хайр эцэст нь дийлж,түүнээр энэ бүгдийг хийлгэж чадсан байна. Алгын чинээхэн зурвасамьдралын үнэн мөн, хүн хүнээ уучлахнинжин сэтгэлхоёр охиноо тэврээд үлдсэн тэр аавын амьдрал бүгдийг хэлээд өгөв.Ийм л зүрх сэтгэлтэй, хүн хүнээ хайрлаж уучилж чаддагүрсээр, иргэнээр Монгол орон баян байвал сайхан. Бодит байдлаас харвал охин хар нялхаар нь хаяад явсан ээждээ гомдмоор мэт. Гэвч сэтгэлээрээ, хайраараа ээжийгээ өршөөжээ. Энэ агуу уучлал биш гэж үү. Аавынх нь хүмүүжил түүнд ээжийгээ үгүйсгэх орон зайг үлдээгээгүй нь бахархам. Хайрыг хэр их хэмжээгээр хүртэж чадсан нь буцаад тэр хэмжээгээрээ бусдад өршөөл уучлал үзүүлж чаддаг юм шиг санагддаг. Амьдралд хүмүүс боловсролоороо бус хүмүүжлээрээ ялгардаг гэдэг нь энэ биз.

Хүн залбирахдаа нүдээ аньж, үнсч, тэврэхдээ нүдээ аньж, хүслээ шивнэхдээ нүдээ аньдаг. Учир нь энэ дэлхий дээрх сайхан бүхэн нүдэнд биш сэтгэлд харагддаг юм.

Г.ДЭЛГЭРЦЭЦЭГ

Categories
онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Ухаарал шингэсэн үгэн дор тань насан туршдаа амьдрахыг би хүснэ

Навчисаль хэдийнэ унаж ор сураггүй болсон байхад би намрыг дурсаж сууна. Намар яагаад ч юм миний сэтгэлийн гүнд догдлол, хөнгөхөн гуниг, алив сайхан дурсамж бүхнийг минь сэргээж, бодлогошруулдаг болохоортэр байх. Дүн өвлийн цас хялмаалсан энэ өдөр намар шиг гуниг, бодлогошролыг охины минь яриа миний сэтгэл зүрхэндоршоов. Дэлгүүр орохооргараас хөтөлж явсан охин минь өндөр өвөөгийнхөөтэртээ 1959 онд бичсэн “Дондог алга” гэдэг шүлгийг уншив. Шинэ жилийн өдрүүдээр тэр аавындхэдэн өдөр зочилсны ач, цээжилчихэж.

“Гэрийн гадаа

Пид пад

Гараад хартал

Дондогалга”… гээд уран унших гэж хичээж, сэтгэлээсээ уянгалуулан, өгүүлж байхдаа догдолж буйг нь бяцхан охиныхоо хоолойноос олжмэдэрлээ.

Цэмцгэр төрхтэй, хажуу тийш нь ялимгүй босгож самнасан гялтганасан хар үстэй өвөөгий минь залуу үеийн дүр зураг нүдэнд буув. Өвөөдөө очоогүй уджээ. Эмээгээ АНУ явсан хойгуур нэг очсоноо саналаа. 80 гарсан ч ануухнаараа, толиотойөвөө минь “Аан охин ирсэн үү” гээд л угтдагсан гэж бодох зуур охин минь “Ээж сонсов уу. Өндөр өвөөгийнэнэ шүлгийг та мэдэх үү” гэв. “Мэднэ ээ” хэмээхэд “Тэгвэл өвөөгийнхийг …”гэлээ. “Өвөөгийнхийг нь ч мэднэ. Чи чухам алийг нь сонирхсон юм”. “Хоёрдугаар ангийн сурах бичгэн дээр байдаг”. “Аан мэднэ, нэр нь юу билээ” хэмээхэд “Шагайн наадгай” гэсэн нэртэй, та мэдэхгүй л байна даа” хэмээн хариу хэлэхийг минь хүлээн нүд нь гялалзаж харагдав. “Үгүй дээ, ээж нь мэднэ. Анх монгол бичгийн сурах бичиг гарахад “Бөхцөг няслах” нэртэй байсан юм. Хожим нь орчин үеийн хүүхдүүд”бөхцөг няслах” гэдэг үгийг сайн мэдэхгүй тул нэрийг нь ийн өөрчилсөн” гэлээ. Тэр “Өвөө надад тэр тухай бас тайлбарласан. Өндөр өвөөгийн “Дондог алга” шүлэг нэгдүгээр ангийн хүүхдийн сурах бичгийн номонд байсан юм билээ. Өндөр өвөө1959 онд бичиж, 1962 оноос 1987 он хүртэл сурах бичгийн номон дээр байсан гэсэн. Өвөөгийн “Шагайн наадгай” шүлэг 1992 оноос хойш сурах бичгийн номонд хэвлэгдэж ирсэн. Танышүлгүүд хэзээ сурах бичгийн номонд гарах вэ. Таны шүлгүүдийг өвөө бас үзүүлсэн. Надаас хүүхэд гарахад миний хүүхэд бас ингээд л эмээгийн шүлэгбайдаг гээд яривал гоё юм биш үү. Түүний хүүхэд бас миний тухай, удмаараа… гэж дуржигнуулснаа”Гэхдээ би чадах болов уу” гээд дуу нь сулраад явчихав. “Миний охинчадалгүй яах вэ. Ээж ньхүүхдэд зориулсан шүлэг бичиж байгаагүй” гэлээ. Охин бид хоёр зорьсонгазраа ирэхэдэнэ яриа төгсгөл болов. Гэвч охины минь ярьсан зүйл сэтгэлийн минь хаа нэгтээнэгэн аялгуу “дон” хийлгэж, өдөржин тэр хөг эгшиг намрын сэрхрүүадил намайг тогтворгүй болгож орхилоо.Дөрөвдүгээр ангийн охин миньхоёрдугаар ангид орсон жилээсээ бусдын зохиосон шүлгийгуран уншиж, өөрөө бичих гэж оролдох болсныгнэхэнсанав. Өдөр тумын амьдралдаа зүтгэсээр бид хэний үр сад гэдгээ ч мартдаг бололтой. Харин үүнийгохин минь сэрээв.

1960-1980 оны багачуулөвөөгийн минь шүлгийгсайн мэднэ. “Анч хүү”,(1960) “Дондог алга”,(1959)”Бяруу Бамбар” хоёр(1961)гэсэн хүүхдэд зориулсан шүлэг найраглалынх нь ном гарч байв. Охины миньон сартай нь дуржигнатал цээжилсэнөндөр өвөөгийнх нь “Дондог алга”шүлэг1962-1987 он хүртэл нэгдүгээр ангийн сурах бичгийн номондтасралтгүй хэвлэгдэн гарч байсан юм. Энэ шүлгийг цээжлээгүй, мэдэхгүй хүн тухайн үед байгаагүй юм. “Дондог алга” шүлэг нь өдгөө XX зууны хүүхдийн шилдэг 100 зохиолд бий. Хөдөө аж ахуйн малын их эмч мэргэжилтэйболжАрхангай аймгийн хойд таван сум хариуцан ажиллаж байхдаа төв орон нутгийн хэвлэлд мэдээ, сурвалжлага бичиж нийтлүүлдэг байсан гэдэг. Миний таамаглаж буйгаар 1952 он шиг санагдаж байна. Тухайн үед сонинд юм бичих нь байтугай, бичгийн бүрэн соёлтой хүнховор байсан гэж өвөө минь ярьдаг байлаа.

Аймгаас удалгүй дуудагдаж Хөдөө аж ахуйн яаманд ажиллахаар ирж, сайдынхаа тушаалаар алдарт хоньчин Булганы З.Очир, Ховдын С.Цогтгэрэл, Дорноговийн тэмээчин Н.Хүрээт, Завханы Б.Галиндэв, Хэнтийн үхэрчин Г.Данзандаржаа, Сүхбаатарын адуучин Б.Шарбанди гэх мэт тухайн цагтаа алдар нэр нь түгсэн хөдөлмөрийн баатар, гавьяат нэгдэлчин,хошой болон аварга малчид, тариаланчатарын анхдагч, алтан соёмбын эзэдтэй нүүр тулан уулзахдаа эх орноо нар зөв хоёр тойрсон байдаг. Нэгэнтээ өвөө минь “Надад очоогүй аймаг сум үлдээгүй л юм явдаг.Тэр бүхнээ ном болгож “Хөдөлмөрийн гавьяа” I, II,III ботийг , 1973,1979,1983 онуудад нийтийн хүртээл болгосон. Энэ номказах хэл дээр орчуулагдан казах түмний хүртээл болж байв. Мөн “Алтан соёмбын эзэд” I,II ботийг1976,1985 онд хэвлүүлсэн. “Малчид мэдүүштэй 50 зүйл” I,II хоёрдугаар дэвтэр нь 1962,1967 онд малчдынгарын авлага хэлбэрээр бичиж хэвлүүлсэн нь тухайн үедээ малчдын ширээнд заавал байх номонд тооцогдож явсан удаатай гэж өгүүлдэг. Үүгээрөвөө миньцаг үеийнтэргүүний гэгдэх сайчуудтайнүүр тулан уулзаж, арга туршлагыг ньолон түмэнд түгээн дэлгэрүүлэх үйлсэдуйгагүй ажилласны гэрч олон бүтээлийг нэрлэж болох юм. Нэг талаарэнэ нь хөдөө аж ахуйн салбарт нэгэн суварга босгож чадсан гавьяатай.

Мөн “Улирлындөрвөн өнгө” уран бүтээлийн түүвэр нь утга зохиолд Даваагийн Шаарийбуу гэдэг хүнийг түүний өнгө аясыг үлдээх нэгэн бүтээл болсон байдаг. Хожим нь үр хүүхдүүд нь нийлж байгаад өвөөгийн “Хан-Өндөрийн бараа уст Хануйн чимээ” нэртэйсүүлийн үед туурвисан шүлэг, найраглал, өгүүллэгийг нь 2005 онд ном болгон хэвлүүлж олны хүртээл болгосон билээ. Мэдээж эндтелевиз, радиогийн алтан фондод орсон нийтлэл нэвтрүүлэг гэж арвин их бүтээл өвөөд минь бий. Энэ тухай нь бичвэл маш их урт жагсаалт үүснэ. Өнөөдөр өвөөгийн50 гаруй ном бидний үнэт өв болон аавын минь хойморийг чимж буй. Бас өвөөгийн тухай бусад сэтгүүлчдийн бэлтгэсэн нийтлэл нэвтрүүлэг ч багагүйбайдаг. Тэр дундаас хүүхдийн зохиолч, соёлын гавьяат зүтгэлтэнЖ. Дашдондог хэмээх эрхэм “Мартагдашгүй гурав” нэртэй теле хөрөг найруулал олны хүртээл болгож, надад гүн гүнзгий сэтгэгдэл үлдээжбайсныг би мартдаггүй юм.

Өвөөгөөрөө бахархах нэгэн дурсамж бол хуучнаар Югослав улсын ерөнхийлөгч Иосеф Броз Титод бэлгийн морь хүргэж өгсөн явдал нь. Тэр үед халуун хошуутай мал гэдэг утгаар ньгадаадын эрхэм дээд зочдод монгол морио бэлэглэдэг ёсон байжээ.Намын төв хороо гэж эрх мэдэлтэй, нөлөөтэй айхтар газар Монголд байсан цаг. Морь хүргэж өгөх бүрэлдэхүүн, мориныхэрэглэх эм тарианы жагсаалт, сайн чанарын өвс тэжээл бэлтгэх бүх зүйлдээрх газраар орж баталгааждаг байж. Ачааны нэг вагоныгморь авч явахад зориулан тохижуулж,замдаа хоол унд хийх жижигзуух суурилуулан, гааль дээр хэрэг болжюуны магадгээд гар хүндрүүлэх 468 ам.доллар, жижиг шилтэй архины сувенир зэргийг удирдлагуудынхаа шийдвэрээр базаажээ. Өвөөтэй минь хамт морь хүргэж өгөх ажилд дөрвөн хүн явж, аяллын багийг өвөө минь толгойлж явав. Энэ үйл явдал бол 1970 оны зургадугаар сард болсон гэдэг. Хамттэр үеийн Чехословак улсын ерөнхийлөгчидбэлтгэсэн морийг хүргэж өгөхөөрмалын их эмчЦ.Цэндээхүү гэдэг хүн явсан байдаг.Бэлгийн морь нь хар голтой, улаан хээр зүсмийнсүмбэ шиг биетэйбайсан гэж ярьж байсныг нь тод санаж байна. Сайд, дарга нарынх нь сонгосон морь гэнэ. Төв хорооноостэдний аяллындамжин өнгөрөх газруудад урьдчилсан мэдээ хүргүүлсэн тулбүх зүйл сайн сайхан бүтэж явжээ.

ЗХУ-ын гаалийн мал эмнэлгийн албаныхан “Ерөнхийлөгч Титогийн морь аян замдаа алжаалж явна уу” гээд л бараг амар мэндийг нь эрэх нь халаг байсан гэж өвөө минь ярьдаг.

Орос орон уудам болохоор15 хоногт 60 гаруй хот тосгодоор дамжинЧехословакт ирж тэндээсээ тус улсын тэргүүний морийг авч яваа нөхөднь салж, замын уртад ижилсэн хоёр морь салахдаабие бие рүүгээхарж,их л гунигтайгаар үүрссэн нь сэтгэлээс нь ергардаггүй байсан гэдэг. Унгарын нутгаар хоёр хоног яваадЮгославынНови-Сад хүрчээ. Замдаа азаар морь нь өвдөөгүй хүрсэн байна.Нови-Са хотноо буумагц нөгөө морины хоёр нүд нь хялаагааддөрвөн мөч нь тэлээд хэвтчихсэн аж. Тусгай вагоноор бэлгийн морийг авч явахаар Югославын мал эмнэлгийн хоёр доктор тосож авахад ийм зүйл болжээ.Өвөө минь, хамт явсан хүмүүс нь ч сандарчмориныхөл, сүүлнээс нь татаж чангаагааднэмэр болсонгүй.Хүрэх газраа ирчихээд нүд аних нь гэж их айсан гэдэг. Гэтэл өнөө морь хэсэг хэвтэж байгаадөөрөө босоод иржээ. Тэгэхэд л морь гэж ямар тэнгэрлэг хийморьтой амьтан болохыгойлгосон гэжбилээ. Титод бэлэглэх морь 20 хоног галт тэргэнд явахдаа нэг ч удаа хэвтээгүй хүрсэн юм билээ.

Бэлгийн морь хүргэсэн бүрэлдэхүүн Югославын дурсгалт газруудаар зургаан өдөр явжээ. Тэд нэг өдөр амьтны хүрээлэндявж байтал авчирсан улаан хээр морь нь өнгө зүс орчихсон тэднийг хараад зөөлнөөр үүрсэж, газар цавчиж байсан гэдэг. Энэ зуур Иосиф Тито гарч ирээд гар барин мэндчилээд”Монгол ах дүүгийн бэлгийг хүргэж ирсэн та нарт баярлалаа” гэжээ. Энэ түүхийг ярихдаа өвөө хэлмэрч нь орос хэлээрцэвэрхэн орчуулсан гэдгийг ” цохон” тэмдэглэдэг.Амьтны хүрээлэнгээс гарахад нь улаан хээр морь хангинаталунгалдаад хоцроход өвөөгийн минь нулимсөөрийн эрхгүй нүдийг нь бүрхээд иржээ. Тэгэхэд хамт явж байсан Элчин сайд асан О.Хосбаяр гуай “Юундаа нулимс унагадаг юм. Чамайг морио өрөвдөөд бус харамлаад уйлж байна гэж барууны хэвлэлүүд шуугиваляана” гэсэнгэдэг. Тэднийг Югославынталынхан тэр болгон гадаадын хүн гаргадаггүй телевизийн цамхаг дахь ресторандаазочлон дайлж, хүн бүрт2500 динар өгчээ. Энэ ньтухайн үеийн монгол төгрөгөөр 14 мянга болж байсан аж. Нэг үгээр хэлбэл манай улсын яамны орлогч сайдын жилийн цалинтай тэнцэх мөнгө байсан гэдгийг өвөө хэлдэг.Энэ явдлын дараахан Монголын Элчин сайд О.Хосбаяр гуайд Иосеф Броз Тито өөрөө биечлэн утасдаж “Морь хүргэж ирсэн хүмүүст өгсөн мөнгөнөөс та нар битгий татвар аваарай. Морь миний өмч учраас тэдэнд өгсөн динар миний хувийн бэлэг” хэмээн ярьсныг өвөө минь хожимсонссон байдаг юм. Өвөөгийн минь жинхэнэ сэтгүүл зүйтэй холбогдсон зам мөр сонин байдаг.Аль хэзээний сэтгүүлч болсон атлаа тухайн үеийн Намын дээд сургуулийн дэргэдэх сэтгүүлчийн курсийг дүүргэсэн юм билээ.

Нэг өдөр ажлаа хийж байхад нь(Хөдөө аж ахуйн яаманд мэргэжилтнээр)салбарынх нь сайд асан Б.Балжинням гэдэг хүндуудаад “Чи Монголын сэтгүүлчдийн холбооны мэдэлд очно” гэжээ. Сэтгүүлчдийн холбооны дарга Ц.Намсрай гуай дээр яваад очтол”Чи энэ айлын дансанд явах ёстой хүн” гэж хэлсэн байдаг.Тухайн үед гурван хүн хамт очиход өвөөг минь ийн онцолсонаж. Тэгээд л “Үнэн” сониноос гараагаа эхлэж “Социалист хөдөө аж ахуй, Шинэ хөдөө” сонин хүртэл бүх насаараа сурвалжлагчаас авахуулаадхариуцлагатай нарийн бичгийн даргын албыг хашиж тэтгэвэртээ суусан байдаг. Уг нь өвөөг минь сонины эрхлэгч болгох тухай яриагарч байжээ. Гэтэл нэгэн ийм үйл явдал тохиолдсон байдгийг бас дурдалгүй өнгөрч боломгүй санагдав.

Английн хатан хааны төрсөн өдрөөрМонгол дахь Элчин сайдын яам Монголынтухайн үед томд тооцогдох хүмүүсийг өдрийн зоогондурьсан байна. Тэнд өвөө минь очижВьетнамынхэвлэлийн атташе Нгуен Тиху, Болгарынхэргийг түр хамаарагч Ласло Тодоров нартай зэрэгцэн суужээ. Намрын улирал байсан гэдэг. Өрөөнд бүгчим. Өвөөгий минь харалдаа цонх онгорхой байсан тул торгон хөшиг нь хийсч ирээд Нгуен Тиху, Ласло Тодорав, өвөө гурвын өмнөх хундагатай архийг нь асгачихсан байна. Албан ёсны хундага өргөх ёслол болоход заалны зохион байгуулагч тэдний хундагыг дахин дүүргэж. Үүнийг тэнд байсан НАХЯ-ны ажиглагч өвөөг минь хундаганы архи түрүүлээд хөнтөрчихсөн гэж Төв хороонд матаас бичсэн байна. Зэргэлдээх хүмүүс нь гадаадынх тул Төв хорооныхон хэрхэн үнэнийг олж мэдэж чадах билээ. Дэргэд нь монгол хүн байгаагүй тул гүтгүүлээд өвөө минь өнгөрч, сонины эрхлэгч болох асуудал нь чзамхарсанбайдаг. Гэвч өвөөгийн минь замнал, хийж бүтээснийгямар ч атаач хүнарилгаж чадаагүй юм.

Социалист гэгдэж байсанорнуудаасөвөө минь Куба, хойд Солонгос, Вьетнам улсад очоогүйболохоос бусдад ньочиж байжээ.

Хүүхдүүд эцэг эхийнхээавьяас чадварыгнь өвлөхгүй байж болох ч тэдний үнэ цэнийг нь өвлөн авдаг гэсэнүг бий. Харин бидэнд өвөөгийн, аавын минь тэр авьяас өчүүхэн ч боловоршин байгааг мэдэрдэг. Миний бичиж, үгийг амилуулах гэсэн оролдлого миний ааваасэхтэй. Харин аавын авьяас өвөөгөөс минь өвлөгдсөн гэдэгт эргэлзэх юм алга. Түүний баталгаа нь миний охины бичих эрмэлзэл. Энэ бол өвөөгийн минь, Даваагийн Шаарийбуу гэдэг хүний үнэ цэнэ. Энэ хүний үр удамд туурвих, бичих авьяастайхүн зөвхөн аав минь биш юм.Өвөөгийн минь номын дэргэд аавын маань 10 гаруйном бий. Мэдэх хүмүүс нь “Шог зохиолч Ш.Галсанбаатар уу” гээд анддаггүйл юм. Авга ах Ш.Төмөрбаатар. Үеийнхэн нь бол”Иркутскийн сэтгүүлч”гэдгээр нь андахгүй. Иркутсктмалын эмч мэргэжлээр сурч байхаасаа л бичиж, 1990-ээд оны эхэн үед олны анхааралд өртөж байсан. Зах зээлийн шилжилтийн үед шар сонин эрхлэн гаргаж ч явсан. Бас авга эгч Ш.Отгончимэг яах аргагүй өвөөгийн минь нэг тусгал. Тэрбээр МУИС-ийн сэтгүүлчийн ангийг төгсөөд Улаанбаатар радиогийн ерөнхий редактороор ажиллаж байгаад Герман улсад улстөрийн PR -д суралцаад тэндээ Ази, Дорно дахины утга зохиолын судалгааны чиглэлээр ажиллаж буй. Бид болсэтгүүл зүй, утга зохиолын салбарт ажилласан нь болохоос Шаарийбуу гэдэг хүний удам тэр дундаа төрсөн хүүхдүүдээс нь шүлэг, өгүүллэгбичдэггүй хүн бараг л байхгүй гэж хэлж болно. Хоёр жилийн өмнөх цагаан сараар АНУ-д амьдраад арав гаруй жил болсонавга эгч Ш.Эрдэнэчимэг аав, ээж хоёртоо хэмээн амьдрал ухаарал хайрласан шүлгийгцахим ертөнцөд тавьсныг бид үзээд Шаарийбуу гэдэг хүний үндэс угсаа гэдгээрээ бахархах сэтгэл төрж байсан юм. Ш.Эрдэнэчимэг эгч маань эмч хүн. Гэвч тэр хүний сэтгэл зүрхэнд өвөөгийн минь авьяас нэвт шингэсэн гэдгийг бид тэгэхэд олж харсан юм. Авга эгч Ш.Оюунчимэг гэж бас эмч мэргэжилтэй хүн бий. Тэрбээр шүлэг яруу найраг бичлээ гэж сонсогддоггүй чах дүү хамаатан саднаараацуглахад сайханшүлэг уншиж, биднийг сэргээдэг гал цогтой нэгэн. Түүний охин Г.Уранзаяазуныхаа амралтаар АНУ амраад ирэхдээ өөрийн facebookхуудаснаа АНУ-ын тухай чамбай авьяастай гэдгээ харуулсантэмдэглэлээ тавьсан ньбас л олон лайк авсан байсан. Тэр бол манайхныбас нэгэн бахархал юм. Хүний их эмч Сандагийн Лонжидсүрэн хэмээх сайхан бүсгүйтэй ханилан суужөвөө минь арван хүүхэд өсгөж хүмүүжүүлсэн нь өнөөдөрхэд дахин үржиж, бүх л салбарт өөрсдийнялгарах өнгө аястай яваа нь үр хүүхдийнхээ төлөө хийж бүтээсэн өвөөгийн минь энэ насандаабурууяваагүйн нэг баталгаа юм. Тийм ч учраас үр хүүхдүүдийнхээ сайхан амьдралыг харж яваа. Үр хойчдоо өвөө минь шунаг сувдаг сэтгэлгүй, шударга чин үнэнчээр амьдрахыг чухалчилж, эх оронч халуун сэтгэлтэй байхыг өдөр болгон сануулсаар ирсэн. Уулзах бүртээ биднийгзөв явахыг сургадаг.Нэг удаа өвөөдөө”Одоогийн нийгэмд зөв явна гэдэгхарьцангуй ойлголт … гэхэд “Өөрийнхөөрөөзөв амьдар. Чиний үнэн бусдын үнэн байх албагүй. Хийж буй үйлдлээрээ үнэнийг тогтоо. Ганцаардсан ч хамаагүй тэр бол чиний үнэ цэнэ. Бусдыг дагаж холбирох юм бол чи хүн биш. Албан тушаал, мөнгөний эрэл бол хэлбэр,амьдралын мөн чанар биш. Зүгээр л хүнийг хүн дүрст адгуус болгодог зүйлс. Чиний үнэ цэнийг үр хүүхэд чинь тогтооно” гэжсургаж билээ.

Цагийн эрхээр өвөөгийн минь шанаанд намрын хяруу аль хэдийнэ унасан ч, ухаарал хайрласан үрчлээс бүрээс нь амьдралыг таньж, таныхаа сүмбэр оргил шиг цээжнийнэгээхэн хэсэгттань нөмөрлөж явна, охин нь. Ухаарал шингэсэн үгэндор тань насан туршдааамьдрахыг би хүснэ.

Галсанбаатарын ДЭЛГЭРЦЭЦЭГ

Categories
мэдээ цаг-үе

E.Сагсай: Иргэдийн гадаадад зорчих эрхийг хязгаарлаж байсан журам, зааврыг шинэчилнэ

-ХААЛТТАЙ НӨХЦӨЛ БАЙДЛЫГ ӨӨРЧЛӨХ, ПРОКУРОРЫН ХЯНАЛТЫГ АЛЬ БОЛОХ ОЛОН НИЙТЭД НЭЭЛТТЭЙ БОЛГОХЫГ ЗОРЬЖ БАЙНА-

Улсын ерөнхий прокуро­рын газрын Мөрдөн шалгах ажиллагаанд тавих хяналт хариуцсан хэлтсийн дарга Е.Сагсайтай ярилцлаа.

-Шүүх эрх мэдлийн шинэтгэлийн хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх хүрээнд хэ­рэг бүртгэх, мөрдөн бай­цаах ажилд хяналт тавих чиглэлээр прокурорын байгууллагаас ямар арга хэмжээ авч хэрэгжүүлж байна вэ?

-Монгол Улсын Ерөнхий­лөгчийн санаачилсан шүүх эрх мэдлийн шинэтгэлийг гүнзгийрүүлэх хөтөлбөрийн хүрээнд прокурорын байгууллагаас 2011-2016 онд хэрэгжүүлэх үйл ажиллагааны ерөнхий хөтөлбөр гэж 2011 онд батлагдсан. Прокурорын байгууллагын үндсэн чиг үүргийн нэг болсон хэрэг бүртгэх, мөрдөн байцаах ажиллагаанд хяналт тавьж, шүүх хуралдаанд төрийн нэрийн өмнөөс оролцож яллах үүрэг гүйцэтгэдэг. Энэ чиг үүргийн хүрээнд дээрх зорилтыг хэрэгжүүлэхээр сүүлийн жилүүдэд тодорхой арга хэмжээ авч хэрэгжүүлж байна. Биднийхэрэгжүүлж байгаа энэ арга хэмжээ нь Үндсэн хуульд заасан хүний эрх, эрх чөлөөг хангах, хууль дээдлэх ардчилсан ёсны зарчмыг байцаан шийтгэх ажиллагаанд тууштай хэрэгжүүлэх шударга ёс тэгш байдлыг хангах гэсэн зарчмуудад үндэслэн хэрэгжинэ. -Үндсэн хуулинд зааснаар прокурорын байгууллага нь хэрэг бүртгэх мөрдөн байцаах ажиллагаанд хууль хэрхэн хэрэгжиж байгаад хяналт тавьдаг байгууллагад Мөрдөн байцаах байгууллагууд хэрэг бүртгэх мөрдөн байцаах ажиллагааг хуульд нийцүүлэн явуулж байгаа эсэхийгхянаж чадаж байна уу?

-Өдөр тутам тогтмол хянаж, хэрэг бүртгэх мөрдөн байцаах ажиллагааны чанар үр нөлөөг дээшлүүлж, хуулийг нэг мөр сахиулах, хүний эрх эрх чөлөөг зөрчигдөхөөс урьдчилан сэргийлэх чиглэлээр тодорхой арга хэмжээнүүдийг авч хэрэгжүүлж ирлээ. Ялангуяа мөрдөн шалгах ажиллагааны хүрээнд дагаж мөрдвөл зохих аргачилсан заавар журмуудыг шинэчлэн баталж дагаж мөрдүүллээ.

-Тухайлбал гээд дэлгэрүүлж ярих боломж байна уу. Яг юуг дагаж мөрдүүлэх болов?

-Тодорхой эрүүгийн гэмт хэргийг мөрдөн шалгах, хянан шийдвэрлэх аргачлалыг боловсруулж, мөрдүүлсэн нь прокурорын байгууллагын хувьд шинэлэг зүйл болсон. Мөн гэмт хэргийг зөв зүйлчлэх, гэмт хэрэг үйлдсэн этгээдийн гэм бурууг хөдөлбөргүй тогтоох, нотлох баримтыг цуглуулах, бэхжүүлэх, шалгах ажиллагааг хуульд заасан хүрээнд шийдвэрлэх, Эрүүгийн хуулийн тусгай ангид заасан гэмт хэргийн бүрэлдэхүүний онцлог шинж чанараас хамаарч хэрэг нэг бүрийг ялгамжтай зөв хянаж, үндэслэлийг нь зөв тодорхойлоход энэ мөрдөн шалгах ажиллагааны аргачлалын үндсэн нэг зарчим оршиж байгаа гэж хэлж болно.

-Мөрдөн шалгах ажиллагаанд албадлагын арга хэмжээ хэрэглэх нь зөв юм уу. Өөрөөр шийдэх арга байдаггүй юм уу. Заавал цагдан хорих ньбуруу гэдгийгГазрын тосны хэрэг эрхлэх газрын дарга асан Д.Амарсайхан цагдан хоригдож байгаадамиа алдсан явдлаас тод харагддаг?

-Иргэдийн гадаадад зорчих эрх, эрх чөлөөг хязгаарлаж байсан журам зааврыг шинээр авч үзэж боловсронгуй болгоно. Хүний эрх, эрх чөлөөг хязгаарладаг байцаан шийтгэх ажиллагааны зөвшөөрөл олгох явдлыг цэгцлэх талаар тодорхой арга хэмжээнүүдийг авч хэрэгжүүллээ. Прокурор хэрэг бүртгэх мөрдөн байцаах ажиллагаанд хяналт тавихдаа хөндлөнгийн байр сууринаас хандаж, хавтаст хэрэгт цугларсан нотлох баримтыг хянах замаар дагаж хяналт тавьдаг байсан урьдын практикийг халж, прокурор байцаан шийтгэх ажиллагааны хөтөч нь, удирдан чиглүүлэгч нь байх ёстой гэдэг зарчмыг бодлого болгон хэрэгжүүлж ажиллана. Ингэснээр прокурор мөрдөн шалгах ажиллагааг удирдан чиглүүлдэг гол субъект болсон. Прокурорын байгууллагын тогтолцоонд зарим өөрчлөлт хийж шүүх байгуулах тухай Монгол Улсын хуульд нийцүүлэн прокурорын хяналтын ажлыг мөн зохион байгуулж хэрэгжүүлж байна.

-Прокурорын хяналтын үйл ажиллагааны ил тод байдлыг хангах хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааг нийтэд нээлттэй болгох чиглэлээр ямар арга хэмжээнүүдийг авч ажиллаж байна вэ?

-Эрүүгийн хэрэг хянах прокурорын үйл ажиллагаа нь өөрөө өвөрмөц онцлогтой хэрэг бүртгэлт, мөрдөн байцаалтын шатанд хэргийг шалгах ажиллагаа өөрийн нууцлалтай байдаг. Иймдпрокурорын байгууллагын үйл ажиллагаа олон нийтэд төдийлөн нээлттэй биш явж ирсэн гэж хэлж болно. Гэхдээ энэхүү хаалттай нөхцөл байдлыг өөрчлөх прокурорын хяналтыг аль болох олон нийтэд нээлттэй болгох чиглэлээр ялангуяа Ерөнхий прокуророор ажиллаж байсанД.Дорлигжав их зүйл хийж олон чухал арга хэмжээнүүдийг авч хэрэгжүүлсэн. Ерөнхий прокурорын газарт хэвлэл мэдээллийн алба байгуулж прокурорын нэгж бүрт бас хэвлэлийн алба бий болгож хэвлэл мэдээлэлд прокурорын хяналтын үйл ажиллагааг нээлттэй мэдээлдэг зарчмыг сүүлийн жилүүдэд бий болгосон. Прокурорын байгууллагын нэгдсэн мэдээллийн сүлжээг бий болгож, прокурорын вэб хуудсыг ажиллуулж прокурор төрийн байгууллагын нууцад хамаарахаас бусад ажиллагааг хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр сурталчилж байгаа. Түүнчлэн эрүүгийн хэрэг үүсгэн хэрэг бүртгэлт, мөрдөн байцаалтын ажиллагаа явуулж байгаа хэргийн талаар Ерөнхий прокурорын газраас болон нийслэл, дүүргүүдийн прокурорын газруудаас тодорхой цаг хугацаагаар нийтэд мэдээлэл хийж хэргүүдийн явц шийдвэрлэлт үр дүнгийн талаар мэдээлдэг болсон.

-Энэ нь прокурор нээлттэй ажиллаж байгааг харуулах том алхамуу?

-Нийгэмд прокурор нээлттэй ажиллаж байгааг харуулах нэг чухал алхам болсон гэж үзэж байгаа. Мөн шүүхээр шийдвэрлэгдсэн эрүүгийн хэрэг болон, бусад эрүүгийн хэрэгтэй холбоотой мэдээллийг прокурорын байгууллага олон нийтэд боломжтой хэлбэрээр мэдээлж, мэдээллийг олон нийтэд түгээхэд сүүлийн жилүүдэд анхааран ажиллаж байна.

-Прокурорын мөрдөн шалгах ажиллагаанд баримтлах аргачилсан зааврыг шинэчлэн боловсруулж байгаагэсэн. Энэ ямар ач холбогдолтойюм бэ?

-Монгол Улсын Ерөнхий прокурор гэдэг цорын ганц субъектэд хэрэг бүртгэх, мөрдөн байцаах болон прокурорын хяналтын үйл ажиллагаанд дагаж мөрдөх аргачилсан заавар журам гаргах эрх нь хуулиар олгогдсон байдаг. Энэхүү бүрэн эрхийнхээ хүрээнд Ерөнхий прокурор хэрэг бүртгэх мөрдөн байцаах ажиллагаа болон прокурорын хяналтын үйл ажиллагаанд дагаж мөрдөх аргачилсан зааврыг батлан гаргаж, мөрдүүлж байгаа. Бид энэ мөрдүүлж байгаа заавар журмын үр дүн хэрэгжилтийг судалж үзээд үүнийг улам боловсронгуй болгох, ЭБШ хуулийн зүйл заалтыг аргачилсан байдлаар зааж зааварлахад анхаарлаа хандуулах шаардлагатай юм байна гэж үзсэн. Энэ нь хэрэг бүртгэх, мөрдөн байцаах ажиллагааны чанар үр нөлөөг дээшлүүлэх, прокурорын хяналтын үйл ажиллагааг сайжруулах, хүний эрхийг хангахад чиглэгдсэн чухал алхам болох ёстой. Ийм ч учраас Улсын ерөнхий прокурорын тушаалаар аргачилсан заавар боловсруулах ажлын хэсэг томилогдон ажиллаж прокурорын хяналтын үйл ажиллагаа болон мөрдөн шалгах ажиллагааг хэрэгжүүлэх аргачилсан зааврын шинэ төслийг боловсруулж дууссан байгаа.

-Боловсруулсан заавар ньүндсэндээ 26 бие даасан дэвтэр бүхий 2000 орчим зүйл заалттай байцаан шийтгэх хуулийг амьдралд хэрэгжүүлэхэд чиглэсэн чухал заавар журам болж боловсруулагдсан гэж прокурорууд ярьж байсан. Тийм онцгой зүйл үү?

-Одоо энэхүү зааврын төслөөнэгжүүддээ хүргэж, нэгжүүдийнхээ саналыг авч тусган эцэслэн баталж мөрдүүлэх шатандаа орж байна. Шинэ заавар журмын гол мөн чанар онцлог нь нэгдүгээрт хэрэг бүртгэгч мөрдөн байцаагч хэрэг бүртгэх мөрдөн байцаах байгууллагаас эрүүгийн байцаан шийтгэх хуулийг хэрэгжүүлэх чиглэлээр ямар ажлыг хэрхэн яаж хийх тухай аргачилсан заавар байгаа. Хоёрдугаарт хэрэг бүртгэх мөрдөн байцаах ажиллагаанд хяналт тавих прокурорын чиг үүрэг, эрх хэмжээ түүнд тавигдах шаардлагуудыг нэг мөр тодорхойлж өгч буй. Гуравдугаарт хэрэг бүртгэгч мөрдөн байцаагч, прокуророос гаргах эрх зүйн актын хэлбэрүүдийн нэр төрлийг тодорхойлж нэршлийн хувьд нэг жигд томъёолж, бүтцийн хувьд нэг загварт оруулж нэг мөр болгосон. Дөрөвдүгээрт эрүүгийн хэрэгт биечлэн хяналт тавьдаг хяналтын прокурорын бие дааж шийдвэр гаргах үүрэг хариуцлагыг өндөржүүлж, гаргасан шийдвэрийнхээ төлөө хариуцлага хүлээх чадварыг нь дээшлүүлж, бүрэн эрхийг нь эдлүүлэхэд энэ зааврын гол мөн чанар оршиж байгаа. Тавдугаарт урьд нь заавар журамд тусгагдаагүй байсан олон шинэ зүйлүүдийг зааварт шинээр тусгаж байгаа нь хэрэг бүртгэгч мөрдөн байцаагч прокурор ЭБШ хуульд тусгагдсан асуудлыг нэг мөр ойлгож зөв хэрэгжүүлэхэд чухал үр дүнтэй алхам болох юм.

-Прокурорын байгууллагын хууль тогтоомжийг боловсронгуй болгохчиглэлээр ямар арга хэмжээ авч байна вэ?

-Тэгэхээр бид өнөөдөр хүчин төгөлдөр үйлчилж буй Эрүүгийн хууль, ЭБШ хууль, бусад хуулийн хүрээнд үйл ажиллагаагаа явуулж байгаа. Эрүүгийн хуульд, ЭБШ хуулийг зайлшгүй өөрчлөн шинэчлэх боловсронгуй болгох шаардлага зайлшгүй тулгарч байна. Энэ нь ч шүүх эрх мэдлийн шинэтгэлийн хөтөлбөрийн хүрээнд тавигдсан гол асуудлуудын нэг гэж үзэж байгаа. Үүний нэгэн адил шүүх эрх мэдлийг хэрэгжүүлэх болон хууль сахиулах байгууллагуудын хууль эрх зүйн орчин улам боловсронгуй болгох ажилбайна. Энэ агуулгаараа прокурорын байгууллагын тухай хуулийг ч гэсэн боловсронгуй болгох зайлшгүй нөхцөл шаардлага үүссэн гэж үзэж болно. Энэ үндсэн дээр прокурорын байгууллагын тухай хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах төсөл хийж байгаа. Прокурорын байгууллагын тухай хуулиар прокурорын үндсэн хяналтууд ялангуяа мөрдөн шалгах ажиллагаанд тавих прокурорын хяналтын зарчим үндэслэл журам, арга хэлбэрийг боловсронгуй болгох, прокурорын хяналтын ажлыг Үндсэн хуулийн зарчим агуулгад нийцүүлэх, олон улсын чиг хандлагад ойртуулах, хүний эрх эрх чөлөөг хангах, хамгаалахад прокурорын хяналтын үйл ажиллагаа чиглэгдсэн байхад энэ хуулинд оруулж байгаа өөрчлөлтийн бас нэг мөн чанар оршино.

-Прокуроруудын ажлын ачаалал хэр их байдаг вэ?

-Ер нь прокурорын хяналтын ажил бол үнэхээр ачаалалтай цаг нартай уралдсан ажлыг прокурорууд лэнэ байгууллагын өмнө тавигдсан зорилтыг үүрч яваа гэдэг нь тодорхой. Ялангуяа нийслэл дүүргүүдийн хяналтын ажил маш их ачаалалтай ажиллаж байгаа. Энэ оны эхний арван сарын байдлаар хэрэг бүртгэх мөрдөн байцаах байгууллагуудад ирсэн 77414 гэмт хэргийн талаарх гомдол мэдээлэлд прокурор хяналт тавьж ажилласан байна. Үүнээс 25661 эрүүгийн хэрэг үүсгэсэн байна. Ер ньэнэ оны эхний арван сарын байдлаар прокурорын байгууллага хэрэг бүртгэлт мөрдөн байцаалтын ажиллагаа явуулсан нийт 34463 хэрэгт хяналт тавьж ажиллажээ.

-Өнгөрсөн оны мөн үеийнхээс гэмт хэргийн гаралтөссөн болохыгстатистик харуулжбайгаа?

-Оны сүүлээр мэдээ тайлан гаргах үедөнгөрсөн оныхоос хэрэг хэдэн хувиар хэрхэн яаж өсөв гэдэг дүн харагдах байх. Гэхдээ гэмт хэргийн гаралт сүүлийн жилүүдэдөсөж байгаа гэсэн статистик гарч байгаа нь бидний ажлыг улам ачаалалтай болгож байна. Энэ оны зургадугаар сард Ерөнхий прокурор Д.Дорлигжавын санаачилгаар прокурорын байгууллагын удирдах ажилтнууд, хэрэг бүртгэх, мөрдөн байцаах байгууллагын удирдлагуудыг оролцуулсан зөвлөгөөн зохион байгуулж, уг зөвлөгөөнөөрөө хэрэг бүртгэх мөрдөн байцаах ажиллагаа, түүнд тавих хяналтыг сайжруулах, хэрэг бүртгэгч мөрдөн байцаагчдын сахилга хариуцлагыг дээшлүүлэх асуудал хэлэлцэж, цаашид хэрхэн ажиллах талаараа ярилцаж, тодорхой шийдлүүдийг гаргасан. Уг шийдлүүдийг хэрэгжүүлэх талаар тодорхой арга хэмжээнүүдийг авсан. Ялангуяа хууль эрх зүйн орчинг боловсронгуй болгох, хууль тогтоомжинд нэмэлт өөрчлөлт оруулах асуудлаар УИХ, Монгол Улсын Ерөнхийлөгчид санал хүргүүлэх, хууль сахиулах үйл ажиллагаанд тулгарч буй асуудлыг шийдвэрлэх талаар зөвлөмж гаргаж ажиллалаа. Прокурорын төв, орон нутгийн удирдах ажилтнуудын зөвлөгөөн болж ажилдаа үнэлэлт дүгнэлт өгч, цаашид анхаарах зорилт чиглэлээ тодорхойллоо.

Г.ДЭЛГЭРЦЭЦЭГ