Н.Тэгшбаяр:Атомын цахилгаан станц тусгаар тогтнолын баталгаа DNN.mn

Атомын цахилгаан станцын талаар хамгийн их бичдэг, ярьдаг хүн бол Физикийн ухааны доктор Н.Тэгшбаяр юм.Ингээд түүнтэй ярилцсанаа сонирхуулъя.

---

-Монгол Улс уран ол­бор­лох гэрээг Францтай байгуулчихлаа.Олон ний­тийн зүгээс эсэргүүцэл нэ­лээд байна шүү?

-Ганцхан Монголд гэлт­гүй мэдэхгүй, чадахгүй зүй­лээс хүн төрөлхтөн айсаар ирсэн.Хүн үүссэн цагаа­саа эхлэн тэнгэрийн дуу, аянга цахилгаанаас хүртэл айдаг байсан. Гэтэл аянга цахилгаан чинь эрчим хүч­ний үүсвэр төдий, зай хураа­гуурын цэнэглэгч хэм­жээнд  оччихлоо. Оросуудаас  айдаг шигээ уранаас эмээх эртний эмгэг өвчин бий.

-Уранаас болж ургийн гажиг үүсдэг гэсэн яриа бий?

-Харин тийм.Уран цац­рагийн эрсдэлтэй, химийн хувьд хоруу чанартай нь үнэн.Уранаас ургийн гажиг үүсдэг бол мал гэлтгүй хүнд хүртэл өвчлөл үүсэх ёстой.Тухайлбал хоёр толгойтой ч юм уу, гурван хөлтэй хүүхэд байх ёстой. Ийм гажигтай хүүхэд Энэтхэгт их гардаг  шүү дээ. Агаар орчны бохирдол, хүнс тэжээлийн дутмагшлаас үүдэн ургийн гажигтай хүүхэд төрдөг.Малын тухайд цус ойролт ихэс­сэж битүү бөгс­тэй хурга ишиг, хоёр тол­гой тугал унаганы тухай мал­чид зөндөө л ярьдаг.Гэх­дээ уран хортой биш гэж өмөөрч байгаа юм биш.Хор хө­нөө­лийн тухай ярих аваас хонуул­сан өндөг бүхэл бүтэн хороо цэргийн амийг авч одсон түүх бий шүү.

-Уран  олборлож   байсан туршлагагүй ард түмэн гэх нь бий?

-Соц нийгэмд Дорнодын Мардайн ураны уурхайд бүх насаараа хорих ялтай орос ялтнуудыг ажиллуулж байдаг гэдэг. Гэтэл энэ чинь иргэдийг айлгах  гэж  зохиосон аймшгийн яриа шүү дээ. Мардайн уурхайд ажиллаж байсан эрүүл саруул хөгш­чүүл Дорнодод зөндөө бий.Уран бол цацрагийн аюул­гүй байдлыг хангаж ажиллаж чадвал бусад бүх ашигт малтмалтай ижил уур­хайн ажил шүү.Би бодохдоо ураныг ашиглахгүй байх Зөв­­­лөлт маягийн зохиомол айдас юм болов уу гэж бод­дог.Мон­гол­чууд их аймхай, шинжлэх ухаанч биш гэдгийг харуулдаг явдал байв.

-Та ураныг их суртал­чилдаг хүн дээ?       

– Би лам бөө биш харин физикч хүн. Өөрөө хэлбэл уран болон цацраг идэвт ашигт малтмалын сайн муу, эерэг сөрөг талыг олон талаас нь шинжлэх ухаанчаар  судалдагтаа  ярьж бичээд байдаг юм аа. Монгол Улс хөгжихгүй байна, ядуу буурай, утаа­тай угаадастай, модон жорлонтой  гэж их мэдэгчид амаа цангатал загнадаг. Хөгжил юу юм бэ.Дарга нар төсвөөс хулгай хийх, га­даадад байр авах, хүүхдээ улсын мөнгөөр сургахыг хэлэхгүй.Миний ойлголтоор физикийн шинж­лэх ухааны онол болон ололт хүн төрөлхтнийг хөгжил дэвшил рүү хөтлөж явдаг билээ. Хүн төрөлхтөнд  гарцаа­гүй дэвшил рүү түлх­сэн ололт бол эрчим хүч. Тийм учраас эрчим хүчний дараагийн ололт амжилтад атомын эрчим хүчинд итгэдэг эрдэм­тэн хүний хувьд уранаас айх хэрэггүй гэдгийг тайл­барладаг. Бараг 200 жилийн өмнө  эрчим хүчнээс айл­гахын тулд зааныг хүртэл цахилгаанаар цохиулж “Заа­ныг алж байгаа юм чинь хү­нийг дор нь хөнөөнө” гэсэн суртал явуулж байсан юм шүү. Керосин дэнгийн бизнесээ  хамгаалахын тулд. Уран бол хөгжил дэвшлийн үүд, хаалга, сансар огторгуй руу хүргэх хөлөг онгоцны түлш юм шүү.

-Монгол Улсад хөгжил дэвшил авчирах уу?

-Гайхамшигтай хөгжил дэв­шил рүү хөтлөнө.Хоёр хөршийн эрчим хүч­нээс ха­раат байдлаас салах нь тус­гаар тогтнол бэхжүүлэх үнэ цэ­нэ­тэй.Бид 700 мегаВаттын атомын цахилгаан станц ганцыг барихад эрчим хүчний тусгаар тогтнолын баталгаа байх болно. Шинэ үеийн аж үйлдвэрийн  хувьсгалын үндэс болно. Агаарын бо­хир­­дол, гэр хорооллыг хаус хороо­лол болгоно.Мөн үйлдвэрийн бүтээмж өндөр­сөж, инфляци буурна шүү дээ.Нэг талхны бүтдэг өртөг буурч бодит орлого нэмэгдэнэ гэсэн үг. Мал аж ахуй, хөдөө  аж ахуйн салбарт асар их боломж  нээгдэх юм. Дэлхийн өндөр хөг­­жилтэй Япон, АНУ, Солон­гос, хятадуудын хөгж­лийн гол нууц гэвэл хямд эрчим хүч шүү дээ.

-Атомын цахилгаан станц барих бололцоотой юу?

-Уран олборлох гээд байгаагийн гол нууц гэвэл Атомын цахилгаан станц  шүү дээ. Нэг кг цэвэр уран 1000 вагон нүүрс шатаасан тэнцэх эрчим хүч гардаг.Тэгэхээр уул уурхайн сал­барт хэм­нэлт авчирна                гэсэн үг.

-Атомын цахилгаан станц үнэтэй тусах уу.Тавдугаар цахилгаан станцаа барих мөнгөгүй гэж дуулсан шүү?

-Эрчим хүч өөрөө улс төр шүү дээ.Тавдугаар цахилгаан станцын асуудал тусдаа улс төрийн асуудал.Харин атомын цахилгаан станц барьж өгөх, зээл өгөх, хөрөнгө оруулагчид гарч ирсэн цонх үеийг ашиглах хэрэгтэй.Атомын цахилгаан станц долоон тэрбум ам.дол­ларын өртөгөөр босох болов уу гэсэн бараг­цаа тооцоо байдаг.

-Ураныг эсэргүүцэгч байдаг.Эсэргүүцэгч нар атомын цахилгаан станцын ажилд саад болох уу?

-Яах вэ  дээ. Аливаа  ажилд саад болох, хуу­чин шинэ хоёрын дунд мар­­­­гаан бол байж болох шүү дээ. Эсэр­гүүцэгчдэд зөв ойлгуулах, дэмжигч бол­­гох ажлыг төр засаг, эрдэм­тэнд хийх хэрэгтэй.Гэхдээ утаанаас салъя, гэр хорооллыг цахил­гаан­жуулъя гэхэд эсэр­гүүц­дэггүй улс төрийн хүчинтэй, иргэдтэй болох хэрэгтэй.  Тийм учраас иргэдээ шинжлэх ухаанч болгон соён  гэгээрүүлэх ажлыг дор бүрнээ хийх хэрэгтэй гээд байна.

-Гэр хорооллын ирээ­дүйд атомын цахилгаан станц хэр нөлөөтэй вэ?

-Хамгийн их нөлөөтэй.Бид гэр хороолол руу эр­чим хүч хангалттай өгч дам­жуулах дэд бүтэц сай­жирч хаус хороолол бий болно. Нүсэр дэд бүтэц тавьж чад­даггүй юм гэхэд бойлууртай, цахилгаанаар халдаг  технологитой  байхад хаус хороолол босчихно. Яагаад Улаанбаатар тэл­дэггүй юм бэ  гэхэд  эрчим хүч дутагдалтай, хүрэл­цээгүй учир Хүн чулуу­ны хонхортоо нүхэн  жорлон­гуудын   нүхнээс  нүх  хооронд чихэлдэж амь­дардаг даа.

-Атомын цахилгаан станц далай тэнгистэй улс ор­нууд барьдаг юм биш үү?

-Элсэн цөлийн хотууд атомын цахилгаан станц барьсан байдаг шүү дээ.Мэ­дээж хиймэл нуур, бо­роо усны хураагуур барих шаард­лагатай.Мөн гэр хо­роол­лын аалзны тор шиг цахилгаан дамжуулах чад­варыг сайжруулах хэрэг­тэй. Тийм учраас дэд станц, цахилгааны утас зэргийг урьд­чилан сайжруулан бай­гуулах  хэрэгтэй. Ерөн­хийдөө “Ат­рын аян” гэдэг шиг Атомын цахилгаан станц барихын тулд бүх ний­тээ­рээ зориглон хөдлөх цаг бол­жээ.“Соц” мая­гийн урам зо­риг, кампанит ажилд шиг нийтээрээ нэгдэн хүн төрөлхтөн, хөгжил дэвшил­тэй хөл нийлүүлэн алхах цаг болсон.

-Хөрөнгө санхүү дээр са­наа зовох зүйл байгаа юу?

-Байлгүй  яах вэ. Францаас хө­­рөнгө оруу­лалтын гэрээ­ний хүрээнд 3.2 тэрбум ам.дол­лар оруулах гэж байна. Тэр мөнгийг төсвийн цоорхой, улс төрийн сонгуулийн хий хоосон амлалтаас хол байл­гаж  атомын цахилгаан станц руугаа хиймээр бай­гаа юм. Оюу толгойгоос орж ирсэн мөнгийг шиг урьдчилаад идэж болохгүй.“Бүхнийг фронт”-д гэдэг шиг эрчим хүчийг түгээх дэд бүтэц, атомын цахилгаан станц барихад хүн бүрийн хүчин чар­майлт, цент бүрээ зориулах ёстой гэж боддог.

-Арай сүржин үү, үгүй юу?

-Уранаас илүү Улаан­баатар  хотын хөрсний бохир­­­­дол аюул тарьж  байна.  Хотын нийт газрын  98 хувь  хөрсний бо­хирдолтой гээд гар­чихсан байхад яаж тайван суух вэ. Энэ хөрсний бохирдол хорт хавдарын өвчлөлөөс салахад Атомын эрчим хүч нөлөө үзүүлнэ гэж итгэдэг. 3,2 тэрбум ам.долларын бүтээн бай­гуулалт, хөрөнгө оруулалт Улаанбаатар хотод ажлын байр нэмэгдүүлж иргэдийн орлогыг нэмэгдүүлэх байх шүү. Бидэнд өөр боломж гарц гаргалгаа харагдахгүй байгаа учир барын сүүлнээс тавьж болохгүй.

-Атомын цахилгаан станц тусгаар тогтнолын баталгаа мөн үү?

-Мөн байлгүй яах вэ.Эдийн  засгийн  болон  батлан хам­­гаалахын батал­гаа болж чадна. Мөн шинжлэх ухааны салбарт том хөрөнгө оруулагч болно.

Б.ДОРЖ