Нийтийн тээврийн үйлчилгээнд парк шинэчлэлтээр орж ирсэн дунд багтаамжийн “Хюндай Коунти” загварын 19 хүний суудалтай автобус өнөөдрөөс богино эргэлтээр үйлчилгээнд гарч эхэллээ.
Тодруулбал, Сонгинохайрхан, Баянзүрх, Чингэлтэй дүүргийн нутаг дэвсгэрийн гэр хорооллын дундуур шинээр тавигдсан замаар дараах маршрутын дагуу долоон чиглэлд үйлчилгээ үзүүлэх юм. Маршрутыг танилцуулъя.
Өнгөрсөн долоо хоногт нийслэлийн 8 дүүрэг, 18 аймгийн 37 суманд аюулт үзэгдэл, ослын 205 удаагийн дуудлага бүртгэгдлээ.
Дуудлагын дагуу төв, орон нутгийн Онцгой байдлын байгууллагын алба хаагчид үүрэг гүйцэтгэж, 19 иргэний амь насыг авран хамгаалсан.
Харин гамшиг, аюулт үзэгдлийн улмаас 12 хүн нас барсан байна.
Нийт дуудлагын 112 нь ус цаг уурын гаралтай аюулт үзэгдэл 66 нь гал түймэр, 26 нь хүний үйл ажиллагаатай холбоотой осол, нэг нь геологийн гаралтай аюулт үзэгдэл байна гэж ОБЕГ-аас мэдээллээ.
Завханы Сонгино сум өнгөрөөд л Хяргас нуурын зах алсаас мэлтэлзэн угтана. Зах хязгаар үгүй мэт, хараа үл барах. Тэртээ алсад, тэнгэрийн зах хязгаар гэмээр булангаас Хархираан сүрлэг уулс хөхөрч, нуураа даран сүндэрлэнэ. Өтгөн үүлс уулсын оройгоор суунаглаад, ёстой л байгалийн тансаг зураглал нүд баясгах аж. Их хотын нүргээн, амьсгаа авах завдалгүй амьдрал дундаас сугарч гарсан надад Хархираан уулс, Хяргас нуурын энэ сайхан өнгө, үзэмжийн зохицлыг харах сэтгэлд үгээр илэрхийлэхээргүй тийм нэг амттай бахдал төрөв. Яг л тэр Хархираан уулсын дунд ижий, аав шиг хослон сүндэрлэх Мянган, Хөхөө уулсын хормойд төрөлх сум маань оршдог доо гэж өмнөх бодлоо улам баясгана.
Сонгино Улаангомыг холбосон хар зам торго шиг дардан. Хоёр цаг гаруй давхиад л аймгийн төв дээр ирчихлээ. Увс аймгийн төв Улаангом хотоосоо Тариалан сум маань 30 гаруй км алслагдсан билээ.
Тариаланд хүний хөл хөдөлгөөн нэлээд сийрэг үе таарлаа. Увсын Арвайн гурилын өлгий нутаг учраас айл бүр газар тариалантай холбоотой гэхэд хилсдэхгүй. Эрчүүд тариалангийн газраа усалж, манана. Давхар тэд Увс нуурын хөвөө, Тээлийн боомд хаваржсан айлууд зусландаа гарах их нүүдлийн цаг таарч байгаа учраас шинэ соёолсон тариан түрүү, өвсний үндсээ малаас хамгаалах ид ажилтай байцгаана.
Харин тариаланчуудын ээж, аав хоёр шигээ сүслэн залбирдаг Мянган, Хөхий уулсын хормойд, сүрлэг Хархираа голын хөвөөнд “Мөнх Хархираа” бөхийн галынхан баяр наадмын бэлтгэлдээ гарчээ. Мөдхөн улсын аатай аварга, арслангууд Төв цэнгэлдэхэд, аймаг сумдын хүчтэнгүүд наадмын талбайдаа уран мэхээ уралдуулж үзэгч олноо баясгана. Тэр дундаас сумын наадам гэдэг үзүүштэй. Хэний хүү түрүүлж, хэний морь айрагдахыг сумаараа харж, хөгжинө. Хүчтэний өлгий Увс нутгийн хувьд Тариалан суманд улсын цолтой бөх одоохондоо төрж амжаагүй яваа. Тийм ч учраас жил жилийн баяр наадам, бөхийн бэлтгэл дундаас хэний хүү өсч бойжин, эр бяраа гайхуулж аймаг, улс руу мацахыг бараг сумаараа харуулддаг түмэн билээ. Ийм нэгэн хүсэл эрмэлзэл, хүлээлт дунд бэлтгэлд гарсан “Мөнх Хархираа” өсвөрийн бөхийн гал дээр энэ удаа өнжлөө.
Өнгөрсөн өвөл Тариалангийн нийт нутгаар цас их унажээ. Дэлгэр цаг ирж өвлийн их цас хөрсөнд чийг сайн өгч, зуншлага сайхан болж байна. “Мөнх Хархираа” бөхийн галынхан сумаасаа баруун хойд зүгт Мянган, Хөхий уулын хормой Хархираа голын хөвөөнд тухалжээ. Голдоо том шар асар татаж, хоёр талд нь гэр барьжээ. Голын эрэг дээр Монгол Улсынхаа далбааг намируулчихаж. Тугаа тойроод зодог шуудаг бүхий 30 гаруй бөхчүүд бэлтгэл хийж харагдана. Өсвөрийн бөхчүүд гэх ч хэдийнэ бөхийн шинжиндээ орсон залуус гэмээр сүрдэм харагдах аж. Галын ахлагч аймгийн начин Г.Алтангэрэл мэнд мэдэн тосон авлаа. Түүний дэргэд зодог шуудаг өмссөн хоёр настай болов уу гэмээр булцгар хүү дагалдан явна. Бяцхан хүү ухасхийж босоод нөхдийнхөө бэлтгэлийг харж зогссон 13, 14-тэй болов уу гэмээр хүүгийн хөлийг тун эвлэгхэн авч, томчуудыг баясгалаа. Г.Алтангэрэл багш Түргэн сумын харьяат. Энэ тухай галын ахлагч “Би үндэсний бөх, жүдо, чөлөөтийн дасгалжуулагч хийдэг. Үндэсний бөхөөр 18 жил бэлтгэл хийж байна. Намайг үндэсний бөхөд Түргэн сумын Ерөнхий боловсролын сургуулийн биеийн тамирын багш Сумын заан Пүрэвсангиа хөтөлж оруулсан. Манай Дэглий Цагаан уул, Дэлгэрмөрөний голын хөвөөнөөс олон сайхан хүчтэнүүд төрсөн нутаг. Манайх ах дүүсээрээ бөхөд хорхойтой, их бага барилддаг хүмүүс” гэв. Тэрээр Гурван жилийн өмнө Тариаланд хүргэн болж иржээ. Бөхийн спортод хорхойтой тэрээр ирээд удалгүй энэ бөхийн дэвжээгээ байгуулсан гэнэ.
Анхны шавь нар нь Хадбаатар, Ариунзаяа нарын хүүхдүүд гэв. Гурван жилийн хугацаанд шавь нар нь арвин амжилт гаргажээ. Зөвхөн өнгөрсөн жил гэхэд баруун бүсийн чанартай тэмцээнээс 27 медаль авсан. А зэрэглэлийн нэг тэмцээнээс 13 медаль, МУ-ын аварга шалгаруулах Жүдо бөхийн тэмцээнээс нэг медаль хүртсэн хэмээн бахархан ярив. “Мөнх Хархираа” галынх хүүхдүүд дунд үндэсний бөхөөс гадна жүдо, чөлөөт бөхөөр хичээллэдэг юм байна.
Галын ахлагч Г.Алтангэрэл “Хүүхдүүд маань таван насны ангиллаар барилддаг. Энэ жил манай аймгийн таван том сум ойтой. Тэнд хүүхдүүдээ бүгдийг нь оролцуулна гэсэн зорилготой байгаа. Гурван сайхан залуу бий. Сумын хурц арслан Түмэн-Өлзийгийн Хадбаатар, Шинэхүүгийн Батзул, Дорждагвын Хулансамбуу нарыгаа энэ жил сум, аймгийн цолонд хүрчих байх гэсэн өндөр хүлээлттэй байна. Миний хувьд ойрын 10 жилийн дотор Монгол Улсын цолтой бөх гаргах зорилготой” хэмээн хэтийн том амбицаа задаллаа. Үнэхээр ч ийм сэтгэл зүтгэл, байнгын бэлтгэл дундаас ээж аав шиг энэ хоёр сайхан уулынхаа бэл, Хархираа голынхоо хөвөөнөөс улсын цолтон төрөх нь дамжиггүй биз ээ.
Хүүхдүүдийн хувьд хамгийн гол зүйл нь хүсэл зорилго. Тухайн спортод сонирхолтой, маш үнэнч, хүсэл мөрөөдөлтэй байвал том хүч болдог. Мэдээж ар гэрийн дэмжлэг маш хэрэгтэй. Эцэг эх, багш, шавь гэсэн гурван зүйл уялдах ёстой байдаг тухай ч багш онцоллоо.
Галын нэг өдөр өглөө 5:30 цагт эхэлж бөхчүүд Хархираа голоо дагаад 10 гаруй км гүйдэг. 08:00 цагийн алдад хоолондоо орж, залгаад хүчний бэлтгэлд орно. Үүний дараа тамирчид амардаг. 12:00 цагт үдийн хоолондоо ороод барилдааны бэлтгэлдээ гарна. Ингээд 15:00 цагийн үед бэлтгал дуусч, оройн 19:00 цагийн үед булраа гаргах сэргэлтийн бэлтгэл хийгээд амардаг аж. Оройн тоон дээр нутгийнхаа сүлд дуу “Увс нуур”, “Халуун элгэн нутаг”, Тариалан сумынхаа сүлд дууг дуулж жаргаадаг байна.
Тариалан сум алдартай бөхтэй байсан тухай хууч яриа бий. Гэвч насан эцэслэсний дараа шарилыг нь алдсан. Үүнээс үүдэж улсын цолтой бөх төрөөгүй гэдэг. Харин сүүлд аймгийн хурц арслан Нямаа хэмээх сайхан бөх саяхныг хүртэл байсан. “Увсын ихэнх сумууд улсын цолтонтой. Цолгүй цөөхөн сум байгаагийн нэг нь манай сум. Сум орон нутгийн удирдлагууд үүнийг ойлгож дэмжих, хамтарч ажиллах хэрэгтэй. Ямар ч спортод дэмжлэг л чухал байдаг” хэмээн аймгийн начин А.Болдбаяр онцолж байв. Тэрээр Ардын хувьсгалын 90 жилийн ойгоор улсад хоёр давж, гурвын даваанд Улсын харцага Арслангийн Бямбажавт өвдөг шороодож байв.
Тэгвэл энэ жилийн баяр наадмын хувьд “Мөнх хархираа” галаас Жаргалсайхан, Бямбацогт, Хадбаатар, Хулансамбуу, Батзул нарын хурц барилдаантай бөхчүүддээ нэлээд итгэл найдвар тавьж буй ажээ. Тэд бол Увс аймагтаа хүлээн зөвшөөрөгдсөн сумын харцагууд гэдгийг галын ахлагч бардам хэлнэ лээ.
Бөхчүүдийнх нь онцлог, мэхний талаар аймгийн начин Г. Алтангэрэл багш “Мэхний хувьд унаган мэх гэж ярьдаг. Хүүхдэд бага наснаас нь тэр мэх нь мэдрэмж болж суудаг. Мушгидаг байсан бол тэр мушгиаг мушгина гэж бодохгүйгээр хүний үйлдэл дээр мэдэрч хийдэг. Тэр нь хүнд бага наснаас нь сууж эхэлдэг. Манай залуучууд хутгадаг, мушгидаг, гаргачихдаг, дунгуйлддаг, шуудган дээрээс морддог, голлодог, шуудган дээрээс бяралхаж барилддаг гээд тус бүрдээ дархан мэхтэй” гэж байна. Хоёр жилийн өмнө Увсын Өндөрхангайн Ханхөхийн тахилгад сумын харцага Т.Хадбаатар түрүүлжээ. Тэр наадамд улсын баяр наадамд түрүүлж, үзүүрлэсэн хүүхдүүд ирж барилдаж гэнэ. Улсын хэмжээний гэж нэрлэж болох наадамд шавь нь түрүүлж “Тариалан сумын харьяат” хэмээн цоллуулахад наадамчин шуугилдаж байсан нь багшийн хувьд аархал бахархал зэрэг төрсөн сайхан дурсамж байсныг галын ахлагч ярьсан юм.
Т.Хадбаатарын хувьд унаган мэх нь дунгуйлдах гэнэ. Энэ цаг үеэс шавь нар нь амжилтаараа аархаж эхэлжээ. Гэхдээ спорт гэдэг дэмжлэгээр амжилт гаргадгийг дээр онцолсон. Галын ахлагч ч үүнийг тэмдэглэн хэлсэн билээ. Тэрээр “Монгол Улсын хэмжээнд олимп, дэлхийн аваргад оролцоод амжилт гаргаж байгаа хүмүүс бүгд клуб, академитай болсон. Нэг клуб гэхэд л дөрвөн багштай байна шүү дээ. Хөдөө орон нутгийн хүүхдүүд сайн л бэлтгэл хийхгүй бол улсын чанартай тэмцээн маш хатуу. Олимп, дэлхийн аваргад амжилт гаргаж байсан хүмүүс Цагаанбаатар, Уранцэцэг нарын том алдартнууд бүгд багш дасгалжуулагчийн эгнээ рүү шилжсэн. Тэд тус бүрдээ нэг клуб, академитай, хоорондоо өрсөлдөж байна. Манай аймгийн хувьд политехник коллежийн дэргэд аймгийн арслан Батмагнай дасгалжуулагчтай “Улаан гуталт” бөхийн клуб байдаг. Манай “Мөнх хархираа”-тай нийлээд хоёр л өсвөрийн хүүхдийн бөхийн клуб аймгийн хэмжээнд бэлтгэл сургуулилт хийж байна” гэсэн билээ. Анхны амжилтын эзэн Т.Хадбаатар “Би 2020 оноос хойш барилдах хүсэл тэмүүлэлтэй болж, Алтангэрэл багш дээрээ ирж бэлтгэл сургуулилт хийж эхэлсэн. 2022 онд Тариалан сумынхаа наадамд үзүүрлэж начин болоод, Хяргас сумын 100 жилийн наадам, Өндөрхангайн наадамд түрүүлээд ирсэн. 2023 онд бага зэрэг бэртэл аваад барилдаанаа алгасаж байгаад одоо бэлтгэлдээ гарчихсан явж байна. Аав маань залуудаа Өмнөговь сумын наадамд үзүүрлэж начин цол авч байсан. Аавынхаа хүрээгүйд хүрч баярлуулахыг хүсдэг. Улсын гарьд Бадарчийг харж, үлгэр дуурайл авдаг. Сугадаа аваад илүүрхэж байгаа нь гоё санагддаг. Миний дархан мэхүүд гэвэл дунгуйлдаа, хавираа, гар ачаа гэх мэт. Бүх мэхээ сайжруулаад уран барилдааны ховор чадваруудыг эзэмшинэ гэж бодож байгаа” гэж байна. “Мөнх хархираа” галд сумын харцага Ш.Баттуул бэлтгэл хийдэг. Тэрээр МУБИС-ийн биеийн тамирын багшийн хоёрдугаар курсийн оюутан. “Сумын харцага Г.Алтангэрэл ахтай 2019 оноос хойш бэлтгэл хийж эхэлсэн. 2022 оноос гал дээр бэлтгэл хийж эхэлсэн. Наадамд барилдахаар бэлтгэлээ чамбайруулж байна. Манай ээжийн талд хурц бадрангуй арслан Э.Буянтогтох гэж Багануур дүүргийн наадамд гурван жил дараалан түрүүлсэн хүн бий. Аавын талд Баруунтуруун сумын харьяат Улсын арслан Ганбат бий. Хүн хичээвэл амжилтад хүрдэг. Нас залуу байгаа учраас дүү нараас сайхан ирээдүй харагдаж байна” гэж байв.
Хамгийн сүүлд галынхан дундаас хэдхэн хоногийн өмнө жүдо бөхийн улсын аваргын тэмцээнээс Увс аймаг хоёр хүрэл медаль хүртсэний нэг нь өсвөрийн бөх Д.Гүррагчаа байв. Тэрээр “Золгоон дээрээс барилддаг. Шахаж татаал мордоно. Золгоо дээрээс хонгодно. Тохой татаж, хонгодохыг дархан мэхээ болгохыг боддог. Содномдорж, Орхонбаяр арслан шиг болохыг мөрөөддөг” гэлээ.
“Мөнх хархираа” галын анхны шавь сургуулиа дүүргэж ирэх намраас Улаанбаатарыг зорьж эхлэх гэнэ. Г.Алтангэрэл багш шавь нараа Увс нуур гал, Аварга дээд сургууль, Үндэсний биеийн тамирын дээд сургууль бусад клубүүд руу холбож чаджээ. Сумын харцага Т.Хадбаатар Увс нуур дэвжээ рүү, Хулансамбуу улсын Харцага Чулуунбаатарын “Нэгдэл” бөхийн клубт бэлтгэл хийхээр болсон баярт мэдээг багш нь дуулгаж “Улсын цолтой, нутаг орныхоо нэрийг гаргасан бөх болоорой” гэдэг өндөр үүрэг хариуцлагыг өвөрлүүлж явуулна даа хэмээсэн юм.
Увсын цэнхэр хязгаараас хэзээ нэгэн өдөр улсад цойлох бөх болохоор бэлтгэгдэж байгаа залууст багш нь монгол бөхийн жудагийн тухай ихэд зааж зөвлөдөг ажээ. Энэ тухай галын ахлагч “Би хүүхдүүддээ ёс зүйтэй байхыг эхэлж заадаг. Биеэ авч явах байдал, нутаг ус ах дүүсээ хүндлэх, ахмад цолтой бөхчүүдээ хүндлэх тухай л хамгийн түрүүнд сургахыг хичээдэг. Тэр бүхнийг жудаг гэж ойлгодог. Жудаг гэдэг ямар нэг санаа өвөрлөхгүй нутаг ус, аав ээж, ахан дүүсээ дээдлэхээс эхэлнэ. Нэг нь барилдаж байгаад унагаахад хүртэл бөх хүний жудаг оршдог юм болов уу. Нэгнийгээ бэртээхгүй байх, унахад нь түшээд босгодог үйлдлээс эхэлдэг гэж хардаг аа” гэсэн билээ. Залуухан багшийн энэ сэтгэл зүтгэл, зорилго, бас жудагийг хүүхдүүд бөхчүүд ихэд хүндэтгэдэг нь илт. Багшаасаа биерхүү залуус багшийн ганц үгэнд огло үсрэн босч ёсчлон гүйцэлдүүлж харагдана. Монгол бөхийн ёсон ийм л байдаг даа.
Монгол бөхийн босоо цагаан хийморь мөнхөд ивээх болтугай.
Б.
УИХ-ын ээлжит сонгуулийн сурталчилгаа ид үргэлжилж байна. Сурталчилгаа эхлээд удаагүй байхад МАН –ын сонгуульд ажиллаж байсан этгээд Ардчилсан намын үүрийн даргын аминд хүрсэн ноцтой хэрэг гарлаа. Тодруулбал, энэ сарын 15-нд Өвөрхангай аймгийн Сант сумын АН-ын дарга Б-г тухайн тойрогт МАН-аас нэр дэвшигч Б.Сайханбаярын ухуулагч О хөнөөсөн хэрэг гарч, олон нийтийг цочирдуулав. Хэргийн шалтгаан намын уулзалтад оролцсонгүй гэх маргаанаас үүдэлтэй гэдгийг талууд тайлбарлаж байгаа. Энэ ноцтой хэргээс улбаалж МАН-ын сонгуулийн штабаас нэр дэвшигч Б.Сайханбаярыг буцаан татахаа мэдэгдсэн. Харин СЕХ нэрийг татах үндэслэлгүй гээд хариулаадахлаа. Нэр дэвшигч Б.Сайханбаяр ч нэрээ татах хүсэлгүй байгаагаа олон нийтэд зарлаад зогсохгүй АН-ын дарга, гишүүн хоёрыг нэмээд цагдаад өгч шалгуулах юм ярив. Гэвч МАН-ын генсек Д.Амарбаясгалан нэр дэвшигчийг татна гэж мэдэгдсээр байна. Сонгуулийн тухай хуулиар нэгэнт нэр дэвшээд мандатаа авчихсан тохиолдолд эргүүлэн татах боломжгүй бололтой.
Сонгуулийн сурталчилгааны үеэр хүний амь нас эрсэднэ гэдэг ноцтой зүйл. Тэр тусмаа санамсаргүй биш, санаатайгаар.
Сонгууль, намын үзэл суртлаас үүдэлтэйгээр нэгнийгээ хөнөөсөн явдал нүдээ аниад өнгөрөх хэрэг биш юм. Энэ ч үүднээс сурталчилгаатай холбоотой хүний амь нас эрсдээд байгаа үе тухайн тойрогт ганц Б.Сайханбаяраар тогтохгүй бүх нэр дэвшигчдийг багаар нь эргүүлэн татах нь шударга ёс, хүнлэг байдалд нийцнэ. Хүний амь насны үнэтэй төрийн суудалд суух нь наанадаж хүн ёсонд хүнддэхээр, цаанадаж парламентын засаглалд хортон суух үзэгдэл юм даа. Төрийн эрхийг хүчээр булаан авах тохиолдолд л хүний амь үрэгддэг. Харин өнөөдөр энх тайван, парламент тогтолцоотой Монгол Улсад үүнийг хүлээн зөвшөөрч байдаг л юм гэж үзвэл буруу жишиг тогтож төр засгаа тогтворгүй болгоно. Мэтгэлцэж сонгуульд ялахын оронд мэс бариад ялсан нь төрд гарах болбол яана. Тэр үүднээс УИХ-ын нэгдүгээр тойрогт нэр дэвшсэн МАН-ын нэр дэвшигчдийг багаар нь эргүүлэн татъя.
Эрх баригч нам улс орны өнцөг булан бүрт сурталчилгаа явуулахдаа “Багаар нь сонгоё” гэж ард түмэнд тулгаж байгаа. Багаар нь сонгож болох юм бол бас багаар нь татан буулгаж ч болно гэсэн үг. Ямбыг нь олноороо хүртчихээд ялыг нь аль нэг нь, эсвэл хэн ч үүрэхгүй байх нь шударга бус. Гэтэл гурван жаахан хүүхэд, эхтэйгээ өнчирч үлдэж байхад тэр хэргийг өдөөсөн хүнийг цалинжуулж, улстөржүүлж, сэдэлжүүлж ажиллаж байсан нэр дэвшигч тодорхой хэмжээний хариуцлага хүлээмээр. Сонгуулийн үйл ажиллагааг гардан зохион байгуулж байгаа төв байгууллага нь үүнийг зүгээр, хүний амь хохирсон нь нэр дэвшигчид хамаагүй гэж тайлбарлаж болохгүй. Б.Сайханбаяр ч тэр, хүний аминаас илүү нэр төр, албан тушаалд шунах хэрэг байна уу.
Ер нь үе үеийн сонгууль хуулиас гадуур, но-той, хүний эрүүл мэнд, амь насанд шууд болон шууд бусаар нөлөөлдөг явдал байж л ирсэн. Тэр бүрт тохирсон хариуцлага хүлээлгэж чаддаггүй, нэр дэвшигч нь, нам нь хаацайлж ирснээс болж өнөөдөр хүний аминд хүрч байна . Тиймээс ийм хариуцлагагүй улс төрийн намын нэр дэвшигчдийг багаар нь татан буулгаж, нийгэмд шударга ёсыг сахиулах нь зүйтэй гэж өрсөлдөгч намууд шаардаж байна.
Үе үеийн сонгуулийг хууль ёсны дагуу, ил тод, шударга, сонгогч иргэдийн эрх ашгийг дээдэлсэн, санал гээгдэхгүй, намууд үзэл баримтлалаараа цэврээр өрсөлдөж хийе гэж ярьж шаардаж, тогтолцоог нь бүрдүүлэх гэж улсын төсвөөс багагүй хөрөнгө зарцуулж ирсэн. Сонгогчийн боловсролыг дээшлүүлье гэж үргэлж ярьдаг. Нөгөө талд улс төрд явж буй, хүчин зүтгэж байгаа хүмүүсээ улс төрийн намууд хүмүүжүүлэх, төлөвшүүлэх шаардлагатай болж байна. Ингэж чадаагүйгээс хөдөө сумын төвд гэгээн цагаан өдрөөр “Чи манай намын хуралд суусангүй” гээд аминд нь хүрчихдэг балмад үйлдэл гарч байгаа юм шүү дээ. Энэ бол манай улс төрийн намуудын өөрсдийн төлөвшил, гишүүд дэмжигчдэдээ чиглэсэн соёл, ёс суртахууныг заахаас илүү “Манай нам, танай нам” гэсэн талцал, үзэн ядалтыг л бий болгож ирсний уршиг юм. Энэ эмгэнэлт явдал хөдөө суманд намаараа талцах нь хэрээс хэтэрчээ гэдгийг харуулав. Үүнээс үүдэн суманд нам байх хэрэг байна уу гэсэн асуулт гарч байна.
Б.ЭНХЗАЯА
Аргын тооллын зургадугаар сарын 24. Сумъяа гариг. Билгийн тооллын 18. Элдэв тэнгэртэн одтой, шарагчин хонь өдөр.Өдрийн наран 4:54 цагт
мандаж, 20:55 цагт жаргана. Тухайн өдөр гахай, туулай жилтнээ аливаа үйлийг хийхэд эерэг сайн. Эл өдөр эе эвээ ололцох, хамтын хөдөлмөр эхлэх, гэрээ хэлцэл байгуулах, найр хурим хийх, бэр гуйх, инж
өгөх, авах, үнэт эрдэнийн зүйл авах, угаал үйлдэх, мал худалдан авах, мал түгээх,
хийморийн дарцаг хатгахад сайн. Сахил санваар авах, хануур төөнүүр хийлгэх, уул
овоо тахихад муу. Өдрийн сайн цаг нь бар, туулай, могой,
бич, нохой, гахай болой. Хол газар яваар одогсод урагш мөрөө гаргавал зохистой.
Үс шинээр үргээлгэх буюу засуулахад тохиромжгүй.
Хур тунадас: Нутгийн баруун хагаст үүлшинэ. Бусад нутгаар багавтар үүлтэй. Шөнөдөө Хөвсгөлийн уулархаг нутгаар, өдөртөө Хангай, Хөвсгөл, Хэнтийн уулархаг нутаг, Эг, Үүр, Орхон, Сэлэнгэ голын сав газраар бороо, дуу цахилгаантай аадар бороо орно. Бусад нутгаар бороо орохгүй.
Салхи: Төвийн аймгуудын нутгийн баруун хэсгээр баруун өмнөөс хойш эргэж, борооны өмнө түр зуур ширүүснэ, бусад нутгаар баруун өмнөөс секундэд 5-10 метр.
Агаарын температур: Шөнөдөө Хангай, Хөвсгөл, Хэнтийн уулархаг нутаг, Завхан голын эх, Хүрэнбэлчир орчим, Туул, Тэрэлж голын хөндийгөөр +4…+9 градус, Их нууруудын хотгор, говийн бүс нутгийн баруун өмнөд хэсгээр +16…+21 градус, бусад нутгаар +9…+14 градус, өдөртөө Хангай, Хөвсгөл, Хэнтийн уулархаг нутаг, Завхан голын эх, Хүрэнбэлчир, Эг, Үүр, Тэрэлж голын хөндийгөөр +19…+24 градус, Их нууруудын хотгор, говийн бүс нутгийн баруун өмнөд хэсгээр +30…+35 градус, бусад нутгаар +24…+29 градус дулаан байна.
УЛААНБААТАР ХОТ ОРЧМООР: Шөнөдөө багавтар үүлтэй, өдөртөө үүлшинэ. Бороо орохгүй. Салхи баруун өмнөөс секундэд 4-9 метр. Шөнөдөө +9…+11 градус, өдөртөө +25…+27 градус дулаан байна.
БАГАНУУР ОРЧМООР: Шөнөдөө багавтар үүлтэй, өдөртөө үүлшинэ. Бороо орохгүй. Салхи баруун өмнөөс секундэд 5-10 метр. Шөнөдөө +7…+9 градус, өдөртөө +24…+26 градус дулаан байна.
ТЭРЭЛЖ ОРЧМООР: Шөнөдөө багавтар үүлтэй, өдөртөө үүлшинэ. Бороо орохгүй. Салхи баруун өмнөөс секундэд 4-9 метр. Шөнөдөө +4…+6 градус, өдөртөө +22…+24 градус дулаан байна.
“Өдрийн сонин”-ы 2024-06-24-ний даваа гаригийн дугаар хэвлэгдэж, та бүхний гарт хүрч байна.
“Өдрийн сонин”-ы тэргүүн нүүрт Эрх чөлөөний эвсэл намын тэргүүн Б.Цацралтай ярилцлаа. Тэрбээр “Төр чөлөөт зах зээлээс савраа татах хэрэгтэй ” хэмээн ярилаа. Энэ талаар нүүрээс уншаарай.
Иргэний хөдөлгөөн (ИХНАМ)-ий намын дэд дарга А.Мөнхбат “Монгол Улс ялагдалгүй мөнх орших ёстой ” гэлээ.
“Өдрийн сонин”-ы нийтлэлийн бодлогыг тодорхойлогч, ард түмний дуу хоолой болдог “Баримт, үзэл бодол” нүүрт “Залуусыг сонгуульд идэвхтэй
оролцуулах хөдөлгөөн өрнүүлье” хэмээн өгүүллээ.
Монголын Экспортлогчдын Холбооны ерөнхийлөгч,Худалдааны гавьяат ажилтан, уул уурхайн зөвлөх инженер, доктор Д.Галсандоржтой уул уурхайн үйлдвэрлэл, ложистик, экспортын талаар ярилцлаа.
Увсын цэнхэр хязгаар Мянган, Хөхий уулсынхаа хормойд тухалсан “Мөнх Хархираа” бөхийн гал дээр өнжлөө
АРЫН НҮҮР: Цаг завыг хүчээр
гаргахгүй бол хэзээ ч гарч ирэхгүй
Эдгээр болон бусад цаг үеийн мэдээ мэдээлэл, ярилцлага, сурвалжлагыг “Өдрийн сонин”-ы даваа гаригийн дугаараас уншаарай.
Дэлгэрэнгүй мэдээллүүдийг уншихыг хүсвэл дараах линкээр бүртгүүлж уншина уу. https://admin.dnn.mn/plugi ns/news/login
Эрхэм уншигч та, манай сонины өнөөдрийн дугаарыг “Монгол шуудан” компанийн(77078975) нийслэл Улаанбаатар дахь 35 салбар, “Түгээмэл” шуудангийн салбаруудаас(70115015) болон сонин борлуулах цэгүүд, Хэвлэлийн биржээс худалдан авах боломжтой. “Өдрийн сонин”-ы өөрийн байранд ирж худалдан авч болно.
Уншигч та “Өдрийн сонин”-ыг захиалан уншихыг хүсвэл 9911-2954, 8811-1375 дугаарт холбогдоно уу.
Цахим хэлбэрээр нь захиалахыг хүсвэл 88111375 дугаарт холбогдож дэлгэрэнгүй мэдээлэл аваарай.
“Өдрийн сонин”-той холбоотой мэдээ мэдээллийг 1900-1987-гоос лавлана уу
“ӨДРИЙН СОНИН” ӨГЛӨӨ БҮР ТАНТАЙ ХАМТ
“Монполимет” группийн дансыг АТГ-аас битүүмжилсэн тул цалин тавьж, тогтвортой үйл ажиллагаа явуулах боломж хязгаарлагдлаа хэмээн 1300 орчим ажилтны төлөөлөл нь эсэргүүцлийн жагсаал хийсээр байна.
Энэ нь тус группийн үүсгэн байгуулагч, УИХ-ын гишүүн асан Ц.Гарамжавыг АТГ-аас мөрдөн үалгаж буйтай холбоотой юм. Одоог хүртэл Ц.Гарамжавыг чухам ямар бодит үндэслэлээр ийн шалгаж байгаа нь тодорхойг болоогүй. Хөгжлийн банкны зээлээ зориулалтын бусаар зарцуулсан байж болзошгүй гэсэн мэдээлэл л хэвлэлийн байгууллагуудад бий.
Ц.Гарамжавыг АТГ-аас 48 цагийн хугацаатай саатуулаад сулласан юм.
Тэгвэл, Ц.Гарамжавыг Хөгжлийн банкнаас гадна төрийн нууцыг хууль бусаар олж авсан байж болзошгүй гэх үндэслэлээр ч шалгаж байгаа аж. Үүний дээр уул уурхайн лицензийг хууль бусаар авсан, Туул голын голдирлыг өөрчилж, алт олборлосон гэх үндэслэлүүд байгаа юм байна.
Харин одоогийн байдлаар “Монполимет” болон түүний охин компанидтооцогдох нэр бүхий 17 хуулийн этгээдийн дансан дахь гүйлгээг хязгаарласан аж. Мөн хувьцаа эзэмшигч таван иргэний дансыг ч царцаажээ. Нийт 17 ААН-ийн, таван иргэний данс гэсэн үг.
Мөн Төв болон Булган аймаг дахь алтны уурхайнуудыг битүүмжлээд байгаа юм байна.
Данс хаасан гол шалтгаан нь уул уурхайн лицензийн асуудал бөгөөд, түүнчлэн Туул голын голдирол өөрчилж, алт олборлосон гэх үндэслэлд холбогдуулан прокуорорын зөвшөөрөлтэй ийм арга хэмжээ авсан аж.
Мөн үндсэн үйл ажиллагааны, цалингийн, зээлийн зэрэг нийт 18 дансны зарлагын гүйлгээний хязгаарлалтыг цуцалсан, гүйлгээ хэвийн хийгдэж байгаа гэсэн мэдээллийг АТГ-аас өглөө.
“Төрийн нууцыг хууль бусаар олж авсан” гэдэг үндэслэл нь хамгийн их анхаарал татаж байгаа юм. XIV Далай ламын тодруулсан Х Богд бол түүний зээ хүү гэдгийг олон нийт мэднэ.
Чухам энэ шалтгаанаар, БНХАУ-ын нөлөөллийн дагуу, дотоодын хууль хяналтын байгууллага зориуд ийм шалгах ажиллагаа явуулж эхэлсэн гэх тайлбар мэдээллүүд ч улс төрийн хүрээнд хөвөрсөөр байна.
Тав хоногийн цаг агаарын урьдчилсан мэдээг хүргэж байна.
2024 оны 06 сарын 23-наас 2024 оны 06 сарын 27-ныг хүртэлх цаг агаарын урьдчилсан төлөв
23-нд нутгийн зүүн өмнөд хэсгээр, 24-нд Монгол-Алтай, Хангай, Хөвсгөл, Хэнтийн уулархаг нутаг, Орхон-Сэлэнгэ голын хөндийгөөр, 25-нд төвийн аймгуудын ихэнх нутаг, баруун болон зүүн аймгуудын нутгийн хойд хэсгээр, 26-нд баруун аймгуудын нутгийн баруун, төв болон зүүн аймгуудын нутгийн хойд хэсгээр бороо, дуу цахилгаантай аадар бороо орно.
Салхи нутгийн зарим газраар борооны өмнө түр зуур ширүүснэ.
23-нд нутгийн баруун хагаст, 24-нөөс ихэнх нутгаар халж, Хангай, Хөвсгөл, Хэнтийн уулархаг нутаг, Завхан голын эх, Хүрэнбэлчир орчим, Орхон-Сэлэнгийн сав газар, Эг, Үүр, Туул, Тэрэлж, Хэрлэн, Онон, Улз голын хөндийгөөр шөнөдөө +4…+9 градус, өдөртөө +18…+23 градус, говийн бүс нутгийн өмнөд хэсгээр шөнөдөө +19…+24 градус, өдөртөө +31…+36 градус, бусад нутгаар шөнөдөө +11…+16 градус, өдөртөө +23…+28 градус дулаан байна.
Улаанбаатар хот орчимд өглөөний 08:00 цагийн байдлаар Туул гол үерийн аюултай түвшинг 80см даван үерлэж байна гэж мэргэжлийн байгууллагаас мэдээллээ.
Иймд Туул голын эрэг дагуу, ойролцоох айл өрх, аж ахуй нэгж байгууллагууд сонор сэрэмжтэй байж, гол, усны ослоос урьдчилан сэргийлж, бага насны хүүхэд, өндөр настан, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн аюулгүй байдлыг хангахыг онцгойлон анхааруулж байна.