Month: August 2023

Categories
нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл

Шинэ ургацын төмс өмнөх жилээс 500-900 төгрөг, лууван 2500 төгрөгөөр өсчээ DNN.mn

ХИЧЭЭЛ ОРОХ ДӨХӨХӨӨР ИРГЭДИЙН ХУДАЛДАН АВАЛТ БУУРДАГ ГЭВ

Зуны адаг сар дуусч намрын өнгө айсуй. Газар тариалан эрхлэгчдийн хувьд намрын их ажилдаа орох бэлтгэлээ хэдийнэ базаасан байна. Зарим газрын ногоочид ургацаа хураан авч, түүнийг нь зах, худалдааны төвүүд худалдаалж байгаатай холбогдуулан хүнсний ногоо, өргөн хэрэглээний барааны үнэ ханшийн талаар сурвалжилахаар “Барс” худалдааны төв болон “Бөмбөгөр” худалдааны төвийг зорилоо. Үдийн наранд сүүдэр бараадан зогсох хүмүүсийн хажуугаар өнгөрөн “Барс” зах руу ороход төрөл бүрийн хүнсний ногоо, жимс алаглуулан өрсөн олон лангуун дундуур үнэ ханш, хэрэгцээд бараагаа эрэх хүмүүс олон байв.

Хэд хэдэн лангуу дамжин хүнсний ногоо, гурил будааны үнэ асуувал төмс нэг килограмм нь 2000-2500 төгрөг, лууван 4500 төгрөг, байцаа 3000 төгрөгөөр тус тус худалдаалж байна. Монголчуудын хамгийн өргөн хэрэглэдэг гурилын хувьд Улаанбаатар нэгдүгээр гурил килограмм нь 2350 төгрөг, хоёрдугаар гурил 2000 төгрөг, дээд гурил 2700 төгрөгийн ханшаар зарагдаж байлаа.

Харин нэг килограмм будааны хувьд 3500 төгрөгийн үнэтэй зарагдаж байв. Өмнөх сард Нийслэлийн Статистикийн газраас гаргасан судалгааны дүнтэй харьцуулахад энэ сард төмс 500-900 төгрөг, лууван 2500 төгрөгөөр тус тус өсчээ.

Дараа нь бид иргэдийн худалдан авалт ямар байгаа талаар “Барс” захын хүнс, ногооны худалдагч А.Ариунаас тодрууллаа. Тэрбээр “Иргэдийн худалдан авалт ерөнхийдөө багасчихсан. Угаасаа наймдугаар сард хичээл орох дөхөхөөр гурил будаа, хүнсний ногооны худалдан авалт буурдаг. Учир нь иргэд хүүхдийнхээ сургуулийн бэлтгэл ажлыг хийхэд их мөнгө ордог учраас худалдан авалт багасдаг. Харин тэмдэглэлт баяр ёслол дөхөх үед мөн тэтгэвэр, цалин буух үед борлуулалт өсдөг” гэлээ.

Махны лангуу орвол ястай хонины мах килограмм нь 13000 төгрөг, цул нь 15000 төгрөг, үхрийн мах ястай нь 19000 төгрөг, цул нь 20000 төгрөгийн үнэтэй худалдаалагдаж байв. Үүнээс харахад “Барс” захын махны үнэ өнгөрсөн сарын үнээс нэмэгдээгүй байна.

ХУДАЛДАН АВАГЧ Г.ДЭЛГЭР: ЦАЛИН ГЭХ ХЭДЭН ТӨГРӨГӨӨ ЮУНД ЗАРЦУУЛАХ ВЭ, ЮУНД ХҮРГЭХ ВЭ ГЭЖ АЙЖ БАЙНА

Бидний дараагийн орсон зах бол “Бөмбөгөр”худалдааны төв. Барс захтай харьцуулахад махны үнэ адилхан боловч хүнсний ногоогоо шинэ ургацын болон хуучин гэж ангилсан хэд хэдэн лангуу байв. Төмс шинэ нь 2500 төгрөг, хуучин 1500 төгрөг, лууван шинэ 4500 төгрөг, хуучин 3500 төгрөгийн үнээр худалдаж байна. Энэ үеэр тус захын ногоо худалдагч Т.Золжаргал “Өргөст хэмх, шинэ ногооны үнэ харьцангуй багассан. Мөн шинэ хүнс ногоогоо ирсэн үнээр нь, хуучин ногоогоо үндсэн үнээр нь зарж байна” гэж байлаа. Хүнсний бараа бүтээгдэхүүн борлуулагчдаас ийн тодруулсаныхаа дараа худалдан авагчдын сэтгэгдлийг сонслоо.

Иргэн Г.Дэлгэр “Хүнс хэрэглээний барааны үнэ өсөх тусам иргэдийн амьжиргааны түвшинд эрс нөлөөлж байгаа. Авъя гэсэн юмаа дандаа багасгаж, илүү хямдыг хайж авч байна. Нэг удаа хүнс цуглуулахдаа 50-60 мянган төгрөг зарцуулдаг, тэр нь 2-3 хоногийн хүнсний хэрэглээ л байдаг. Үнийн өсөлт зах замбараагүй байна. Тэтгэвэр, цалин нэмэгдсэн сургаар наймаачид үнээ нэмсэн нь жирийн иргэдэд үнэхээр дарамт болж байна. Удахгүй хичээл, сургууль орно. Авч байгаа цалин гэх хэдэн төгрөгөө юунд нь зарцуулах вэ, юунд нь хүргэх вэ гэж бодохоос айж байна даа” гэв.

Э. Анхчимэг

Ө. Урангоо

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл үндэсний-бөx

Улсын начин Г.Ганжад: Шинэ арсланг давж Даншигийн заан болох замаа зассан даа, сэтгэл хөдөлсөн шүү DNN.mn

Төв аймгийн Сүмбэр сумын харьяат “Алдар” спорт хороо, Зэвсэгт хүчний 310 дугаар ангийн бөх Улсын начин Галсан-Очирын Ганжадтай ярилцлаа. Тэрбээр өнгөрсөн амралтын өдрүүдэд болсон “Даншиг-Хүрээ цам” наадмын бөхийн барилдаанд үзүүрлэж Даншигийн заан цолны болзол биелүүлсэн юм.

-Та Улсын наадмын дутуугаа Даншиг наадмын дэвжээнд гүйцээлээ. Даншиг наадмын барилдаанууд ямар болов?
-Даншиг наадам өргөн дэлгэр боллоо. Газар газраас олон хүн цуглаж Хүй долоогийн дэнж хотойтол сайхан наадлаа. Даншиг наадмын бөхийн барилдаанд энэ цагийн шилдэг бөхчүүдийн цөм нь барилдлаа. Хэдхэн хоногийн өмнө Улсын наадамдаа түрүүлж үзүүрлэсэн арслан, гарьд хоёр маань зодоглож наадамчин олноо баясгалаа. Шилдэг бөхчүүд чуулсан өргөн цар хүрээтэй барилдаанд үзүүрлэж Даншигийн заан боллоо сайхан байна. Таны хэлж байгаагаар Улсын наадмын шөвгийн даваанд унасан дутуугаа Даншиг наадмын дэвжээнд үзүүрлэж гүйцээлээ. Сэтгэгдэл өндөр байна.
-Таны барилдааныг харахад Улсын наадмаар цол ахисан бөхчүүдийн цөмийг нь давлаа шүү дээ. Шийдвэрлэх даваануудад ямар барилдаан төлөвлөж гарав?
-Даншиг наадмын нэг онцлог нь бүх даваанд сугалаагаар барилддаг. Иймдээ олон хүний анхаарал татдаг. Ямар нэгэн яриа хөөрөө, найраанаас ангид цэвэр шударга өрсөлдөөн энэ наадмаар харагддаг юм. Энэ наадмын дөрвийн даваанд л гэхэд Ц.Бямба-Отгон гарьд Б.Бат-Өлзий заантай нугарч байх жишээтэй. Даншигийн барилдаануудаа эргээд харахад энэ жилийн наадмаар цол ахисан бөхчүүдтэй сугалаа таарч барилдсан байна лээ. Дөрвийн даваанд л гэхэд Увсын Д.Тогтохжаргал начинг давсан. Тавын даваанд харин шинэ арслан М.Бадарчтай хүч үзэж өвдөг шороодуулсан.
Шинэ арслан мөн ч ир, бяртай байсан шүү. Барилдаан хаашаа ч эргэж мэдэх эгзэгтэй үед хавираад туг тойрсон. Ингэж би Даншигийн начин болсон. Харин заан цолны төлөө залуу харцага С.Сүхбаттай оноолт таарч шийдсэн мэхээ хийгээд давсан даа. Сүхбатын тухайд өнгөрсөн наадмаар М.Лхагвагэрэл зааныг давж шуугиан тарьсныг та бүхэн харсан байх. Сая тулахад их л бяртай санагдаж байлаа. Миний тухайд бол барилдаанаа нэг их урьдчилж төлөвлөөд байдаггүй юм. Тухайн агшинд төрсөн мэдрэмжээрээ л барилддаг. Өмнө нь тэгж ингэнэ гээд төлөвлөөд байдаггүй.
-Шинэ арслан М.Бадарчийг давж таавар эвдсэн барилдааныхаа талаар ярихгүй юу?
-Бид зургаагийн даваанд таарч барилдсан. Барилдаан яаж ч шийдэгдэж болох эгзэгтэй үед хүчийг нь дагуулаад хавирчихсан юм. Тухайн хормыг мэдрэлгүй алдсан бол би унаж ч болох байлаа. Арслантай тулахад ойгүй их бяртай нь мэдэгдэж байсан шүү. Ийм сайн бөхийг давж Даншигийн заан болох замаа зассан даа, сэтгэл хөдөлсөн шүү. М.Бадарч арслангийн тухайд цаашдаа илүү сайн барилдаж цолоо ахиулах байх аа. Өөрөө бол туйлын хөдөлмөрч хүн. Үүний үр шимээр л улсын наадамд түрүүлсэн гэж хардаг юм.
-Даншигийн арслан цолны төлөө та Б.Зоригтбаатар харцагатай барилдсан шүү дээ. Харцагыг аргалж болсонгүй юу?
-Гарч ирсэн ирийг нь дарж барилдахаар тооцоолж байлаа. Барилдаан миний тооцоолсноос өөрөөр эргэсэн. Б.Зоригтбаатар чинь дайрч давхар хамж сугадаад л надад боломж олгосонгүй. Түрүүлэх бөх тэгээд өөр байдаг даа. Тэр өдөр Б.Зоригтбаатар үнэхээр сайн байсан. Энэ жил өссөн нутаг Төв аймгийн минь түүхт 100 жилийн ой тохиож байгаа. Улсын наадмаар дээшээ даваанд зорьж барилдсан ч санасандаа хүрсэнгүй. Харин Даншиг наадмын дэвжээнд үзүүрлэж нутгийн зон олноо тодорхой хэмжээнд баясгаж чадсан болов уу гэж бодож байна.
-Даншиг наадмаар таны хүү аавынхаа малгайг өмсөөд явж байна лээ. Хүүгээ та бөх болгох нь уу?
-(Инээв) Би таван хүүтэй хүн. Эд маань бөх болох болов уу гэж дотроо горьддог л юм. Заавал барилд гэж шаардахгүй ээ. Бөх чинь хүнд спорт. Үнэхээр их сонирхолтой байж л амжилт үзүүлнэ. Бүх зүйлээ л зориулна шүү дээ. Миний хүү өөрөө сонирхвол барилдана биз. Аав нь бүх зүйлээр нь дэмжинэ. Миний дунд хүү барилдахад дагаж явах дуртай. Нартай, бороотой ямар ч үед аавынхаа хувцсыг бариад зогсож байдаг юм. Хүүгээ дагуулаад явахаар унаж болохгүй, хариуцлагатай барилдана. Доогуур даваанд уначихвал хүүдээ юу гэж хэлэх юм бэ, их хэцүү. Бага хэмжээний дарамттай барилддаг гэх үү дээ. Хүүгээ дагуулж наадамд явснаараа мартагдахааргүй гоё дурсамж бүтээж байна л гэж боддог доо. Магадгүй удахгүй хамтдаа барилдаад явдаг болох биз. Амьдралын зөв хэв маягийг сонгоод явахад тэр хүртэл аав нь барилдаад явж болох байх аа. Төсөөлөхөд сайхан байна шүү. Ер нь бид энэ их өв соёлыг энэ цагт тээж яваа улс. Цаашид түгээж явах улсаа бэлтгэж л байх хэрэгтэй гэж боддог. Ирээдүйд бидний үр хойч л тээж явах учиртай гэж хардаг. Үүнийг орхигдуулбал хэдэн мянганы элээж энэ хүрсэн өв соёл цаашид бүдгэрч болох талтай. Үүнд бид анхаарах нь зөв.
-Энэ жилийн наадмаар өндөр даваанд гарч барилдах зорилготой байсан талаараа хэлж байна. Даян аварга Н.Батсуурь таныг шөвгийн даваанд амлаж хүч үзсэн шүү дээ. Барилдаан ямар болов?
-Энэ жил бэлтгэл их сайн байсан шүү. Өвөл, хаврын барилдаануудад ч шөвгөрч сайн барилдсан. Наадмаар тавын даваанд энэ цагийн манлай монгол бөх Н.Батсуурь аварга намайг амласан. Аваргатай өнгөрсөн хавар заалны барилдаанд таарахад би давж байсан юм. Тийм ч учраас давна гэсэн бүрэн итгэлтэй гарсан. Гэтэл хавар надад унадаг Н.Батсууриас шал өөр формтой хүн зогсож байсан даа. Аварга хүн ч тэгээд аварга л байдаг юм билээ. Огт хий зай байхгүй, нягт, барилдааны мэдрэмжтэй.
-Тухайн барилдаандаа та ямар дүгнэлт хийв?
-Эргээд харахад аваргыг хүлээж барилдсан нь миний алдаа байжээ. Барилдааны эхнээс л ажиллаад барилдсан бол гэх бодол сүүлд орж ирсэн. Гэхдээ Н.Батсуурь аварга өөрийгөө дээд түвшинд бэлтгэж гарч ирсэн байна лээ. Товчхон дүгнэхэд ийм л барилдаан болсон. Аварга уналаа гээд тэгж их харамсаад байсан зүйл алга. Өөрийнхөө хэмжээнд сайхан л үзсэн.
-Дөрвийн даваанд та Завханы Б.Чимэдвандан начинтай их удаан барилдсан шүү дээ. Тавын давааны өмнө сэргэлт авч чадсан уу?
-Бэлтгэл сайн байхад жаахан амсхийгээд л сэргэчихдэг. Тэгж их хялайгаад байдаггүй. Миний хувьд форм сайн байсан учраас их амархан сэргэсэн. Барилдаандаа бүрэн төвлөрч гарсан.
-Та наадмын хоёр ч аваргатай хүч үзээдэхлээ. Тэр жил Ч.Санжаадамба аваргатай хийсэн барилдаан шуугиан тарьсан даа.
-Энэ цагийн өнгийг тодорхойлж буй аваргуудтай наадмын дэвжээнд бяраа үзнэ гэдэг сайхан шүү. Хэн хэн нь л цолондоо дүүрэн сайхан бөхчүүд. Хүмүүс Санжаадамба аваргатай хийсэн барилдааныг өөр өөрийнхөөрөө л дүгнэдэг. Янз бүрийн л юм ярьж байдаг. Тухайн үед ажилласан Цэцүүдийн л гаргасан шийдвэр. Миний тухайд начин цолоо ахиулахаар үзээд л байна. Өдөр тутмын бэлтгэлээ үүний тулд хийж байна. Хичээгээд зүтгэхэд цолоо ахиулах өдөр ирэх байх аа. Гэхдээ энэ сайхан цолондоо эзэн болж явж байгаа болов уу л гэж боддог. Заалны барилдаануудад ч тогтмол барилдахыг л эрмэлздэг.
-Бөхчүүдийг анзаарахад наадмын дэвжээнд нутгийн дүүгээ дэмжих, илтэд худал барилдах, нэгнийхээ үйлдэл гаргах юм. Сүүлдээ камерын өмнө утсаар ярьж ч найраа хийж байна. Таны хувьд хэн нэгэнд өгөх, авах тохиолдол байх уу?
-Үгүй ээ. Тийм зүйлээс хол. Илтэд дургүйцдэг юм. Үүнийгээ ч ил цагаан илэрхийлдэг. Ийм учраас янз бүрийн гуйлт надад ирдэггүй. Би ч давна гэсэн хүнээ л амлаад барилддаг. Унахдаа унана, давахдаа давна. Шударга л барилддаг. Миний ард олон хүн итгэж дэмжиж байхад худлаа барилдаад байж болохгүй. Хүнд өгөхгүй, хүнээс гуйхгүй өөрийнхөөрөө л явж энд ирлээ. Цаашид ч өөрөөрөө л барилдана.
-Улсын харцага С.Сүхбатаас авахуулаад шинэ мянганы залуус тодроод гарч ирлээ. Тэдэнтэй тулахад ямар мэдрэмж төрж байх юм.
-Тэгж их онцгой санагдах юу байх вэ. Залуустай сайн барилдаад давахдаа даваад, унахдаа унаад л явж байна. Энэ их баярыг минь хуваалцсан та бүхэнд баярлалаа. Төрөлх нутаг Төв аймгийнхаа зон олонд түүхт 100 жилийн ойн баяр наадмын мэнд дэвшүүлье.
Categories
нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл

​Тээвэрчин Н.Саарал: Зөв зохион байгуулбал Гашуунсухайтаар өдөрт 1800 машин гарах боломжтой DNN.mn

Тээвэрчин Н.Сааралтай ярилцлаа.

-Та Боомтын сайдад шаардлага хүргүүлж байна лээ. Энэ ямар шаардлага байв?

-БНХАУ 10 мянган хүн хэвтүүлэх хүчин чадалтай эмнэлгийг долоо хоногийн дотор л ашиглалтад оруулж байна. Гашуунсухайтад хоёр давхар байшин барих гэж дөрвөн жил боллоо. Суурь нь тавигдсанаас бусдаар ажил нь огт явсангүй. Ийм сэтгэлгүй байна л даа. Үүнээс шалтгаалаад явган зорчигч нэвтрэх боломжгүйд хүрч, өргөн хэрэглээний бараа бүтээгдэхүүний хомсдол бий болсон. Шаардлагын нэгдүгээр асуудал нь ийм. Хоёрдугаарт боомтын зохион байгуулалтын асуудал. Үүнийг хэрхэн яаж зохион байгуулж байгаа нь олон нийтэд ил тод нээлттэй байх ёстой. Тээвэрчдийн зүгээс үүний ард авлига байна гэж харж байгаа. Нэг хэсэгт нь давуу байдал бий болгож нөгөө хэсгийг нь хясан боогдуулж байна. Төрийн зүгээс үүнийг хэрхэн тайлбарлах юм байгаа юм. Миний хувьд бол ардчилсан засаглалтай улс оронд амьдарч байна л гэж итгэж үнэмшиж явдаг. Өнөөдөр шударга зарчим цаасан дээр л бичээстэй байна. Хэрэгжиж байгаа газар алга. Шударга өрсөлдөөний тухай хууль тогтоомж нь хэнд үйлчлээд, хэнд үйлчилдэггүй юм бэ. Харц ардуудад бол төмөр нүүрээ харуулаад эрхтэн дархтануудын өмнө үйлчлэхгүй байгаа тухай л шаардлагад онцолсон.

-Шаардлагын хариуг авч чадав уу?

-Үүнд огт хариулт өгөхгүй байна. Шаардлагын хариу авахаар очиход ажил дээрээ ч байхгүй зугтаад байх юм. Жирийн ажилчин хоёр цагийн ажил таслахад хариуцлагын асуудал ярьж, талх боорцогны мөнгийг нь булаадаг. Төрийн сэнтийд заларч төсвийн мөнгөөр цалинждаг нөхөд ажил дээрээ ирэхгүй, энд тэнд наадам хэсээд явж байгаа нь ямар учиртай вэ. Барилга нь хөгжихгүй, зам нь эвдэрчихсэн байхад л Боомтын сайд нь огт тоохгүй юм.

-Гашуунсухайт боомт дахь нөхцөл байдал одоо ямар байна вэ?

-Хилийн таталт бол сэргэсэн. Өдөрт 1200 тээврийн хэрэгсэл гарч байна. 1500-1800 тээврийн хэрэгсэл гарах боломжтой. Үүнийг зөв, оновчтой зохион байгуулах ёстой. Ингэснээрээ үр өгөөж нь илүү нэмэгдэнэ. Зөв оновчтой зохион байгуулж чадахгүй байгаа учраас боломжоо алдаад байна. Чадамжгүй гэхээс илүү сэтгэлгүй л харагдаж байна. Жишээ нь зуслангийн байшин барих ганц зуны л ажил. Гашуунсухайтад хоёр давхар байшин барихад хэдэн жил болох ёстой юм бэ. Гүйцэтгэгч компани орсон гэх мэдээлэл байгаа. Үүнийг хэн, ямар сонгон шалгаруулалтаар оруулав. Суурь цутгаад л гурав, дөрвөн жил болж байхад яагаад хариуцлагын асуудал хөндөгдөхгүй байгаа юм бэ. Байшин барина гээд л төсвөөс мөнгө авсан байлгүй. Яагаад ажил явахгүй байгаа юм бэ. Гашуунсухайтад өөр нэг асуудал байгаа нь замын нөхцөл байдал. Тээвэрчид нэг рейсэндээ жин тонноосоо шалтгаалаад 240-өөд мянган төгрөгийн хураамжийг замын төлбөрт тушаадаг. Дэлхийд байхгүй өндөр төлбөртэй зам. Ганцхан сард л хэдэн тэрбум төгрөгийг хураамжаар бүрдүүлж байгаа. Энэ мөнгө хаашаа ордог нь сонин. Зам засвар, арчилгаа нь хэзээ хийгдэх юм бэ. Осол, аваар гараад хүний амь үрэгдээд байна шүү дээ. Тэдэн тонн нүүрс зарж, тэдэн сая доллар оллоо л гэдэг. Тэр доллар нь хэдэн амиар орж ирж байгаа бол. Зам засвар үйлчилгээ огт хийхгүй байна. Үүнийг тодруулахаар хандахад сэжиглээд байдаг юм уу, уулзахгүй асуудлыг тойроод яваад байх юм.

-Та уртын тээврийн асуудлаар Сүхбаатарын талбай руу том тээврийн машин оруулж, тэмцэл илэрхийлж байсан. Ямар үр дүнд хүрэв?

-Тодорхой хэмжээнд үр дүн гарсан. Тээвэрлэлт хийх эрхийг таван сараар сунгаж өгсөн байдаг. Ковидын нөлөөгөөр экспорт зогссон үед уртын тээвэр л улс орны гол зогоосон юм шүү. Бид л нүүрс зөөгөөд мөнгө олоод байгаа ойлголт биш шүү дээ. Тээвэрчдийн зөөсөн нүүрсний тонн тутмыг л хэдэн зуун доллараар зарж байгаа биз дээ. Энэ нь тэтгэврийн мөнгө, хүүхдийн мөнгө болж ард түмний гарт хүрсэн байх. Муу л бол жолооч нарыг ад үзэхээ болих хэрэгтэй. Сүүлдээ тээвэрчид нүүрсний хулгайд ч буруутай болж байх шиг. Нүүрс тээврийн салбар чинь улсын эдийн засгийн 40 орчим хувийг дангаараа бүрдүүлдэг. Үүнийг алдаршуулж магтдаггүй юм аа гэхэд хясан боогдуулж, дарангуйлдаг тогтолцоогоо халах хэрэгтэй.

Categories
мэдээ нийгэм

Говь-Алтай аймгийн Засаг дарга О.Амгаланбаатар: Зөвхөн 100 жилийн ойг тэмдэглээд өнгөрөх биш хэд хэдэн бүтээн байгуулалт хийлээ DNN.mn

Говь-Алтай аймгийн Засаг дарга О.Амгаланбаатартай ярилцлаа.

-Хан тайшир уулын аймгийн 100 жилийн ойгоо тэмдэглэж байгаа та бүхэнд баяр хүргэе. 100 жилийн ойдоо зориулж ямар ажлуудыг хийв?

-Хантайшир уулын аймгийн 100 жилийн ойг Засгийн газрын 2023 оны зургадугаар сарын 7-ны өдрийн тогтоолоор тэмдэглэх шийдвэр гарсан. Ойг тэмдэглэх хүрээнд хэд хэдэн ажлыг хийж хэрэгжүүлж байна. Онцлоод хэлбэл “Эрийн гурван наадам”-ыг зохион байгууллаа. Энэ нь эр хүн өөрөө морио уяад унаж уралдана. Өөрөө барилдана, нум сумаа мөн өөрөө харвана. Гурван төрөлдөө нэг хүн өөрөө оролцох тэмцээнийг мартагдсан байсныг сэргээж байгаа. Энэ тэмцээнд 21 аймаг, нийслэлээс 170 гаруй хүн оролцлоо. 170 гаруй хүн оролцсон нь манай үйл ажиллагаа өргөн дэлгэр явагдаж байгаагийн нэг илрэл гэж ойлгож байгаа. Хоёрдугаарт, монголчуудын мартаад буй тууль гэдэг зүйлийг сэргээн хайлахаар болсон. Тууль хайлахаар Халимагаас алдарт Цагаанзам гуай ирсэн байна. Буриадаас туульч ирчихсэн Гэсэр, Жангар хайлна.

БНХАУ-ын Ганьсу мужаас туульчид ирсэн. Шинжаан уйгураас туульч ирээд байна. Монголын төрийн батламжит туульч Баатаржав “Аргил цагаан өвгөн” туулийг хайлна. Энэ хүрээнд бид аймагтаа туулийн уралдаан зарлаж, 500 орчим хүн оролцсоноос шалгарсан “Агайн улаан хаан” туулийг хайлахад бэлэн болсон. Монголчуудын өв уламжлалаас мартагдсан зүйлийг сэргээе. Энэ дотор бидний давуу тал байна хэмээн хараад эхлүүлсэн ажил. Туулийг судлаад үзэхэд үлгэр домог болон үлдсэн монголчууд ямар үедээ хүчирхэг байсан, ямар үедээ алдаж онож гэдэг бүх түүх бичигдсэн байгаа юм. Өнөөдөр аялал жуулчлалаа хөгжүүлье гэж их ярьдаг. Түүний тулд монгол төрийн их наадмаа хөгжүүлэх ёстой. Монгол наадмыг л үзэх гэж жуулчид их ирж байна шүү дээ. Энэ нь Монголын зан заншил уламжлалыг л нэг дор үзэхийг хүсч байгаа гэсэн үг.

-Хүүхдийн наадмыг тусад нь зохион байгуулсан гэсэн үү?

-Зөвхөн насанд хүрсэн наадаад байх биш хүүхэд багачууд ч эрийн гурван наадмаараа баярлаж наадах боломжийг нь бүрдүүлж өгсөн. Энэ нь манай ойн арга хэмжээний бас нэгэн онцлог гэж үзэж байгаа юм.

-Ойдоо зориулж хийсэн бүтээн байгуулалтуудаас дурдаач. Жишээ нь, аймгийн спорт цогцолбор нээлтээ хийлээ шүү дээ?

-Хантайшир уулын аймгийн 100 жилийн ойг зөвхөн баяр наадам тэмдэглээд өнгөрүүлэх биш нутгаа гэсэн сэтгэлтэй бизнесмэнүүд, ард иргэдийнхээ хандив тусламжаар хэд хэдэн бүтээн байгуулалтыг хийлээ. Нутаг орныхоо буурийг сахиад амьдарч байгаа хүмүүсийн хувьд аятай тухтай амьдарч, цаашид хөгжих боломжийг нээе гэдэг үүднээс Спорт цогцолборыг ард иргэдийн хандиваар байгуулж, ашиглалтад орууллаа. Мөн хүүхдүүдэд зориулан “Ид шидийн орон-Алтай” байгууламжийг ард иргэдийнхээ хандиваар барьж байна. Мөн хүүхдийн дотуур байр байгуулж байгаа. Ирээдүй хойчдоо хандсан байгууламжуудыг ард иргэдийнхээ хандиваар хийж байна. Мөн төсвийн хөрөнгө, орон нутгийнхаа боломжийг дайчлаад төв талбайгаа шинэчиллээ. Энэ хүрээнд зургаан км замыг хатуу хучилттай болгох, Цэнгэлдэх хүрээлэнгээ шинээр барьж ашиглалтад орууллаа. Алтайчууд хог шороогоо цэвэрлэхээс эхлүүлээд нийтээрээ л ажиллаж байна.

-Та ганц бие хүмүүсийг аймгийн хэмжээнд танилцуулах үйл ажиллагааг анх санаачлан зохион байгуулсан. Энэ жил мөн үргэлжлүүлэн хийхээр болсон байна лээ. Тэрхүү арга хэмжээ үр дүнтэй болсных уу?

-Бид жилийн өмнө аймгийнхаа хэмжээнд ганц бие, гэр бүл зохиож амжаагүй байгаа залуусынхаа дунд танилцах арга хэмжээг зохиосон. Үүнээс 20-иод хос үүссэн байна. Түүний хамгийн эхний гурван хосыг баяр наадмын хоёр дахь өдрөө хуримыг нь хийж өгөхөөр болсон. Гурван хосдоо нутгийн зөвлөлийн дарга Ганбаатар, Засгийн газрын хэрэг эрхлэх газрын дарга Амарбаясгалан бид гурав гурван гэр бариад хосууддаа өгөхөөр боллоо. Аймгаас тус бүрд нь 50 тоо толгой малын өмч тасалж өгөхөөр болсон. Энэ жил мөн Хантайшир уулын аймгийн 100 жилийн хүрээнд өмнөх жил ойн болсон газраа Монгол туургатны ганц бие залуучуудын арга хэмжээг Дөргөн нуурын эрэгт хийх гэж байна. Арга хэмжээнд Буриад, Өмнөдмонгол, Ганьсу мужаас Америкаас хүртэл хүн ирж оролцохоор болсон. Монгол залуус хоорондоо танилцаж найзалж нөхөрлөх, бизнес ажлын хамтрагч болох энэ боломжийг нээж өгч байгаагаараа “Жангар” фестиваль онцлог юм. Үүнд залуучууд өргөнөөр ирж оролцоорой гэж хүсч байна.

-Танай ойн арга хэмжээ нь зочдодоо зориулж гаргасан гэр кемпээрээ их онцлог санагдсан?

-100 жилийнхээ ойн хүрээнд Алтайд төрж өссөн, ажиллаж амьдарч байсан маш олон хүн ирж ойдоо оролцоно. Зочдод хоол унд, байрлах газар, бие засах газар тулгамдсан асуудал болдог. Тиймээс манай бүх сумд энэ үйл ажиллагаанд

оролцоод Улаанбаатар хотоос нутгийнхаа ойд оролцохоор ирсэн хүмүүсийг хүлээж авъя гэдэг үүднээс гэр кемпийг байгуулсан. Сум бүр 20 гэр бариад тав таван ор тавиад нэг сум 100 хүн хүлээж авах бэлтгэл хийсэн. Зөвхөн сумд 2000 гаруй хүнийг хүлээж авах бэлтгэл хангасан. Аймгаас мөн төдий дайны хүн хүлээж авах бэлтгэлээ бүрэн хийчихсэн. Ойгоо зориод ирсэн нутгийн зон олныг аятай тухтай, хоол ундтай, бие засах газрыг ч зохион байгуулалттай сайн хангаж ажилласан байгаа.

Categories
нийгэм соёл-урлаг цаг-үе

“Нүүдэлчин” дэлхийн соёлын фестиваль энэ сарын 18-нд эхэлнэ DNN.mn

Монгол Улсын Засгийн газрын 2023 оны 183 дугаар тогтоолын дагуу “Нүүдэлчин” дэлхийн соёлын фестивалийг энэ сарын 18-наас 20-ны өдрүүдэд Улаанбаатар хотын Налайх дүүргийн 3-р хорооны нутаг дэвсгэрт орших “Тайж хайрханы бэл” хэмээх байгалийн үзэсгэлэнт газар зохион байгуулах гэж байна.

“Алсын хараа-2050” Монгол Улсын урт хугацааны хөгжлийн бодлогод “Үндэсний оюун санаа, өв соёл, сэтгэлгээнд тулгуурласан бүтээгч монгол хүн төвтэй нүүдлийн соёл иргэншлийг хадгалсан тэргүүлэх улс болно”, Засгийн газрын 2020-2024 оны үйл ажиллагааны хөтөлбөрт “Соёлын өвийг дэлхий дахинд сурталчлах чиглэлээр олон улсын арга хэмжээг зохион байгуулна”, “Байгаль, түүх, соёлын аялал жуулчлалын эвент арга хэмжээнүүдийг тогтмол зохион байгуулж, цар хүрээг өргөжүүлнэ” гэж тус тус заасан байдаг.

Нүүдлийн соёлын хосгүй илэрхийлэл болсон соёлын биет болон биет бус өв нь хүн төрөлхтний түүхийн уртад Монголчуудын соёлын дахин давтагдашгүй байдал, байгаль, цаг уур, газарзүйн онцлогтой уялдан үеэс үед өвлөн уламжлагдаж хөгжил дэвшлийн нэгэн илэрхийлэл болсоор байна. Гэсэн хэдий ч соёлын биет бус өвийг хадгалж хамгаалах асуудал хүн төрөлхтний нэн тулгамдсан зорилтын нэг болж, дэлхий нийтийн анхаарлын төвд байна.

Монгол Улс Соёлын биет бус өвийг хамгаалах тухай ЮНЕСКО-ийн 2003 оны конвенцид 2005 онд нэгдсэн бөгөөд өөрийн нутаг дэвсгэр дээрх соёлын биет бус өвийг хамгаалах үүргийг олон улсын өмнө хүлээдэг билээ.

Мөн соёлын биет бус өвийг хадгалж хамгаалах, түүнийг өвлөн уламжлагчийг тодруулах, алдаршуулах, авьяас билгийг хөгжүүлэх, олон нийтэд сурталчлан, түгээн дэлгэрүүлэх зорилгоор гурван жил тутам улсын хэмжээнд соёлын биет бус өвийн их наадмыг зохион байгуулж байхаар “Соёлын өвийг хамгаалах тухай хууль”-д заажээ.

Ийнхүү олон улсын өмнө хүлээсэн чиг үүргийн дагуу 2018 онд Улаанбаатар хотын Хүй долоон худагт “Нүүдэлчин Монгол – 2018” соёлын биет бус өвийн их наадмыг ЮНЕСКО-ийн 2003 онд батлагдсан “Соёлын биет бус өвийн хамгаалах тухай Конвенц”-ийн зарчим, үзэл баримтлалын дагуу 5 ай савын хүрээнд 27 засаг захиргааны нэгжийн 2697 өвлөн уламжлагч, 2022 онд соёлын биет бус өвийн 7 ай савын 362 өвийн төрөл зүйлийн хүрээнд 23 угсаатан 1283 өвлөн уламжлагчийг хамруулан зохион байгуулсан билээ.

Харин энэ удаа Монгол Улсын Засгийн газраас 2023-2024 оныг “Монголд зочлох жил” болгон зарласантай холбогдуулан энэхүү наадмыг олон улсын шинж чанартайгаар зохион зохион байгуулж байгаа бөгөөд энэхүү фестиваль нь Монгол Улсыг зорин ирэх жуулчдын урсгалыг жилээс жилд нэмэгдүүлэхэд ихээхэн хувь нэмэр оруулна гэж зохион байгуулагчид үзэж байна.

“Нүүдэлчин” дэлхийн соёлын фестивальд нүүдлийн ахуйн уламжлал соёлтой улс орнуудыг урьж оролцуулснаар Монгол Улсыг хөгжүүлэх урт, дунд, богино хугацааны бодлогод туссан зорилт, арга хэмжээний хэрэгжилтийг хангаж, өөрийн орны онцлогийг дэлхий дахинд эергээр сурталчлан таниулах өвөрмөц өнгө төрх, хэлбэр агуулга бүхий олон улсад өрсөлдөхүйц соёлын арга хэмжээ бий болох зорилт тавьсан ажээ.

Мөн хүн байгаль хоорондын харилцан шүтэлцээнээс бүрэлдэн тогтсон нүүдлийн ахуй амьдралын хэв маяг, түүнийг даган бий болсон соёлын биет бус өвийг дэлхий дахинд таниулах, түгээн дэлгэрүүлэх, сонирхогч талуудын хүрээг өргөжүүлэх, нүүдлийн соёл иргэншил бүхий орнуудын соёлын хамтын ажиллагааг хөгжүүлэх, соёл хоорондын харилцан ойлголцлыг нэмэгдүүлэх, нүүдлийн соёл, соёлын өвийн баялаг байдлыг сурталчлах, соёлын бүтээлч үйлдвэрлэл, соёлын аялал жуулчлалыг хөгжүүлэхэд нэн ач холбогдолтой юм.

“Нүүдэлчин” фестивалийн хүрээнд 21 аймаг, нийслэлийн шилдэг өвлөн уламжлагчдын зан үйлийн үзүүлбэр, язгуур урлагийн тоглолт, гар урлалын үзэсгэлэн, соёлын биет бус өвийг таниулан сурталчлах арга хэмжээ, спортын үзүүлбэр, уралдаан, тэмцээн, соёлын бүтээлч үйлдвэрлэл, уламжлалт хоол хүнсний үзэсгэлэн худалдаа зэрэг олон талт арга хэмжээ болох юм.

“Нүүдэлчин” дэлхийн соёлын фестивальд 21 аймаг, нийслэлийн 9 дүүргийн өвлөн уламжлагчдын отог, гадаадын 10 гаруй улс орны зочид төлөөлөгчид, дипломат төлөөлөгчийн газрууд, олон улсын байгууллагуудын төлөөлөл оролцох юм гэж Соёлын яамнаас мэдээллээ.

Categories
нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл

​Д.Гансаруул Дэлхийн яруу найргийн “Struga Poetry Evenings” их наадамд оролцоно DNN.mn

Бүгд Найрамдах Хойд Македони улсын Струга хотноо энэ сарын 24-нд “Struga Poetry Evenings” 62 дахь удаагийн Олон улсын яруу найргийн их наадам эхэлнэ. Энэ удаагийн наадамд МЗЭ-ийн гишүүн, Г.Сэр-Одын нэрэмжит шагналт, яруу найрагч Д.Гансаруул эх орноо төлөөлөн оролцохоор болжээ.

Наадмыг зохион байгуулагчид “Дэлхийн хамгийн эртний бөгөөд хамгийн том яруу найргийн наадмын нэг болох яруу найрагчдын энэхүү алдартай цугларалт амжилттай болно гэдэгт итгэлтэй байна. Дайнтай хэцүү цаг үед хүн төрөлхтөн бид эв нэгдлийг эрхэмлэн дээдлэх учиртай. Тиймээс наадмыг зохион байгуулахад онцгой хүчин чармайлт гаргаж байна” гэжээ.

“Struga Poetry Evenings” дэлхийн яруу найргийн их наадамд Монголын яруу найрагчид жил бүр амжилттай оролцдог бөгөөд Г.Мэнд-Ооёо, А.Эрдэнэ-Очир, Дан.Нямаа, Ц.Буянзаяа, Д.Галсансүх, Г.Аюурзана нарын нэрт яруу найрагчид уг наадамд хүрэлцэн ирж оролцож байсныг зохион байгуулагчид онцолжээ.

Яруу найрагч Д.Гансаруул “Зүрхний нандин эмзэг уяа чамдаа” туурвилзүйн бүтээл (2007 он), “Саранд гандсан хөшиг” яруу найргийн түүвэр (2009 он. Монголын Зохиолчдын эвлэлийн Анхны номын уралдаанд шалгарсан ном), “Сарны тосгон” яруу найргийн түүвэр (2014 он), “Цоохор майлзын түүх” триллер, акмейст, детектив шүлгийн түүвэр (2017 он) тус тус хэвлүүлсэн. 2019 оноос эхэлж “Da.Gansaruul” хуудсаараа үргэлжилсэн үгийн бүтээлүүдээ уншигчдад цувралаар хүргэж байна.

Яруу найрагч Д.Гансаруул Монголын Зохиолчдын эвлэлийн шинэлэг, шилдэг бүтээлд олгодог Гомбын Сэр-Одын нэрэмжит шагналыг 2019 онд хүртсэний сацуу Монголын Урлагийн зөвлөлийн “2020-2021 оны Онцлох уран бүтээлч”-ээр шалгарч байжээ.

Эдүгээ Монголын өдөр тутмын “Өдрийн сонин”-ы www.admin.dnn.mn вебсайтын Орлогч захирлаар ажиллаж байна. Д.Гансаруул хүний эрх, эх хэлээ хамгаалах тухай голлон бичдэг бөгөөд түүнд Японд төвтэй Азийн эрх чөлөө, ардчиллын төлөөх эв нэгдлийн зөвлөлөөс 2020 оны “Азийн хүний эрхийн шагнал”-ыг олгосон байна.

Д.ОТГОНТУЯА

Categories
нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл үндэсний-бөx

Улсын начин Г.Ганжад: Шинэ арсланг давж Даншигийн заан болох замаа зассан даа, сэтгэл хөдөлсөн шүү DNN.mn

Төв аймгийн Сүмбэр сумын харьяат “Алдар” спорт хороо, Зэвсэгт хүчний 310 дугаар ангийн бөх Улсын начин Галсан-Очирын Ганжадтай ярилцлаа. Тэрбээр өнгөрсөн амралтын өдрүүдэд болсон “Даншиг-Хүрээ цам” наадмын бөхийн барилдаанд үзүүрлэж Даншигийн заан цолны болзол биелүүлсэн юм.

-Та Улсын наадмын дутуугаа Даншиг наадмын дэвжээнд гүйцээлээ. Даншиг наадмын барилдаанууд ямар болов?
-Даншиг наадам өргөн дэлгэр боллоо. Газар газраас олон хүн цуглаж Хүй долоогийн дэнж хотойтол сайхан наадлаа. Даншиг наадмын бөхийн барилдаанд энэ цагийн шилдэг бөхчүүдийн цөм нь барилдлаа. Хэдхэн хоногийн өмнө Улсын наадамдаа түрүүлж үзүүрлэсэн арслан, гарьд хоёр маань зодоглож наадамчин олноо баясгалаа. Шилдэг бөхчүүд чуулсан өргөн цар хүрээтэй барилдаанд үзүүрлэж Даншигийн заан боллоо сайхан байна. Таны хэлж байгаагаар Улсын наадмын шөвгийн даваанд унасан дутуугаа Даншиг наадмын дэвжээнд үзүүрлэж гүйцээлээ. Сэтгэгдэл өндөр байна.
-Таны барилдааныг харахад Улсын наадмаар цол ахисан бөхчүүдийн цөмийг нь давлаа шүү дээ. Шийдвэрлэх даваануудад ямар барилдаан төлөвлөж гарав?
-Даншиг наадмын нэг онцлог нь бүх даваанд сугалаагаар барилддаг. Иймдээ олон хүний анхаарал татдаг. Ямар нэгэн яриа хөөрөө, найраанаас ангид цэвэр шударга өрсөлдөөн энэ наадмаар харагддаг юм. Энэ наадмын дөрвийн даваанд л гэхэд Ц.Бямба-Отгон гарьд Б.Бат-Өлзий заантай нугарч байх жишээтэй. Даншигийн барилдаануудаа эргээд харахад энэ жилийн наадмаар цол ахисан бөхчүүдтэй сугалаа таарч барилдсан байна лээ. Дөрвийн даваанд л гэхэд Увсын Д.Тогтохжаргал начинг давсан. Тавын даваанд харин шинэ арслан М.Бадарчтай хүч үзэж өвдөг шороодуулсан.
Шинэ арслан мөн ч ир, бяртай байсан шүү. Барилдаан хаашаа ч эргэж мэдэх эгзэгтэй үед хавираад туг тойрсон. Ингэж би Даншигийн начин болсон. Харин заан цолны төлөө залуу харцага С.Сүхбаттай оноолт таарч шийдсэн мэхээ хийгээд давсан даа. Сүхбатын тухайд өнгөрсөн наадмаар М.Лхагвагэрэл зааныг давж шуугиан тарьсныг та бүхэн харсан байх. Сая тулахад их л бяртай санагдаж байлаа. Миний тухайд бол барилдаанаа нэг их урьдчилж төлөвлөөд байдаггүй юм. Тухайн агшинд төрсөн мэдрэмжээрээ л барилддаг. Өмнө нь тэгж ингэнэ гээд төлөвлөөд байдаггүй.
-Шинэ арслан М.Бадарчийг давж таавар эвдсэн барилдааныхаа талаар ярихгүй юу?
-Бид зургаагийн даваанд таарч барилдсан. Барилдаан яаж ч шийдэгдэж болох эгзэгтэй үед хүчийг нь дагуулаад хавирчихсан юм. Тухайн хормыг мэдрэлгүй алдсан бол би унаж ч болох байлаа. Арслантай тулахад ойгүй их бяртай нь мэдэгдэж байсан шүү. Ийм сайн бөхийг давж Даншигийн заан болох замаа зассан даа, сэтгэл хөдөлсөн шүү. М.Бадарч арслангийн тухайд цаашдаа илүү сайн барилдаж цолоо ахиулах байх аа. Өөрөө бол туйлын хөдөлмөрч хүн. Үүний үр шимээр л улсын наадамд түрүүлсэн гэж хардаг юм.
-Даншигийн арслан цолны төлөө та Б.Зоригтбаатар харцагатай барилдсан шүү дээ. Харцагыг аргалж болсонгүй юу?
-Гарч ирсэн ирийг нь дарж барилдахаар тооцоолж байлаа. Барилдаан миний тооцоолсноос өөрөөр эргэсэн. Б.Зоригтбаатар чинь дайрч давхар хамж сугадаад л надад боломж олгосонгүй. Түрүүлэх бөх тэгээд өөр байдаг даа. Тэр өдөр Б.Зоригтбаатар үнэхээр сайн байсан. Энэ жил өссөн нутаг Төв аймгийн минь түүхт 100 жилийн ой тохиож байгаа. Улсын наадмаар дээшээ даваанд зорьж барилдсан ч санасандаа хүрсэнгүй. Харин Даншиг наадмын дэвжээнд үзүүрлэж нутгийн зон олноо тодорхой хэмжээнд баясгаж чадсан болов уу гэж бодож байна.
-Даншиг наадмаар таны хүү аавынхаа малгайг өмсөөд явж байна лээ. Хүүгээ та бөх болгох нь уу?
-(Инээв) Би таван хүүтэй хүн. Эд маань бөх болох болов уу гэж дотроо горьддог л юм. Заавал барилд гэж шаардахгүй ээ. Бөх чинь хүнд спорт. Үнэхээр их сонирхолтой байж л амжилт үзүүлнэ. Бүх зүйлээ л зориулна шүү дээ. Миний хүү өөрөө сонирхвол барилдана биз. Аав нь бүх зүйлээр нь дэмжинэ. Миний дунд хүү барилдахад дагаж явах дуртай. Нартай, бороотой ямар ч үед аавынхаа хувцсыг бариад зогсож байдаг юм. Хүүгээ дагуулаад явахаар унаж болохгүй, хариуцлагатай барилдана. Доогуур даваанд уначихвал хүүдээ юу гэж хэлэх юм бэ, их хэцүү. Бага хэмжээний дарамттай барилддаг гэх үү дээ. Хүүгээ дагуулж наадамд явснаараа мартагдахааргүй гоё дурсамж бүтээж байна л гэж боддог доо. Магадгүй удахгүй хамтдаа барилдаад явдаг болох биз. Амьдралын зөв хэв маягийг сонгоод явахад тэр хүртэл аав нь барилдаад явж болох байх аа. Төсөөлөхөд сайхан байна шүү. Ер нь бид энэ их өв соёлыг энэ цагт тээж яваа улс. Цаашид түгээж явах улсаа бэлтгэж л байх хэрэгтэй гэж боддог. Ирээдүйд бидний үр хойч л тээж явах учиртай гэж хардаг. Үүнийг орхигдуулбал хэдэн мянганы элээж энэ хүрсэн өв соёл цаашид бүдгэрч болох талтай. Үүнд бид анхаарах нь зөв.
-Энэ жилийн наадмаар өндөр даваанд гарч барилдах зорилготой байсан талаараа хэлж байна. Даян аварга Н.Батсуурь таныг шөвгийн даваанд амлаж хүч үзсэн шүү дээ. Барилдаан ямар болов?
-Энэ жил бэлтгэл их сайн байсан шүү. Өвөл, хаврын барилдаануудад ч шөвгөрч сайн барилдсан. Наадмаар тавын даваанд энэ цагийн манлай монгол бөх Н.Батсуурь аварга намайг амласан. Аваргатай өнгөрсөн хавар заалны барилдаанд таарахад би давж байсан юм. Тийм ч учраас давна гэсэн бүрэн итгэлтэй гарсан. Гэтэл хавар надад унадаг Н.Батсууриас шал өөр формтой хүн зогсож байсан даа. Аварга хүн ч тэгээд аварга л байдаг юм билээ. Огт хий зай байхгүй, нягт, барилдааны мэдрэмжтэй.
-Тухайн барилдаандаа та ямар дүгнэлт хийв?
-Эргээд харахад аваргыг хүлээж барилдсан нь миний алдаа байжээ. Барилдааны эхнээс л ажиллаад барилдсан бол гэх бодол сүүлд орж ирсэн. Гэхдээ Н.Батсуурь аварга өөрийгөө дээд түвшинд бэлтгэж гарч ирсэн байна лээ. Товчхон дүгнэхэд ийм л барилдаан болсон. Аварга уналаа гээд тэгж их харамсаад байсан зүйл алга. Өөрийнхөө хэмжээнд сайхан л үзсэн.
-Дөрвийн даваанд та Завханы Б.Чимэдвандан начинтай их удаан барилдсан шүү дээ. Тавын давааны өмнө сэргэлт авч чадсан уу?
-Бэлтгэл сайн байхад жаахан амсхийгээд л сэргэчихдэг. Тэгж их хялайгаад байдаггүй. Миний хувьд форм сайн байсан учраас их амархан сэргэсэн. Барилдаандаа бүрэн төвлөрч гарсан.
-Та наадмын хоёр ч аваргатай хүч үзээдэхлээ. Тэр жил Ч.Санжаадамба аваргатай хийсэн барилдаан шуугиан тарьсан даа.
-Энэ цагийн өнгийг тодорхойлж буй аваргуудтай наадмын дэвжээнд бяраа үзнэ гэдэг сайхан шүү. Хэн хэн нь л цолондоо дүүрэн сайхан бөхчүүд. Хүмүүс Санжаадамба аваргатай хийсэн барилдааныг өөр өөрийнхөөрөө л дүгнэдэг. Янз бүрийн л юм ярьж байдаг. Тухайн үед ажилласан Цэцүүдийн л гаргасан шийдвэр. Миний тухайд начин цолоо ахиулахаар үзээд л байна. Өдөр тутмын бэлтгэлээ үүний тулд хийж байна. Хичээгээд зүтгэхэд цолоо ахиулах өдөр ирэх байх аа. Гэхдээ энэ сайхан цолондоо эзэн болж явж байгаа болов уу л гэж боддог. Заалны барилдаануудад ч тогтмол барилдахыг л эрмэлздэг.
-Бөхчүүдийг анзаарахад наадмын дэвжээнд нутгийн дүүгээ дэмжих, илтэд худал барилдах, нэгнийхээ үйлдэл гаргах юм. Сүүлдээ камерын өмнө утсаар ярьж ч найраа хийж байна. Таны хувьд хэн нэгэнд өгөх, авах тохиолдол байх уу?
-Үгүй ээ. Тийм зүйлээс хол. Илтэд дургүйцдэг юм. Үүнийгээ ч ил цагаан илэрхийлдэг. Ийм учраас янз бүрийн гуйлт надад ирдэггүй. Би ч давна гэсэн хүнээ л амлаад барилддаг. Унахдаа унана, давахдаа давна. Шударга л барилддаг. Миний ард олон хүн итгэж дэмжиж байхад худлаа барилдаад байж болохгүй. Хүнд өгөхгүй, хүнээс гуйхгүй өөрийнхөөрөө л явж энд ирлээ. Цаашид ч өөрөөрөө л барилдана.
-Улсын харцага С.Сүхбатаас авахуулаад шинэ мянганы залуус тодроод гарч ирлээ. Тэдэнтэй тулахад ямар мэдрэмж төрж байх юм.
-Тэгж их онцгой санагдах юу байх вэ. Залуустай сайн барилдаад давахдаа даваад, унахдаа унаад л явж байна. Энэ их баярыг минь хуваалцсан та бүхэнд баярлалаа. Төрөлх нутаг Төв аймгийнхаа зон олонд түүхт 100 жилийн ойн баяр наадмын мэнд дэвшүүлье.
Categories
нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл

DNN-СУРВАЛЖЛАГА: Нарантуул захад сурагчийн дүрэмт хувцас 95-130 мянган төгрөгийн үнэтэй байна DNN.mn

Хичээлийн шинэ жил эхлэх гэж буйтай холбогдуулан Ерөнхий Боловсролын Сургуулийн сурагчдын дүрэмт хувцасны үнэ ханш, худалдан авалтыг сурвалжлахаар бид Нарантуул захыг зорьсон юм.

Захын баруун хаалгаар дөнгөж орж ирмэгц эгнүүлэн зассан лангуун дээр төрөл бүрийн бал, дэвтэр, өнгийн харандааг дэлгэн тавьжээ.

Энд дэвтэр хамгийн нимгэн нь 300 төгрөг. Харин цүнх хамгийн багадаа 45 мянган төгрөг байлаа.

Ёстой л нэг хүний хэрэгцээ цөм бүрэн гэдэг үг санаанд бууна. Хичээлийн бэлтгэлээ хангахаар баярлаж хөөрсөн хүүхдүүд аав, өвөө эмээгээтэй явна. Зарим нь найз нөхдөөрөө яваа харагдана.

Сурагчийн дүрэмт хувцасны лангуу хүний хөлд дарагджээ.

Хүн бүрт бараагаа тайлбарлан, үнэ ханшаа хэлэх “Нарантуул” захын худалдаачин н.Нарангэрэл “Энэ жилийн хувьд худалдан авалт өмнөх жилүүдийнхтэй харьцуулахад адил байна. Иргэд дүрэмт хувцсыг иж бүрнээр нь авах нь багассан. Бага ангийн хүүхдийн форм л иж бүрэн зарагдаж байна.

Зах худалдааны төвд зарагддаг боломжийн үнэтэй гэхээр иргэд чанар муу, ганц жилийн эдэлгээтэй л байх гэж боддог. Үнийн хувьд айхавтар өсөөгүй. Бага ангийн эмэгтэй сарафан хамгийн багадаа 55 мянган төгрөг. Зарим үед 50 мянган төгрөгөнд өгчихдөг юм. Тэгээд эрэгтэй бага ангийн хүүхдийнх 75 мянган төгрөг, эмэгтэй дунд ахлах ангийн форм 95-105 мянган төгрөг, эрэгтэй нь 105-130 мянган төгрөгийн хооронд худалдаалж байна” гэлээ.

Цааш явтал хүүхдүүдтэйгээ ямар хувцас авах талаар ярилцаж буй иргэн Т.Цэнгэлмаа “Энэ жил гурван хүүхдийн хичээлийн хэрэгсэл, хувцсыг бэлдэх санаатай л явж байна даа. Том хүү маань наймдугаар анги, хоёр охины нэг нь дөрөвдүгээр анги, нөгөөх нь нэгдүгээр ангид орцгооно. Өнөөдөр бараг л бүх лангуугаар орлоо. Энэ жил нэгдүгээр ангид орох охиндоо л шинэ хувцас, хэрэгсэл аваад хоёр томыг нь өмнөх формыг өмсүүлчихье л гэж бодож байгаа.

Бага охиндоо нэг форм 50 мянган төгрөгөөр авсан. Өмнө жил бас эндээс авч байсан. Үнийн хувьд боломжийн санагдаж байна” хэмээн ярилаа.

Бид цааш явж нэлээд хэдэн лангуугаар орж үзэхэд үнэ, материалын хувьд зөрүү байсангүй.

Нарантуул зах дээр сурагчийн дүрэмт хувцас 50-130 мянган төгрөгийн үнэтэй байна.

Харин үндэсний үйлдвэрлэлийн компани болон нэрийн дэлгүүрүүдэд 78- 198 мянган төгрөгийн ханшаар худалдаалагдаж байна.

Улаанбаатарчууд төдийгүй аймаг орон нутгаас хичээлийн шинэ жилийн бэлтгэлээ базаахаар хүн бүр энэхүү захыг зорин ирдэг.

Тэдний нэг болох Тэлмэн хүү Баянхонгор аймгаас иржээ. Энэ жил аравдугаар ангид орох гэнэ.

Тэрбээр “Одоо ахлах ангид орох болохоор өмдөө шинээр авсан. Өмнөх нь цэнхэр байсан юм. Сая саарал өнгөтэйг авсан. 40 мянган төгрөг гэж байна” хэмээн хуучиллаа.

Дунд ангид ороход нь ээж аав нь үндэсний үйлдвэрийн форм авч өгсөн ч хоёр жил болоод жижигддэг гэв.

П.ТЭРГЭЛСАРАН

У.АНХЦЭЦЭГ

Categories
нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл

Э.Энхмөнх: Бохирдсон хөрс өвчин үүсгэгч бичил биетэн амьдарч үржих тохиромжтой орчин болдог DNN.mn

Нийгмийн эрүүл мэндийн үндэсний төвийн хөрс, хог хаягдал, халдваргүйтгэл хариуцсан эрдэм шинжилгээний ажилтан Э.Энхмөнхтэй ярилцлаа.

-Нийгмийн эрүүл мэндийн үндэсний төвөөс үер усны гамшгийн нөхцөлийн дараа ямар ажлыг хийж, хэрэгжүүлж байна вэ?
-Нийгмийн эрүүл мэндийн үндэсний төвийн зүгээс иргэд болон аж ахуй нэгжүүдэд зориулсан инфографик болон үерийн дараах арга хэмжээтэй холбоотой мэдээллүүдийг сошиал хуудсуудаараа цаг алдалгүй түгээн ажиллаж байна.
-Хөрсний бохирдол бохир ус, бохир усны цооног хальсны улмаас хөрсний бохирдол үүсдэг шүү дээ?
-Хөрсний бохирдол гэдэг нь тухайн хөрсний хэвийн үйл ажиллагаа гадны ямар нэгэн нөлөөгөөр байгалийн хэв шинжээ алдах үйл явцыг хэлдэг. Үүнд, гэр хорооллын нүхэн жорлон, хог хаягдал, ил задгай бие засах, үнс угаадсаа асгах, мөн автомашины задгай угаалгын газрууд зэрэг орно.
Гэр хорооллын хөрсийг бохирдуулагч гол эх үүсвэрүүдийн нэг нь нүхэн жорлон ба Улаанбаатар хот дахь гэр хорооллын нийт өрхийн 94.8 хувь нь нүхэн жорлон ашигладаг. Үүнээс 27.3 хувь нь л сайжруулсан нүхэн жорлон ашиглаж байна.
-Үерийн усны аюулын дараа иргэд халдваргүйжүүлэлтийг хэрхэн хийх хэрэгтэй вэ?
-Үерийн дараах халдваргүйтгэлийг хийхдээ иргэд 10 гр гипохлорит кальцийг, мөн дөрвөн ширхэг жавелионы шахмалыг 10 литр усанд хийж сайтар уусгаж найруулна. Түүний дараа уусмалыг муу усны нүх, ил задгай бие засах газарт сайтар шингээж хийнэ. Хөрс болон гадна 1кв.м талбайд 1.5 литр уусмал байхаар тооцож шүрших хэрэгтэй.
-Цаашид үерийн усны аюул, хөрсний бохирдлын үед хүн амын эрүүл мэндийг хамгаалахын тулд юуг хийх хэрэгтэй вэ?
-Иргэд ундны усыг баталгаат газраас авах нэн шаардлагатай ба ил задгай булаг шандны ус, гар худгийн усыг хүнсэнд хэрэглэхгүй байх, мөн үерийн усаар бохирлогдсон хүнсний бүтээгдэхүүнийг устгах шаардлагатай. Хэрэв танд халуурах, толгой өвдөх, суулгах, ил шарх шалбархай үрэвсэх гэх зэрэг шинж тэмдэг илэрсэн тохиолдолд эмнэлэгт яаралтай хандахыг зөвлөе.
-Үерийн дараа гэдэсний халдварт өвчин ихэсдэг, гэдэсний халдварт өвчнөөс өөр ямар халдвар тархах эрсдэлтэй байдаг вэ?
-Бохирдсон хөрс нь өвчин үүсгэгч бичил биетэн амьдарч үржих тохиромжтой орчин болдог бөгөөд цаашилбал хөрс, усыг бохирдуулж, улмаар хүн амын эрүүл мэндэд сөрөг нөлөөлөл үүсгэдэг. Үүнээс улбаалан хөрсний бохирдолтой холбоотойгоор гэдэсний халдварт өвчин (цусан суулга, халдварт шар, балнад, урвах тахал гэх зэрэг), малаас хүнд дамжин халддаг халдварт өвчин (боом, бруцеллёз гэх зэрэг), мэрэгч амьтдаас хүнд халддаг өвчнүүд (тарваган тахал, галзуу гэх мэт), шимэгч хорхойн халдварууд (хүүхдийн хялгасан хорхой, цагаан хорхойтох, өргөн туузан хорхой, үхрийн болон гахайн туузан хорхой, хүний хүж хорхой гэх зэрэг), тоосны халдварууд (сүрьеэ, амьсгалын замын өвчин) үүснэ. Бохирлогдсон хөрсөнд балнад, түүний бүлгийн нян 400 хоног орчим, сүрьеэ хөрсөнд зургаан сар, тоосонд 100 хоног, цусан суулгын нян нэг жил хүртэл, шимэгчид 1-2 жил, хялгасан хорхой (аскаридоз)-ийн өндөг 6-10 жил амьдрах чадвартай байдаг.
-Бохирлогдсон хөрс хүний эрүүл мэндэд хэрхэн нөлөөлдөг вэ?
-Бохирлогдсон хөрс нь хүнд хоёр замаар нөлөөлж болно. Нэгдүгээрт, хөрстэй шууд харьцсанаас буюу хүүхдүүд бохирдсон хөрс шороогоор тоглох, бохирдсон хөрсний тогтмол уснаас уух, жимс, хүнсний ногоог угаахгүйгээр хэрэглэх, ялаагаар дамжин халдварлах зэрэг багтдаг. Хоёрдугаарт, хөрс нь шууд бус хавьтлын замаар буюу бохирдсон хөрсөнд тарьсан ургамлын гаралтай хүнсний бүтээгдэхүүн, бохирдсон хөрснөөс нэвчсэн газрын доорх усаар дамжин хүнд гэдэсний халдвар үүсгэдэг.
Хөрс нь газрын гадаргуугийн хамгийн шим тэжээлтэй өнгөн давхарга. Хүн амын оршин сууж байгаа нутаг дэвсгэрийн эрүүл ахуйн байдлыг илтгэн тодорхойлдог гол хүчин зүйл нь хөрс юм.
Categories
нийгэм эдийн-засаг

Нүүрсний экспортын орлого 5 тэрбум ам.долларт хүрчээ DNN.mn

Энэ оны эхний долоон сарын байдлаар манай улс 34 сая тонн нүүрс экспортолж, экспортын нийт орлого таван тэрбум ам.долларт хүрээд байна. Энэ нь БНХАУ-ын “Тэг ковид” бодлогын хязгаарлалт суларч, Монгол Улсын нүүрсний экспорт нэмэгдсэнтэй холбоотой юм.

Өөрөөр хэлбэл, нүүрсний экспортын хэмжээ цар тахлын өмнөх үе буюу 2018, 2019 оны түвшинд хүрээд буй. Дээрх онуудад Монгол Улс 35-36 сая тонн нүүрс экспортолж байжээ. Харин өнгөрсөн оны эхний долоон сард дунджаар 1.6 сая тонн нүүрс экспортолж байсан бол 8-12 дугаар сард дунджаар 4.1 сая тонн нүүрс экспортолсон байна. Түүнчлэн 2022 онд нийт 31.7 сая тонн нүүрс экспортолж, экспортын орлого 6.5 тэрбум ам.долларт хүрч байсан юм.