Үндэсний
кино урлаг үүсч хөгжсөний 80 жилийн ойн нээлттэй өдөрлөгийн үеэр “Гэрлэж
амжаагүй явна”, “Суварган цэнхэр уулс”, “Эх бүрдийн домог” зэрэг олон сайхан
киноны дүрээрээ үзэгчдийн сэтгэлд хоногшсон Монгол Улсын гавьяат
жүжигчин, “Монголжин” студийн захирал Н.Батцэцэгтэй ярилцлаа.
-Хүмүүс Богд, хатан хоёртой зургаа
авахуулж, гарын үсгийг нь авах гэж дараалалд зогслоо. Таны хувцас Богдын
музейд байдаг жинхэнэ хувцастайгаа адилхан харагдаж байна шүү?
-Кино хүнд хүчтэй
хүрдэг урлаг. Хоёрдугаарт хувцас, биднийг чимээд хүмүүсийн сонирхлыг илүү их
татаад байна. Түүнээс биш намайг гудамжинд явж байхад оволзоод байхгүй шүү дээ.
Богд хаантан маань хажууд сууж байна. Хэзээнээсээ манайхан төр засаг, дуучид
киноныхноо хүндэлдэг. Бидний хувцсыг “Уран гоёл” гэдэг компани урласан. Дэлгэцэнд юм олон дахин томорч харагддаг.
Тийм учраас жинхэнэ хэрэглэж байсан эд зүйлстэй нь маш адилхан хийхгүй бол
гологдоно. “Уран гоёл”-ынхон их
гялалзаад байхгүй хэрнээ алтан утастай
юм шиг материал олох гэж их зовсон гэсэн. Товч нь алт шиг байх
учиртай. Богд хаантных шүр шиг том.
Хэмжээ нь ч нарийн байх ёстой. Малгайны
орой дээрх очир энэ тэрийг ч дүйцүүлсэн. Донж тун нь таарна гэдэг их учиртай
шүү. Хувцас энэ бүхэн амилсан өдөр байлаа. Дөнгөж зүүнээсээ гарсан хувцас
өмсөөд, киноныхоо 80 жилийн өдөрлөгт оролцох сайхан байна. “Монгол кино
нэгтгэл” ойдоо зориулаад олон арга хэмжээ хийж байгаа. Тэрний нэг нь нээлттэй
өдөрлөг. Монгол киноны дуу ямар сайхан билээ гэдгийг эргэж санаад, сэтгэл нь
хөглөгдөж, хичнээн сайхан жүжигчид байдаг билээ гэдгийг харж нүд хужирласан сайхан өдөр байлаа. Хүмүүс ч маш их ирсэн байна.
-Та зохион байгуулалтын ажилд оролцож
байгаа юм уу?
-Би Кино урлагийн
дээд сургуульд багшилж байгаа. Уран бүтээлч хүний хувьд зүрх сэтгэлээрээ
жигүүрлээд, эрвийх дэрвийхээрээ энд
гүйж байгаа шүү дээ, бид.
Уран бүтээлийн үед, ойн үеэр бие биетэйгээ уулзана гэдэг бидэнд давхар
баяр байдаг. Жишээлбэл гавьяат жүжигчин
Ш.Дэлгэржаргал эгч миний тоглосон анхны кинонуудын дууг хийсэн. Би чинь дуу
хийх чадваргүй нөхөр орж ирж байлаа.
(Н.Батцэцэг гавьяатыг ингэж хэлэхэд дэргэд нь сууж байсан Тунгалаг Тамирын Дулмаа эгч “Наадах чинь өөр мэргэжил
эзэмшсэн, Улсын их сургуулийн Орос хэлний ангийн оюутан байсан юм чинь” хэмээн
тайлбарлав) Киноны дуу оруулалт гэдэг
тухайн дүрийн 50 хувийг шийддэг гэдэг. Амилуулж өгнө гэсэн үг. Эднийгээ харах надад давхар баяр
болдог.
-Өдөрлөгийн үеэр таны тоглосон олон
киноны хэсэг дэлгэцэнд гарлаа. “Гэрлэж амжаагүй явна”, “Суварган цэнхэр уулс”
гээд хуучны сайхан кинонуудын хэсгээс эргэн харахад сайхан байлаа. Ялангуяа та
сурвалжлагч эмэгтэйн дүр бүтээсэн хүн. Сурвалжлагч Солонго “Хунгийн дуу” дуулдаг хэсэг байдаг. Амьдрал
дээр та хэр дуучин бэ?
-Би дуучин. Гэхдээ хоолойгоороо биш сэтгэлээрээ.
Миний дотор дандаа аз жаргалын сайхан аялгуу эгшиглэж байдаг. Тэр киноноос эхлэлтэй. Дэргэд маань намайг
сайхан хөг аялгуугаар цэнэглэдэг уран бүтээлчид маань байдаг. Зарим өдөр гуньдаг. Энд ороод
ирэхэд баяр баясгалан эрч хүч авдаг.
-Сурвалжлагч Солонгын дүрээр зарим хүн
сэтгүүлчдийг төсөөлөөд байдаг. Та сурвалжлагчийн ажил амьдралыг хэр судалж
байв?
-Багадаа сэтгүүлч юм уу хэлмэрч болно гэж боддог
байлаа. Багаасаа дүр төрхийг нь гадна
талаас нь төсөөлдөг. Яг хийдэг ажлыг нь сайн ухамсарлаагүй байлаа. Кинонд
тоглох болсноороо сурвалжлагчийн
хөдөлмөрийг жаахан гадарлах болсон. Хүн
байнга л суралцаж байдаг. Одоо ч би тантай ярилцаж байхдаа сурвалжлагчийн ажил
ямар их тэвчээр шаарддагийг мэдэрч
байна. Яагаад гэвэл та намайг түрүүнээс хойш
удаан хүлээлээ.
-Таныг
хатны хувцастай алхахыг хараад Богдын хатан ингэж л намс намс алхдаг
байсан болов уу гэж санагдсан. Та угийн
ингэж алхдаг уу. Эсвэл хатны алхааг өөртөө суулгасан уу?
-Би чинь өглөө босуутаа тогонд залгасан юм шиг гүйдэг хүн
шүү дээ. Ажил ундарч байдаг учраас амжихын тулд
биед амар хувцас өмсөөд, машиндаа год хийж гүйж ороод хурдхан шиг
асаагаад алга болно. Өнөөдөр Богдынхоо дэргэд яваа хатан юм чинь яалаа гэж
хурдлах вэ.
-Гэнэнпил Богдын хатнаар шилэгдэж,
тэнгэрийн од шүүрсэн юм шиг мөртлөө
эмгэнэлтэй төгссөн бүсгүй. Тэр эмэгтэйн хувь заяаны талаар та
эрэгцүүлсэн байх?
-Тэр бол асаж
дүрэлзээд унтарсан гал. Бусдыг гэрэлтүүлье гэвэл өөрөө дүрэлз гэдэг. Хүчтэй эр хүний дэргэдэх эмэгтэй
чухал үүрэгтэй байдаг. Тэр эр хүн тодорсны
нууц нь дэргэдэх эмэгтэйдээ ч
байж магадгүй. Богино хугацаанд асаад өнгөрсөн гал дөл, гэрэл гэгээг харуулахад
хажууд байсан уран бүтээлчид маань нөмөр нөөлөг болсон. “Хааны сүүлчийн хатан” гэдэг бол “Монгол кино
нэгтгэл”-ийн захирал Ж.Солонгын бүтээл.
2000 онд бүтээгдсэн, хальсны бөгөөд хамгийн олон мэргэжлийн уран бүтээлчийг
нэгтгэсэн кино байлаа. Энэ кинон дээр Гэнэнпил хатан хэлдэг юм. “Би юу эсийг
үзэж, юу эсийг эдэлсэн гэх билээ” гэдэг. Тийм залуухандаа буцаж байгаа ч
амьдралд сэтгэл нь ханачихсан. Харамсах юмгүйгээр явж байгаа хүн. Энэ үгэнд их дуртай.
Амьдралд, өөртөө өег байх хэрэгтэй.
-“Эх бүрдийн домог” киноны
Нарангарвуу хэмээх эмзэг танхил охиноос
авахуулаад хэчнээн олон эмэгтэйн дүрд та хувирав. Энэ бүхний эцэст та юутай
үлдсэн бол?
-Амьдралын баялаг
туршлага үлдсэн. Зөөлөн сэтгэл, гэгээрэл
үлдсэн. Хүүхэд байхдаа гэнэн томоогүй, юмыг өөрийнхөө бодсоноор шийддэг нөхөр
явлаа. Амьдрал надад маш их ухаарал өгсөн.
-Нарангарвуугаа одоо харахад юу бодогдох вэ?
-Миний 18 нас.
Хамгийн томоогүй, юу ч хийж чадахаар
гэнэн дүр төрх үлдсэн. Би маш их
өөрчлөгдсөн. Миний залуу нас үлдсэн дэлгэцэндээ хайртай байлгүй яахав.
-Одоо бол та ямар уран бүтээл хийхийг
хүсч байна вэ?
-Үр хүүхдээ зөв
гишгэж, сайн уран бүтээл хийхэд нь ивж, түшиж явна. Нас ахиад ирэхээр би тийм уран бүтээл хийнэ
гээд асаасан танк шиг явдаг маань жаахан саарч байна. Кинондоо хайртай. Энэ
тойргоос нүд аньтлаа гарч чадахгүй. Манай гэрт гурван найруулагч байна. Би
ганцхан эмэгтэй жүжигчин. Уран бүтээлч гэр бүл дэх ганц Гэнэнпил хатан нь.
– Та
олон дүрд хувирлаа. Харин хэзээ өөрийгөө олсон бэ?
-Кинон дотроос би өөрийгөө олж авсан. Кино
намайг зүлгүүрдэж, уран бүтээлчийн хувьд
ирлэсэн ч миний өөг мөлийлгөж өгсөн.
Цаашдаа хүүхдүүдээ сайн уран бүтээлч болгоод, тоогдсоор байх юм бол
кинондоо чадах хэрээрээ оролцож явна. Энэ амьдралдаа сэтгэл хангалуун байгаа.
-Сайхан бүсгүй байх хэцүү юу?
-Баярлалаа. Бүтэн
нэртэй, бүлээн зүстэй явна гэдэг сайхан.
Бусдын хайр хүндлэлийг хүлээж, сайхан үг
сонсч явна гэдэг сайхан. Энэ бол киноны хишиг.
-Дэлгэцийн сайхан бүсгүйг харж байхдаа
хүмүүс “Энэ сайхан бүсгүйн араас эрчүүд
хуйлардаг байх” гэж боддог байх. Амьдрал дээр ямар байсан бэ?
– Амьдрал дээр
бол хүн намайг эргүүлж байгааг мэддэггүй. Хүнээс захиа авна гэж мэддэггүй байсан. Тэр үед нарийн ширийн юм мэддэггүй. Одоогийнх
шиг мессеж, интернэт гэж байсан биш. Миний хойноос амьтан
нэг их сүрхий яваад шаваад байсныг мэдэхгүй.
-“Анхны амьдрал нь бүтээгүй юм гэнэ
лээ” гэж хүмүүс ярьж байхыг сонссон?
-Миний анхны хань
сайн залуу таарсан. Одоо бурхан болсон. Бид хоёр ерөөлгүй л байсан. Түүнээс биш
хоёр биендээ сайн байлаа. Ажил явдал дээр нь очсон. Ивээл жилтэй төрсөн ч,
ижилсэхийн заяагүй амраг минь гэдэг шиг л хамт амьдрах хувьгүй байсан юм
билээ. Сайхан андууд болоод үлдсэн дээ.
Амьдралд ийм юм байдаг юм байна. Амьдрал сайхан л байна. Бурхан сайхан зурсан
байна. Намайг ухаажуулах эхний алхмуудыг хийж өгсөн.
-Яаж сайхан хэвээрээ залуу нас, гоо
үзэсгэлэнгээ хадгалж үлдэх вэ гэдэг бүсгүй болгоны хүсэл байх. Та энэ талаар
зөвлөөч?
-Юугаа хэлдэг юм
бэ. (Инээв) Хүмүүс ярих нь “Бүтэн
нойртой, сэтгэл амар бай” л гэдэг. Сэтгэл амар байх хэрэгтэй. Сайн унтаж байх
хэрэгтэй. Сайхан унтаад босоод ирэхээр
зан хүртэл сайхан болчихдог. Царай тунгалаг болчихдог.
-Та нэг хэсэг гадаадад амьдарч байсан.
Гадаадад амьдарч байхад эх орноо ямраар
мэдэрдэг вэ?
-“Элэг зүрхнээс
уяатай”-г сонсоод нулимс бөмбөрөөд
байдаг. Гадагшаа очоод удахаар ертөнцийн жижигхэн буланд байгаа халуун
дулаан хайртай улсуудаа мөрөөддөг.