ДБЭТ-ын гоцлол дуучид ОХУ-ын Москвагийн Их театрын тайзнаа “Монголын алтан хоолойтнууд” тоглолт хийх гэж байна. Дэлхийн сонгодог хөгжмийн тэргүүлэх театруудын нэг “Большой театр”-т анх 1960-аад онд хөдөлмөрийн баатар, ардын жүжигчин, профессор Цэвэгжавын Пүрэвдорж хөл тавьж, П.И.Чайковскийн “Евгений Онегин” дуурийн Греминий дүрийг бүтээж байв. Түүний дараа Зууны манлай дуурийн дуучин, ардын жүжигчин Хорлоогийн Уртнасан 1983-1984 онд уригдан очиж “Чио Чио сан”, “Тоска”, “Евгений Онегин” дуурийн гол дүрүүдийг бүтээснээс хойш манай дуурийн урлагийнхан энэ театрт дахин дуулаагүй билээ. Ирэх арван нэгдүгээр сарын 20-нд хийх “Монголын алтан хоолойтнууд” тоглолт нь сонгодог дуурийн өндөр жишиг болох “Большой театр”-т Монголын дуурийн дуу хоолойг сонсгож буй гурав дахь үеболж байна.
ОХУ-ын Соёлын яамны дэмжлэгээр хийж буй уг тоглолтод гавьяат жүжигчин Э.Амартүвшин, СТА Ө.Уянга, Р.Доржхорлоо, Б.Эрдэнэтуяа, Б.Гомбо-Очир, Э.Анхбаяр, Ж.Бямбажав, Б.Батжаргал нар оролцохоор болжээ. Монголын алтан хоолойтнуудын нэг СТА Э.Анхбаяртай ярилцлаа. Тэрбээр 2010 онд “Их Монгол” дээд сургуулийн дуурийн дуулаачийн ангийг төгссөн. 2007 онд оюутан байхдаа ОХУ-ын Владивосток хотноо зохиогдсон дуурийн залуу дуучдын V уралдаанд II байр, 2011 онд ОХУ-ын Улаан-Үд хотноо зохиогдсон “Байкаль” олон улсын уралдаанд тусгай байр, ОХУ-ын Улан-Үдэ хотноо зохиогдсон СССР-ийн ардын жүжигчин Л.Линховойн нэрэмжит X уралдаанд “Лучший голос” шагнал болон Гран-при шагнал, 2011 онд ОХУ-ын Москвад болсон М.Глинкийн нэрэмжит олон улсын дуурийн дуулаачдын XXIV уралдаанд хоёрдугаар байр, 2014 онд ОХУ-ын Курск хотноо болсон Г.Свиридовын нэрэмжит ОУ-ын дуурийн дуучдын уралдаанд II байр эзэлсэн. ДБЭТ-ын урын сангийн Ж.Вердийн “Травиата”, Ж.Пуччинийн “Богема”, П.И.Чайковскийн”Евгений Онегин”, Б.Дамдинсүрэнгийн “Учиртай гурван толгой”, Б.Шаравын “Чингис хаан”, Ж.Бизегийн “Кармен”, А.Моцартын “Дон Жуан” зэрэг томоохон дууриудад дуулж байгаа өнөө цагийн алтан баритонуудын нэг юм.
–Сонгодог хөгжмийн тэргүүлэх театр “Большой театр”-ын тайзнаа Монголынхоо дуурийн урлагийн өнгө төрх болж, дуулах болсонд танд баяр хүргэе?
-Большой театр бол дэлхийн тоотой хэдхэн том театрын нэг. Энэ театрын тайзан дээр дуулах болсондоо их баярлаж байна. Манайхаас хоёр сопрано, нэг меццосопрано, хоёр баритон,хоёр басс хоолойтой дуучид явж байна.
–Та энэ жил Орост болсон олон улсын уралдаанаас хоёрдугаар байрын шагнал хүртсэн. Свиридовын нэрэмжит уралдаан байх. Дахин очиж дуулах нь ээ?
-Тэгсэн. Өнгөрсөн хавар тавдугаар сард Курск хотод болсон Г.Свиридовын нэрэмжит олон улсын дуурийн дуулаачдын уралдаанд оролцож хоёрдугаар байрыг нь авсан. Дараа нь наймдугаар сарын сүүл, есдүгээр сарын эхээр Францын Тулуз хотод болсон тавь дахь удаагийн уралдаанд очиж финалист буюу сүүлийн шатанд долоон дуучинтай үлдсэн. Шагнал авч чадаагүй.
–Тулузын уралдаанд сүүлийн шат хүртэл та ямар бүтээлээс дуулав. Тэр тэмцээний оролцогчдын талаар ер нь ямар сэтгэгдэлтэй ирэв?
-Эхний шатанд нь Ж.Вердийн “Дон Карлос” дуурийн Родригогийн ари, хоёрдугаар шатанд П.И.Чайковскийн “Гилбэрийн хатан” дуурийн Елецкийн ариг дуулсан. Тэгээд Францын хөгжмийн зохиолч Дебюссийн “Чудесный вечер” гэдэг романсыг, гуравдугаар шатанд Умберто Жордано гэж Италийн хөгжмийн зохиолчийн “Андре Шенье” дуурийн Жерарийн ари, мөн С.Рахманиновын нэг романс дуулсан. Тулузын тэмцээн бол том уралдаан юм билээ. Гучин хоёр улс орны зуун тавиад дуучин оролцсон. Монголоос хоёр дуучин оролцсон. Надтай хамт манай театрын гоцлол дуучин Батжаргал. Солонгосын дуучид олноор оролцсон. Гуч гаруй хүн байсан байх. Францаас зургаа, Оросоос дөрөв, Америкаас гурав гэхчлэн. Цар хүрээ маш өргөн том уралдаан болсон. Эрэгтэй эмэгтэй гэж ялгалгүйгээр нийтдээ гурван байртай. Сүүлийн шатанд арван хоёр дуучин үлдсэний долоо нь эрэгтэй дуучид байсан. Долоон эрэгтэй дуучны дөрөв нь тенор, нэг баритон, хоёр басс байлаа. Анх тэмцээнд орохдоо хорин дөрвөн тенор, хорин таван баритон, арван долоон басс орсон. Баритонуудаас би ганцаараа финалд үлдсэн л дээ. Ерөнхийдөө нэлээн гайгүй дуулчихлаа гэсэн бодолтой л байсан.
–Ер нь хараад байхад теноруудыг илүү онцолж үздэг тал байх шиг байдаг. Гэхдээ уралдаануудадтийм тал байна уу?
-Европын уралдаануудад би явж үзээгүй л дээ. Тулузын уралдаан миний анхных байсан. Европт бол үнэхээр сайхан дуугарах юм бол тенор хоолойг илүү авч үзэх тал байдаг. Ер нь тенор хоолой өөрөө ховор хоолой л доо. Тулузын уралдаанд эхний гурван байрыг тенор дуучид авсан.
–Тэр гоё гоё теноруудыг сонсоод явж байхад хамт нэг тайзан дээр дуулж байгаа өөрийн орны теноруудаа хэрхэн мэдрэх юм?
-Манай залуучууд сайн шүү дээ. Манайд бол сонгодог урлаг, ялангуяа энэ дуурийн урлагийг улсаас дэмжих бодлого үнэндээ нойль заачихсан байна. Улс үүнийг мэддэггүй юм уу эсвэл хүсдэггүй юм уу гэдгийг би сайн мэдэхгүй. Тийм болохоор энэ урлагаа харж үзээсэй. Спорт, урлаг хоёроор л манай улс дэлхийд танигдаж яваа шүү дээ. Түүнээс биш далан зургаан гишүүнийг дэлхийд хэн ч танихгүй. Чингэс хааныг мэднэ. Өнөөдөр олимпийн аварга Түвшинбаярыг танина, манай Амартүвшин баритоныг танина. Дэлхийн том том уралдаан үзэж суугаа хүмүүсМонголын Амартүвшин гэж бүгд танина. Гэх жишээтэй Монголыг ер нь тэгж л таньдаг. Тийм болохоор энэ дуурийн урлагаа маш сайн анхаарч үзээсэй гэж боддог. Жүдо өнөөдөр ийм өндөр түвшинд хөгжиж байгаагийн цаана Х.Баттулга гишүүн л байна шүү дээ. Тэрэн шиг манай дуулаачдыг дэмжвэл манайхан үнэхээр дэлхийн түвшинд дуулах цаг нь ирчихсэн юм байна гэж би хувьдаа харж байна.
–Москва руу ямар хөтөлбөртэй явах гэж байна вэ?
-Манайх бүтэн том сонгодог концертын хоёр хэсэг бүхий хөтөлбөртэй явж байна. Дэлхийн сонгодог дууриудын ари, дуэтууд гэхчлэн. Миний хувьд бол Чайковскийн “Гилбэрийн хатан” дуурийн Елецкийн ари, “Дон Карлос” дуурийн Родригогийн ариг дуулна.
–Дон Карлос дуурь их том дуурь. Зөвхөн Вердийн дууриуд дотроо төдийгүй дуурь дотор нэлээн хүндэд ордог гэдэг. Найруулагч нарын мөрөөдлийн жүжгүүдийн нэг. Манайд тавиагүй болохоор манай үзэгчид сайн мэдрэхгүй байгаа байх л даа. Таны дуулах дүр ямар вэ?
-Манайд энийг тавих боломж гардаг юм бол дуулах юм сан гэж боддог. Родриго гэж дон Карлогийн туслах залуугийн дүр юм. Ер нь Родригогийн ари бол центральный баритон дуулахад маш тохиромжтой ари.Дуурь нь өөрөө маш хүнд дуурь. Гурван цаг гаруйн дуурь.
–Таны хөтөлбөрт орсон “Гилбэрийн хатан” дуурийг манайх ерэн хэдэн онд концертын хэлбэрээр тавьсан санагдана. Дахиад тоглоогүй?
-Намайг хүүхэд байхад тавьсан юм билээ. Ёстой л ерэн дөрөв таван он байх. Манай багш дуулсан байдаг. Тэгэхээр чинь би тэр үед долоон настай жаал гүйж явж.
–Дуурийг та анх хэрхэн сонгож байсан бэ?
-Хүүхэд байхаасаа л дуулдаг байсан. Бас багадаа зураг зурах сонирхолтой байлаа. Манайхан ер нь удамдаа зураачидтай гэр бүл. Гэхдээ ээж намайг эмч болгох сонирхолтой байсан. Арваа төгсөөд би дуучин болохоор СУИС-д шалгалт өгөөд тэнцсэнгүй. Муу л дуулдаг байсан юм байлгүй дээ. Шалгалт авсан багш нарын дунд ардын жүжигчин Г.Банди багш байсан. Банди багш л намайг нэлээн сонирхож байсан. Хоёр дахь шалгалт нь бүжиг бүжиглэдэг юм байна, хөгжим тоглодог юм байна, шүлэг уншдаг юм байна. Тэднийг нь би мэддэггүй. Тэгээд Жавзандулам багшийнхаа сургуульд очсон. Нэг жил бэлдээд оръё гэсэн бодолтой. СУИС-д лмундаг дуучин бэлддэг юм байх гэж тэр үед ойлгодог байлаа. Нэг жил багш маань намайг бэлдлээ. Хоолой маань ч сайхан жигдрээд ирсэн. Багш маань анх надад 2007 оны намар нэгдүгээр курст байхад олон улсын уралдаанд оролцох санал тавьж байсан. Тэр уралдаанд яваад хоёрдугаар байрын шагнал аваад ирсэн.
–Ямар уралдаан байсан бэ?
-ОХУ-д болсон дуурийн залуу дуулаачдын олон улсын тавдугаар уралдаан байсан. Тэрнээсээ маш их урам аваад ерөөсөө энэ мэргэжлээрээ явъя гэж бодож дуурийг сонгосон доо.
–Танд ховор тохиох боломж гарч л дээ, тэр үед. Ардын жүжигчин Б.Жавзандулам гуай бол агуу сопрано. Чадал чансаагаараа хол тасарсан дуучны гар дээр очсон тань тэр хүн театраас гарч, сургууль байгуулсан үетэй таарсан юм шиг байна, тийм үү?
-Хүний хувь зохиол л гэж боддог. Хэрвээ би СУИС-д тэнцээд орчихсон бол ингэж бэлтгэгдээ ч үү, үгүй ч үү. Ер нь л хувь зохиолоороо л би багштайгаа учирсан байх. Өдий зэрэгтэй яваа маань багшийн маань л ач шүү дээ.
–Тэгээд та тэр сургуулиа л төгссөн үү?
-Тэгсэн.
–Б.Жавзандулам гуайн сургууль “Их Монгол” гэдэг дээд сургуулийн дэргэд тэнхим гэж явдаг юм байна лээ. Насаараа дуурьт ажилласан хүн сургуулиа бие дааж босгох их хэцүү байх л даа, тийм ээ. Яг яасан юм бэ?
-Манай ангийнхан ер нь жигдхэн сайн хүүхдүүд байсан. Бараг бүгд л хөдөө мал маллаж байгаад ирсэн хүүхдүүд л дээ. Багш анх ийм сургууль байгуулъя гээд явсан. Бичиг баримтаас өгсүүлээд хэцүү л байдаг юм байна л даа. Яг өөрийн гэсэн байргүй. Тэр бүхэнд тулгамдаад багш мааньямар ч байсан сургуулиа авч үлдэхийн тулд Их Монгол сургуулийн харьяанд орсон юм билээ. Тэр үед нь бид нар хоёрдугаар курст байсан. Би маш их боддог юм. Багшийн маань байгуулсан тэр сургууль том оперын сургууль болж босоосой гэж. Багшийнхаа сургууль дээр очоод багшлаад суух юмсан, багшийнхаа зааж өгсөн юмыг хүүхдүүдэд цааш нь заагаад сууж байх юм сан гэж мөрөөддөг.
–Таны анхны жүжиг ямар жүжиг байв. Ер нь анх бүрэн хэмжээний дуурьт гарах ямар байдаг вэ?
-“Евгений Онегин” байсан. Хоёр мянга арван нэгэн онд би сургуулиа төгслөө. Ажилгүй байлаа. Намайг ч Дуурийн театрт авахгүй байх гэсэн бодолтой. Дөнгөж төгссөн болохоор өөртөө жаахан итгэлгүй. Тэгээд би Глинкийн уралдаан, Линховойн уралдаанд яваад, тэрнээсээ бас жаахан шагнал аваад. Глинкийн уралдаанд гэхэд ямар ч мэдээлэлгүй очоод дуулсан. Нэг мэдэхэд тэнцээд дээшээ яваад өгсөн. Тэгж хоёрдугаар байрыг нь авсан. Баярлаж урам ороод, ирээд Дуурийн театрт танайд ажилламаар байна гэлээ. Тэр үед Сэргэлэн захирал байсан. Чи төгсөөд шууд ирэхгүй хаагуур явж байсан хүүхэд вэ гээд авч байсан.Тэгж анх театрт хоёрдугаар сард орж ирсэн л дээ. Тавдугаар сард нь “Евгений Онегин”-д дуулсан. Онегиныг би хоёрдугаар курст байхдаа бүтэн партаар нь сурчихсан байсан юм.
–Танайх Л.Мөрдорж гуайн “Хөхөө Намжил” дуурийг сэргээн тавьж, ирэх амралтын өдрүүдэд тоглох гэж байна. Та ямар дүр бүтээж байна вэ. Ямархуу байна?
-Тоглоход одоо бэлэн болчихсон. Би Галдан гэж ноёны удам залгах агьд тоглож байна. Мөрдорж гуайн хөгжим, хөгжим талаасаа мэдээж сайхан. Монголчууд морин хуураа дээдэлдэг ард түмэн. Тэр утгаараа манай урын санд зайлшгүй байх ёстой дуурь гэж үзэж сэргээж байгаа. Морин хуурын түүхийг өгүүлсэн, таван үзэгдэлтэй, нэг цаг гаруйн жүжиг. Хүүхэд залуучууд үзэхэд сайхан дуурь л даа.
Н.ПАГМА
Гэрэл зургийг Г.ЛХАГВАДОРЖ