Бүгдийг анагаах чадвартай Бөднийн өндөг

Энэ удаагийн сав шимийн буландаа бөднө шувуу болон бөднийн өндгийг онцолж байна. Бор шаргал өнгөтэй зуу гаруйхан грамм жинтэй энэ бяцхан шувуу биедээ баймгүй их шим тэжээлтэй амьтан. Сүүлийн үед бөднө шувууны өндөгний ач тусыг мэддэг болсон хүмүүс зах худалдааны төвөөс ихээр худалдан авах болжээ.

Бөднө шувуу нь тахиатны овгийн хамгийн жижиг шувуу бөгөөд гургуулын багт багтдаг. Манай орны Хангай, Хэнтийн нуруу, Хэрлэн, Улз, Онон, Сэлэнгэ, Орхон гол, Буйр, Халхын гол, Хянганы нуруу, Нөмрөг, Дэгээ, Азарга голд голцуу тархан амьдрах бөгөөд наран бөднө, эгэл бөднө гэсэн хоёр зүйл нь нутаглана. Өндөглөн зусдаг нүүдлийн ховор шувуу юм. Олон улсын нэршил нь “япон бөднө” буюу наран бөднийн биеийн урт нь 160-200 мм, далавчны урт нь 90-102 мм. Энэхүү зүйл нь хамгийн томдоо 150 грамм хүрдэг бөгөөд бор шаргал өнгөтэй. Хүрэн, хар, цагаан алаг толбонуудтай. Эр наран бөднө нь шанаа, хүзүү улаавтар хүрэн өнгөтэй, харин эмийнх нь шанаа хүзүү цайвар хүрэн, цээжин хэсэгтээ хар толботой, биеэр харьцангуй том байдаг аж. Наран бөднийн өлгий нутаг нь зүүн Ази болон Орос юм. Тэр дундаа Энэтхэг, Солонгос, Япон, Хятад, Монгол, Вьетнам, Камбожид амьдардаг. Харин эгэл бөднө бол Азийн унаган шувуу ажээ. Биеийнх нь урт 18-21 см, 90-130 грамм жинтэй. Наран бөднийг бодоход харьцангуй хар бараан өнгөтэй. Эм бөднө 30 хонож бие гүйцдэг бол, эр бөднө 40 хоногтоо бие нь томорно.

Бөднө шувуу чийглэг нуга, голын хөндийгөөр амьдарч өвсөн дунд үүрээ засдаг. Зундаа 8-17 удаа өндөг гаргах бөгөөд өндөг нь арван грамм жинтэй байна. Энэ бяцхан өндөгнөөс чихэр шиг жижигхэн дөрөвхөн грамм жинтэй ангаахай төрдөг аж. Ангаахайг нь лөтнө гэнэ. Хэдийгээр ийм жижигхэн турьхан биетэй боловч бөднө шувуу их өлчир чийрэг амьтан. Энэхүү шувуу нь хоорондоо харьцахдаа өвөрмөц үнэр гаргадаг байна. Биеийнх дундаж дулаан 45 хэм байдаг тул шувууны ханиад тусдаггүй ганц шувуу гэнэ. Энэ ч үүднээс бөднө шувууны өндгийг түүхийгээр нь идэхэд аюулгүй бөгөөд харин ч сайн хэмээн шувуу судлаачид хэлэлцдэг аж.

Бөднө байгаль дээр ийн амьдрах боловч мах, өндгийг нь хүнсэнд хэрэглэх зорилгоор эртнээс хүмүүс гэршүүлэн тэжээж эхэлжээ. Тухайлбал, XI зууны үед япончууд анх энэ шувууг гаршуулж, гэрийн тэжээмэл болгосон юм. Улмаар 1900 оны эхэн үеэс өндөгний чиглэлээр төрөлжүүлэн өсгөжээ. Анх тэжээж эхэлснээрээ япончууд бөднө шувууны өндөгний ач тусыг хамгийн түрүүнд мэдэж, хүнсэндээ хэрэглэх болжээ. Япон эрдэмтдийн судалж баталснаар энэ шувууны өндөг элэгний А, В, С вирус болон олон төрлийн хортой, хоргүй хавдрыг эдгээж, цөмийн хорыг саармагжуулдаг болох нь тогтоогджээ. Сонирхолтой баримт дурдахад, 1945 онд дэлхийн хоёрдугаар дайны үеэр Хирошимад хаясан цөмийн бөмбөгийн уршгаар ихэд хордсон япончууд эмчилгээндээ маш олон бүтээгдэхүүнийг туршиж байжээ. Энэ үеэр бөднө шувууны өндөг хорт цацрагийн нөлөөг сааруулж байгааг тогтоосон аж. Мөн япончууд бөднийн өндөг хэрэглэснээр биеийн дундаж өндөр нь хоёр сантиметрээр өссөн гэсэн судалгааны үзүүлэлт байдаг. Хүн төрөлхтөн устаад сансарт амьдрахаар болбол ямар амьтан авч явах вэ гэхэд япончууд бөднө хэмээн хариулдаг гэх хошин яриа ч бий.

Тэжээмэл бөднийг Монголд анх удаагаа оруулж ирсэн Д.Гансүхээс бөднө шувуу болоод түүний өндөгний ач тусын тухай тодруулсан юм. Тэрээр 2010 оны үед анх бөднө шувууг Оросоос оруулж ирж байжээ. Д.Батсүх бөднө шувууны ач тусын талаар “Ер нь бөднө их үр ашигтай шувуу. Нэг метр квадрат гаруйхан талбайд 200-300 ширхэг бөднө тэжээж болдог. Өдөртөө 25-30 грамм л хоол иддэг. Өндөг, мах нь бүх төрлийн өвчин эмгэгт тустай. Эдийн засгийн хувьд их ач холбогдолтой шувуу. Нэг бөднийг жилийн хугацаанд тэжээхэд 265 кг мах авах боломжтой гэсэн тооцоо байдаг. Гаргасан өндөг бүрийг нь дэгдээхэй болгож тэжээвэл ийм хэмжээний мах авна гэсэн үг л дээ. Бөднийн өндөг гэхэд элэгний А, В вирусыг устгах чадвартай, мөн ходоодны 12 нугалаа гэдсэнд маш чухал хэрэгтэй. Өндгийг нь тасалгааны температурт сар хадгалж болдог. Түүхийгээр хэрэглэхэд хамгийн аюулгүй ганц өндөг. Шувууны биеийнх нь температур 42 хэм тул шувууны ханиад тусахгүй. Гэдэсний халдварт сальмонеллёз өвчин тусахгүй, түүний эсрэг дархлаатай” гэж ярьж байна. Өсгөж үржүүлэх орчин нөхцөлийн хувьд ерөнхийдөө тахианыхтай ижил ажээ.

Бөднө шувууг гэрийн нөхцөлд үржүүлж байгаа үед инкубаторт 15-17 хоноод ангаахай нь гардаг. Ангаахай нь 10 хоногийн дараанаас өдлөх бөгөөд 20 хоноход эр эм нь мэдэгдэж, 30 хоноод бие нь гүйцнэ. Харин өндөглөснөөс хойш 50 хоноход бүрэн бие гүйцэж дахин өндөглөдөг байна. Эргэлт хурдантай шувуу тул амархан өсдөг аж.

Монгол Улсын зөвлөх инженер, хоол судлаач, профессор Ж.Октябрийн бичсэн “Монголчуудын хүнс хоол” номонд бөднө шувууны өндөгний талаар “Бөднө шувууны өндөг нь аминдэм, аминхүчил, бичил элементээр баялаг. Бактерын болон хорт хавдрын эсрэг үйлчилгээтэй, ходоод гэдэс, зүрх судасны үйл ажиллагааг сайжруулж хүний бие махбодоос радионуклид, хүнд металлыг гадагшлуулна. Мөн идэвхтэй хэлбэрээр агуулагдсан Д аминдэм нь хүүхдийн рахит өвчнөөс сэргийлнэ. Эрчүүд бөднийн өндгийг түүхийгээр нь тогтмол хэрэглэж заншвал биеийн тамир тэнхээ, чалх, бэлгийн чадавхид сайн” хэмээн бичжээ. Үе мөч, ясны өвчтэй, радикулит өвчтэй хүнд бөднийн өндгийг хальстай нь 2-3 сарын турш идүүлэхэд өвчин илааршдаг байна. Мөн атеросклероз буюу цусан судас хатуурсан (зүрх, тархины) болон артерийн даралт ихсэх, хоол боловсруулах замын өвчтэй, чихрийн шижин, диатезтай хүүхдийг бөднийн өндгөөр амжилттай эмчилж болно.

Бөднө шувууны өндгийг хүүхэд хоногтоо 2-6 ширхэг, насанд хүрэгчид 4-6 ширхгийг хэрэглэх нь зүйтэй аж.