Хуульч А.Пүрэвдуламтай ярилцлаа.
-Өнөөдрийн цагдаа нарын ёс зүйн асуудлын талаар тантай ярилцах гэсэн юм. Уг байгууллага иргэдэд үйлчлэх чиг үүрэгтэй. Гэсэн ч цагдаа нараас айлган сүрдүүлсэн, дарамталсан, бусдад аюул хор хохирол учруулахааргүй жижиг зөрчилд ч торгох гэж улайрсан өнгө аяс ил цагаан харагдах юм. Энэ юутай холбоотой вэ?
-Цагдаагийн байгууллагын тухайд тогтолцооны өөрчлөлт хийх зайлшгүй шаардлагатай үе нь ирчихсэн. Цагдаагийн алба хаагч ард түмний эрх чөлөөг хамгаалах үндсэн үүрэгтэй. Үүндээ тангараг өргөсөн улс. Цагдаагийн албаны тухай хууль болоод цагдаагийн албан хаагчийн ёс зүйн дүрэмд ч үүнийг нарийн заасан байдаг. Манайд төрийн үйл ажиллагааны үндсэн зарчим нь хууль дээдлэх байдаг. Үүнийг биелүүлдэг субьект нь цагдаагаасаа эхлээд байхгүй болчихсон. Иргэнтэй хамгийн ойр харьцаж хуулийг хэрэгжүүлж, сахиулдаг субьект нь цагдаагийн алба хаагч. Цагдаагийн үйл ажиллагааны стандарт буюу Цагдаагийн албаны тухай хуульд “цагдааг олон нийттэй харьцахдаа буюу үйлчлүүлэгчтэй харьцахдаа” гэж тодорхой заасан байдаг. Ингээд үзэхэд цагдаа бол иргэдэд үйлчлэх чиг үүрэгтэй үйлчилгээний байгууллага. Хүчний байгууллага биш. Өнөөдөр цагдаагийн алба хаагч иргэдтэй уцаарласан, дээрэнгүй өнгө аясаар харьцаж байна. Иргэд ч ийм ёстой юм шиг л хүлээж авдаг болчихсон. Цагдаагийн алба хаагч иргэнтэй харьцахдаа маргалдах, уцаарлахыг ёс зүйн дүрмээрээ ч хориглосон байдаг. Үүнийг иргэд тэр бүр мэддэггүй. Иргэд цагдаа хараад л айдаст автаж, намайг яачих бол гэж түгшүүрт автдаг нь өнөөдрийн цагдаа нарын хандлагатай шууд холбоотой. Уг нь хуулиараа иргэдэд үйлчлэх чиг үүрэгтэй байгууллага шүү дээ.
-Бусдад нэг их гэм хор учруулахааргүй зөрчилд шууд л торгууль бичдэг болж. Иргэний зүгээс үзэл бодлоо илэрхийлэх төдийд л зүй ёсны шаардлага биелүүлсэнгүй гэх байдлаар торгодог ч юм уу. Ийм тогтолцоо бий болчихсон байна л даа.
-Хууль зөрчиж болзошгүй байгаа иргэнд эхлээд сануулах арга хэмжээ авна. Зөвлөмж хүргүүлнэ. Ингээд хууль ёсны шаардлагыг биелүүлээгүй тохиолдолд торгууль тавих ч юм уу дараа дараагийн арга хэмжээг авна. Хуулиар олгогдсон эрх үүргийг хэтрүүлэн хэрэглэх заалт, Цагдаагийн албаны тухай хууль байхгүй.
Манайд энэ заалт хэрэгжихгүй байна л даа.Цагдаагийн албан хаагч дээд шатны байгууллагаас тушаал авдаг. Иргэдийн зүгээс цагдаа нар бусдын эрх чөлөөнд халдсан үйлдлийг дээрээс ирсэн тушаал биелүүлж байна гэж үзэх нь бий. Үүнийг өөгшүүлж зөвтгөж хэрхэвч болохгүй. Цагдаагийн албаны тухай хуулиар цагдаагийн алба хаагч хууль бус тушаал шийдвэрийг биелүүлэхээс татгалзах үүрэгтэй байдаг. Дээд шатнаас хууль зөрчсөн үүрэг даалагавар ирвэл цагдаагийн алба хаагч биелүүлэхээс татгалзах үүрэгтэй гэсэн үг. Дарга л тушаасан бол заавал биелүүлэх ёстой гэх нийтлэг хандлага манайд бий. Энэ ойлголтоо цэгцлэх хэрэгтэй.
-Иргэдтэй дээрэлхүү харьцдаг, жижиг зөрчил дээр зөвлөж сануулахаас илүү торгох гэж улайрдаг энэ хандлага цагдаа нарын боловсролтой холбоотой байна уу?
-Цагдаагийн албаны боловсролын асуудал үүнд шууд нөлөөлдөг. Хүний эрхийн наад захын мэдрэмж, мэдлэг цагдаагийн алба хаагчдад байдаггүй. Ямар нэгэн байдлаар үзэл бодлоо илэрхийлэх, ямар нэгэн худалдаа наймаа эрхлэхэд ч юмуу тухайн хүмүүстэй хууль бусаар харьцахаас авахуулаад хүний эрх чөлөөнд хууль бусаар шууд халддаг. Цагдаагийн албаны тухай хуульд зааснаар хүний эрх, эрх чөлөөг хамгаалах үүрэгтэй улс шүү дээ.Хууль бус шаардлга тавиад үүнийг нь биелүүлээгүй иргэдийг хууль зөрчлөө гэх байдлаар шалгадаг, байцаадаг, эрүүгийн хэрэг үүсгэдэг жишиг тогтож байна. Энэ бол том аюул.
-Та ярилцлагын эхэнд цагдаагийн байгууллагад реформ хийх цаг ирсэн талаар онцолж байсан. Энэ талаараа тодруулахгүй юу?
-Гүржийн жишээг энд онцолъё. Энд цагдаагийн байгууллагын тогтолцоог бүрэн шинэчилсэн. Шинэчлэхдээ үйлчилгээний стандартад оруулж өгсөн. Ингэхдээ хамгийн эхэнд цагдаагийн алба хаагчдын нийгмийн баталгааг бүрэн хангаж өгсөн. АНУ-д цагдаагийн цалин 18000 ам.доллар байх жишээтэй. Манайд бол цагдаагийн албанд орсон хүн 400000 төгрөгийн л цалин авдаг. Нөгөө талд яг ижил чиг үүрэг хүлээж байгаа АТГ-т комиссараар ажилд ороход 3-4 сая төгрөгийн цалин авч байгаа юм. Гүржид нийгмийн баталгааг нь хангаад шинээр ажилд орж байгаа цагдаагийн алба хаагчийн хүний эрхийн мэдрэмжид маш өндөр шалгуур тавьдаг болсон. Үйлчилгээ авахаар дэлгүүр ороход ямар эелдэг байдаг билээ. Цагдаагийн байгууллагаар үйлчлүүлэхэд ч тийм эелдэг харилцааг алба хаагчдад нэвтрүүлсэн. Цагдаа нарын ажиллах орчин өөрчлөгдөхөд иргэдтэй харьцах хандлага нь ч дагаад өөрчлөгдсөн жишээ Гүржид байна. Манайд үүнийг хэрэгжүүлэх бүрэн боломжтой.
Өөр нэг асуудлыг энд онцлоход, цагдаагийн байгууллага ямар нэгэн нам, улс төрийн байгууллагын нөлөөнд байхыг хориглодог. Гэтэл манайд Хууль зүйн яамны томилгоогоор явдаг. Эрх зүйт нийгэмд олон нийтийн саналыг тусгаж авдаг. Манайд шууд томилгооны статустай. Тэр нь улс төрийн хамааралтай. Үүнийг хамгийн эхэнд цэгцлэх ёстой.
-Замын цагдаа нар булан тухайд отож байгаад л шууд торгууль бичдэг үзэгдэл байна л даа. Төсөв бүрдүүлэхийн тулд иргэдийн халаасанд гар дүрж байгаа ч юм шиг.
-Согтууруулах төрлийн ундаа, маснууруулах бодис хэрэглэсэн, хурд хэтрүүлсэн, түүнээс шалтгаалж хүний амь нас, эрүүл мэндэд аюул учруулж болзошгүй гэх мэт зүйлсээс бусад Зөрчлийн шинжтэй үйлдэлд цагдаагийн алба хаагчийн зүгээс сануулах эрх нь байдаг. Зөрчлийн тухай хууль, Замын хөдөлгөөний тухай хуульд дугаарын хязгаарлалт зөрчвөл тэгнэ, зөвшөөрөөгүй газар түр зогсвол ингэнэ гэх ч юм уу нарийн зохицуулалт байхгүй. Дугаарын хязгаарлалт зөрчих зэрэг жижиг зөрчилд шууд торгуулийн арга хэмжээ авах үндэслэлгүй. Иргэндээ сануулах арга хэмжээ аваад, зөвлөөд өнгөрөх хэрэгтэй. Заавал торгох гэж улайраад байх нь зохимжгүй.