Author: ТЭРБИШИЙН ДАРХАНХӨВСГӨЛ

“Шинэ хоршоо” хөтөлбөрийн талаар Засгийн газрын хэрэг эрхлэх газар (ЗГХЭГ)-ын дарга Д.Амарбаясгалантай ярилцлаа.

-“Шинэ хоршоо” хөтөлбөрийг санаачлан өнгөрсөн хугацаанд бүсүүдэд нээлт хийлээ. Тус хөтөлбөрийн талаар дэлгэрэн гүй мэдээлэл өгөөч?

-Монгол Улсын Засгийн газраас энэ оны өвөл, хавар цас зудын нөхцөл байдал хүндэрсэнтэй холбогдуулан Уламжлалт мал аж ахуйн салбарт уур амьсгалын өөрчлөлтөөс үүдэлтэй сөрөг нөлөөллийг бууруулах тухай хуулийг УИХ-д өргөн барьж, батлуулсан. Уг хууль мал аж ахуйн салбарыг эрсдэлд тэсвэртэй байх үндсэн зорилгыг агуулсан. Учир нь сүүлийн жилүүдэд уур амьсгалын өөрчлөлтөөс болоод ган, зудын нөхцөл байдал ойр, ойрхон давтагддаг боллоо. Энэ жилийн хувьд цас орж эхлэх үед Онцгой байдлын ерөнхий газар болон НҮбаас гаргасан урьдчилсан дүгнэлтээр 16-18 сая мал хорогдох эрсдэл байна гэж гарсан.

Тийм болохоор Засгийн газраас малаа зах зээлийн эргэлтэнд оруулахыг малчдадаа уриалсан. Үүний үр дүнд малчдын гар дээр 50 гаруй мянган тонн мах бэлтгэгдсэн байгаа юм. Энэ чинь 10 гаруй сая толгой мал эдийн засгийн эргэлтэнд орсон гэсэн үг. Харин өнөөдрийн байдлаар 7.4 сая толгой мал хорогдсон гэсэн мэдээ байна. Цаашдаа жил бүр ийм байдалтай даваад явна гэдэг хүндрэлтэй. Тийм болохоор илүү тэсвэртэй мал бий болгох зорилгоор хөрөнгө оруулалт хийх боломжийг хоршооны гишүүн малчдад олгохоор ажиллаж байна. Засгийн газраас өнөөдрийн байдлаар гурван төрлийн арга хэмжээ авч ажиллаж байгаа.

-Тэр нь ямар арга хэмжээ билээ?

-Нэгдүгээрт, малаа их хэмжээгээр алдсан малчдыг малжуулах хөтөлбөрийн хүрээнд өрх тус бүрд найман сая төгрөгийн таван жилийн хугацаатай, хүүгүй зээлийг олгох шийдвэр гаргасан. Энэ бол жил бүр улсын төсөвт батлагддаг Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих сангаас олгодог мөнгө. Харин өмнө нь таван сая байсныг найман сая төгрөг болгож нэмсэн. Одоо хагас жилийн мал тооллого хийсний дараагаар хэдэн айл малаа их хэмжээгээр хорогдуулсан байна гэдэг нь тодорхой болно. Ингэснээр тухайн айлууд зээл авах эрх нь нээгдэнэ.

Хоёрдугаарт, малчны буюу хэрэглээний зээлийн эргэн төлөлт дээр малчдад бодитой хүндрэл учирсан. Малаа, төлөө их хэмжээгээр алдсан. Ийм болохоор малчдын орлого тасалдах нь тодорхой болсон. Байгалийн давагдашгүй хүчин зүйлээс шалтгаалсан учраас малчдын зээлийн эргэн төлөлтийг нэг жилээр хойшлуулах хүсэлтийг арилжааны банкуудад гаргасан.

Тэд ч гэсэн дэмжсэн.

Харин нэг жилээр төлөлт хойшилж байгаа ч хүүгийн хуримтлал үүснэ. Тиймээс хуримтлагдсан хүүгийн 75 хувийг нь Засгийн газраас нэг удаа төсвийн мөнгөөр төлж барагдуулахаар болсон. Гуравдугаарт, “Шинэ хоршоо” хөдөлгөөнийг эхлүүлж байна. Энэ хөдөлгөөний хүрээнд малчид маань Зээлийн батлан даалтын сангаар 80-100 хувийн баталгаа гаргуулаад нэг малчин 50 хүртэл сая төгрөгийн зээл авах боломжийг нь нээж өгч байгаа юм. Зээлийн батлан даалтын сан өмнө нь 60 хүртэл хувийн баталгаа гаргадаг байсан ч энэ удаад 80-100 хувь болж байгаа. Малчид нийлж хоршоо байгуулна.

Тухайн хоршоо мал аж ахуйн үйлдвэрлэлийг дэмжих үйл ажиллагаа явуулах зориулалттай байх ёстой. Энэ тохиодолд төсөл сонгон шалгаруулалтаар хоршоонд тав хүртэлх га газрыг нэг удаа үнэ төлбөргүйгээр эзэмшүүлнэ. Ингэхээр малчид маань зээлээ авчихна, газартай болно. Хөрөнгө оруулалтаа хийгээд нэмүү өртөг шингэсэн бүтээгдэхүүний анхан шатны боловсруулалтыг хийх боломжтой болно. Дундын хоршоогоо байгуулаад боловсруулалтын шатыг бүтэн хийсэн ч болох боломжийг Засгийн газраас гаргаж өгч байгаа юм. Үр дүнд нь чинээлэг малчин бий болох ёстой. Өнөөдөр малчдын сарын дундаж орлого 1.5 сая, зарлага нь 2.1 сая төгрөг гэж гарсан. Нэг үгээр малчин хүн сар бүр 600 мянган төгрөгийн алдагдалтай амьдарч байна. Ингэхээр хэдий чинээ олон жил малчин байна, төдий чинээгээрээ амьдралын чанар нь доройтно гэсэн дүгнэлт гарч байгаа юм. Харин “Шинэ хоршоо” хөдөлгөөнөөр зээлээ аваад нэмүү өртөг шингэсэн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэснээр чинээлэг малчин өрхүүд бий болох боломжтой. Засгийн газар таван жилийн хугацаатай таван их наядын хөтөлбөр зарлаж байгаа. Энэ таван жилийн хугацаанд өнөөдөр байгаа малчдын орлого 3-4 дахин нэмэгдэх боломжийг нээж өгч байна гэж ойлгож болно.

-Малын түүхий эдийн үнэ хэт доогуур, мал, махаа гадагш нь гаргахад малын өвчлөл зэргээс шалтгаалан хүндрэлтэй байдаг. Энэ асуудлыг хэрхэн шийдвэрлэх вэ?

-Малын түүхий эдийг гадаадын болон дотоодын зах зээлд нийлүүлье гэхээр нэг л зүйл шаардлага хангадаггүй. Тэр нь чанар. Мах нь чанарын шаардлага хангадаггүй. Эрүүл байна уу, үгүй юу гэдэг асуудал үүсдэг. Малаас гарч байгаа дайвар бүтээгдэхүүн, түүхий эд ч ялгаагүй. Бохирдол ихтэй, халдвартай байдаг. Үхрийн шир дээр ярихад л гараар нядалдаг учраас хутганы ир орж байна. Үхрийн гуур, арьс товруутах гээд халдварт өвчин их. Вакцин нь чанаргүй, стандартын шаардлага хангахгүйгээс үүдэн арьс нь хатуурдаг. Мал нь гадна талаасаа механик гэмтэл их авч байна. Ингэхээр цаашаа бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх боломжгүй болчихоод байгаа юм. Тэгэхээр чанартай түүхий эд, тогтвортой ханган нийлүүлэлт хэрэгтэй. Мах, сүү, малын түүхий эд жилийн дөрвөн улиралд өдөр бүр шинээрээ зах зээлд нийлүүлэгддэг байх шаардлагатай. Үүний үр дүнд махыг намар хямд, өвөл нь үнэтэй иддэг байдал арилна. Өдөр бүр шинэ, ижилхэн үнэтэй мах хэрэглэдэг байх боломжийг нээж өгнө. Сүү, сүүн бүтээгдэхүүн ч гэсэн мөн адилхан. Өвөл сүүний гарц багасдаг учраас үнэ нь нэмэгдчихдэг. Гэтэл зун нь малчны хотонд сүү нь хямдхан байсан ч хот суурин газарт үнэ нь буурдаггүй. Тогтвортой ханган нийлүүлэлт бий болохгүй байгаа учраас ийм нөхцөл үүсээд байна.

-Өдөр бүр шинэ мах, сүүг хотод оруулж ирэхийн тулд тээвэр ложистикийн асуудал мөн хөндөгдөх байх?

-Анхан шатны үйлдвэрлэл, боловсруулалтын ажлууд хийгдээд эхлэхээр аяндаа түүнийг дагасан дунд шатны боловсруулалт, тээвэр ложистикийн сүлжээ үүснэ. Үүнийгээ хийх боломж нь ч хөрөнгө ороуулалтын зээлээрээ нээгдэж байгаа юм. Ер нь төр энэ бүхнийг хийж өгөх ёстой гэхээсээ илүү эдийн засгийн ийм том боломж нээгдэж байгааг малчид, ард иргэд маань бүтэн ашиглах ёстой.

-Бүс тус бүрээрээ гаргах бүтээгдэхүүн нь өөр, өөр байх уу?

-Сум орон нутаг, газар зүйн байршил, нутгийн онцлогоосоо хамааран ямар төрлийн мал аж ахуйн үйлдвэрлэл хийх вэ гэдэг нь өөрсдийнх нь сонголт байна. Тухайн орон нутгийн хөгжлийн төлөвлөгөөндөө уялдаж хоршоо байгуулагдаж, тэр нь мал аж ахуйн үйлдвэрлэл явуулах нөхцөл нь бүрдэнэ. Гэхдээ энд нэг зүйлийг зориуд хэлэхэд малчин өрх бүр хоршооны гишүүн болно гэсэн ойлголт байхгүй. Энэ хөрөнгө оруулалтын зээлд хамрагдаж, үйлдвэрлэлээ нэмэгдүүлье гэсэн хүсэл зорилготой малчид нэгдэж л хоршоо байгуулаад үйлдвэрлэлийнхээ ажлыг хийгээд явна.

-Хоршоо байгуулж байгаа малчдад сургалт явуулж, зөвлөмж өгөх үү?

-Энэ хөдөлгөөнийг бид зүгээр л зарлаад орхихгүй. Засгийн газраас хоршоонд нэгдэж байгаа малчдад хоршоо байгуулах, арилжааны банканд зээлийн хүсэлтээ гаргах ажлыг хэрэгжүүлнэ. Улаанбаатар хотоос төрийн 1400 гаруй албан хаагчийг өөрсдийнх нь хүслээр томилж, хөдөө ажиллуулна. Нэг ч малчин өрхийг үлдээхгүй, мэдээлэл өгч сургалт явуулахыг Засгийн газар зорьж байгаа. Түүнчлэн төсөл бичихэд арилжааны банк, ХХААХҮЯ-ны Жижиг дунд үйлдвэрлэлийг дэмжих сан хамтран ажиллана. Цаашдаа хоршооны 30-300 төрлийн загвар төсөл гарч ирж болно. Газар нутаг, малын төрөл, өөр өөрийн онцлогоос хамаарч хэрэгжээд явах юм.

-Эрчимжсэн болон хагас эрчимжсэн мал аж ахуйг хэт хөгжүүлэх нь уламжлалт нүүдлийн мал аж ахуйг байхгүй болгох эрсдэлтэй гэх хүмүүс байдаг?

-Тийм учраас л энэ хөтөлбөрийн чинь гол зорилго тэнцвэртэй мал аж ахуйг бий болгох юм. Нэг хэсэг нь уламжлалт бэлчээрийн мал аж ахуйгаа эрхлээд л явна. Гэхдээ тэр мал нь эрсдэлд тэсвэртэй байх ёстой. Малчин нь өвс, ногоон тэжээлээ бэлтгэчихдэг. Худаг усаа гаргаад, хашаа хороогоо засаж сайжруулах хэрэгтэй. Нөгөө хэсэг хагас эрчимсэн, үлдсэн нь бүрэн эрчимжсэн фермерийн мал аж ахуй руу шилжинэ. Энэ бол зах зээлээрээ өөрөө зохицуулагдаад явна.

-Хоршоодод олгох зээлд нийтдээ хэчнээн төгрөг төсөвлөсөн бэ. Хэзээнээс зээлээ авч болох вэ?

-Засгийн газар, Монголбанк, арилжааны банкууд ерөнхий зээлийн хэлэлцээрийг хийгээд гэрээгээ байгуулсан. Үүний үр дүнгээр зээл маргааш (өнөөдөр)-аас эхлэн гарах боломж нь нээгдсэн. Арилжааны банкууд энэ зээлийг эхлээд малчны зээл юм байна гэж харж байсан. Харин төсөл танилцуулагдаад явснаар энэ бол хөдөө аж ахуйн салбарт хийж байгаа хөрөнгө оруулалтын зээл, том боломж гэдгийг харсан.

Өнөөдөр арилжааны банкуудаас олгогдож байгаа нийт зээлүүдийн таван хувь нь л мал аж ахуйн салбарт олгогдож байна. Тэгвэл энэ хөтөлбөрөөр дамжин дор хаяж 20 хувь нь мал аж ахуйн салбарт олгогддог, эдийн засгийн эргэлтэд орох боломжтой болно. Ингэж чадвал энэ салбарт эргэлдэж байгаа хөрөнгө багаар бодоход дөрөв дахин нэмэгдэнэ. 

Арилжааны долоон банк дэмжиж зээлийн ерөнхий хэлэлцээрт гарын үсэг зурсан. Тэд бүгд өөрийн эх үүсвэрээр санхүүжилтийг хийнэ. Харин Засгийн газар зээлийн хүүгийн зөрүүг төсвөөс татаас хэлбэрээр олгоно гэсэн зохицуулалтаар явж байна. Энэ оны хувьд арилжааны банкууд 500-700 тэрбум төгрөгийн зээлийг өөрийн эх үүсвэрээр гаргах боломжтой гэдгээ мэдэгдсэн. Цаашдаа эргэлт нь хурдан явагдах тусам зээлийн эх үүсвэрээ нэмэгдүүлэх боломжтой гэдгээ хэлсэн.

-Арилжааны банкууд зээл олгохдоо хэт хатуу журам тогтоох вий гэсэн болгоомжлол байна?

-Аль болох шаардлага, шалгуур бага тавьж, хүндрэл үүсгэхгүй байх. Энэ салбарыг с эргээхэд нийгмийн хариуцлагатай оролцох хүсэлт тавьж байгаа.

УИХ-ын гишүүн Х.Ганхуяг өчигдөр Монголбанкны удирдлагуудыг шалгуулахаар Улсын ерөнхий прокурорт хүсэлт гаргасан. Энэ үеэр түүнтэй цөөн хором ярилцлаа.

-Монголбанкны удирдлагуудыг яагаад шалгуулахаар болж байгаа юм бэ?

-Банкны тухай хуульд 2021 оны нэгдүгээр сарын 28-нд нэмэлт, өөрчлөлт орсон. Ингэхдээ гол гурван заалт оруулсан. Нэгдүгээрт, банкны хувьцаа эзэмшлийн төвлөрлийг багасгах, дээд тал нь 20 хүртэлх хувийн хувьцаа эзэмшдэг болгох. Хоёрдугаарт, банк банкнаас өөр төрлийн бизнес эрхлэхийг хориглож өгсөн. Гуравдугаарт, олон нийтэд нээлттэй хувьцаат компани болох. Энэ нь юу гэсэн үг вэ гэхээр иргэд том банкуудын хувьцаа эзэмшээд хяналтаа тавиад явна гэсэн үг. Үүнд зөвхөн Төв банк биш, Санхүүгийн зохицуулах хороо давхар хяналт тавиад явах учиртай. Ингэснээр банкны монополь байдал нь задарна.

Хэрэв 20 хувь дээрээ дотоодоос хөрөнгө оруулагч олж чадахгүй байгаа бол гадаадаас мэргэжлийн хөрөнгө оруулагчид татах боломж нээгдэнэ. Гадаадын банкууд оруулж ирэх боломжтой болно. Үүний үр дүнд банкуудын өөрийн хөрөнгийн үзүүлэлтүүд сайжирна. Зээлийн хүү буурч, хүртээмж нэмэгдэх үндэслэл бүрдэх учиртай юм. Энэ хуулийн хэрэгжих хугацаа ноднин жилийн 12 дугаар сарын 31 байсан. Гэтэл энэ хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийг хуулийн үйлчлэх хугацаа дотор нь өргөн бариагүй. Дээрээс нь Монголбанкны одоогийн удирдлагууд энэ хуулийг хэрэгжүүлэх сонирхол байхгүй байна гэж надад харагдаад байгаа юм. Тийм учраас ашиг сонирхлын зөрчил байгаа эсэхийг шалгаж өгөхийг хүссэн хүсэлтээ Улсын ерөнхий прокурорт гаргалаа. Төв банкны ерөнхийлөгч, дэд ерөнхийлөгчийг УИХ-аас томилдог. Тиймээс цаашдаа энэ хоёр хүн дээр УИХ-ын даргад шаардлага хүргүүлж, хуулийг хэрэгжүүлээгүй үндэслэлээр ажлаас нь түдгэлзүүлэх, огцруулах арга хэмжээ авна гэж бодож байгаа.

-УИХ-ын гишүүн Б.Баттөмөр энэ хуулийн хэрэгжилтийн хугацааг 2026 оны 12 дугаар сарын 31 болгох төсөл өргөн барьсан. Өмнө нь энэ хуулийн ажлын хэсэгт орж ажиллаж байгаагүй гишүүн яагаад гэнэт ийм төсөл өргөн барих болов?

-Хуулийн хэрэгжилтийн хугацаа хэтэрчихсэн болохоор манай арилжааны банкууд бүгд хууль зөрчсөн болчихоод байгаа юм. Нэгэнт хууль зөрчсөн болохоор олон улсын санхүүгийн байгууллагууд мөнгөө буцаан татах нөхцөл байдал үүсч байгаа. Бараг 1.4 тэрбум ам.долларыг эргүүлэн татагдана. Тийм учраас бид сунгаж өгөх хэрэгтэй боловч хоёр нөхцөл зайлшгүй байх ёстой. Нэгдүгээрт, одоо байгаа удирдлагууд огт хийхгүй юм байна. Хоёрдугаарт, 2026 оны 12 дугаар сарын 31 гэсэн ганцхан он, сар тавих биш нэгэнт сунгаж байгаа бол хүрэх зорилго, хувьцааны задралаа ийм болго, өөр төрлийн бизнес хийхээ больсон байх ёстой зэрэг зүйлсийг нь бичиж өгөх ёстой байсан. Харин ганцхан он, сар тавьсан болохоор дахиад л хуулийг хэрэгжүүлж амжсангүй гэдэг зүйлийг ярих боломжийг өгчихөж байгаа юм.

-Хэрэгжилтийг сунгасан төсөл өргөн барьсан нь банкуудын лобби байх боломжтой юу?

-Түрүүн хэлсэнчлэн мөнгө татагдах эрсдэл бий болчихсон учраас том эдийн засгаа харах юм бол сунгаж өгөхөөс өөр аргагүй байдалд орчихоод байгаа юм. Гэхдээ хуулийг хэрэгжүүлээгүй нь Монголбанкны удирдлагууд тодорхой хэмжээний лоббид орсон болов уу гэдэг хардлага надад төрөөд байгаа юм. Тийм ч учраас УЕП-т гомдол гаргасан.

-Банкууд олон нийтэд нээлттэй хувьцаат компани болох нь иргэдэд ямар ач холбогдолтой вэ?

-Зээлийн хүү буурна. МАН-ын 2020 оны мөрийн хөтөлбөрт зээлийн хүүг 12 хувиас хэтрэхгүй болгоно гээд орчихсон. Үүнийг биелүүлэх гэж энэ хуулийг баталсан. Гэтэл хууль нь хэрэгжээгүй болохоор зээлийн хүү буурахгүй байгаа юм. Жишээлбэл, оны дараахан өндөгний импортын татварыг 20 хувь болгосноор оны өмнө 550 төгрөг байсан өндөг өнөөдөр 800 төгрөг болчихсон байна. Өрсөлдөөнийг хязгаарлах нь ямар үр дүнд хүргэдэг вэ гэдгийг эндээс харж болно. Тэгэхээр өрсөлдөөн хязгаартай байгаа болохоор зээлийн хүү өндөр байгаа юм. Гадны банк орж ирэхгүй бол мөн л зээлийн хүү өндөр байна. Ердөө 4-5 том системийн банк нь зах зээлийнхээ 95 орчим хувийг атгачихаар зээлийн хүртээмж нэмэгдэж, хүү нь буурахгүй байгаа юм.

-Банкууд банкнаас өөр бизнес эрхлэхгүй байх ёстой гэсэн. Гэтэл амьдрал дээр банкууд бүх төрлийн бизнесийг хийж байна шүү дээ?

-Энэ хуульд уг нь хатуу зохицуулалт оруулсан юм. Тухайн банкны эзэмшиж байгаа банкнаас өөр бусад төрлийн бүх бизнесээс татгалзсан байх ёстой гэсэн шаардлага тавьж байгаа. Ингэснээр бизнесийн орчин эрүүл болно. Одоо чинь банкууд зам тавьж байна. Төмөр зам барьж, хэвлэлийн компани хүртэл ажиллуулж байгаа. Энэ хэмжээгээр тэр салбарт бизнес хийх орчин хумигдаж байгаа юм. Тэр их мөнгөний өөдөөс өөр ямар ч бизнес өрсөлдөөд нэмэргүй.

-Монголбанкинд ажилладаг хүмүүс ямар нэгэн байдлаар банктай холбоотой. Банк бус санүүгийн байгууллага ажиллуулдаг гэж ярьдаг?

-Бүгдээрээ л ингэж ярьдаг. Тэгэхээр чинь л ашиг сонирхлын зөрчил байна гэсэн үг. Банкнаас арай бага хувийн хүүтэйгээр зээл авч, түүнийгээ банк бусаар дамжуулан гаргадаг ч юм уу. Энэ байдлыг л тогтоож, шалгаж өгөөч гэж прокурорт бичиг өгсөн. Бид өмнө нь маш их ярьсан хэрнээ шалгуулах хүсэлт, гомдол гаргаж байгаагүй юм билээ.

-Уг нь хувьдаа банк бустай байх нь хуулиар хориотой юу?

-Хуулиар хориотой. Гэхдээ Монголбанкны бүрэн эрхийг хамгаалж, хараат бус байлгах үүднээс 5-6 хуулиар хамгаалсан байдаг юм. Үүнийг л ашиглаад байна гэсэн үг.

-Гадаадын банк оруулж ирэх дээр юу хэлэх вэ. Хоёр талтай маргаан дагуулдаг сэдэв шүү дээ?

-Гадаадын банк байхгүй Монгол, Хойд Солонгос хоёроос өөр орон дэлхийд үлдсэнгүй. Өрсөлдөөнийг хязгаарлаж байгаа монополь хүчин байгаа учраас гадаадын банкийг оруулж ирэхгүй байгаа юм.

-Энэ чуулганы хугацаанд амжиж Монголбанкны удирдлагуудыг огцруулж чадах болов уу?

-Ер нь бол амжуулна гэж бодож байна. Нэгэнт энэ хуулийг батлуулсан. Ард нь гарна. Уг нь чуулганы бүрэн эрхийн хугацаанд хэрэгжиж дуусахаар энэхүү хуулийг зохицуулсан юм. Одоо хуулийг сунгалаа гэж бодоход энэ хуулийг хэрэгжүүлэх чадвартай, сэтгэлтэй, хуулийг хүндэтгэдэг хүмүүсийг тавих ёстой.

-Өнгөрсөн хугацаанд банкуудын зүгээс элдэв дарамт, лобби хэр ирсэн бэ?

-Энэ хуулийг анх батлагдаж байхад л миний зургийг талбай дээр шатааж байлаа шүү дээ. Жагсаал хийж, инфлюнсерүүд гарч ирээд энэ хүн хулгайч гэж дайрсан. Өнөөдрийг хүртэл байнгын л нүдэж байна.

-Эдгээр лобби, дарамтуудын эсрэг юу хийж байна вэ?

-Гишүүдтэйгээ л хамтарч ажиллана. Гишүүд маань ч нөхцөл байдлыг хараад ойлгож байгаа байх. Бид чинь ард түмэндээ амласан шүү дээ. “Монгол хүний за бол андгай буй за” гэсэн Б.Ренчин гуайн үг хүртэл бий. Банкны реформыг хийнэ. Зээлийн хүүг бууруулна. Өрсөлдөөний орчныг нэмэгдүүлнэ гэж бид амласан. Намын мөрийн хөтөлбөрт орсон зүйл. Үүнийг чинь хэрэгжүүлэхгүй бол бид ямар нүүрээрээ тойрог дээрээ буцаж очих юм.

Засгийн газрын өнгөрсөн долоо хоногийн хуралдаанаас гаргасан нэгэн шийдвэр олны ундууцлыг төрүүлээд байна. Энэ нь импортын цементийн татварыг таван хувь болгон бууруулсан явдал юм. Сар хүрэхгүйн өмнө гурил, тэжээлийн импортын татварыг хугацаагүй чөлөөлсөн нь мөн л асуудал дагуулж зарим тариалан эрхлэгч энэ жил улаанбуудай тариалахгүй дээрээ хүртэл тулж байв. Ингэхдээ тэд салбараараа дампуурах эрсдэл бий болно гэдгийг ч хэлж байсан.

Тэгвэл энэ удаад дөнгөж өндийж байсан цементийн салбараа мөн л татан унагах бодлогыг Засгийн газар гаргав бололтой. Ердөө хэдхэн жилийн өмнө стратегийн бүтээгдэхүүн учраас дотоодын үйлдвэрлэгч нараа дэмжих хэрэгтэй гэж үзээд 2015 онд импортын цементийн албан татварыг нэмж байлаа. Үүний дараахан цар тахал залгасан учраас энэ салбар олигтой өндийж чадахгүй байсаар одоо л нэг юм босч байсан гэдгийг энэ салбарынхан хэлж байгаа юм. Дээрээс нь зарим нэг үндэсний үйлдвэрлэгчээ улс төрийн зорилгоор намнаж, үйлдвэрлэлд нь доголдол хүртэл үүсгэж байлаа.

Манай улсын цемент үйлдвэрлэлийн салбарт одоогийн байдлаар “Эрэл” цементийн үйлдвэр /жилд 180 мянган тонн/, “Цемент шохой” ХХК /жилд нэг сая тонн/, “Монцемент Билдинг материалс” ХХК /жилд нэг сая тонн/, “Мөнхийн баян гал” ХХК /жилд нэг сая тонн/, “Мак Цемент” ХХК /жилд нэг сая тонн/, “Налгар түшиг” ХХК /жилд 50 мянган тонн/, “Ховд эко цемент” үйлдвэр ХХК /Жилд 280 мянган тонн/ гэсэн нийт долоон үйлдвэр үйл ажиллагаагаа явуулж байна.

Харин манайл улсын цементийн нийт хэрэглээ жилийн хоёр сая тонн байдаг бөгөөд дээр дурдсан долоон үйлдвэр нийлээд 4.5 сая тонн буюу жилийн хэрэглээнээс 2.5 сая тонноор давсан хэмжээний үйлдвэрлэл явуулах хүчин чадалтай байна. Үнийн хувьд ч дотоодын болон хятад цемент хоорондоо нэг их ялгаагүй байна. Зарын дагуу утсаар тодруулахад МАК-ийн цемент тонн нь 325 мянган төгрөг, Хөтөлийн цемент 380, Мон цемент 330 мянган төгрөгөөр борлуулагдаж байгаа бол, хятад цемент 310 мянган төгрөгийн үнэтэй байна. БНХАУ-ын хөрөнгө оруулалттай Улаан цементийн үйлдвэрийн задгай нь 295, шуудайтай нь нэг тонн нь 300 мянган төгрөг байгаа нь одоогийн байдлаар хамгийн хямд байгаа юм.

Тэгвэл Засгийн газрын хуралдаанаар гаргасан шийдвэрийг танилцуулахдаа ЗГХЭГ-ын дарга Д.Амарбаясгалан дотоодын үйлдвэрүүд бэлэн бүтээгдэхүүний нөөц байхгүй тул үйлдвэрлэлийн хэмжээгээ бууруулсан хэмээн мэдэгдсэн. Гэвч бодит байдалд нөөц хангалттай байгааг үйлдвэрлэгчид хэлж байгаа юм. Өнөөдрийн байдлаар Монцемент компани 260 мянган тонн, Хөтөлийн Цемент шохой компани 110 мянган тонн, Мак Евро цемент ХХК 240 мянган тоннын тус тус нөөцтэй байна. Ердөө гуравхан үйлдвэрийнх нь одоогийн нөөц л гэхэд улсын жилийн хэрэгцээний 30 гаруй хувь болж байгаа юм. Нэмээд дээрх үйлдвэрүүдийн үйлдвэрлэл өдөр бүр тасралтгүйгээр явагдаж байгаа гэхээр манай улсад цементийн хомсдол нүүрлэж, нөөцгүй болчихсон зүйл огт алга.

Ийнхүү зах зээл, үйлдвэрлэлийн мэдээллээ нягтлан судлаагүй Засгийн газрын шийдвэрийн нөлөөгөөр дотоодын үйлдвэрлэгчид хаалгаа барих эрсдэл үүсч байна. Мөн дээрх үйлдвэрүүдэд ажиллаж байгаа 3000 гаруй ажилтан, ханган нийлүүлэгч компаниудын 10 мянга хол давсан ажилтны ажлын байр ч эрсдэлд орж байна. Дээрээс нь цементийн үнэ барилгын өртөгт тийм том нөлөө үзүүлдэггүй гэдгийг мэргэжилтнүүд хэлж байгаа. Нэг ёсондоо цементийн үнэ 10 хувиар өсөхөд нийт материалын зардал нэг хүрэхгүй хувиар л өсдөг байна.

Энэ талаар эдийн засагч Ц.Отгочулуу:

“Цемент өөрөө стратегийн шинжтэй бүтээгдэхүүн. Барилгын чанараар дамжаад хүний, хотын аюулгүй байдалд нөлөөлдөг. Иймд чанарын асуудал зайлшгүй яригдана. Нөгөө талаас үндэсний үйлдвэрлэлээ дэмжих гээд зээл их өгсөн. Тэдгээр зээл чанаргүйдэх эрсдэлтэй. Мөн дотоодод нэмүү өртөг шингээдэг бизнес буурч, үндэсний ажлын байр цөөрч болзошгүй. Барилгын өртөг зардалд тийм ч их хувь хэмжээ эзэлдэггүй бол онцын нөлөө байхгүй. Гаднаас оруулах нь хил дамнасан өртөг ихтэй тээврийн сүлжээгээр дамждаг. Үнэ дээр тэр өртөг шингэж таарна. Дээр нь импортын нэвтрүүлэх хүчин чадал сул. Цементээс бусад төрлийн импортын бараанд саатал үүсвэл мөн л ерөнхий инфляцид сөрөг нөлөөтэй. Ер нь ард иргэдээ ажилтай орлоготой болговол заавал үнэ тогтоох гэж хүчээр оролдох, арайхийн босож буй үндэсний үйлдвэрлэлээ унагаах шаардлагагүй. Бүх салбарт үнэ чөлөөл, худалдааг чөлөөл. Тэгээд иргэд, ААН-д баяжих боломж өг. Улс төрийн өрсөлдөгч гэж харж байгаа хүнийхээ бизнесийг хорлох гэсэндээ нийт үндэсний үйлдвэрлэлээ унагах хэрэггүй” хэмээн байр сууриа илэрхийлж байна.

Үнэхээр ч сүүлийн үед улс төрийн оноо авах, өрсөлдөгчөө намнахын тулд гаргасан шийдвэрүүд нь эцсийн дүндээ дотоодын үйлдвэрлэгчид, үндэсний салбараа татан унагах эрсдэлийг бодитоор бий болгож байгаа.

Стратегийн бүтээгдэхүүн гэж үзсэн цементийн үнийг бууруулахын тулд Засгийн газраас энэ удаад хамгийн амар хялбар замыг сонголоо. Өмнө нь ч ийм л арга хэрэглэж байв. Өнгөрсөн 2022 онд Хөтөлийн цементийн үйлдвэр доголдож хомсдол үүсэхэд импортын татварыг нь шууд тэглэж байлаа. Үүний дүнд тухайн ондоо 4.92 сая ам.доллараар урд хөршөөс цемент авсан гэсэн тооцоолол байдаг. Тэгэхээр энэ удаагийн шийдвэрээрээ Засгийн газар үндэсний үйлдвэрлэгчдээ боомилоод зогсохгүй энэ хэрийн валютыг гадагшаа урсгах боломжийг нээлээ. Зарим эх сурвалж Хятадын цемент үйлдвэрлэлийг дэмжсэн шийдвэр гаргалаа гэж хардаж буйгаа ч хэлж байгаа юм.

Цементийн бизнес эрхлэгчдийн холбооны ТУЗ-ийн дарга Б.Баатараас энэ тухай тодруулахад “Одоо дотоодын үйлдвэрлэгчид үйлдвэрлэсэн цементээ борлуулахад асар хүндрэлтэй болно. Дээрээс нь гадагшаа гардаг валютын урсгал нэмэгдэнэ. Цементийн үнэ барилгын үнэд тийм их нөлөөлдөггүй. Гол нөлөөлдөг зүйл нь дэд бүтэц, газар худалдан авах л байдаг. Он гарснаас хойш цементийн үнэ гурван удаа буурсан. Гэтэл ингээд байхад бараг татваргүй болгочихлоо. Харамсалтай байна. Энэ шийдвэрийг би хувьдаа “Гуя дагаж хүзүү” гэдэг шиг л зүйл боллоо гэж харж байгаа. Одоо 10 мянган хүний ипотекийн зээл хэрэв бүтвэл барилгын салбар сэргэнэ. Гэхдээ орон сууцны үнэ улам л нэмэгдэнэ. Учир нь хэрэгцээ нь гараад ирсэн учраас нэмэгдэж л таарна хэмээн хэлсэн.

Импортын цемент ихээр орж ирэхэд дагаад чанарын асуудал яригдана. Учир нь цементийг чанараар нь ангилаад сайн, муу гэдгийг нь тогтоочих хүчин чадалтай лаборатори одоогоор манай улсын хил дээр алга. Нэг ёсондоо Хятадын барилгын салбар уналттай, бүтээн байгуулалт саармагжсан байгаа энэ үед гаалийн татварыг бууруулсан нь тус улсын цемент үйлдвэрлэгчдийг дэмжсэн бодлого гэхээс өөр яалтай. Учир нь хэдэн сараар агуулахад хадгалалтын горим баримтлалгүй чанараа алдсан хятад цемент их хэмжээгээр хилээр орж ирэх боломжтой болжээ. Уг нь цементийн хадгалалтын хугацаа 6 сар байдаг бөгөөд үүнээс илүү хугацаанд хадгалсан цементийн бэхжих хугацаа уртсаж, бат бэхийн үзүүлэлт буурдаг. Чанар муутай цементээр зуурмаг хийх нь барилгын бусад түүхий эдийн орц найрлагыг нэмэгдүүлж, бүтээлийг бууруулж, үйл ажиллагааны зардал нэмэгдэх шалтгаан болдог байна. Өөрөөр хэлбэл, хэмнэх гээд хямд цемент авах нь бодит байдал дээр өртгийн өсөлтийг бий болгодог. Үүний гол хохирогч нь иргэд, хэрэглэгчид болохоор байна.

Энэ асуудлыг эдийн засагч Н.Энхбаяр хөндсөн.

Түүний хэлж буйгаар бол дотоодын цементийн үйлдвэрүүд дур зоргоороо хясан боогоод үйл ажиллагаагаа тасалдуулж байна гэсэн тайлбарыг төр засгаас ярьж байна. Гэтэл дотоодын үйлдвэрүүдэд цахилгааны хомсдол гэсэн маш том хүчин зүйл байна. Дээрээс нь алслагдсан орон нутагт үйл ажиллагаа явуулж байгаа үйлдвэрүүд тээврээ хийх гэхээр зуны улиралд хүнд даацын автомашиныг нь явуулдаггүй юм билээ. Эдгээр асуудлыг нь эхлээд шийдэж өгөх хэрэгтэй. Дээрээс нь манайхан гурил л бол гурил, цемент л бол цемент гэж ойлгоод татвар тогтоогоод байна. Энэ бол арай л бүдүүлэг явдал. Гэтэл энэ хоёр чинь дотроо ангилалтай. Цементийг дотор нь 5-7 ангилдаг юм билээ. Тэгэхээр барилгын салбарт хамгийн өргөн хэрэглэж байгаа ангиллыг нь манай дотоодын үйлдвэрүүд хангаж чадаж байгаа бол түүнийг нь татвараас чөлөөлөөд байх хэрэггүй.

Засгийн газраас “Шинэ сэргэлтийн бодлого” гээчийг хэрэгжүүлж, тэр дундаа Аж үйлдвэржилтийн сэргэлт гэж их ярьж байгаа. Гэтэл сонгууль дөхөөд энэ бүхнийхээ эсрэг яваад байна уу гэсэн бодол өөрийн эрхгүй төрж байна. Учир нь сонгуулийн санал авч, ирэх дөрвөн жил саарал ордонд залрахын тулд газар тариалангийн салбараараа дэнчин тавьсан бол энэ удаад цементийн үйлдвэрлэлийг хаяж өглөө. Баялгийн санд цугласан мөнгөөр нийт 10 мянган хүнд ипотекийн зээл олгоно гэж мэдэгдсэнийхээ дараахан импортын цементийн татварыг таван хувь болгосон нь ердөө л санал цуглуулах, оноо авах гэсэн оролдлого. Гэхдээ энэ бүхний эцэст дотоодын үйлдвэрлэл хаалгаа барих, ажилгүй иргэдийн тоо нэмэгдэх эрсдэл маш өндөр болж байгааг дахин дурдах нь зүйтэй. Мөн хамгийн чухал нь барилгын чанар. Үүнийгээ дагаад иргэдийн амь нас, эрүүл мэнд хүртэл хөндөгдөнө. Тиймээс амар хялбар арга замыг сонгож, ард түмнийхээ саналыг авахын тулд гаргасан бол энэ шийдвэрээ эргэж хараасай гэдгийг салбарын мэргэжилтнүүд захисныг үүгээр дамжуулан уламжилъя.

Засгийн газрын хэрэгжүүлэгч агентлаг Хүүхэд, гэр бүлийн хөгжил, хамгааллын ерөнхий газрын дарга Т.Ихтамиртай Хүүхэд хамгааллын тухай хуулийн талаар ярилцлаа.

-Өнгөрсөн намрын чуулганаар Хүүхэд хамгааллын тухай хуулийг шинэчлэн баталсан. Энэ хууль батлагдсанаар нийгэмд ямар ач холбогдол, үр нөлөө үзүүлэх вэ?

-Анх 2016 онд Хүүхэд хамгааллын тухай хуулийг батлан гаргасан. Харин УИХ-ын 2020 оны 24 дүгээр тогтоолоор баталсан Засгийн газрын 2020-2024 оны үйл ажиллагааны хөтөлбөрт Гэр бүл, хүүхэд, залуучууд, ахмад настан, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн эрхийг дээдэлсэн, нийгмийн бүх бүлгийн оролцоог хангасан хүний хөгжлийн цогц бодлого хэрэгжүүлнэ гэж заасан байдаг. Тийм учраас үүний хүрээнд УИХ-аас энэ оны нэгдүгээр сарын 17-ны өдөр Хүүхэд хамгааллын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгыг баталсан юм. Харин тус хууль энэ оны есдүгээр сарын 1-ний өдрөөс хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж эхэлнэ.

8Ò¿ð¿¿÷ íü I í¿¿ðò8

Өмнөх 2016 онд баталсан хууль зургаан бүлэг, 25 зүйлтэй байсан бол энэ удаад долоон бүлэг, 57 зүйлтэй болгосон. Нэг үгээр хэлбэл, хуулийн үйлчлэх хүрээг нэлээд өргөжүүлж өгсөн. Тухайлбал, хүүхдийг үл хайхрах хүчирхийллийн хэлбэрийг хуульчилж өгсөн нь маш чухал заалт болсон. Ер нь бол Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт байнга болон түр оршин сууж байгаа хүүхэд манай улсын харьяат эсэхээс үл хамааран энэ хуулийн үйлчлэлд хамаарна. Мөн олон улсын гэрээнд заасан тохиолдолд гадаадад амьдарч байгаа манай улсын харьяат хүүхдүүд болон 18-21 насны хүнд хүүхэд хамгааллын тусламж, үйлчилгээг үзүүлэхээр заасан. Дээрээс нь хүүхэд хамгааллын үйлчилгээг шуурхай тусламжийн, хамгаалах болон нөхөн сэргээх, урьдчилан сэргийлэх гэсэн гурван үе шаттай байхаар тусгасан.

Гэр бүл, нийгэм, боловсролын орчинд хүүхдийг хэрхэн хамгаалах вэ гэдгийг тодорхой болгож, хэрэв зөрсөн тохиолдолд хүлээлгэх хариуцлагыг өндөржүүлж өгсөн. Ингэснээр хүүхэд хамгаалалд төр, иргэний нийгмийн байгууллага, гэр бүл, сургууль гээд нийгмийн бүхий л салбар хамтран ажиллах, уялдаа холбоог сайжруулах нөхцөл бололцоог хангаж, тэдний үүрэг, оролцоог хангаж өгсөн. Хуулийг олон нийтэд сурталчлан таниулах ажил одоо улс орон даяар хийгдэж байна. Хүүхдийн төлөө үндэсний зөвлөл яамдуудаар явж, хүүхэд хамгааллын бодлоготой байх. Эцэг, эхийн зөвлөлийг байгуулах, ажил олгогч ажилтандаа хүүхдэдээ цаг зав гаргах боломжийг олгох ажлыг хийх зэргийг хуульчилж өгсөн.

-Гол, гол ямар чухал заалт байгаа вэ?

-Эцэг, эх хүүхдийнхээ эрх, нэр төрд сөргөөр нөлөөлөх мэдээлэл, дуу, дүрсний бичлэг, гэрэл зургийг зөвшөөрөлгүй бусдад дамжуулахыг хориглосон. Одоо чинь бид хүүхдүүдийнхээ бичлэг, зургийг цахим орчинд байнга оруулж байгаа шүү дээ. Тэгэхээр үүнийг хориглосон. Хууль хэрэгжиж эхлэхээр энэ бүхэн хориотой, Зөрчлийн хуулиар шийдвэрлүүлэх зүйл болно гэдгийг анхаарах хэрэгтэй. Мөн эрүүл мэндийн байгууллагууд эрсдэлт нөхцөлд байгаа хүүхдүүдэд харьяалал харгалзахгүй үйлчилгээ үзүүлнэ. Хэрэг хянан шийдвэрлэх явцад хүүхдээс тайлбар, мэдүүлэг, санал авах, биед нь үзлэг нэгжлэх хийх ажиллагааг нас, хүйс, сэтгэхүйн онцлогт тохирсон тусгай өрөөнд гүйцэтгэх учиртай. Мөн заавал хууль ёсны төлөөлөгчийг хамт байлцуулахаар зааж өгсөн байгаа. Сургууль, цэцэрлэг, боловсрол сургалтын байгууллага, дотуур байранд хүүхдийг гэмт хэрэг, зөрчил, хүчирхийлэл, үе тэнгийн дээрэлхэлтэд өртөхгүй байх нөхцөлийг бүрдүүлэх үүргийг холбогдох байгууллагад хүлээлгэж өгсөн. Үүнд үе тэнгийн дээрэлхэлтийг оруулж өгсөн нь шинэлэг. Сүүлийн үед сургуулийн орчинд хүүхдүүд бие, биеэ дээрэлхэх, гадуурхах, доромжлох явдал нэлээд гарах болсон энэ үед энэ бол маш чухал заалт болох нь гарцаагүй.

-Хүүхэд хамгааллын хамтарсан баг гэж байдаг. Энэ багийн үүргийг хэрхэн тусгасан бэ. Хамрах хүрээг өргөжүүлж өгсөн үү?

-Энэ бүхнийг нэг бүрчлэн хуульд тодорхой заагаад өгчихсөн байгаа. Тэр тусмаа таны асуусан хамтарсан багт хэн, хэн орох, хэрхэн ажиллах гэдгийг тусгайлан зааж өгсөн. Хүүхэд хамгааллын кейс менежментийг ямар үе шаттай явуулах юм. Хэвлэл мэдээлэл, өргөн нэвтрүүлэг, цахим орчинд хүүхдийг хэрхэн хамгаалах учиртай. Хүүхэд хамгааллын мэргэжлийн удирдлага ямар байх зэргийг бүгдийг оруулсан. Мөн хуулийн дагуу сум, хороо бүр ирэх оны нэгдүгээр сарын 1-нээс хүүхэд, гэр бүл хариуцсан нийгмийн ажилтантай болж байгаа.

-Хууль хэрэгжиж эхлэхээс өмнө та бүхэн бэлтгэл ажлууд хийж байгаа байх. Тэгэхээр нийгмийн ажилтны хүрэлцээ хэр байгаа вэ. Хүний нөөцийн хомсдолтой байгаа болов уу гэж харж байна?

-Ирэх оноос нийгмийн ажилтнууд ажиллаад эхлэхээр хүний нөөцийн дутагдал үүснэ гэсэн тооцоолол бий. Гэсэн хэдий ч нийгмийн ажилтнуудыг бэлтгэх ажлуудыг үе шаттайгаар хийгээд хуулийн хэрэгжилтийг хангаж ажиллана. Мөн одоо байгаа мэргэжилтнүүдээ давтан сургалтад суулгах ажил хийгдэж байна.

-Хүүхэд, гэр бүл хариуцсан нийгмийн ажилтнаар ажиллах хүмүүст тодорхой шалгуур тавих уу. Эсвэл тодорхой сургалтууд явагдах уу. Учир нь сүүлийн үед цэцэрлэгийн багш хүүхэд зодлоо гэх асуудал нэлээд гардаг болсон болохоор ингэж асууж байгаа юм?

-Нийгмийн ажилтнууд маань хамгааллын үйлчилгээг үзүүлэхэд голчлон ажиллах мэргэжлийн хүмүүс байгаа. Мөн бид мэргэжил дээшлүүлэх, давтан сургах ажлуудыг үе шаттай хийж байна.

-Хүүхэд хамгаалалд эцэг, эх, асран хамгаалагчийн үүрэг оролцоо, хариуцлагын талаар хэрхэн тусгасан бэ?

-Хүүхдийг үл хайхрах хүчирхийллийг хуульчилсан гэж би хэлсэн. Дээр нь хүүхдийн дэргэд архидан согтуурах, архи уусан үедээ хүүхдийн байгаа газарт орохыг хориглосон. Хэрэв ингэсэн тохиолдолд Зөрчлийн тухай хуулиар арга хэмжээ авахаар заасан байгаа. Хүүхдийг зодох бус эерэг аргаар хүмүүжүүлэх ёстой. Манай гэр бүлийн боловсрол олгохтой холбоотой 24 тусгай сэдэв байдаг. Энэ дотор хүүхдийг эерэг аргаар хүмүүжүүлэхэд ямар арга хэрэглэх вэ гэдгийг заадаг.

Тиймээс манай 21 аймаг, есөн дүүрэг дэх нэгжүүдээс аж ахуйн нэгжүүд, ээж, аавууд энэ төрлийн сургалт авч болно. Мөн манай эцэг, эхчүүдийн гаргадаг нийтлэг алдаа бол би чамайг төрүүлсэн, өсгөж байна гэх зэргээр хүүхэдтэй харьцдаг. Гэтэл энэ чинь аав, ээжүүдийн үүрэг. Эргээд хүүхдийг үл хайхарсан, доромжилсон үйлдэл болох нь байна гэдгийг ойлгох хэрэгтэй.

-Үе тэнгийн дээрэлхэлтийг хориглосон гэсэн. Энэ талаар тодруулахгүй юу?

-Хүүхдийн эрхийг томчууд зөрчихөөс гадна хүүхдүүд бие биенийхээ эрхийг зөрчих байдал их болсон. Тийм учраас үүнийг хуульчилж өгсөн. Боловсрол, шинжлэх ухааны яамнаас 2023 боловсролын орчин дахь судалгааг хийсэн. Түүн дээр хэдэн хүүхэд архи уусан, хэд нь ялгаварлан гадуурхалтад өртсөн. Үе тэнгийн дээрэлхэлт хэр байна гээд бүгдийг гаргасан байгаа. Хэрэв хүүхэд үе тэнгийн дээрэлхэлтэд өртсөн тохиолдолд сургуулийн зүгээс ямар үйлчилгээ үзүүлэх ёстойг тухайлан зааж өгсөн. Өмнө нь ихэнх тохиолдолд гомдол гаргаагүй гэдэг шалтгаанаар тухайн хэргийг шалгадаггүй байсан. Харин энэ хуулиар гомдол гаргасан эсэхээс үл хамааран тухайн хэргийг шалгаад зөрчлийн болоод эрүүгийн шинжтэй байвал холбогдох байгууллагад нь шилжүүлнэ. Нэг ёсондоо мэдээллийн мөрөөр ажиллаад шалгана гэсэн үг.

-Танай байгууллагад хүүхдийн эрхийн зөрчилтэй гомдол, мэдээлэл хэр ирж байна. Эргээд ямар арга хэмжээ авч ажилладаг юм бэ?

-Гомдол, мэдээлэл манайд нэлээд ирдэг. Хүүхдийн тусламжийн 108 утсаар дамжуулан гомдол, мэдээллийг хүлээж авдаг. Ингээд эрсдэлт нөхцөлд орсон хүүхдүүдэд хамгааллын үйлчилгээг үзүүлээд явдаг. Мөн урьдчилан сэргийлэх хүрээнд сэтгэл зүй, эрүүл мэнд, хууль зүйн туслалцаа, үйлчилгээ үзүүлдэг.

-Эцэг, эхчүүдийн хувьд өсвөр насны хүүхдүүдтэйгээ ойлголцоход төвөгтэй үеүд гардаг. Энэ үед танайхаас сэтгэл зүйн зөвлөгөө авч болох уу?

-Болно. Манай Гэр бүлийн зөвлөгөө өгөх төвөөр дамжуулан үнэ төлбөргүйгээр сэтгэл зүйн үйлчилгээ, оношилгоо хийж үзүүлдэг юм. Дээрээс нь бид ажилтнуудынхаа сэтгэл санааг хамгаалах үүднээс энэ үйлчилгээгээ мөн ажилтнууддаа үзүүлдэг. Учир нь тэд маань дандаа л хүний эмзэг, сэтгэл өвдөм зүйлсийг сонсож байдаг учраас өөрсдөө сэтгэл санаагаар унах, стресстэх үе гардаг юм. Манайд чинь Найрамдал зуслан, Өнөр бүл хүүхдийн асрамжийн газар, Хүүхдийн дуудлагын 108, Түр хамгаалах байрууд гээд олон газар харьяалагддаг. Тиймээс хүнд хэцүү үе тулгарсан хүүхдэд туслахын тулд ажилтнууд маань өөрсдөө эрүүл саруул байх ёстой гэж би хувьдаа боддог.

Т.ДАРХАНХӨВСГӨЛ