“Amlalt.mn” сайтын эрхлэгч Ц.Мөнхбаатартай улс төрийн намуудын амлалт, мөрийн хөтөлбөрийн биелэлтийн талаар ярилцлаа.
-Танай сайтын нэр “Амлалт”. Тэр утгаараа анх үүсгэн байгуулагдахдаа улс төрийн намуудын сонгуулийн амлалтыг нэхэх, олон нийтэд сануулах зорилготой байсан болов уу. Яг өнөөгийн байдлаар танай сайтын редакцын бодлого, үйл ажиллагааны чиглэл яаж явж байна вэ?
-Бид энэ сайтаа 2022 оны наймдугаар сард нээж, сэтгүүл зүйн үүргээ эхлүүлсэн.
Мэдээж таны хэлдгээр улс төрийн нам, эрх баригчдаас олон түмний өмнөөс амлалтыг нь нэхэх, сануулах, иргэдийн дуу хоолой болж ажиллах нь манай сайтын гол зорилго. Манай сайт ажлын таван өдрийн өглөө болгон онцлох буюу гол мэдээллээ сольж, өдөр тутмын үйл явдлуудын мэдээ, нийтлэл, ярилцлага, сурвалжилгыг бэлтгэн уншигчдадаа хүргэдэг. Сайтын мэдээллийн голлох цэс гэвэл Намууд, тэдгээрийн амлалт, түүний биелэлт гэсэн УИХ-ын гишүүд, Засгийн гэзрын гишүүд зэрэг булан бий. Мөн “Айсуй сонгуулийн анир”, “Гишүүний шинж төлөв” гэж булан байдаг. Үндсэндээ 50 гаруй гишүүнийг нэг бүрчлэн бичсэн. Бид онцлох нийтлэлээ нэгээс гурван минутын видео болгож дүрсжүүлж, amlaltnews фэйсбүүк пэйж хуудсаар дамжуулан олон нийтэд хүргэж ирсэн. Одоо ч хүргэж байгаа.
-Гол амлалтыг нь нэхэх улс төрийн хүчин бол өнөөгийн эрх баригч МАН. Сүүлийн найман жил засаглалаа. Тэгэхээр танай сайтын хувьд МАН-ын сүүлийн хоёр сонгуулиар өгсөн амлалтыг судалж, шинжилж мэдээ, нийтлэлээ хүргэдэг гэсэн үг үү?
-Тэгж ойлгож болно. МАН-ын хувьд найман жил Монголын төрийг заслаа, засаглалаа. Яг одоо миний гарт эрх баригч намын 2016 оны амлалт бүрэн эхээрээ байна. 2020 оныхыг би бараг цээжлэхээс наагуур уншсан. 2024 оныхыг гурван хоногийн өмнө олж авлаа. Энэ бүх мөрийн хөтөлбөр, амлалтуудаас хэд нь биелсэн, хэд нь биелээгүй байна вэ гэдгийг гарган ирж, амлалтыг нэхэх нь манай редакцын гол бодлого гэж ойлгож болно.
-Таны хувьд Хотын хэвлэл мэдээллийн хэлтсийн даргаар ажиллаж байсан. Тэр үед ч МАН засаглаж байсан шүү дээ. Өөрөөр хэлбэл, та МАН-д ажиллаж байсан гэсэн үг биз дээ. Гэтэл яагаад одоо намынхаа амлалтыг нэхсэн асуудлыг энэ сонгуулийн өмнө гарган ирж шаардаад байгаа юм бэ?
-Би хэн нэгэн хэзээ нэгэн цагт энийг асуух л ёстой гэж боддог. Тантай адилхан асуултыг зарим хүмүүс надаас асуудаг. “Та өөрөө МАН-ын үед хотын хэвлэлийн даргаар жил таван сар, ИТХ-ын тасгийн даргаар жил гурван сар, Шадар сайдын зөвлөхөөр нэг жил ажилласан. Тийм байж яагаад эргээд МАН руу дайраад байгаа юм шиг үйлдэл хийгээд байгаа юм бэ?” гэж асуудаг. Нэгдүгээрт, би сэтгүүлч хүн. Сэтгүүлчийн хувьд би ажлаа хийж байгаа. Төрд ажиллаж байсан хугацаандаа би ажлаа сайн хийхийг л хичээж ажилласан. Яагаад гэвэл төрөөс цалин авч, төрийн алба хашиж байсан учраас. Төрд ажиллаж байхдаа Төрийн албаны тусгай ерөнхий шалгалт өгч тэнцэн, тангараг өргөж төрийн албан хаагч болсон. Нэгэнт ажил хийж байгаа бол хариуцлагатай байх ёстой. Харин өнөөдөр би сэтгүүлчийн ажлаа хийж байна.
-Иргэдийн хувьд ч амлалт нэхэх, шаардах асуудал дээр оролцоо, идэвх султай байна уу?
-Хэрэв биелдэггүй, биелүүлдэггүй, зүгээр амлаад л, түүгээрээ иргэдийн саналыг татаад л орхичихдог юм бол хэн ч юуг ч амлаад, хаяад яваад байж чадна. Гэхдээ улс төрийн намын амлалт, мөрийн хөтөлбөр гэдэг бол сонгуулиар олонхын санал авсан тохиолдолд төрийн бодлого болж хэрэгждэг. Тиймээс хоосон амлалт, судалгаа, үндэслэлгүй мөрийн хөтөлбөр гаргаж болохгүй. Хоёрдугаарт, улс төрийн нам, улстөрч, ард иргэд гээд тал бүрдээ хариулцлагатай, хяналттай байх шаардлагатай. Гуравдугаарт, энэ нийгэмд амлалт хэрэгжихгүй яваад байх юм та бидний ирээдүй шалтгааныг нь биднээс нэхэх болно.
-Амлалт сайтаас санаачлан улс төрийн нам, эрх баригчдаас амлалтыг нь нэхэх, шаардах, олон нийтийг идэвхжүүлсэн төсөл боловсруулсан гэдэг мэдээлэл байна. Энэ төсөл яг ямар учиртай юм бэ?
-Хэвлэмэл хуудасаар дамжуулан олон нийтэд мэдээлэл өгөх, хүргэх төсөл гэж ойлгож болно. Нэг талаасаа үүнийг Амлалт.мн сайтаа танилцуулах, олон нийтэд хүргэх томоохон үйл хэрэг гэж бодож байгаа. Нөгөө талаараа сонгуулийн хууль зөрчихгүйгээр иргэд, сонгогчийн боловсролд хувь нэмэр өгөх зорилгоор энэ мэдээллийг өгье гэж байгаа юм.
-Яг ямар мэдээллийг хэвлэмэл хуудас дээр нийтлэн олон нийтэд хүргэх гээд байгаа юм бэ?
-МАН-ын 2020 оны мөрийн хөтөлбөрөөс гол гэсэн иргэний амьдралд хамгийн ойр амлалт юу байв. Нөгөөтэйгүүр амлалт болгон нь биелээгүй гэж бид үзэхгүй байгаа. Биелсэн амлалт цөөн ч гэсэн бас байна. Жишээлбэл, Чингис хааны музей барина гэсэн барьж. Харин биелээгүй амлалтууд ч түүнээс ч олон байгаа. Тэгэхээр бидний хувьд тэрхүү хэвлэмэл хуудас дээрээ МАН-ын 2020 оны амлалтуудыг бүгдийг нь бичиж багтааж чадахгүй тул хүний амьдралд ойр байх амлалтуудыг түн оруулж, улмаар аль нь биелсэн байна, аль нь биелээгүй байна гэдгийг иргэд уншиж, судлаад тэмдэглэнэ гэсэн үг. За энэ амлалт нь биелсэн бол зөв тэмдэг тавья, энэ биелээгүй, тэгэхээр чагт тэмдэг тавина гээд явах юм. Иргэдэд тараах энэхүү хэвлэмэл хуудсаа бид буцааж авахгүй. Хамгийн чухал нь иргэд удахгүй сонгууль өгөх гэж байна. Сонгууль бол улс төрийн нам, улстөрчдөд иргэд сонгогчид дүн тавьдаг механизм. Тиймээс өнгөрсөн сонгуулиар амлаж байсан амлалтууд өнөөдөр ямар хэмжээнд биелчихээд байгаа юм бэ. Өнгөрсөн сонгуулиар хэн юу амлаж байсан билээ гэдгийг сануулах, дүгнэлт хийх тэр боломжийг бид иргэдэд нээж өгч байгаа маань энэ төслийн гол зорилго гэж хэлж болно.
-МАН-ын амлалт, мөрийн хөтөлбөрийн хэдэн хувь нь өнөөдөр биелчихсэн байна вэ?
-Мэдээж биелсэн юм байна. Гэхдээ аудитын газраас гаргасан дүгнэлтээр МАН-ын амлалт 70, 80 хувь нь биелчихсэн гэдгийг би хувьдаа урвуу хамаарлаар нь хэлнэ. Бараг л 10-20 хувь дотор л хэрэгжсэн байгааг бид судалж, шинжилж үзчихээд сууж байна. Бидний хийсэн судалгаа, тооцоолол хараат бус явагдсан гэдгийг баримттай, хариуцлагатай хэлж чадна. Аль нэг нам, улс төрчийн нөлөөллөөр бид ийм судалгаа, ийм санаачилга гаргаагүй шүү гэдгийг хатуу хэлмээр байна. Тэр дундаа хүний амьдралд хамгийн ойр амлалтууд биелсэн үү, түүгээр хөгжлийн индексээ боддог гээд үзвэл бүтээн үйлдвэрлэлтийн цөөн ажлууд биелсэн байна. Жишээ нь, шинэ сургуулиуд баригдсан, өргөтгөл хийгдсэн, Соёлын яамтай болж, Чингис хааны музей баригдсан гэх мэт ажлууд хийгдсэн байгаа. Гэхдээ арван сая малын арьс, шир боловсруулах үйлдвэр барина, малын махыг гадагшаа гаргаж, малчдын орлогыг нэмэгдүүлнэ гэсэн амлалтууд биелээгүй байна. Амласан бол хэрэгжүүлдэг л байх ёстой. Хэрэгжүүлж чадаагүй бол тайлан тайлбараа ил тод нээлттэй тавьдаг л байх шаардлагатай. Энэ бол улс төрийн намын ёс зүй, хариуцлага.
-Хэвлэл мэдээллийн салбартай холбоотой яг ямар мөрийн хөтөлбөр дэвшүүлж байсныг та нэг сануулаад хэлэхгүй юу?
-МАН-ын хөтөлбөрийн 3.4.8 дээр “Нийгмийн хариуцлагаа ухамсарласан, хараат бус, мэргэжлийн сэтгэл зүйг төлөвшүүлэхэд дэмжлэг үзүүлнэ. Нийгмийг соён гэгээрүүлэх чиглэлд хэвлэл мэдээллийн байгууллагатай хамтран ажиллана” гэж заасан байгаа. Нийгмийг соён гэгээрүүлэх нь ганц нэг хэвлэл мэдээллийн байгууллагын ажил биш. Энэ бол нийт улс орны хэмжээний ажил. Тэгвэл энэ дээр МАН ямар дэмжлэг, ямар бодлого гарган ажилласан бэ. Нийгмийг гэгээрүүлэх хариуцлагатай сэтгүүл зүйг бий болгох чиглэлд яаж анхаарсан юм. Мэдээж МАН-ын мөрийн хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх субьект бол Засгийн газар. Засгийн газраас хэвлэл мэдээллийн байгууллагуудтай, мэргэжлийн байгууллагуудтай, магадгүй МСНЭ-тэй, сайтын холбоотой хамтраад нийгмийг соён гэгээрүүлэх энэ ажлыг хийх ёстой байсан. Гэтэл тийм ажил хийгдсэн зүйл байна уу, байхгүй. Энэ ингээд цаасан дээр хараар бичигдээд, хаягдаад үлдэж байгаа юм. Ер нь МАН-ын дэвшүүлсэн олон амлалтууд хожим цаасан дээр хараар бичигдээд хаягддаг.
-Амлалт нэхэх, мөрийн хөтөлбөрийг нь сануулах нь иргэн хүний эрх л дээ. Гэхдээ яагаад энэ асуудлыг танай сайт тэр дундаа та яриад байна вэ?
-Нэгдүгээрт, бид агуулгаараа аль нэг нам, улс төрч тэр дундаа өнөөгийн эрх баригч намыг буруутгах, эсвэл АН-ын гэх үү бусад улс төрийн намын талд зогсох гээгүй. Манай сайтын болоод миний энэ санаачилга бол цэвэр сэтгүүлчийнхээ хувьд нийгмийн хариуцлагын үүднээс олон нийтийн өмнөөс дуу хоолой болох үүргээ биелүүлж, улс төрийн нам, эрх баригчдаас амлалтаа хэрэгжүүлдэг бай гэдгийг шаардаж байгаа юм. Ер нь нам ч бай, улстөрч ч бай, хувь иргэн хүн ч бай хэлсэн бол заавал хийдэг, амлалтаа хэрэгжүүлдэг байх хэрэгтэй.
-Амлалтаараа нэг хэсэг өрсөлдөж олон нийтийн саналыг авдаг байдал одоо өөрчлөгдсөн үү. Ард түмний хувьд өнгөрсөн үеэ бодоход бага ч болтугай хэрсүүжсэн байлгүй дээ…?
-Би сонин жишээ хэлье. Ардын намын 2020 оны мөрийн хөтөлбөрт ийм заалт байгаа. 1.4.20-д “Нүхэн жорлонтой бүх цэцэрлэг, сургууль, дотуур байрыг орчин үеийн ариун цэврийн өрөөтэй болгож, хүүхдэд ээлтэй орчин бүрдүүлнэ” гэж хэлсэн. Гэтэл энэ мөрийн хөтөлбөр 2024 оны сонгууль болох гэж байхад 2024-2028 оны МАН-ын мөрийн хөтөлбөр дээр яг энэ нэрээрээ ганцхан үг өөрчлөгдөж орж ирсэн. Нүхэн жорлонтой сургууль, цэцэрлэг, дотуур байрыг орчин үеийн ариун цэврийн байгууламжтай гэдэг үг. Дөрвөн жилийн өмнө “энийг бид хийнэ ээ, хийхээр болчихлоо, Засгийн газартаа баярлалаа” гэж байсан. Гэтэл хийгдээгүйгэр үл барам 2024 оны сонгуулийн мөрийн хөтөлбөрт ганц үг солигдоод дахин ороод ирж байна. Ингэж болох уу гэдгийг л бид асуугаад байгаа юм. Сэтгүүлчийн хувьд энийг ярихаас өөр арга алга. Хоёр жил ярилаа. Одоо сонгууль болох гэж байна. Тэгэхээр бид нар ийм үед сонгогчид боловсрол олгож, энэ мөрийн хөтөлбөр дээр ийм байна, өмнө нь ийм байсан байна шүү гэдгийг тайлбарлана. Өнөөг хүртэл хэдхэн сургуулиудаа камержуулчхаж чадахгүй найман жил явж байна даа бид. Ийм байж болохгүй ээ гэдгийг л сэтгүүлчийн хувьд хэлээд байгаа юм.
-Эрх баригч намаа иргэдийн хувьд гол шаарддаг зүйл бол ажлын байр бий болгох. Мэдээж сонгуулийн үеэр хэдэн мянган ажлын байр бий болгоно гэж амлаж л гарч ирсэн болов уу?
-2020-2024 онд Ардын нам 150 мянган ажлын байр бий болгоно гэсэн. Гэтэл Ч.Ундрам гишүүн ажлын тайландаа 41 мянган ажлын байр бий болгож, хадгалсан гээд биччихсэн байх шиг (инээв). МАН-ын 4 жилийн мөрийн хөтөлбөрийн амлалтын бараг 1/3 -ийг ганц гишүүн нь хийсэн байна гэж ойлгохоор. Өнөөдөр шинээр ажлын байр бий болсноос илүү өмнөх тоо нь цөөрсөн гэж хэлэх хүн олон байгаа байх бэ. Биелсэн биелээгүй юмнууд маш их байна. Цаашдаа бид энэ амлалтуудад яах ёстой вэ. Ерөөсөө л амлалт нь ямар түвшинд биелэв, аль нь биелээгүй байна гэдгээр нь тухайн улс төрийн нам, улс төрчийг дүгнэх хэрэгтэй. Яг энэ агуулгаар манай сэтгүүлчид, хэвлэл мэдээллийн байгууллага ч гэсэн амлалтуудыг нь шаардах ёстой. Бид ийм байдал руу шилжихгүй бол зүгээр л нэг тал нь амлаад л, мартуулаад дахиж гарч ирээд амладаг байдлаар явж болохгүй. Энэ нь өөрөө улс орны хөгжлийг хойш татсаар л байна. Магадгүй иргэд сонгогчид бид өөрсдөө энэ сонгогчийн боловсролдоо төдийлөн ач холбогдол өгөөгүй, анхаараагүй ийм байдлаасаа болоод ч амлалтуудад хууртагддаг, амлалтуудыг нь нэхэж улс төрийн тэмцэл өрнүүлж чаддаггүй байх. Тиймээс бидний хувьд амлалтыг нь нэхэх, асуух, тодруулах зарчмын асуудал үүсгэн тавьж байгаа гэсэн үг.
-Нэг талдаа амлалт гэдэг бол тухайн төлөөллөө болгож явуулсан хүний дахиж сонгох, сонгогдох хэмжүүр болгох ёстой гэдгийг та хэллээ. Тэгэхээр иргэдийн хувьд дөрвөн жилийн хугацаанд бас мартдаг. Ерөөсөө ганц нэг өөрт ашигтай юмаа л мэддэг. Тэгэхээр яг энийг Амлалт.мн энэ төслөөрөө иргэдийн ой санамжийг сэргээх, сэлбэх, сануулах. Цаашид үүгээр дамжуулан иргэдийн улс төрд оролцох оролцоог идэвхжүүлэх чиглэлтэй төсөл гэж ойлгоод байна, зөв үү?
-Яг тийм. Магадгүй зарим хүмүүс яагаад энэ цаг үед энийг яриад байна вэ гэж хардаж магадгүй. Бид өмнө нь байнга ярьж, байнга сануулж ирсэн. Амлалт.мн сайтын зорилго чиглэл ч үүнд оршдог. Гэхдээ яг сонгуулийн өмнө нэг талаасаа бид сайтаа танилцуулах, хүргэх. Нөгөө талаасаа иргэд өөрөө сонгогчийн боловсролынхоо хувьд хэн, хэн нь юу гэж ярьж байсныг нь эргэж санах, үнэлэлт дүгнэлт өгөх. Гэхдээ хувь хүн өөрөө гаднын ямар нэг нөлөөгүй тэр боломжийг нь олгож байгаа юм. Цаашдаа ч гэсэн бид нийслэлийн намын нийслэлд хэрэгжүүлсэн амлалтыг намар болох орон нутгийн сонгуулийн хүрээнд дахиад л асууж, тодруулна гэсэн зорилготой байна.
