-НИЙСЛЭЛ БОЛОН АЙМГИЙН ТӨВҮҮДИЙГ УТААГҮЙ БОЛГОЁ ГЭВЭЛ ДУЛААН ХАНГАМЖИЙГ ОЛОН УЛСЫН ЖИШГЭЭР ХИЙН ТҮЛШЭЭР ШИЙДЭХ ХЭРЭГТЭЙ-
Монголын нүүрсний метан хийн холбооны тэргүүн, Эрчим хүчний дэд сайд асан З.Төмөрбаатартай ярилцлаа.
–Цахилгааны асуудлаа шийдэхийн тулд станц нэмж барихаас өөр гарц байхгүй. Станцууд баригдвал үүнийг дагаад нүүрсний хэрэглээ нэмэгдэнэ гэсэн үг биз?
-Манай улс 2019 оны байдлаар 57.1 сая тонн нүүрс олборлож, үүнээс 36.8 сая тонн нүүрсийг БНХАУ-д экспортолжээ. үлдсэн 20 сая гаруй тонн нүүрснээс манай эрчим хүчний дотоод хэрэгцээг хангаж байгаа нүүрсээр ажилладаг есөн цахилгаан станц болон хот, аймаг сумын төвүүдэд ажиллаж байгаа уурын болон усан халаалтын зуухнууд, харин айл өрхийн түлшинд ойролцоогоор 10 орчим сая тонн нүүрсийг шатаасан байна. Өөрөөр хэлбэл, үйлдвэрлэж байгаа цахилгааныхаа 80 орчим хувийг дээрх станцууд үйлдвэрлэж, цаашид дотоодын эрчим хүчний хэрэглээг 100 хувь бие даан хангахын тулд нэмээд 300-450 Мвт-ын хүчин чадалтай нүүрсээр ажилладаг гурван цахилгаан станц шинээр барьж, аймгуудын нүүрсээр ажилладаг дулааны станцуудын хүч чадлыг нэмэгдүүлэх төслийг хэрэгжүүлэхээр гадны зээл авах гэж байна. Өөрөөр хэлбэл, манай дотоодын нүүрсний хэрэглээ жилд 10 сая тонноос давах нь ээ.
Энэ хэмжээгээр төв суурин газруудын агаарын бохирдол нэмэгдэж ард иргэдийн эрүүл аюулгүй орчинд амьдрах эрх улам бүр зөрчигдөх нөхцөл бүрдэх нь.
–Улаанбаатар хотод нийт 2337 усан болон уурын халаалтын зуух болон айл өрхүүдийн яндан бий. Энэ их утаа, яндан хүний эрүүл ахуйд ноцтой хүнд байдал үүсгэж байгаа нь тодорхой. Хэдий шахмал түлш түлж байгаа ч өнөө өвөл нийслэл хот утаатай байсныг иргэд шүүмжилсэн?
-2016 онд Дэлхийн эрүүл мэндийн байгууллагаас хийсэн судалгаагаар “Монгол Улс гурван сая хүн амтай ч жилд 1800 хүн дотоод агаарын бохирдлоор, 1500 хүн гадаад агаарын бохирдлоор цаг бусаар нас барж байгаа” гэдгийг 2019 онд гаргасан товхимолдоо дурдсан байна. Мөн АШУИС, Беркелей их сургуультай хамтран “Улаанбаатар хотын агаар бохирдлын эрүүл мэндийн нөлөөлөл” судалгаагаар РМ2,5 тоосонцрын хэмжээ 70 мг/м3 байгаагаас уушгины хатгалгаагаар 110-150 орчим хүүхэд нас барж, насанд хүрэгчид зүрх судасны эмгэгээр цаг бусын нас баралт 12500 болсон, хэрэв агаарын бохирдол энэ хэвээр үргэлжилбэл 2024 гэхэд энэ тоо 14000 болж өсөх магадлалтай байгааг судалгааны дүгнэлтдээ дурдсан байна. Энэ бол Улаанбаатар хотын 1.5 сая хүн амын үзүүлэлт. Тэгвэл үүнээс бага хүн амтай ч аймаг, сумдын төвд амьдарч байгаа иргэд агаарын бохирдлоос ямар хэмжээний хор хохирол учирч байгааг харж болохоор байна.
–Шахмал түлшээр утааны асуудлыг шийдсэн ч өнгөрсөн жил олон хүн угаартаж нас барсан. Гэтэл эрх баригчид “Иргэд яндангаа хөөлөөгүйгээс нас бараад байна” гэдэг бүдүүлэг тайлбар хийсэн. Мэргэжилтнүүдийн хувьд нүдэнд үзэгдэх утаа багассан ч хортой угаар ихэссэн гэсэн тайлбарыг хийсэн удаатай?
-Төр засгийн зүгээс нийслэл, хот, сумын төвийн утааны энэ аюулыг анзаарч, уг байдалд дүгнэлт хийж 2019 оноос нийслэлд боловсруулаагүй нүүрс түлэхээс татгалзаж сайжруулсан шахмал түлш түлж эхэлснээр нүдэнд үзэгдэх утаа үлэмж хэмжээгээр буурсан сайн талтай. Гэвч энэ өвлөөс шахмал түлшний чанарт эргэлзэх зарим судалгаа, эрүүл мэндэд хор хөнөөл учруулж болохоор байгаа мэт үнэн, худал нь үл мэдэгдэх яриа гарах болов. Тэгээд ч сайжруулсан шахмал түлш агаарын бохирдлыг бууруулах төгс шийдэл биш. Дэлхийн томоохон хотууд хийн түлш, эрчим хүчийг ашиглаж ард иргэдээ эрүүл, аюулгүй амьдрах нөхцөлийг бүрдүүлж байгааг та бид бүгд мэднэ.
Дэлхийн улс орнууд уур амьсгалын өөрчлөлт нь хүний үйл ажиллагаанаас тухайлбал нүүрснээс ялгарах хүлэмжийн хийн нэг болох нүүрсхүчлийн хийг агаар мандал руу ялгаруулж байгаагаас нөлөөлж байгааг тогтоож, НүБ, Франц улсын санаачилгаар 2015 онд Парис хотод болсон Дэлхийн уур амьсгалын дулаарлыг авч хэлэлцсэн бага хурлаар улс орнуудыг хүлэмжийн хийн үйлдвэрлэлийг бууруулах зорилтыг дэвшүүлсэн. Үүний үр дүнд бүх улс орон үүрэг амлалт авч нүүрснээс татгалзаж эхэлж байна. Тухайлбал, БНхАУ нүүрс хүчлийн хий ялгаруулалтыг зогсоож цэвэр улс болохыг зорьсон бол Герман улс 2030 он гэхэд бүх нүүрсний уурхайгаа хааж цэвэр эрчим хүч буюу сэргээгдэх эрчим хүчийг хөгжүүлэх гэх мэт бүх орон үүрэг амлалт авсан. Манай улс ч ялгаагүй 2030 он гэхэд хүлэмжийн хийгээ 14 хувиар бууруулах үүрэг авсан.
Гэтэл бид эрчим хүчний эх үүсвэр болох нүүрснээсээ татгалзах боломжгүй учраас дотоодын эрчим хүчээ бие даан хангахын тулд зайлшгүй нүүрсний эх үүсвэр бүхий цахилгаан станцууд барих болж байна. харин уурын болон усан халаалтын зуухнуудыг нүүрсээр галлаж буйг зоригтой өөрчилж хүн ардынхаа эрүүл амьдралыг тэтгэх бодлого хэрэгжүүлэх боломж байна гэж үзэж байна.
–Уурын болон усан халаалтын зуухнуудыг хийн түлшээр хангая гэж үү?
2.8
МВТ-ЫН ХҮЧИН ЧАДАЛТАЙ НҮҮРСЭЭР АЖИЛЛАДАГ УСАН ХАЛААЛТЫН ЗУУХЫГ 3.0 МВТ-ЫН ХҮЧИН
ЧАДАЛТАЙ ХИЙН ТҮЛШЭЭЭР АЖИЛЛАДАГ УСАН ХАЛААЛТЫН ЗУУХААР СОЛИХОД ОРЧИНД ЯЛГАРАХ
ХОРТ БОДИСЫН ХЭМЖЭЭ БУУРСАН БАЙДАЛ
Хүлэмжийн хийн бууралт/ жилд 1752 CO2/tn
Нүүрсний хэмнэлт/жилд 1724 тонн
Үнс/жилд 221 тонн
-Тийм ээ. Энэ нь нэгдүгээрт, 2000 онд батлагдан хэрэгжиж байгаа Шингэрүүлсэн шатдаг хийн хөтөлбөр юм. Өнгөрсөн жилүүдэд Улаанбаатарын зарим сургуулиудын томоохон цогцолборын дулааныг шингэрүүлсэн шатдаг хийгээр галлаж, жилд 50000 гаруй тонн нүүрс дутуу шатааж, утаа уугиулдаг байсныг зогсоож экологийн цэвэр орчныг бүрдүүлж чадсан байна.
Энэ жишээнүүд бол манай улс эхний ээлжинд зарим аймгийн төвүүдийн дулааныг шингэрүүлсэн шатдаг хийнд шилжүүлж, дулааны найдвартай эх үүсвэр бүхий иргэдийнхээ эрүүл мэндэд ээлтэй орчныг бүрдүүлэх боломж байгааг харуулсан бодит жишээ юм. ойрын жилд дотооддоо газрын тос боловсруулах үйлдвэр ашиглалтад ороход шингэрүүлсэн шатдаг хийг дотооддоо үйлдвэрлэж тодорхой хэмжээний хэрэгцээгээ хангана гэсэн үг юм. Нүүрс болон шингэрүүлсэн шатдаг хийн түлшний эдийн засгийн тооцоо судалгааг экологи, нийгэм эдийн засгийн шууд болон шууд бус өртөг, зардлуудын харьцуулсан тооцоо хийж шийдвэр гаргах хэрэгтэй байна. Шууд бус зардал гэдэгт нийгмийн эрүүл мэнд, байгаль орчинд үзүүлж байгаа сөрөг нөлөөллийг тооцно гэсэн үг юм.
Хоёрдугаарт, цаашид охУ-аас БНхАУ руу манай нутгаар дамжих хийн хоолойн томоохон төсөл хэрэгжвэл манай улсын эдийн засаг, хийн түлшний салбарт томоохон хөгжил авчрах нь тодорхой. Гэвч дэлхий нүүрснээс татгалзаж хийн түлшний зах зээлийн эрэлт хэрэгцээ нэмэгдэхийн хэрээр хийн түлшний үнэ ч цаашид өсөх нь тодорхой. Тэгэхээр гадны хараат байдлаар валютаар хийн түлштэй байх нөхцөл харагдаж байна.
Гуравдугаарт. “Айлаас эрэхээр авдраа уудал” гэдэг шиг өөрийн орны чулуун нүүрсний асар их баялагт байгаа метан хий буюу уламжлалт бус байгалийн хийн хайгуул, олборлолтын хөрөнгө оруулалтыг улсын төсөв, гадаад дотоодын зээлээр бус хувийн хэвшлийн хөрөнгө оруулалтыг дэмжсэн хууль эрх зүйн орчныг тодорхой болгож, богино хугацаанд үр дүнд хүрч байгаа олон улсын туршлагыг судалж өөрийн оронд хэрэгжүүлэх нь “өөрийн орны баялаг өр болдоггүй”-н жишээг харуулах юм.
Сүүлийн жилүүдэд УУхүЯ, АМГТГ-аас Нүүрсний метан хийн геологийн эрэл, хайгуул бүтээгдэхүүн хуваах гэрээ байгуулан хийн түлшний нөөц тогтоож олборлолт явуулахаар ажиллаж байгаа хэд хэдэн компани байна. Эдгээр компаниудын хийн нөөц тогтоох олборлох үйл ажиллагаа 2-3 жилийн дараа эхлэх төлөвтэй байна. өөрийн орны хийн түлштэй болоход төрөөс хоёр асуудалд анхаарах шаардлагатай байна.
Нэгдүгээрт. олон улсын туршлагаас харахад хийн түшний эрэлт хэрэгцээ шаардлагаа тодорхойлсон стратеги хөгжлийн бодлоготой байна. өөрөөр хэлбэл, хөрөнгө оруулагч бүтээгдэхүүнээ хаана хүргэж ямар хэрэгцээнд зориулж борлуулах зах зээлийн эрэлт хэрэгцээг тодорхойлсон байдаг.
Хоёрдугаарт, уламжлалт болон уламжлалт бус байгалийн хийн геологи хайгуулын эдийн засгийн онцлог талуудыг харгалзан үзэж,уламжлалт бус байгалийн хийн хөрөнгө оруулагчдаа дэмжсэн хууль эрх зүйн орчинг тодорхой болгон, Газрын тосны тухай хуульд тусгаж өгөх асуудлууд өөрийн орны хийн түлшний салбарыг богино хугацаанд хөгжүүлэх өргөн боломжуудыг бий болгоно.
–Ярилцсанд баярлалаа.