Энэ оны нэгдүгээр сарын 1-ний өдрөөс эхлэн хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээ 660.000 төгрөг болж өөрчлөгдсөн тул сайн дурын даатгуулагч иргэдийн шимтгэл төлөлтийн хэмжээнд дараах өөрчлөлт орж буй.
Тухайлбал, сайн дураараа нийгмийн даатгал төлдөг иргэд энэ оноос эхлээд хамгийн багадаа 89.100 төгрөг , хамгийн дээд тал нь 623.700 төгрөг төлнө. Хөдөлмөрийн хөлсний дээд хэмжээ нь доод хэмжээг долоо дахин нэмэгдүүлсэнтэй тэнцүү байхаар тооцдог билээ.
Монгол Улсын Засгийн газраас 2023-2025 оныг “Монголд зочлох жил” болгон зарласантай холбогдуулан орон нутгийн нислэгийг сэргээх, үнэ тарифыг бууруулах, аялал жуулчлалыг дэмжих зорилгоор “МИАТ” ТӨХК 15 жилийн дараа орон нутгийн нислэгээ сэргээж, найман аймаг руу долоо хоногт 2-3 удаа нислэг үйлдэж, тийзийн үнийг хоёр дахин хямдрууллаа.
Засгийн газрын ээлжит хуралдаан Төрийн ордонд үргэлжилж байна.
Өнөөдрийн Засгийн газрын хуралдаанаар хэд хэдэн томилгоо хийжээ.
Уул уурхай, хүнд үйлдвэрийн дэд О.Цэндсүрэнг чөлөөлж, түүний оронд Үндэсний Геологи судалгааны хүрээлэнгийн захирлаар ажиллаж байсан Б.Уянгыг томилжээ.
Соёлын дэд сайд М.Батбаярыг чөлөөлж, түүний оронд ТВ-9 телевизийн ТУЗ-ийн дарга П.Баттөрийг томилжээ.
Харин Соёлын дэд сайд М.Батбаярыг Хөшигийн хөндийн бүтээн байгуулалтын асуудал хариуцсан даргаар томилжээ. Хөшигийн хөндийн бүтээн байгуулалт хариуцсан даргаар ажиллаж байсан Д.Оюунхорол өөрийн хүсэлтээр ажлаа өгсөн юм.
Бага насны хүүхдийн эсрэг гэмт хэргийн ялын бодлогыг чангатгав.
Эрүүгийн Бага насны хүүхдийг алах болон хүчиндэх гэмт хэрэгт оногдуулах хугацаатай хорих ялын дээд хэмжээ 20 жил байсныг 25 жил болгон нэмэгдүүлж, ялын бодлогыг чангатгасан.
Бүх насаар хорих ял оногдуулахаар (хөөн хэлэлцэх хугацаа тоолохгүй) зааснаас бусад хүүхдийн эсрэг үйлдсэн хүчиндэх, бэлгийн мөлжлөг, хүн худалдаалах гэмт хэргийг хөөн хугацаа тоолохыг зогсоож, хохирогчийг 18 насанд хүрсний дараа тоолж эхэлнэ
Бага насны хүүхдийг алах, бага насны хүүхдийг хүчиндэх, бага насны хүүхдийн эсрэг үйлдсэн бэлгийн мөлжлөг, хүн худалдаалах гэмт хэргийн хүндрүүлэх бүрэлдэхүүн, 22.1 дүгээр зүйлийн 3 дахь хэсэг, 22.4 дүгээр зүйлийн 3 дахь хэсэг, 22.10 дугаар зүйлийн 2 дахь хэсэгт заасан авлигын гэмт хэрэг үйлдсэн ялтанг хорих ялаас хугацаанаас өмнө магадлангаар суллахгүй байх өөрчлөлтийг тусгажээ.
Бага насны хүүхдийн эсрэг гэмт хэрэг, хүн худалдаалах гэмт хэргийн хүндрүүлэх бүрэлдэхүүнд өршөөл үзүүлэхгүй байхаар тус тус хуульчилсан талаар мэдээлсэн юм.
Авлигатай тэмцэх газрын Мөрдөн шалгах хэлтэс 2023 оны арванхоёрдугаар сарын 25-наас 2024 оны нэгдүгээр сарын 1-ний өдрүүдэд гэмт хэргийн шинжтэй 61 гомдол, мэдээллийг шалгав. Үүнээс 14 гомдол, мэдээлэлд хэрэг бүртгэлтийн хэрэг нээж, таван гомдол, мэдээлэлд хэрэг бүртгэлтийн хэрэг нээхээс татгалзах, нэг гомдол мэдээллийг харьяаллын дагуу шилжүүлэх саналтайгаар прокурорт шилжүүлсэн бөгөөд одоогоор 41 гомдол, мэдээллийг хянан шалгаж байна.
Түүнчлэн эрүүгийн 802 хэрэгт мөрдөн байцаалтын ажиллагаа явуулснаас өнгөрсөн долоо хоногт хоёр хэргийг шүүхэд шилжүүлэх, дөрвөн хэргийг хаах, хоёр хэргийг харьяаллын дагуу шилжүүлэх саналтай прокурорт хүргүүлэв. Мөрдөн шалгах ажиллагаанд одоогоор 794 хэрэг шалгагдаж байна.
Өнгөрсөн долоо хоногт гэмт хэрэг гарахад нөлөөлсөн шалтгаан, нөхцөлийг арилгуулахаар хоёр мэдэгдлийг холбогдох байгууллагад хүргүүлж, хэрэг бүртгэлтийн нэг хэрэгт нийт долоон объектод нэгжлэгийн ажиллагаа явуулжээ.
Шүүхэд шилжүүлэх саналтайгаар прокурорын байгууллагад хүргүүлсэн хэргүүдийг дурдвал:
Нийтийн мэдээллийн тухай хуульд заасан мэдээлэл нээлттэй, ил тод, үнэн зөв байх, бодитой мэдээллээр хангах үндсэн зарчмын дагуу авлигын гэмт хэргийн мөрдөн шалгах ажиллагааны талаарх мэдээллийг Монгол Улсын Үндсэн хуулийн 16 дугаар зүйлийн 14 дэх заалт, Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 29.3 дугаар зүйлийн 5 дахь хэсэгт заасныг чанд баримтлан товч байдлаар олон нийтэд мэдээлж байгаа болно.
Сэтгүүлч Н.Өнөрцэцэгийн ар гэрийнхэн мэдээлэл хийлээ.
Энэ үеэр Н.Өнөрцэцэгийн эгч “Нөхрийнх нь эгчийг шалгасан. Бид нарыг бас байцааж, шалгаж байгаа. Амьдрахгүй байж яаж байр авсан гэсэн. Малчин хүн л гэхээр айлын хашаанд гэр бариад хэдэн хүүхдээ байлгах ёстой гэж ойлгодог юмшиг санагдсан. Бид нар бүгдээрээ хөдөө амьдардаг. Дүүтэйгээ уулзах гээд ирнэ, зөвшөөрлийн бичгийг нь өгөхгүй. Тэрийг нь хангаж өгөөч гэж гуйж байна. Дүүгээ нэг хараад үгийг нь сонсмоор байна. Долоо хоногт 2 удаа уулзах ёстой байтал нэг л удаа зөвшөөрлийн бичиг өгч байгаа. Миний дүү онц ноцтой гэмт хэрэг хийгээгүй, гадуур шалгаж болдоггүй юмуу. Хоёр хүүхдийн эрхийг холбогдох байгууллагууд анхааралдаа аваач. Бид нарыг шалга. Хэдэн малаас өөр юм гарч ирэхгүй, сайн ухах юмбол малчдын зээлийн гэрээ гарч ирнэ. 8 ишигний хэрэг дээр 80 настай эмээг яллах гэж байсан юм чинь миний дүүд ямар хэрэг тохож, яаж хэлмэгдүүлэх гэж байгаа бол гэж хардаж байна.
Миний дүү хувийн амьдралаа хойш, тавьж ард түмний мэдэх эрхийн төлөө явсан. Хууль зөрчсөн эрх мэдэлтнүүдээ биш булхай, болохгүй бүхнийг нь дэлгэсэн сэтгүүлчийг хорьж байгаад гайхаж байна. Ингээд хориод байвал бид талбай дээр суулт хийхээс өөр аргагүй. Миний дүү түрээсийн байранд амьдардаг. Витамин зарж олсон мөнгөөрөө түрээсээ төлдөг байсан” хэмээн ярилаа.
Согтуугаар тээврийн хэрэгсэл жолоодож хүний амь хохироосон бол:
8-15 жил жолоодох эрх хасна
2-12 жил хорих ял эдэлнэ
Засгийн газрын ээлжит хуралдаан үргэлжилж байна.
– “Худалдан авах ажиллагаанд баримтлах төсөвт өртгийн дээд хязгаар тогтоох тухай” Засгийн газрын тогтоолын төсөл,
– Эдийн засаг, хөгжлийн яам, БНХАУ-ын холбогдох байгууллага хооронд байгуулсан санамж бичгүүдийн талаар,
– Оны эхний хагаст хэрэгжилтийг эрчимжүүлэх шаардлагатай зарим төсөл, арга хэмжээний талаар зэрэг 10 орчим асуудал хэлэлцэх болон танилцахаар төлөвлөөд байна.
Хууль зүйн үйлчилгээний төвийн хуульч, өмгөөлөгч Г.Цолмонгэрэлтэй сэтгэл санааны хохирлын талаар ярилцлаа.
-Шүүх шинжилгээний тухай шинэчилсэн найруулга өнгөрсөн долдугаар сараас хэрэгжиж эхэлсэн. Энэ хуульд орсон нэг шинэ өөрчлөлт нь хүний сэтгэцэд учирсан хор уршгийг арилгах, нөхөн төлүүлэх төлбөрийн жишиг аргач лалыг баталсан явдал. Энэ талаар дэлгэрүүлж ярьж өгөхгүй юу. Ямар зорилго, үзэл баримтлалтай аргачлал юм бол оо?
-Монгол Улсын Үндсэн хуулийн 16.14 зүйлд бусдын хууль бусаар учруулсан хохирлыг нөхөн төлүүлэхээр шаардлага гаргах, түүнийг төлүүлэх хүний үндсэн эрхийг тунхагласан байдаг. Үүнтэй холбоотойгоор Шүүх шинжилгээний тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөл 2022 оны арванхоёрдугаар сарын 23-ны өдөр мөрдөгдөж эхэлсэн бөгөөд сэтгэл санааны хохирол арилгахтай холбоотой зохицуулалтууд нь 2023 оны долдугаар сараас хэрэгжиж эхэлсэн.
Энэ бол манай улсын хүний эрхийг хамгаалах тогтолцоо нэг шат өөдөө алхсан явдал болсон юм.
Хүний хамгийн эрхэм үнэт зүйл болох сэтгэл, мэдрэмж, итгэл үнэмшил, сэтгэц оюун ухааныг гэмтээж бэртээхэд түүнийг үнэлэхгүй, учирсан хохирлыг барагдуулахгүй байх нь хүний үндсэн эрхэд халдаж байгаа, түүнийг сэргээн тогтоохгүй байгаа явдал юм.
Машин мөргөлдөхөд автомашинд учирсан гэмтлүүдийг оношлоод, үнэлээд хохирлыг нь нэхэмжилж болдог. Харин хүн гэмтсэн тохиолдолд бэртэл өвчлөлийг оношилж эмчилгээнд шаардлагатай эм тариа хагалгааны зардлыг гаргуулдаг боловч тухайн өвчтөний бие махбодид нүүрлээд байгаа зовуурь өвдөлт, үүнээс үүдэн сэтгэл санаа шаналгаатай байгааг үнэлж хохирлыг барагдуулахад хүндрэлтэй байсан. Зодооны хэргийн улмаас хүний нүд хөхөрсөн үед л гэхэд хүний нүүр харахад хэцүү, ажилдаа явж чадахгүй хэрэндээ л зовж хэдэн долоо хоногийг өнгөрөөдөг. Энэ нь юутай холбоотой вэ гэвэл тогтсон хууль, дүрэм журмын хэм хэмжээ байхгүйгээр шүүхийн практикт энэ төрлийн хохирлыг нэхэмжлэхэд хүндрэлтэй байсан.
Монгол Улсын хууль тогтоомжид учирсан хохирлыг төлүүлэхээр зохицуулалтууд урьд нь байгаагүй биш байсан. Иргэний хууль, Эрүүгийн хууль, Захиргааны хууль болон процессын хуулиудаар эд хөрөнгө, эдийн бус эд хөрөнгөд учирсан хохирол шаардах нэхэмжлэх бүрэн боломжтой.
Харин сэтгэл санааны хохирол, сэтгэцэд учруулсан хохирлыг барагдуулах гэсэн ойлголт саяныг хүртэл хуульд шууд заагаагүй, хэрхэн тооцож барагдуулахыг хуульчлаагүй явж ирсэн. Өмгөөлөгчдийн ур чадвар, талуудын мэтгэлцээний хүрээнээс шалтгаалж зарим тохиолдолд сэтгэл санааны хохирлыг барагдуулахаар шийдвэр гаргаж байсан тохиолдолд олон, гэвч нийтлэг биш. Жишээ нь ХЭҮК 2002 оноос хойш иргэдийн төлөөлөн сэтгэл санааны хохирол нэхэмжилсэн 33 нэхэмжлэлийг шүүхэд гаргасан, шүүхийн цахим санд судалгаа хийхэд нэлээд хэдэн сэтгэл санааны хохирол нэхэмжилсэн, түүнийг тодорхой хэмжээнд хангуулсан байдаг.
Харин одоо Шүүх шинжилгээний хуулийн хүрээнд сэтгэцэд учирсан хохирол, хүрээлэн байгаа байгаль орчинд учирсан хохирлыг, Улсын дээд шүүхийн 2023 оны долдугаар сарын 3-ны өдрийн 25 дугаар тогтоолоор баталсан Хүний сэтгэцэд учирсан хор уршгийг арилгах, нөхөн төлүүлэх төлбөрийн жишиг аргачлал, Хууль зүй, дотоод хэргийн сайд, Эрүүл мэндийн сайдын 2023 оны долдугаар сарын 31-ний өдрийн А/268, А/275 дугаартай тушаалын I хавсралтаар баталсан “Гэмт хэргийн улмаас хүний сэтгэцэд учирсан хор уршгийн зэрэглэлийг тогтоож, дүгнэлт гаргах журам” гэсэн журмуудыг баримтлан тогтоож, барагдуулж байна. Мөн эдгээр жишиг аргаас гадна Олон улсын үнэлгээний стандарт, аргачлалууд ач холбогдолтой хэвээрээ байгааг хэлэх нь зүйтэй.
-Аргачлалыг яаж тогтоож байна вэ. Үүнд ямар гэмт хэргүүд хамаарах вэ?
-2022 онд батлагдсан Шүүх шинжилгээний тухай хуулийн хүрээнд Эрүүгийн хуульд заасан зургаан бүлгийн 84 зүйл гэмт хэрэгт сэтгэл санааны буюу сэтгэцэд учирсан хохирлыг нэхэмжлэх боломжтой байхаар хуульчилсан. Жишээ нь, хүн амины, хүний эрүүл мэндийн эсрэг, хүний бэлгийн эрх чөлөөний эсрэг, хүний халдашгүй чөлөөтэй байхын эсрэг, ялгаварлан гадуурхлын эсрэг, хүүхдийн эсрэг гэмт хэргүүд бүхэлдээ мөн сонгуулийн үеийн худал мэдээлэл тараах хэргүүд, хулгай, дээрэм, залилан, байгаль орчин бохирдуулах, зам тээврийн хэрэг, эрүү шүүлт тулгах гэсэн төрлүүд хамаарч байгаа.
Мөн Иргэний хуулийн 511 дүгээр зүйл гэм хорын хохирол нэхэмжлэх түүний хэмжээг тооцох талаар шинэ зохицуулалт орсон. Иргэний алдар хүнд, нэр төрд халдсан худал мэдээлэл тараасан, дүрсийн эрхийг зөрчсөн зөрчилд эдийн бус хохирол буюу сэтгэл санаанд учирсан хохирлыг мөнгөн дүнгээр илэрхийлэн төлүүлэх боломжтой.
Ингээд хохирлыг тооцох жишиг аргачлал батлагдсан. Таван зэрэглэлээр сэтгэцэд учирсан хохирлыг тооцож авдаг болсон. Энэ нь одоогийн хөдөлмөрийн доод үнэлгээтэй уялдуулаад 2.782 сая төгрөг хүртэл байна. Ирэх оноос хөдөлмөрийн хөлсний хэмжээ нэмэгдэнэ. Тэгвэл энэ хэмжээ дагаад нэмэгдэнэ гэсэн үг. Таван зэрэглэлийг тогтоохдоо гэмтлээс үүдэлтэй үлдэц, танин мэдэхүй, нийгмийн харилцаа, төрх үйл, сэтгэл хөдлөл, биеийн хөдөлгөөн зэрэг шалгуур үзүүлэлтээр тухайн хүний сэтгэц санааны байдлыг үнэлээд шинжээч зэрэглэл тогтоож байна.
-Хохирлыг хэн тооцох вэ. Хохирогч, холбогдогч болсон хүн бүр энэ өөрчлөлтийг мэдэхгүй байгаа. Тэдэнд хэн нэгэн энэ хуулийн талаар сануулж тодруулж хэлж өгөх ёстой юу. Эсвэл шууд мөрдөн байцаалтын явцад бодогдоод явах уу?
-Хохирлыг тооцон олгох шийдвэрийг шүүх гаргаж байна. Гэхдээ хохирол учруулсан хүн хохирлоо хүлээн зөвшөөрвөл заавал шүүхийн шийдвэрээр хохирол төлөх албагүй.
2023 оны долдугаар сараас хойш үйлдэгдсэн дээрх 84 төрлийн гэмт хэрэгт сэтгэцэд учруулсан хохирлыг тооцон авахад асуудал алга. Мөрдөн байцаалтын явцад мөрдөгч санаачилгаараа, түүнд хохирогч хүсэлт гаргаад, прокурор санаачилгаараа, мөн шинжээч томилуулан хохирлын тооцоог гарган нэхэмжлэх, шүүх нөхцөл байдлыг дүгнэн тодорхой үнийн дүнгээр хангах боломжтой, шүүхийн шийдвэрүүд эхнээсээ гараад л явж байна.
Ер нь хохирлыг яаж тооцох вэ, хэдэн төрлийн хохирол байх боломжтой талаар жишээ дурдъя л даа. Шүүх тухайн тохиолдол бүрд хэрэгт цугларсан баримтыг үндэслэн ялгаатай дүнгээр шийдвэрлэх боломжтойг анхаараарай. Жишээ нь, авто ослын улмаас эрүүл мэнд хохирсон бол дараах байдлаар хохирол нэхэмжлэх боломжтой. Эмчилгээний зардал (эм тариа, эмнэлэгт хэвтэн эмчлүүлсэн зардал), урт хугацааны асаргаа шаардсан бол асаргааны зардал буюу асран хамгаалах хүний хөлс, ажил хаалтын зардал болон ирээдүйд алдагдсан орлого, эрүүл мэнд хохирсны улмаас үүсэх сэтгэл санааны хохирол, хуулийн туслалцаа өмгөөлөгчийн зардал орно.
Түүнээс гадна хүний амь нас хохирсон гэмт хэргийн улмаас ар гэрийнхэнд нь дараах байдлаар хохирол төлбөр гаргуулах боломжтой. Хохирогч 23 настай гэж тооцъё. Үүнд, оршуулгын зардал, хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээг 150 дахин нэмэгдүүлсэнтэй тэнцэх хохирол буюу 82.5 сая эсвэл хохирогчийн насыг хүн амын дундаж наслалттай жишээд зөрүүг хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээг тав дахин нэмэгдүүлсэнтэй тэнцэх хэмжээ буюу 129 сая гэж тооцож болох бөгөөд аль ашигтайгаар нь шүүх тогтооно.
Хэрэв тус гэмт хэргийн улмаас бүтэн өнчин болсон бага насны хүүхэд байгаа бол хохирлын хэмжээг хоёр дахин үржүүлж тооцно. Олох байсан орлого (түүний асрамжид байсан хүүхэд, гэр бүлийнхэн нь тэтгэвэрт гаргах нас, нас барсан насны зүрүүг хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээ эсвэл дундаж цалинд нь үржүүлээд олох боломжой байсан орлогыг нэхэмжилж болох юм), хуулийн зардал гэх мэт орно.
Харин 2023 оны долдугаар сараас өмнө үйлдэгдсэн гэмт хэргийн улмаас учирсан хохирлыг нэхэмжлэхэд хууль зүйн хувьд маргаан гарч байгаа. Иргэний хуулийг хуульд зааснаа бусад тохиолдолд буцаан хэрэглэхгүй гэсэн заалт байгаа. Шүүх шинжилгээний тухай хуульд хэрхэн буцаан хэрэглэхтэй холбоотой яаж хэрэглэх талаар заалт байхгүй тул өмнө үйлдэгдсэн хэрэгт хохирлыг жишигээр тогтооход хүндрэлтэй байгаа. Гэхдээ долдугаар сараас өмнөх хүний амь, эрүүл мэнд, сэтгэл санаа үнэгүй, түүнээс хойш нь үнэтэй гэсэн үг биш ээ, холбогдох үндэслэл бүхий баримтыг цуглуулан шүүхээс нэхэмжлэх боломжтой гэдгийг санаарай.
-Магадгүй хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр гарсан мэдээллээс улбаалаад сэтгэл санаа хохирсон гэж энэ хуулиар нэхэмжлэл гаргах уу?
-Тэгэх боломжтой. Иргэний хуулийн 21.4, 21.5, 21.6 дугаар зүйлд хүний нууцад хамаарах мэдээллийг зөвшөөрөлгүй тараасан, кино дүрс бичлэг, хальс зурагт зөвшөөрөлгүйгээр нийтэлсэн олон нийтэд үзүүлсэнээс гэм хор учирсан гэж үзвэл шүүхээр эдийн бус хохирлыг нэхэмжилж болохоор заасан. Шинжилгээ хийлгүүлж зэрэглэл тогтоолгохоор шинжээчид хандах, шүүхийн журмаар шинжээч томилуулаад хохирлоо нэхэмжлэх боломжтой. Худал мэдээлэл тараах гэмт хэрэг Эрүүгийн хуулийн 13.14-т заасан гэмт хэрэг үйлдсэн гэж үзвэл сэтгэцэд учирсан хохирлыг гаргуулах боломжтой байна.
“Насны хишиг” хөтөлбөрт хамрагдах хүсэлтийг хүлээн авч байна.
Тодруулбал, 1958 оны долдугаар сарын 16-наас 1959 оны хоёрдугаар сарын 12-ны өдрийн хооронд төрсөн ахмад настнууд 2024 оны хоёрдугаар сарын 9-нөөс өмнө “Насны хишиг” хөтөлбөрт хамрагдах хүсэлтээ Ehalamj.mn сайтаар болон хорооны Хөдөлмөр эрхлэлт, халамжийн асуудал хариуцсан мэргэжилтэнд хандан гаргана.
“Насны хишиг” хөтөлбөрт хамрагдах иргэн иргэний үнэмлэхээ авч очихоос гадна өөрийн нэр дээр ашигладаг дансны дугаараа мэдэж байх шаардлагатай.
Бүртгэл хийлгэхдээ заавал өөрийн биеэр очих шаардлагагүй бөгөөд итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчөөрөө дамжуулж болно. Итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч нь тухайн хүний иргэний үнэмлэхийг авч очиж “Насны хишиг” авах өргөдлийн маягтыг бөглөж бүртгүүлэх юм байна. Мөн “Насны хишиг” хөтөлбөрт хамрагдах иргэний дансны дугаарыг мэдэж байх хэрэгтэй.
Өмнө нь “Насны хишиг” авч байсан ахмадууд шинээр хүсэлт гаргах шаардлагагүй аж.
