Монголын Үндэсний урлагийн их театрын гоцлол хөгжимчин Э.Цэндсүрэнтэй ярилцлаа.
-Сүүлийн үед ямар уран бүтээл дээр ажиллаж байна вэ?
-Зургадугаар сарын 17-нд тоглолтоо хийнэ. Тоглолтдоо түлхүү анхаарч бэлтгэлээ базааж байна. Үүнээс гадна манай Үндэсний урлагийн их театрын Үндэсний их найрал хөгжим буюу төрийн найрал хөгжмийн 60 жилийн ойн хүрээний ажил их бий. Ирэх сарын 6-нд залуучуудын “Global mind” нэртэй тоглолт болно. Миний гоцлол хөгжимчний тоглолт, наадмын үдэш, гоцлол хөгжимчдийн тоглолт, гала тоглолт гэх мэт ойн хүрээнд 5-6 тоглолт төлөвлөсөн.
-Бие даасан тоглолт уу?
-Бие даасан гэхээс илүү 60 жилийн ойн хүрээнд хамрагдаж буй тоглолт. Үндэсний урлагийн их театр найрал хөгжим, дуу, бүжиг гэсэн үндсэн гурван ангиас бүрддэг. Найрал хөгжмийн 60 гаруй уран бүтээлч тоглолтод бэлтгэж байна.
-Та хэзээнээс хөгжимчин болсон бэ?
-2006 онд Хөгжим бүжгийн коллежид элссэн. Тэр үеэс хойш мэргэжлээрээ тасралтгүй суралцаж, ажиллаж байна. 2014 оноос МҮУИТ-таа хөгжимчнөөр гурван жил ажиллаад, БНХАУ-ын Шанхай хотод мэргэжил дээшлүүлсэн. 2020 онд сургуулиа төгсөж ирээд ажилдаа орсон. Ирснээс хойш хөл хориотой, ажил зогсонги байдалтай байж байгаад саяхнаас ажилдаа орлоо. Ковидын хугацаанд тайзаа их санасан байна (инээв).
-Тоглолтын бэлтгэл ханаж байна уу, хэзээнээс эхэлсэн бэ?
-Тоглолт хийх тухай өнгөрсөн намраас яригдаж эхэлсэн, он гараад бэлтгэлдээ орсон. Энэ дашрамд ганц хөгжимчний тоглолтыг байгууллагаасаа санаачилж, хамтраад хийх гэж байгаа хамт олондоо талархлаа илэрхийлмээр байна.
-Анхны тоглолт уу?
-Хөгжим бүжгийн коллежид байхаас тоглолтоо хийсэн. Бие даасан, том хэмжээний гэвэл дөрөв дэх тоглолт, их догдолж байна. Энэ тоглолтоор дамжуулан Монголын хуучрын урлагийн хэм хэмжээг харуулахыг хичээж байгаа болохоор ачаалалтай ажиллаж байна.
-Өдөрт хэдэн цаг бэлтгэл хийдэг вэ?
-Хувийн бэлтгэлээ өглөө 7-9 цагийн хооронд хийдэг. Бусад үед байгууллагын болон хувийн ажил гээд цаг зав муутай.
-Яагаад хуучир хөгжмийг сонгосон юм бэ?
-Бага ангийн сурагч байхдаа гэрийнхээ бүх хөгжмийг дуугаргаад, сонсголоороо ая тоглочихдог байсан. Нэг өдөр ээжийг ажлаас ирэхэд нь мандолин хөгжмийг буруу харуулаад барьчихсан “Маамуу нааш ир” дууг тоглож байсан гэсэн. Ээж урамшаад надад шинэ мандолин авч өгч байсан. Монгол Улсын Консерваторын ахмад багш, хүндэт профессор П.Мөнгөнцэцэг багшдаа шалгуултал хуучир хөгжимд тохирох юм байна гээд сонгож байсан. Эхэндээ хөгжмийнхөө сайхныг мэдээгүй, яваандаа гайхамшгийг нь мэдэрч ямар азаар сонгогдсон юм бэ гэж баярладаг. Багштайгаа одоог хүртэл холбоотой, зөвлүүлсээр л явдаг.
-Хуучир хөгжмийн сайхан нь юу вэ?
-Хуучир эмэгтэй хүний хоолойтой их төстэй. Хуучир хөгжмөөр дамжуулан хүнийг уяраах, дотоод мэдрэмжээ хөглөх, илэрхийлэх увдистай гэж боддог. Хөгжим бүр өөрийн гэсэн онцлогтой, би хуучраар дамжуулан өөрийнхөө хоолойг гаргаж байгаа юм шиг санагддаг. Хөгжмийн зэмсэг гэхээс илүү сүнстэй, хүн ч юм шиг мэдрэмж төрдөг. Хуучир их ааштай хөгжим, өдөр бүр давтахгүй л бол маш хурдан мэддэг. Хамгийн нандин зүйл нь дотоод дууллыг хүргэж чаддагт оршдог. Хуучир хөгжим эхлээд надад хүн байхыг заасан, намайг хэзээ ч давраалгүй даруу, тууштай байхыг заасан. Хөгжмөөрөө хүмүүжиж байгаа гэж боддог.
-Хөгжмөөр хүний сэтгэлд хүрэхийн тулд юу чухал вэ?
-Хөгжимчин хүн өөрөө маш баялаг ертөнцтэй байх хэрэгтэй. Учир нь зохиол бүр ямар нэг санаа, дүрийг хүмүүст хүргэх зорилготой. Ном бол уншаад, зураг бол хараад ойлгочихно. Хөгжмийг хүн төсөөлж л ойлгоно. Хөгжмийн зохиолчийн хэлэх гээд байгаа санааг хөгжимчин өөрийн ертөнцөөр баяжуулаад сонсогчдод хүргэнэ гэдэг маш нарийн ажил.
-Та хуучраас өөр хөгжим тоглодог уу?
-Хөгжим бүжгийн коллежид ерөнхий төгөлдөр хуурын хичээл заадаг. Тэр утгаараа төгөлдөр хуур тоглодог. Ёочин, мандолин гэх мэт хэд хэдэн хөгжмийг тодорхой хэмжээнд тоглоно, гэхдээ чадна гэж хэлэхгүй ээ.
-Урын сандаа хэд орчим уран бүтээлтэй вэ?
-Багаасаа өөрсдийн нас, чадварт тохирсон хөтөлбөрөөр олон бүтээл тоглодог, түүнийг тоолох боломжгүй. Өнгөрсөн жил “Portraits” гэдэг найман бүтээлтэй анхны цомгоо гаргасан. Мөн он гаргаад Монгол Улсын Урлагийн гавьяат зүтгэлтэн, Чингис хааны одонт нэрт хөгжмийн зохиолч Б.Шарав гуайн хуучирт зориулсан концертын нэгдүгээр анги “Аяз” бүтээлийг клип болгож гаргасан. Тоглолтдоо зориулаад шинэ уран бүтээлүүд дээр ажиллаж байна.
-Таны хувьд хамгийн үнэ цэнэтэй, хайртай уран бүтээл юу вэ?
-Б.Шарав гуайн концертыг л хэлмээр байна. 2012 оноос хойш тоглосон, одоог хүртэл тоглох бүртээ тэр зохиолоос суралцсаар байдаг. Агуу бүтээл гэдэг үнэ цэнээ хэзээ ч алдахгүй, улам л хөглөдөг юм байна. Шанхайд суралцаж байхдаа тоглолтдоо “Аяз” бүтээлийг тоглоход багш нар маань их сайшааж байсан.
-Монгол, Шанхайн хөгжмийн урлагт ялгаа их байна уу?
-Асар их ялгаатай. Нэгдүгээрт, хүн амын нягтралаас үүдэлтэй өрсөлдөөн маш их байдаг. Чи шанаганыхаа хэмжээгээр хутгаад ав гэж байгаа юм шиг үзэх, суралцах зүйл маш их. Яг үнэндээ Монголд суралцаж байхад хоёрдугаар дамжаанд ороод л бараг “Одоо монгол зохиол юу тоглох билээ” гэж санаа зовж эхэлсэн. Зохиолын гачигдалтай учраас зохиолыг их хөрвүүлж тоглодог. Энэ утгаараа Хятад бол маш их урын сантай, хөгжимчид нь хөгжмийн сайн зохиолч байдаг. Тоглогчдод хөгжмийг бүрэн утгаар нь ойлгох, тоглоход эвтэйхэн зохиол арвин.
-Зохиол бичих бодол байдаг уу, танд?
-Шанхайд очоод боломж, туршлагаа бүрдүүлж хуучир хөгжимдөө зориулж олон зохиол бичих ёстой юм байна гэдэг бодол төрсөн. Урын сан баяжиж байж сайн хөгжимчин болно, сайн хөгжимчин болбол хөгжмийн зэмсэг сайжрах юм билээ. “Дурсамж” гээд нэг зохиол бичиж байсан. Илүү олон сайн зохиол бичихийн тулд өөрийгөө хөгжүүлэх хэрэгтэй байна. Мөн хөгжмийн зохиолч гэдэг тусдаа мэргэжил учраас тодорхой хэмжээний цаг зав, хөдөлмөр, туршлага шаардлагатай. Хөгжмийн зохиол бичих бол томоохон мөрөөдлүүдийн минь нэг мөнөөсөө мөн.
-Хөгжимчин болоход төвлөрөл чухал байх…
-Тийм, нэг талаас бясалгалын шинжтэй, олон зүйлийг нэг цэг рүү төвлөрүүлэх хэрэгтэй болдог. Сүүлийн үед эцэг эхчүүд хүүхдээ заавал мэргэжлийн хөгжимчин болохгүй ч, хөгжмөөр сургаж байна. Энэ нь хүүхдийг тууштай, нэг зүйлдээ төвлөрөх, эхлүүлснээ дуусгахад сургаж байгаа хэрэг.
-Дараагийн зорилго, төлөвлөгөөнөөсөө хуваалцаач?
-Жижигхэн биетэй, ажлын найман цаг ажиллаж байж их юм мөрөөднө өө бас /инээв/. Төлөвлөж байгаа ажлууд олон байна, эхний ээлжинд тоглолтоо сайн хийх. Оноос өмнө Монголын хөгжмийн зохиолчдоор дагнасан цомог гаргахыг зорьж байгаа. Шинэ уран бүтээлээ дүрсжүүлэх гэх мэт олон ажил хүлээж байна.
Хүн сайхан хувцаслаад, сайхан орчинд ажиллаж амьдарч болж байна. Гэхдээ сэтгэлээ юугаар тэжээх юм бэ гэдэг чухал. Хөгжмийн зохиолч Н.Жанцанноров гуай “Хөгжим хүнийг баясгаад байгаа юм биш, ямар нэгэн зүйлийг ойлгоход нь тусалдаг” гэж хэлж байсан. Өөрийгөө олох, өөрөөсөө асуух асуулт, хүн байхыг хөгжмөөс суралцдаг байх гэж боддог. Тэр ч утгаараа мэргэжил минь үнэ цэнэтэй, миний хувьд. Бид бүгд маш яарч байна, гурван минутаас урт хөгжим сонсож чадахгүй байна. Одоо ийм байгаа ч сэтгэл рүүгээ өнгийх үе эхэлж байна. Тэр хөгжмийг амьдруулж чадвал хүнд хүрнэ л гэж итгэдэг. Ирээдүй маш гэрэлтэй санагддаг, хэзээ нэг өдөр 20-30 минутын концерт таашаалтайгаар тоглох байх.
-Монголд ямар хөгжимчдөөс үлгэр жишээ авдаг вэ?
-Хуучрыг Хятадын хөгжим ч гэх юмуу, янз бүрээр хэлдэг л дээ. Монгол гэж батлах гээд ч яах вэ. Бидний өөрсдийн онцлог байгаа, монгол аяыг сайхан тоглочихвол монгол л сонсогдоно. Хятад зохиолыг тогловол хятад л сонсогдоно. Монголын бүтээл, хөгжимчин хоёр чухал. Манлай хөгжмийн зохиолч Л.Мөрдорж, урлагийн нэрт зүтгэлтэн С.Буяннэмэх гуай гээд домогт уран бүтээлчид хуучир хөгжмийг тоглодог байсан. Хуучир хүрээний хөгжим байсан, ардын дуу хуураа хуучир дээр тоглодог, ерөөл магтаал уншдаг байсан. Ахмадууд бол хөгжмөөрөө өгүүлж, ярьдаг байсан. Орчин үеийн үлгэр жишээч хуучирч гэхээр жаахан хэцүү болчихоод байгаа юм.