Эдийн засагч Д.Ангартай ярилцлаа.
-ХХААЯ-наас хуурай сүүний импортыг бууруулах шийдвэр гаргалаа. Тодруулбал 7000 тн байсныг 4000 тн болгосон байна. Эдийн засаг шинжээчийн зүгээс энэ шийдвэрийг та яаж харж байна вэ. Энэ шийдвэрийн үр өгөөж нь ямар байх бол?
-Монгол мал аж ахуйн орон. 70 гаруйсая малтай. Цаад утгаараа үүнийх нь 50 орчим хувь нь эм мал гэсэн үг. Сүү гарна. Энэ нөхцөл байдлыг аваад үзвэл Монгол Улс сүү, сүүн бүтээгдэхүүнийхэрэглээгээ дотоодоосоо хангах бүрэн боломжтой. Ийм боломжийг ашиглаж чадахгүйШинэ Зеланд, Австрали, БНХАУ-аас хуурайсүү импортлоод байгаа.
Ийм нөөц боломжтойманайулсын тухайд байж болохгүйнөхцөл байдал. Малгүйулс бол ойлгож болно. 70 сая малтайбайж Шинэ Зеландаас хуурайсүү импортолно гэдэг маань цаад утгаараа том алдагдал хүлээж байна гэсэн үг. Нүүрс, зэс, төмрийн хүдэр гэхчлэн шавхагддаг баялгаа зарж олсон мөнгөөрөө Шинэ Зеландаас хуурайсүү авч хэрэглээд байна шүү дээ. Ингээд харахад байж болохгүйнөхцөл байдал.
Том зургаараа Монгол Улс сүү, сүүн бүтээгдэхүүний хэрэглээг дотоодоосоо бүрэн хангах ёстой. Өмнө нь төрийн зохицуулалт сул явж ирсэн учраас аж ахуйн нэгжүүд хуурай сүүний импортыг том бизнес болгочихсон байна. Төр оролцохгүй бол энэ бизнес цаашаа явна л гэсэн үг. Монгол аж ахуйн нэгжүүд, сүүний фермүүд Шинэ Зеландын өндөр технологитой компаниудтай хуурай сүү хийхээрээ өрсөлдөнө гэж байхгүй л дээ. Тийм учраас импортын хэмжээг хязгаарлаж байгаа ХХААЯ-ны бодлогыг маш зөв гэж харж байгаа. Ингэхдээ их ухаалаг арга хэмжээ авч. Хуурай сүү орж ирэхийг бүрэн хязгаарлаагүй. Үе шаттайгаар бууруулж байгаа нь маш зөв шийдэл. Гурван жилийн дараа гэхэд дотоодоосоо сүү, сүүн бүтээгдэхүүний хэрэгцээгээ бүрэн хангадаг болно. Гаднаас хуурай импортлохыг зогсоох ёстой. Төрөөс ийм зохицуулалт хийхгүй л бол сүүний салбар хөгжихгүй. Яагаад гэхлээр Шинэ Зеландын сүүний салбар өндөр хөгжсөн. Монголоос 50-60 жилээр түрүүлээд явчихсан. Ийм фермүүдтэй дөнгөж хөлөө олсон, цөөхөн үнээтэй, үүнийхээ учрыг ч бүрэн олоогүй, хоцрогдсон аж ахуйн нэгжүүдийг өрсөлдүүлж болохгүй. Ийм төрийн бодлого байж болохгүй. Эдийн засагчийн зүгээс хуурай сүүний импорт бууруулж байгаа чиг хандлагыг дэмжиж хүлээж авч байна.
-Квот тогтоосноор сүү хомсдох уу. Ийм байр суурийг илэрхийлэх хүмүүс олон байна лээ.
-Зөв ойлголтыг өөрийн хэмжээнд өгөхгүй бол өнгөц ойлголттой, үүнээс болж ард түмний тархийг буруу тал руу нь угаах хүмүүс байна. Импортын сүүг хаачихвал сүүний үнэ өснө, сүү тасарна, чөлөөт өрсөлдөөнийг хязгаарлалаа, төрийн оролцоотойгоор монополь бий болголоо гэх яриа гарч байгаа. Аливаа улс үйлдвэртэй байх ёстой. Дотооддоо үйлдвэрлэж байж ажлын байр бий болно. Ажлын байраар дамжиж ядуурлаасаа салдаг. Гэтэл Монгол Улс шавхагддаг зэс нүүрсээ зарж Шинэ Зеландаас хуурай сүү, Хятадаас тахианы мах, Оросоос гахайн мах авч хэрэглээд байвал шавхагддаг нөөц дуусна. Монгол Улс юу ч үгүй үлдэнэ. Ийм учраас төр бодлогоор дотоодын үйлдвэрүүдээ дэмжих ёстой. Дэмжлэгийн нэг хэлбэр нь хуурай сүүний импортод квот тогтоох, квотоо үе шаттайгаар бууруулах.
-Үүний цаана малчдын орлого өсөх бодит боломж харагдаад байх шиг.
-Тийм. Малчид Шинэ Зеландын сүүтэй өрсөлдөж чадахгүй учраас технологио шинэчилж чадахгүй байна. Олон жилээр хоцорсон учраас малаа ч сааж чадахгүй байгаа шүү дээ. 70 сая малын 1-2 хувийг нь л сааж байгаа. Хуурай сүүний импортыг хязгаарлаад квот тогтоогоод өгвөл малчид зах зээлд сүүгээ борлуулах боломж гарч ирнэ. Өөрөөр хэлбэл малчдын орлого шууд нэмэгдэнэ. Сая малчдын нийгмийн даатгалыг төрөөс даах хууль баталсан. Энэ бол ичмээр л шийдвэр. Малчдад тийм дэмжлэг огт хэрэггүй. Харин малчдаа бүтээгдэхүүнийхээ үйлдвэрлэлийг нэмэгдүүлж үүнийгээ дотоодын зах зээлд борлуулж ашиг олдог тогтолцоог нь гаргаж өгөх ёстой. Өнгөрсөн хугацаанд бол Шинэ Зеландын малчдыг дэмжиж ирсэн. Хуурай сүү оруулж ирнэ гэдэг чинь цаад утгаараа ийм. Шинэ Зеландын малчдыг дэмжсэн бодлого явуулаад байвал Монголын мал аж ахуй хэзээ ч сэргэхгүй.
-Энэ шийдвэртэй холбоотойгоор гарч болох хүндрэл нь юу байж болох вэ. Үүнийг давж гарах ямар гарц гаргалгаа байна?
-Үүнд тодорхой хэмжээний хүндрэл үүснэ. Эхний жилдээ сүүний үнэ өсөх, хомсдох асуудал гарна. Үүнийг улсаараа зөв ойлгоод давах ёстой. Импортыг хязгаарлаж байж л сүүний үйлдвэрлэлээ нэмэгдүүлнэ. Технологид нь хөрөнгө оруулна. Шинэ ноу-хау нэвтрүүлнэ. Ингээд тодорхой хугацааны дараа дотоодын сүүний хэрэгцээгээ хангадаг болно. Тэр үед бол Шинэ Зеландын сүүнээс ч илүү хямд болох боломжтой. Гол нь дотоодын үйлдвэрлэлээ төр хамгаалж, хөгжүүлэх ёстой. Үүнийг олон нийт зөв ойлгох нь чухал. Ашиг сонирхолтой хуурай сүү импортолдог хэдхэн хүнд тархиа угаалгаж болохгүй. Тэд Шинэ Зеландын малчдыг дэмжих гээд байна шүү дээ. Монгол малчдаа дэмжээд дотоодын сүүний хэрэгцээгээ бүрэн хангадаг болох ёстой. Ийм цаг ирсэн. 70 сая малаа тооны хойноос хөөцөлдөх биш эдийн засгийн зөв эргэлтэд оруулаад ашиг шимийг нь хүртдэг болъё л гэж байгаа юм.