Month: March 2023

Categories
мэдээ нийгэм улс-төр

Т.Аюурсайханыг Засгийн газрын гишүүнээс чөлөөлөв DNN.mn

Т.Аюурсайханыг Засгийн газрын гишүүнээс чөлөөлөх асуудлыг хэлэлцэж байна. Захирамжийг Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ танилцуулав. Түүний хувьд ХНХ-ын сайдын албан тушаалаасаа чөлөөлөгдөх хүсэлтээ энэ оны хоёрдугаар сарын 7-нд гаргаж байв.

Үндсэн хуулийн 39.4-т Засгийн газрын гишүүнийг УИХ, Ерөнхийлөгчид танилцуулснаар Ерөнхий сайд томилж, чөлөөлж, огцруулна хэмээн заасан. Тиймээс дээрх захирамжийг танилцуулснаар Т.Аюурсайханыг Хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын сайдаас чөлөөлөв.

Сайдыг чөлөөлснөөс хойш 14 хоногийн дараа шинэ сайдын нэрийг оруулж ирэх хуультай. Тиймээс дараа долоо хоногийн УИХ-ын чуулганд шинэ сайдыг танилцуулахаар болжээ.

Categories
мэдээ улс-төр

Н.Энхболдыг Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны даргаар сонгов DNN.mn

УИХ-ын чуулганы өчигдрийн нэгдсэн хуралдаанаар Ж.Мөнхбатыг УИХ-ын гишүүнээс чөлөөлсөн. Түүний хувьд Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны даргаар ажиллаж байсан юм. Иймд тус байнгын хорооны даргаар УИХ-ын гишүүн Н.Энхболдыг сонгох тухай асуудлыг өнөөдрийн чуулганаар хэлэлцэв.

УИХ дахь МАН-ын бүлгийн дарга Д.Тогтохсүрэн тус намын бүлгээс Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны даргад УИХ-ын гишүүн Н.Энхболдыг нэр дэвшүүлж буйгаа танилцуулсан.

Тэрбээр “УИХ-ын гишүүн Н.Энхболд нь УИХ-д зургаан удаа сонгогдсон, төрийн байгууллагын бүх л шатанд ажиллаж байсан туршлагатай хүн. Монгол Улсын Засгийн газрын гишүүн, Гадаад хэргийн сайд, Засгийн газрын Хэрэг эрхлэх газрын дарга, Монгол Улсын Их Хурлын дэд дарга, Улсын Их Хурал дахь МАН-ын бүлгийн дарга, Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны дарга, Батлан хамгаалахын сайдаар ажилласан туршлагатай.

Түүний туршлага, чадварыг үнэлж, Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны даргаар сонгохоор нэр дэвшүүлж байна” гэлээ.

Гишүүдийн олонх Н.Энхболдыг Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны даргаар сонгохыг дэмжсэн юм. Улмаар байнгын хорооны даргыг сонгох УИХ-ын тогтоол батлагдсанд тооцлоо. Түүнчлэн УИХ-ын гишүүн Д.Сарангэрэлийг Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны гишүүнээр батлав.

Categories
мэдээ нийгэм

“Хоггүй Монгол” аяныг гуравдугаар сарын 26-нд зохион байгуулна DNN.mn

“Хоггүй Монгол” аян дөрөв дэх жилдээ зохион байгуулагдах гэж байна. Тус аяныг “Тэнгэр тайлал” бөөгийн холбоо, “Тэнгэрлэг Монгол” ТББ, “Чийрэг Монгол” ТББ, “Ивээлт Монгол хүн” ТББ-ын залуучууд хамтран хэрэгжүүлэх юм. Энэхүү өдөрлөг нь Туул голын ойр орчмыг цэвэрлэх, усны нөөц, бохирдлын асуудалд нийгмийн олонхын анхаарлыг хандуулах, хүний буруутай үйл ажиллагаанаас шалтгаалж хуримтлагдсан хог хаягдлыг багасгахад олон нийтийг уриалах, иргэдийн оролцоог нэмэгдүүлэх зорилготой юм.

Зохион байгуулагчдын зүгээс иргэд олон нийтийг “Хоггүй Монгол” аянд идэвхтэй оролцохыг уриаллаа.

Categories
мэдээ нийгэм улс-төр

УИХ-ын гишүүн асан Д.Ганхуяг: Улс төрийн намууд нь Монгол Улсын засаглалын хямралын гол шалтгаан болжээ DNN.mn

УИХ энэ хаврын чуулганаараа Улс төрийн намын болон Сонгуулийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулиудын төслүүдийг хэлэлцэнэ гэсэн.Эдгээр хуулийн төсөл дээр УИХ дахь АН-ын бүлэг ажлын хэсэг байгуулж, энэ бүтцэд орж ажиллалаа. гурван сар гаруй хугацаанд нэлээд цаастай танилцлаа. Монгол Улс одоо л дээрх хуулиудыг сайтар өөрчлөн шинэчилж амжихгүй бол улс төр, нийгэм, эдийн засгийн байдал нь улам хүндэрнэ гэж гадаад, дотоодын зарим эрдэмтэн судлаачид бичиж байгаатай миний бие санал нэг байна. Одоо хэн нэгэн улстөрч, эсхүл аль нэгэн улс төрийн нам (УТН) буруу өгөхөөс илүүтэйгээр урагш харж энэ хоёр хуулийг сайжруулан баталж чадвал бидний ирээдүйд томоохон ач тусыг өгөхөөр байна

АН бүлэг дээр УТН-ын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төслийг Монгол Улсын Ерөнхийлөгч өргөн барина гэж мэдээлсэн. Энэ үнэн бол маш сайн. Монгол Улсын ерөнхийлөгч 6 жилээр бүх ард түмнээсээ сонгогддог болсон тул энэ хуульд сонирхолын зөрчилгүй байх нь олзуурхууштай юм.

1. Улс төрийн намуудад гишүүнчлэлээр хөөцөлдөх нөхцөлийг бүрдүүлж байгаа эрх зүйн орчныг өөрчлөх талаар: Монгол Улс дахь улс төрийн нам (УТН)-уудын гишүүдийн тоо нь сонгуулийн насны нийт хүн амын 50 буюу түүнээс дээш хувийг эзэлж байна.Түүнчлэн дээд шүүхэд бүртгэлтэй ( албан ёсны)УТН-ын тоо нь 40 гарчээ. Энэ 2 үзүүлэлтээрээ Монгол Улс дэлхийд хол тасархай түрүүлж явна. Ардчилсан хөгжилтэй орнуудад сонгуулийн насны хүн амын тоотой УТН-ын гишүүдийн тоог харьцуулахад дунджаар 4-6 хувьтай байна. Бүртгэлтэй намын тоо нь дунджаар 6-8 хооронд байна. Албан ёсны бүртгэлтэй УТН-ын шалгуур үзүүлэлт нь сонгуулийн мажоритар тогтолцоотой байвал парламентад суудалтай байх, пропорциональ тогтолцоотой байвал нийт сонгогчдын хоёроос доошгүй ч юм уу тодорхой хувийн саналыг авсан байх гэсэн ойлгомжтой хоёрхон шалгуур үзүүлэлттэй байна. Монгол Улс дээрх байдлаар энэ дэлхий дээр аль ч оронд байхгүй олон тооны УТН, түүнчлэн хэтийдсэн олон намын гишүүнтэй байгаа нь нийгэмд олон сөрөг байдлыг бий болгож засаглалыг хямрааж байгаа нь судалгаанаас тодорхой болжээ. УТН-ууд олноор байгуулагдан бүртгэгдэж, гишүүнчлэлээр хөөцөлдөн өрсөлдөхийг хөөрөгдөж байгаа шалтгаанд хэнд ч ойлгомжтой эрх зүйн болон практик үндэслэл байна. Эрхзүйн үндэслэлийн тухайд Үндсэн хуульдаа болон УТН-ын тухай хуульд 801 гишүүнтэй бол УТН-ыг бүртгэх заалт. ҮХ-даа намын гишүүнчлэлтэй холбоотой заалттай ардчилсан орон бараг л байхгүй болов уу. УТН-ыг нийтлэг утгаар нь бол жирийн ТББ гэж үздэг.Харин парламентад суудалтай албан ёсны бүртгэлтэй УТН-д төрөөс санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэхтэй уялдсан заалт бол холбогдох органик хуульд нь байна.МУ ч парламентад суудалтай УТН-д санхүүгийн дэмжлэг үзүүлдэг. Харин төр, засаг УТН-д санхүүгийн дэмжлэг үзүүлж, түүнчлэн намуудыг хариуцлагатай гол нь хууль бус мөнгөтэй орооцолдуулахгүйн тулд санхүүгийн үүсвэр, зарцуулалтыг бол жинхэнэ ШИЛЭН байлгахыг маш ойлгомжтой хуульчилсан байна. Практик үндэслэлийн тухайд хүн ам цөөтэй тул сонгуулийн насны бүртгэгдсэн хүн амын тоо 2 сая.орчим, үүнээс 73 орчим хувь буюу 1.45 сая иргэд л парламентын сонгуулиар саналаа өгдөг. Энэ 1.45 сая сонгогчийн 43-45 хувь буюу 640 орчим мянган сонгогч иргэдийн саналыг авсан нам УИХ-ын суудлын 84 орчим хувийг бүрдүүлцэж байна. Ямар ч сурах бичигт нийт сонгогчдынхоо цөөнхөөс парламентын дийлэнх олонх нь бүрддэг тогтолцоог хамгийн муу тогтолцоо гэж бичсэн байна. Тэр нь Монгол Улсын УИХ-ын сүүлийн хоёр сонгуулийг хийсэн жижиг тойргийн мажоритар тогтолцоо юм. 640 орчим мянган сонгогчийн саналыг авах төлөвлөлт хийхэд иргэдийн бүртгэл байгаа тохиолдолд хялбархан байх нь ойлгомжтой. Товчхондоо бол тооны машинаар сонгогчдыг тэдний уг сонгуулиас хүсч буй нэн тэргүүний эрх ашигаар нь группэлж, эдгээр групп бүрд чиглэсэн арга хэмжээ авах. Тодруулбал, намын гишүүдийнхээ тоог нэмэх, гишүүдээрээ дамжуулж дэмжигчдийн тоог олон болгох, түүнчлэн халамжийг хавтгайруулах, төрийн албыг( төрийн байгууллага болон төрийн өмчит ААН г.м )амлах, энэ албаар барьцаалах, өрсөлдөгч намынхаа нэр дэвшигчийн саналыг хуваахын тулд бие даагч болон жижиг намуудыг санхүүжүүлэх, бие даагч болон жижиг намуудын удирдлагад хөнгөлөлттэй санхүүжилт олгох, тухайн тойргийн сонгогчдын 20 орчим хувьтай тэнцэх иргэдийг ухуулагчаар цалинжуулж ажиллуулах, жалга, хэсгээр нь толгойлогчийг нь олж бэлэн мөнгө тараах, жижиг дэлгүүрүүд дэх сонгогчдийн өглөгийг өмнөөс нь тэглэх зэрэг хүний санаанд оромгүй сонгуулийн луйврын менежмент байдаг талаар хэвлэлээр гарсаар байна. Төр данхайх тусам төрд ажиллаж байгаа хүмүүсийн тоо нэмэгдэх нь тодорхой, мөн сонгуульд ялахад дөхөмтөй байх нь ч ойлгомжтой болов уу? Гэвч Ардчилсан оронд Төрийг улс төрийн сонгуульд ялах зорилгоор томруулах нь эх орон, нийт иргэдийнхээ ирээдүйд нэн хорлонтой үр дүн авчирдагийг бусад орнуудын түүх харуулдаг. Монгол Улсын том гэгдэх намууд дэргэдээ ахмад, эмэгтэйчүүд, залуучуудын ТББ-тай. Эдгээр ТББ-ууд нь жижиг намуудаас том, бараг тухайн намтайгаа тэнцүү гишүүд, дэмжигчидтэй гэх. Ийм тогтолцоо ардчилсан хөгжилтэй орнуудад байхгүй л болов уу даа. Үүний шалтгаан нь хувийн хэвшилд ажилласнаас төрд ажилласан нь эдийн засгийн хувьд их ашигтай байгаа нь илт харагддаг учраас залуус төр рүү хошуурах шалтгаан болж буй талаар бичсэн нийтлэлүүд байдаг.Энэ талаар ХБНГУ-ын нэгэн судлаач Германд улс төрд орсон хүмүүс “модоо барьдаг” гэх нь хаашаа юм, гэхдээ л хөлжиж, хөрөнгөжихөөс ихэнх нь өөрсдөө татгалзаж чаддаг, мөн хуулийн хатуу зохицуулалттай. Холбооны Канцлер, эсвэл сайдын орлого нь автомашины үйлдвэрлэгч Фольксваген группийн Удирдах зөвлөлийн даргын орлогын дэргэд үнэндээ даруухан гэдэг. Ийм орнуудад улстөрч хүн карьериа дуусгаж, улс төрөөс гараад “жинхэнэ мөнгө олох ажил”-аа эхэлдэг бол Монгол Улсад эсрэгээрээ баяжих гэж улс төрд ордог нь тодорхой харагддаг. Тиймээс монголчууд улстөрчдөө хэзээ, хэрхэн яаж хөлжсөнийг, улс төрд ороод хөлжсөн үү, өмнө нь үү гэдгийг андахгүй мэддэг, ярьдаг, бичдэг гэжээ. Мөн 21-р зуунд ардчилсан хөгжилтэй орнуудад УТН-ууд дэргэдээ ахмад, залуучууд, эмэгтэйчүүдийн байгууллагатай байхаас татгалзсаар байна. Ийм байдлаар Монгол Улсад эрх баригч УТНамуудаас олигархиуд (төрд байхдаа баяжсан, хэрхэн хөрөнгөтэй болсон нь тодорхой бус) олноор төрдөг байна. Иймээс залуус улс төр рүү хошуурч хэрэг төвөгт орооцолдох нь олширч байгаа нь харамсалтай. 5-6 жилийн өмнө гадны судлаачид Монголын төр засгийг “Олигархи Засаг” гэж бичдэг байв. Харин сүүлийн жилүүдэд судлаачид Монголын төр засгийг Олигархиуд засаглаж байгаа нь хэвээрээ, нөлөөтэй УТН-ууд нь “Арын хаалга (цүнх баригчдын) татаасны тогтолцоо”-ны намууд болж хувирсан хэмээн дүгнэж бичих болов. Мөн манай хэвлэлийнхэн Монголын төрийн байгууллагын болон төрийн өмчит ААН-ийн нийт удирдлага эрх баригч намуудын дарга ангийн Цүнх баригчидын арын хаалга, татаасны тогтолцоонд шилжиж байгаа талаар бараг өдөр бүр бичиж байна. Энэ талаар XX зууны эхээр Германы алдарт социологч Макс Вебер “Арын хаалга, татаасны тогтолцоо”-ны УТН-уудын талаар бичсэн байдаг. Мөн Шинэ Үндсэн хуулийн гол автор Гавьяат хуульч, ардын багш Б.Чимэд асан “Төрийг намаар, хуулийг үзэл суртлаар, шинжлэх ухааныг дур зоргоор…сольж болохгүй” хэмээн номлож байсан нь саяхан. Гадны нэгэн судлаач МУ-ын УТН-уудын зорилго нь дарга нарыгаа сонгуулиар төрийн өндөр албан тушаалд гаргаад улмаар түүний дагагчид, намын ажилтнууд болон гишүүд, хамаатан садандаа албан тушаалын хувь хүртээх явдал болсон гэж бичжээ. Монгол Улсад УИХ-ын болон орон нутгийн сонгуулиар эрх баригч хүчин солигдож шинээр Засгийн газар байгуулагдах, Засаг дарга сонгогдон томилогдох бүрт төрийн албан хаагчид, улсын үйлдвэрийн газрууд болон төрийн өмчийн аж ахуйн нэгж (ААН)-ийн удирдлага, албан хаагчдыг хоморголон солих явдал нь жишиг болон тогтсон.Хамгийн сүүлийн жишээ гэхэд 2016-2021 оны хооронд 20 гаруй мянган иргэнийг үзэл бодлоор нь ялгаварлах байдлаар төрийн албанаас гаргасан гэсэн мэдээлэл байдаг. Ингээд зогсохгүй цүнх баригчид( сонгуулийн менежер), намын гишүүд, хамаатан садандаа зориулж шинээр төрийн байгууллага бий болгох, төрийн өмчийн үйлдвэрийн газар болон ААН байгуулах болжээ. Үүнээс гадна иргэдийг, түүнчлэн хувийн хэвшлийн ААН-ийг зарим хувьцаа эзэмшигчийнх нь намын харьяаллаас хамааруулан ялгаварлан гадуурхах явдал ил болжээ. Энэ үйлдэл нь байгууллага, иргэдийг үзэл бодлоор нь ангилан ялгаварлахыг хориглосон Үндсэн хуулийн холбогдох заалтыг зөрчөөд зогсохгүй орчин цагийн улс төрийн хэлмэгдүүлэлт болон хувирчээ. Ийм байдлаар төрийн байгууллагад ажиллаж байгаа хүний тоо урьд өмнө байгаагүйгээр нэмэгдсэнээр төр, засаг маань томорсоор байна. Төр томорсноор МУ-ын нийгэмд хэрхэн хор хөнөөл бий болох хөрсийг бүрдүүлж ямар сөрөг үр дүн гарч байгаа талаар гадаад, дотоодын хэвлэлд тогтмол гарсаар байна. Улсын төсвийн зарлагын хэмжээ 2016 оны үед ДНБ-ний 30 орчим хувьтай байсан бол одоо 50 хувьд ойртон эдийн засаг дахь төрийн оролцоо энэ хэмжээнд хүрч нэмэгджээ.Үүн дээр төрийн өмчит ААН-ийн жилийн борлуулалтыг нэмбэл төрийн эдийн засаг дахь оролцоо 70 %-д хүрэх байх. Төр томрохын хэрээр улсын төсвийн зарлага хурдацтайгаар тэлж байна. Дээр нь төрийн өмчит ААН-ийн тоо нэмэгдэж, менежмент нь муу учир алдагдал нь ч нэмэгдэж, эдгээр ААН-үүдийн өр, төлбөр нь 2022 оны байдлаар 18 их наяд ₮ болжээ. Төсвийн их хэмжээний алдагдал болон төрийн өмчит ААН-ийн өр, төлбөрийг гадаадын зээлээр нөхөж ирсэнээр 2017 оны байдлаас улсын өрийн хэмжээ 2.5 дахин нэмэгджээ. Дээр нь сонгуулийн өмнөх болон сонгуулийн жилүүдэд халамжийг хавтгайруулах, мөн бэлэн мөнгөний амлалтыг биелүүлэхийн тулд зах зээлд их хэмжээний ₮-ийг хэвлэн нийлүүлсээр байгаа зэргээс хамааран 2016 оны үетэй харьцуулахад ам $-тай харьцах ₮-ийн ханш 2.4 дахин унаж, Ази тивдээ үндэсний валютын ханш муутай орнуудыг тэргүүлэх болов. Эдийн засаг дахь төрийн оролцоо нэмэгдэхийн хэрээр төр данхайж, авлига нэмэгдэж авлигын индекс доошилсоор байна. Мөн Ардчиллын индекс 17 байраар ухарчээ. 2017 онд ядуурлын түвшин 30 хувь хүрэхгүй хувьтай байсан бол өнөөгийн байдлаар 50 хувьд хүрч 10 монгол хүний 5-аас доошгүй нь ядуувтар амьдрах болжээ. Түүнчлэн короногийн үед бүс нутагтаа баян хоосны ялгаа хамгийн их нэмэгдсэн орны тоонд оржээ. Энэ байдал нь МУ-ын эрх баригч намууд албан тушаалын томилгоонд цүнх баригчид, намын ажилтан, танил тал, хамаатан саднаа “татах” нь тэргүүн зорилт болж, харин мэргэжил, мэдлэгийн шалгуур, хийж бүтээснийг үл ойшоох байдалтай болсныг харуулж байна. Энэ татаасны тогтолцоо нь төрийн захиргааны үр дүнтэй байх зарчимд бүх талаар харшилдаг байна. Манай улсын хамтын шийдвэр гаргах байгууллага ҮХЦ, МҮОНРТ, СЕХ-оос авахуулаад Шүүх, прокурор, Цагдаагийн байгууллага, Монголбанк, төрийн захиргааны бүх байгууллагуудын удирдлага, үүгээр зогсохгүй улсын өмчийн сургууль, эмнэлгийн удирдлага хүртэл улс төрийн намын гишүүн тодруулбал эрх баригч намын улс төрийн нөлөө бүхий этгээдийн арын хаалга, татаасны хүмүүс болж байгааг мэдээлсээр байна. Энэ нь товчхондоо монгол төрийн алба УТН-ын алба болж байгааг илэрхийлэх байх. Эндээс Монгол Улсын нийгмийн эрүүл бус хөгжлийн нэг гол шалтгаан нь улс төрийн намууд болсон гэж үзэж болно хэмээн бичжээ. Ийнхүү монголчууд бид цаашид эх орон, нийт иргэдийнхээ эрх ашгийг дээдэлсэн төр, засаг, түүнчлэн төрийн албатай болохын тулд төрийн албанд аль намын гишүүн бэ гэдгээр нь бус, харин мэргэжил, ур чадвар, чадавхыг гол шалгуур болгодог мерит зарчмыг төрийн албан хаагчийг томилох, дэвшүүлэхдээ баримталдаг ардчилсан хуулийн засаглалтай, рацианал (rashion­alism, сайн, муу туршлага болон дадалд автахгүйгээр үндсэн зорилтдоо хамгийн богино хугацаанд хамгийн үр дүнтэй хүрэх аргачлалыг сонгож хэрэгжилтийг хангах үзэл санаа, хандлага) төрийг цогцлоох нь зөв эсэхээ шийдэх шаардлагатай түүхэн цаг үе дээр ирсэн гэдгийг дэнслэх цаг болжээ. Үүний тулд УТНамуудыг бүртгэх шалгуур үзүүлэлтийг гишүүдийн тоогоор биш сонгуулийн үр дүнгээр буюу нийт сонгогчдоос авсан санал, мөн парламентад авсан суудлаар тогтоох нь зүйтэй байна. Гэхдээ иргэдийнхээ улс төрийн эрх, эрх чөлөө, ялангуяа эвлэлдэн нэгдэж улстөрийн нам байгуулах эрх чөлөөг дордуулахгүй байхад онцгой анхаарах нь гол гарц нь сонгуульд ямар ч нам оролцож болдог, харин сонгуулийн дараа бол сонгуулийн үр дүнгээр нь албан ёсны бүртгэлтэй, бүртгэлгүй нам гэж ангилдаг олон улсын сайн туршлагыг авсан нь дээр болов уу. Мөн ямар ч үед аливаа төрийн байгууллага, төрийн улс төрийн албан тушаалтан, төрийн албан хаагчийн зүгээс иргэд, байгууллагыг улс төрийн үзэл бодлоор нь ангилан ялгаварласан нь тогтоогдвол ёсзүйн болон улс төрийн хатуу хариуцлага хүлээлгэдэг байхыг хуульчлах шаардлагатай болжээ. Хэрэв Монгол Улсад өнөөгийн сонгуулийн тогтолцоо, УТН-ын хуулийн орчин хэвээр байх юм бол нэг намын тогтолцоо буюу автократ, дарангуйллын тогтолцоонд шилжихэд ойрхон болсон талаар гадны судлаач бичжээ. Энд шилжихэд харин Олигархи тогтолцоо нь тогтоож буй гэжээ. Мөн төрийн эдийн засаг дахь оролцоо нэмэгдсэний улмаас хувийн хэвшлийн хийчих ажлыг төр хийдэг, төрийн чиг үүрэгт хамаарахгүй ажлыг татвар төлөгчдийн хөрөнгө болох улсын төсвөөр санхүүжүүлж байгаа нь бас нэгэн гажиг болох талаар бичсээр байна. Ардчилсан хөгжилтэй орнуудад улс, нийт иргэдийн эрх ашигтай холбоотой төрийн зөв,оновчтой бодлогын шийдвэр гаргахад оролцогч парламентын гишүүнээр ихэвчлэн өөрийгөө бэлдсэн, бэлтгэгдсэн нь нотлогдсон хүмүүс сонгогдох нь нийтлэг хандлага давамгайлж байна. Эрдэмтэд “Арын хаалга, татаасны” тогтолцоот намуудын чиг баримжааны талаар “Үзэл санааны хувьд хий хоосон, зөвхөн сонгогчдод таалагдах зүйлсийг мөрийн хөтөлбөртөө уралдан тунхагладаг” хэмээн ХХ зууны сүүл үеэр бичиж байж. Иймээс ийм нам мөрийн хөтөлбөрөө хэрэгжүүлэхийг зорилт болгохоос илүүтэйгээр сонгуульд ялсныхаа маргаашаас дараагийн сонгуульд ямар ч үнээр хамаагүй ялна гэж үздэг. Улс төрийн намууд сонгууль бүрийн өмнө бэлэн мөнгө амлаж, тараах явдал түгээмэл байгаа нь эдийн засгийн хувьд утга учиргүй бөгөөд, ирээдүйн нийгмээ хөнөөж буй хорлонтой үйлдэл гэж тэмдэглэж байжээ. Мөн Монгол Улсын УТНамуудын талаар зөвхөн дагалдагчдадаа үйлчлэх тогтолцоо болсон төдийгүй үзэл санааны хувьд хоорондоо бараг ялгарахгүй. Тэр бүү хэл ерөөсөө тэдэнд олигтой үзэл баримтлал байхгүй гэвэл хэтрүүлэг болохгүй бөгөөд, ийм намууд төрийг “өөртөө үйлчлэх дэлгүүр” болгон ашиглах ганц зорилготой болдог хэмээн судлаачид бичжээ. Энэ асуудлын нэг гол шалтгаан нь улс төрийн намуудын далд санхүүжилтийн асуудал байж мэдэх талаар бичсэн нь гадаад, дотоодын хэвлэлд харагдах болжээ. Үүнийг элэг нэгт монголчууд бид зайлшгүй бодох ёстой болов уу? Хэзээ манай УТН-ууд Ардчилсан хөгжилтэй орнуудын улс төрийн намууд шиг улс төрийн үзэл баримтлалтай, үүндээ үндэслэсэн улс орноо хөгжүүлэх бодлоготой (УТН-уудын Сонгуулийн мөрийн хөтөлбөр), сонгуульд нэр дэвшигчийг тодруулах гэсэн гурван үндсэн ажилтай. УТН-уудыг бүртгэх шалгуур үзүүлэлт нь дээр дурдсан хоёр үзүүлэлттэй. Тэрнээс УТН-ын тухай хууль гэж зузаан цаас үйлдвэрлэх ямар ч шаардлагагүй. УТН-ын тухай хууль нь урт байх тусам асуудал үүсгэдэг, мөн иргэдийн улс төрийн үзэл бодлоороо эвлэлдэн нэгдэх үндсэн эрхэд халдана гэж үздэг байна.

2. МУ-ын УТН, улс төрийн сонгуулийн санхүүжилтийн өнөөгийн байдал: УИХ-ын сонгуулийн өмнө СЕХорооноос тойрог бүрийн сонгуулийн зардлын дээд хэмжээг зарладаг. Гэвч олон улсын болон дотоодын судалгааны байгууллагууд энэ хэмжээнээс тухайн тойргоос хамаараад 4-6 дахин их мөнгө зарцуулагдаж мөнгөний сонгууль болдог талаар олонтаа бичсэн байдаг. Энэ их мөнгөний үүсвэрийг тодорхой болгохгүйгээр шударга сонгууль, авлигыг багасгах талаар ярих нь ямар ч утгагүй юм. Монголын улс төрийн намуудын санхүүжилтийн ихэнх хэсэг болох дээр дурдсан далд санхүүжилтийн эх үүсвэр нь ихэвчлэн компаниуд болон чинээлэг эрхмүүдийн хууль бус хандив, мөн татвар төлөгчдийн хөрөнгө болох улсын төсөв болон төрийн өмчит ААН-үүдийн хөрөнгөнөөс зувчуулдаг гэсэн мэдээлэл гарсаар байна.Ийм байдлаар намд эдийн засгийн ашиг сонирхол давамгайлж, улмаар “өгөөмөр хандивлагч”-даа УИХ-д нэр дэвшүүлэх, сонгуулийн холимог тогтолцоотой үед жагсаалтын дээгүүр эрэмбэд оруулах, яамны сайд зэрэг улс төрийн албан тушаалаар хариу бэлэг барьдаг гэсэн мэдээлэл цацагдсаар байна.Энэ байдал нь нэгэнт нууц биш болжээ. 2012 оны Улсын Их Хурлын сонгуульд намын жагсаалтын эхэнд бичигдэхэд бараг тэрбум төгрөг буюу өнөөгийн ханшаар 400 мянга орчим ам.доллар хүрч байсан талаар 2016 оны эхээр Монголын хэвлэлүүд мэдээлж байсан байна. Хандиваар улс төрийн эрх мэдэлд хүрч болж байна. Тэгээд энэ нь үнэн үү, бас зөв үү? Нэгэнт ихээхэн зардал гаргаж албан тушаал, алдар нэрд хүрсэн хүн дор хаяж гаргасан зардлаа нөхөж, үүнээс илүү ашигтай ажиллах, баяжихыг зорилт болгодог нь бичигдээгүй хууль гэх. Тэгэхээр бид одоо яах вэ? Энэ бүхэн монголчууд бидний өмнө тулгамдсан тогтолцооны асуудал болон босчээ. Монгол Улсын ардчиллын өнөөгийн энэ байдлыг Их Британийн нэр хүндтэй “Экономист” сэтгүүлээс дэлхийн орнуудын талаар гаргасан судалгаандаа Монгол Улсыг Алдаатай буюу гажуудсан ардчилал(flawed de­mocracies) орны тоонд оруулсан зүй ёсоор оруулсан байдаг. Товчоор хэлэхэд эрх мэдлийн хуваарилалт ардчиллын үйл ажиллагааг баталгаажуулдаг. Ердөө л Хууль тогтоох, Гүйцэтгэх засаглал, Шүүх засаглал гурван засаглал байна. Энэ засаглалын эрх мэдлийн хуваарилалт нь ардчилал,тусгаар тогтнолын баталгаа болдог байна. Түүнчлэн судлаачид Монгол Улс ардчилалд шилжээд 30 гаруй жил болж, нэг үе солигдох хугацаа өнгөрчихөөд байхад улс төр, эдийн засагт алдаа дутагдал ихтэй, нийгэмд нь тэгш бус байдал асар ихээр илэрч байна. Асуудал нь ардчилсан тогтолцооны цөм болох эрх мэдлийн хуваарилалт хяналт-тэнцвэргүй Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайдын эрх мэдэл, ажлын чиг үүрэг давхцалтай. Улсын Их Хурлын гишүүд нь эдийн засгийн ашиг сонирхолд хөтлөгддөг нь ердийн үзэгдэл хэмээжээ. Харин 2019 онд Үндсэн хуульд оруулсан өөрчлөлтөөр Ерөнхий сайдын эрх мэдлийг нэмэгдүүлсэн нь зөв болсон гэж үзсэн байна. Сонгуулийн тогтолцооны талаар дээр бичсэн. Хэрэв давхар дээлээ авч явах юм бол цаашид яах вэ? УИХ нь хууль тогтоох, хуулийн хэрэгжилт болон Засгийн газрын үйл ажиллагаанд хяналт тавих, ЗГ нь УИХ-аас гарсан шийдвэрийг хэрэгжилтийг УИХ-ын өмнө хариуцах. Гэтэл ЗГ-ын бүх гишүүд давхар дээлтэй тохиолдолд УИХ ЗГ-ынхаа үйл ажиллагаанд хяналт тавьж чадах уу? Парламентын ардчиллын гол тулгуур үзүүлэлт нь хүчтэй цөөнх гэдэгтэй маргах хүн бараг байхгүй. Ерөнхийлөгчид Гүйцэтгэх засаглалын үйл ажиллагаанд оролцохоор хоёр Ерөнхий сайдтай ч юм шиг, УИХ-ын сонгуулийн намын мөрийн хөтөлбөрийн амлалт, мөн Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн мөрийн хөтөлбөрийн амлалтыг ард түмэн, төр засаг даахгүй байгаа бололтой. Эндээс Ерөнхийлөгч нь ард түмнээсээ шууд сонгогддог нь хэвээрээ, төрөө төлөөлөн, харин нь үндсэн ажил нь хууль тогтоох, шүүх засаглал талдаа байх нь илүү зохистой байж магадгүй юм. Монголчууд бид хийх ажил их, том давааны өмнө иржээ.

3. Төрийн албыг намаар сольж байгааг хориглох талаар: Ардчилсан хөгжилтэй орнуудад төрийн албыг намаар солих, төрлийн алба болгохоос зайлсхийж доорх эрх зүйн зохицуулалтуудыг хийдэг бна. Аль нэг улс төрийн намын гишүүн, гишүүн байсан(1-5 жилийн өмнө) хүмүүсийн тоог хязгаарласан төрийн хамтын удирдлагын болон засгийн газрын харъяа байгууллагууд. Үүнд( манайхаар):

-Төрийн албаны зөвлөл болон салбар зөвлөлүүд,

-Олон нийтийн аюулгүй байдлын зөвлөл( Цагдаа)

-Нийгэм халамж, хамгааллын үндэсний зөвлөл( Нийгмийн даатгалын үндэсний зөвлөл)

-Үндэсний Үйлдвэрчний эвлэл

-Сонгуулийн ерөнхий хороо

-Улс төрийн санхүүжилтийн зохистой байдлын үндэсний зөвлөл,

-Орон нутгийн төрийн албаны зөвлөл,

-Боловсролын үндэсний хянан шалгах зөвлөл

Аль нэг намын улс төрийн албан тушаалтан, улс төрийн зөвлөх, эдгээртэй ижил түвшний улс төрийн нөлөө бүхий улс төрийн ажилтны хашихыг хориглох төрийн албан тушаал. Үүнд:

-Үндэсний нэвтрүүлгийн удирдах зөвлөлийн гишүүн

-Шүүгч

-Прокурор

-Төрийн жинхэнэ албан хаагч

-Парламентын тамгын газрын ажилтан

-Гадаад харилцааны яамны ажилтан

-Шүүхийн ажилтан,

-Дотоодын цэрэг болон Батлан хамгаалахын ажилтан

-Үндэсний аудитын газар

-Төрийн албаны маргаан таслах зөвлөл

-Цөмийн энергийн зөвлөл

-Мэдээллийн ил тод байдал, хувь мэдээллийн нууцыг хамгаалах зөвлөл,

-Газрын үнэлгээний үндэсний зөвлөл,

-Гамшигаас хамгаалах үндэсний зөвлөл болон салбар зөвлөлүүд,

-Тээврийн аюулгүй байдлын үндэсний зөвлөл

-Гамшигаар иргэний эрүүл мэндэд учирсан хохирлыг нөхөн төлүүлэх асуудлыг шийдэх, хянан шалгах үндэсний зөвлөл,

-Харилцаа холбооны маргааныг хянан таслах зөвлөл,

-Үнэт цаасны арилжааг хянан шалгах зөвлөл,

-Төрийн албан хаагчийн ёс зүйн хороо,

-Сансар судлал, хөгжүүлэлтийн үндэсний зөвлөл,

-Хүнсний аюулгүй байдлын үндэсний зөвлөл,

-Төрийн тусгай бие даасан хуулийн этгээдийн ажилтан

-Төв банкны ажилтан

-Нийслэл, аймаг, дүүргийн онцгой байдлын ажилтан гэх мэт.

УТН-ууд сонгуульд ялахын тулд намын гишүүнчлэлээр хэт их хөөцөлдсөний үр дүнд баялаг бүтээгч хувийн хэвшилд ажилладаг иргэдийн тооноос төрд ямар нэг алба хаадаг, УТН-д харьяалагддаг иргэдийн тоо илүү олон болжээ.

Categories
мэдээ нийгэм онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Малчин залуустай гэрлэлтээ батлуулж, хөрөнгийг нь хувааж аваад салдаг болжээ DNN.mn

Сүүлийн арван жилийн статистик, үзүүлэлтээр шүүхээр шийдвэрлэсэн иргэний хэргийн хоёрдугаар байрт гэр бүлийн маргаан орж байна гэх судалгааг Иргэний хэргийн шүүхээс гаргажээ. Шийдэгдэж буй нийт хэргийн 12 хувийг гэр бүлийн холбогдолтой хэрэг маргаан эзэлж байна гэсэн үг. Ганцхан сарын хугацаанд л гэхэд 389 хос гэрлэлтээ цуцлуулдаг гэх тоон мэдээлэл байна. Өнгөрсөн оны сүүлийн хагаст л гэхэд 1743 хос гэрлэлтээ цуцлуулжээ. Энэ нь архидалт, хүчирхийлэл, үнэнч бус байдал, удаан хугацаанд тусдаа амьдарсан гэх зэрэг шалтгаантай байсныг Улаанбаатарын их сургуулийн Гэр бүл, сэтгэл судлалын тэнхимийн эрхлэгч, доктор, дэд профессор Б.Оюун-Эрдэнэ онцолж байна.

Энд нэг асуудал анхаарал татсан нь ганц бие малчин залуустай хэсэг хугацаанд хамт амьдарч гэрлэлт батлуулаад гэр бүлээ цуцлуулж хөрөнгө хуваах үзэгдэл түгээмэл гарах болж. Хохирогчдын тоо ч хэдэн зуугаар хэмжигдэж байна. Хохирогчдын төлөөллийн хэлж байгаагаар хамт жил орчим амьдраад л гэрлэлтээ цуцлуулах асуудал хөндөгдөж эхэлдэг гэнэ.

Төв аймгийн Эрдэнэ сумын хоёрдугаар багийн малчин Л.Янжмаатай ярилцлаа. Тэд бага хүүгийн хамт мал маллаж амьдардаг. Одоогоос яг хоёр жил гаруйн өмнө хүү нь өөрөөсөө ахимаг настай эмэгтэйг гэртээ дагуулж очсоноор асуудлын суурь тавигджээ. Бэр нь салах өргөдлөө өгснөөр хөрөнгөө хуваахаар болсон байна.

-Таны хүүд тохиолдсон асуудлын талаар тодруулахгүй юу. Бусдад сэрэмжлүүлэх үүднээс тантай холбогдсон юм?

-Манайх ам бүл дөрвүүлээ. Хүү, охин хоёртой. Охин маань хотод амьдардаг. Нөхөр бид хоёр хүүтэйгээ малаа хараад амьдардаг. Бид хоёр нас өндөр болохоор хэдэн зуун малд түүртээд байх болсон. Хүү маань бараа болж хамт амьдардаг юм. Хүү маань одоо 28 нас хүрч байна. 25 наснаас хойшоо бол гэртээ байхаасаа байхгүй нь түгээмэл болдог юм билээ. Хань ижил л хайж байгаа бололтой, байн байн сумын төв яваад байх болсон. Ингэж явахдаа нэг орой өөрөөсөө хэд эгч байрын эмэгтэйг дагуулаад ороод ирсэн. Ковидын хөл хорио гайгүй болоод удаагүй байсан үе. Бид хоёр ч хүү минь хань ижилтэй болох нь гээд тэр хавьдаа л хөл хөөр болж, хонь гаргаж шинэ шөл гаргаад бэрээ хүлээж авсан.

-Ингээд юу болов?

-Удсан ч үгүй шинэ гэр бариад л ганц хүүдээ хоттой малаа таслаад өглөө. Хөгшин бид хоёр ч малын хөл гүйцэхээ больсон тул дийлэнх малаа хүүдээ өгсөн л дөө. Удсан ч үгүй хүү маань малын “А” данстай болно гээд л сум руу яваад байх болсон. Тасалсан малаа өөрийн нэр дээр шилжүүлсэн. Нөхөр бид хоёр ч хөндлөнгөөс хүүхдийнхээ амьдралд оролцоод байдаггүй. Бэр гуйна гээд бэлтгээд л байлаа. Хүү маань ч ковид гайгүй болог гээд хойшоо суугаад л байсан. Бид хоёр ч худтайгаа танилцах гээд хүлээгээд байдаг. Сүүлдээ ч охиноо айлд өгчихөөд араас нь сураг чимээ болохгүй байхад нь гайхаж л суулаа. Төд удалгүй өнөөх бэр маань харагдахаа больсон. Хүүгээс асуухад эмчилгээнд явсан, удахгүй ирнэ л гэдэг. Ирсэнгүй. Гэтэл хүүг маань шүүх, цагдаа ээрээд байх болсон. Гайхаад хүүгээсээ асуутал эхнэр салсан, малаа хуваахаар боллоо гэж хэлж байсан. Бид ч гайхаад сумын цагдаа, шүүхээр явахад гэрлэлт цуцлуулах өргөдлөө өгөөд шийдүүлчихсэн байсан. Хүү маань тухайн эмэгтэйтэй гэрлэлтээ баталгаажуулахдаа гэрчээр найзыгаа дуудсан байна лээ.

Тухайн найзынх нь хэлж байгаагаар бол тэр эмэгтэйтэй фэйсбүүкийн танилцах зараар холбогдоод л гэртээ дагуулаад ирсэн юм билээ. Ингэж жил хүрэхгүй хугацаанд хамт байгаад л насаараа хөдөлмөрлөсөн буяныг маань авах дээрээ тулчихаад байна. Хөрөнгө хуваах шүүхийн шийдвэр нь ч гарчихсан. Одоо яахаа мэдэхгүй байна. Хүүд маань хань болох хүн хөдөөд бараг байхгүй. Бүгд л хот руу явчихсан. Арга ядаад л тийм хүмүүстэй танилцаад өнөөх нь хөрөнгө хуваагаад алга болсон. Судлаад үзэхэд ийм хэрэг түгээмэл болжээ. Энэ төрлийн хэрэг маргаанаар дагнаж ажилладаг өмгөөлөгчид хүртэл байдаг юм байна. Хүү маань бидэнд хэлэхгүй чимээгүй явсаар асуудлыг хүндрүүлчихэж.

Сэрэмжлүүлээд хэлэхэд, малтай хүмүүстэй хамт амьдраад хөрөнгө хуваадаг эмс танилцах группүүдэд хүлээж байдаг юм байна. Тэд уулсын мухарт уйдаж байгаа залуусыг ашиглаж итгэлийг нь олж аваад гэрлэлт батлуулаад л малаас нь хуваагаад ор сураггүй алга болдог. Одоо хүү маань гэрийн бараа ч харахгүй, энэ тэрүүгээр яваад байна. Залуу хүүхэд сэтгэлээр унаж байгаа шүү дээ. Тэр эмэгтэй хүүгийн маань амьдралыг орвонгоор нь эргүүлчихлээ

Categories
мэдээ нийгэм

Гэр хорооллыг барилгажуулах төслийг 19 байршилд хэрэгжүүлж байна DNN.mn

Улаанбаатар хотын хэмжээнд агаар, хөрсний бохирдлын 80 хувь нь гэр хорооллоос үүдэлтэй судалгаа байдаг.

Агаар, хөрс, орчны бохирдлын асуудлыг шийдвэрлэх, гэр хорооллын иргэдийн амьдрах орчин, нөхцөлийг сайжруулах үндсэн шийдэл, хамгийн оновчтой гарц нь гэр хорооллыг инженерийн дэд бүтцээр хангах, дахин төлөвлөн барилгажуулах арга зам юм. Иймээс гэр хорооллын газрыг дахин төлөвлөн барилгажуулах төслийг хэрэгжүүлж байгаа бөгөөд төслийн явц, өнөөгийн нөхцөл байдал, тулгамдаж буй асуудлыг Нийслэлийн Орон сууцны бодлогын газрын дарга Г.Ганхүү танилцууллаа.

НИТХ-ын тогтоолоор нийслэлийн найман дүүргийн нутаг дэвсгэрт 28 байршил, 85 хэсэгчилсэн талбайд гэр хорооллыг газрыг дахин төлөвлөн барилгажуулахаар баталсан. Энэ нь 18,843 нэгж талбар буюу 1631 га газрыг эзлэх бөгөөд 148.323 айлын орон сууц, 60 сургууль, 92 цэцэрлэг, 14 эмнэлгийг ашиглалтад оруулахаар төлөвлөжээ. Одоогийн байдлаар төвийн зургаан дүүргийн нутаг дэвсгэрт 19 байршил 58 хэсэгчилсэн талбайд 44 төсөл хэрэгжүүлэгч гэр хорооллын газрыг дахин төлөвлөн барилгажуулах төслийг хэрэгжүүлж байна. Энэ нь нийт 15,382 нэгж талбар, 1102.8 га талбайг хамарч байгаа юм.

Төслийн хүрээнд 2022 оны жилийн эцсийн байдлаар 2778 нэгж талбарт газар чөлөөлж, 16,671 айлын 153 блок орон сууц ашиглалтад оруулжээ. Харин энэ онд 46 блок 5076, 2024 онд 44 блок 5300, 2025 онд 53 блок 6400 айлын орон сууцыг барьж ашиглалтад оруулахаар төлөвлөсөн байна.

Categories
мэдээ нийгэм

Өчигдөр согтуугаар тээврийн хэрэгсэл жолоодсон 68 зөрчил бүртгэгджээ DNN.mn

Цагдаагийн байгууллагын 102 тусгай дугаарт 2023 оны 03 дугаар сарын 23-ны өдөр нийт 1577 дуудлага, мэдээлэл бүртгэгдсэнээс зөрчлийн шинжтэй 1298, гэмт хэргийн шинжтэй 85 дуудлага, мэдээлэл байна гэж Цагдаагийн Ерөнхий Газрын Хэвлэл Мэдээллийн Төвөөс мэдээллээ.

Categories
мэдээ нийгэм онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Л.Энх-Амгалан: Эцэг, эхчүүд хүүхдийнхээ хүмүүжлийг сургууль, цэцэрлэгт даатгаж болохгүй DNN.mn

УИХ-ын гишүүн, Боловсрол, шинжлэх ухааны сайд Л.Энх-Амгалантай салбарын асуудлаар ярилцлаа.

-Энэ хаврын чуулганаар хэлэлцэгдэх чухал хуулиудын нэг нь Боловсролын багц хууль. Тэр утгаараа уг хуулиар яг ямар өөрчлөлтүүд хийх талаар тодруулахгүй юу?

-Юуны өмнө Боловсролын багц хуулийг хэлэлцэх болсон шалтгаан юу байв гэдэг нөхцөл байдлыг дүгнэж үзэх ёстой. Өнөөдөр манай улс ажилгүйдэл, ядуурал, нийгмийн тэгш бус байдал, гэмт хэрэг, хүний хөгжлийн индекс, эрүүл мэнд, боловсролын тусламж үйлчилгээ, чанар хүртээмжийн шалгуураар бид дандаа сүүл мушгиж байна. Улс орны өрсөлдөх чадвар ч мөн орно. Ямар учраас ингээд сүүл мушгиад байгаа вэ гэдгийг эргэцүүлээд харвал энэ бүгд боловсролоос хамааралтай болж байгаа юм. Тэр дундаа манай улсад боловсролын чанарын ялгаа өдөр ирэх тусам томорч байна.

Өөрөөр хэлбэл хот, хөдөөгийн сургуулийн чанарын ялгаа, хувийн болоод төрийн сургуулиудын чанарын ялгаа гэсэн үг шүү дээ. Бүр хотын төвийн болоод захын сургуулиудын чанарын ялгаа гаарч байна. Тэгэхээр үүнийг бид тогтолцоогоор нь өөрчлөхгүй бол том асуудал болсон байна. Тэр утгаараа үүнийг бид Боловсролын багц хуулиар өөрчлөх гэж байгаа юм.

Цар тахлаас хойш дэлхийн улс орнууд боловсролын асуудлаа шинэлэх үйл ажиллагааг явуулаад эхэлж. Тэр дундаа аж үйлдвэржилтийн дөрөвдүгээр хувьсгалд иргэдээ бэлтгэх зорилго тавин ажиллаж байна. Дэлхий нийтийн хандлага энэ чиглэл рүү явж байгаа учраас манай Монгол Улс ч гэсэн явахаас өөр сонголтгүй.

-Боловсролын багц хууль гэж яриад байгаа. Яагаад багцаар нь өөрчлөх гээд байгаа талаар та тайлбарлахгүй юу?

-Боловсролын тогтолцоо гэхээр сургуулийн өмнөх, ерөнхий боловсрол, мэргэжлийн боловсрол буюу техникийн боловсрол болоод насан туршийн боловсрол зэрэг тогтолцоог багцаар нь авч үзэж байгаа юм. Нөгөөтэйгүүр ингэж багцаар нь эрх зүйн өөрчлөлт, шинэчлэлт хийж байсан нэг ч тохиолдол байгаагүй. Тиймээс Монгол Улсын боловсролын тогтолцооны хоорондын уялдаа холбоо алдагдсан байна. Өөрөөр хэлбэл хүн ямар насандаа юуг сурах ёстой вэ гэдэг тогтолцоог бид хийж чадаагүй байна гэсэн үг. Тэгэхээр энэ тогтолцоог бид бүтнээр нь хийхийн тулд Монгол Улсын парламентын түүхэнд анх удаа боловсролын эрх зүйн шинэчлэлийг ярьж байгаа юм.

-Манай улсын боловсролын тогтолцоонд асуудал байна уу гэвэл үнэхээр тийм. Тэгэхээр та сайдын хувьд яг өнөөдөр энэ салбарт тулгамдсан ямар асуудал үүсчихээд байна вэ гэдгийг хэлж өгөхгүй юу?

-Ерөнхийдөө боловсролын бүх түвшинд ялгаа байхгүй нийтлэг зургаан асуудал үүсчихсэн байна. Тухайлбал, боловсролын чанарын ялгаа хот, хөдөөгүй гарсан байна. Хоёрдугаарт, боловсролд зарцуулах санхүүжилтийн асуудал байна. Нэг хүүхдийг сургах хувьсах зардал хүүхдээ дагаж явдаггүй, эсрэгээрээ байгууллагыг санхүүжүүлдэг тогтолцоотой болж. Өөрөөр хэлбэл тухайн сургууль, цэцэрлэг, сургалтын төвүүдийг санхүүжүүлдэг болсон байна гэсэн үг. Гэтэл нэг хүүхдийг сургах хувьсах зардал гэдэг бол яг тухайн хүүхдээ дагаад тухайн сургуульд сурах орчин, өндөр чадвартай багш нараар хичээл заалгах боломж, мэдээллийн технологи болон байгалийн ухааны лабораториор хэр хангагдсан бэ гэдгийг шийдэж байх ёстой зардал шүү дээ. Өөрөөр хэлбэл санхүүжилт нь боловсролын чанартай огт холбогдолгүй болсон байна гэсэн үг. Тиймээс санхүүжилтийн энэхүү үр ашиггүй тогтолцоог хүүхэд бүрд нь чиглүүлэхийг зорьж байна.

-Боловсролын түвшин хоорондын уялдаа алдагдсан байна гэж та түрүү нь хэлсэн. Ерөнхий мэдлэг эзэмших гэж арав гаруй жил сурчихаад их дээд сургуульд төлбөрөө төлж орсныхоо дараа дахиад хоёр жил ерөнхий мэдлэг үздэг. Энэ нь таны хэлдэг боловсролын уялдаа алдагдсаны шинж үү?

-Нэгдүгээр ангид орох гэж буй хүүхдүүд бүгд л ижил тэгш гараанаас орох ёстой. Харамсалтай нь түвшин хоорондын бодлого алдагдсан учраас гарааны тэгш бус байдал үүсчихсэн байна. Тэр утгаараа анх суурь нь сайн тавигдахгүй учраас яваандаа хүүхдүүд хичээлдээ сонирхолгүй болох, ойлгохгүй байх асуудал үүсдэг. Улмаар хичээлийн хоцрогдолд орж, өөрийн сонирхсон, дуртай мэргэжлээрээ сурах боломжгүй болдог.

Боловсролын чанарын үнэлгээний судалгаагаар нэг хүүхэд дунджаар 2-3 ангийн хичээлийн хоцрогдолтой байна. Энэ бол ковидын үеийн хоцрогдол биш. Энэ бол манай боловсролын салбарын тогтолцооноос үүссэн хоцрогдол. Тэгэхээр бид цаашид боловсролын хоцрогдлыг яаж арилгах ёстой вэ гэхээр түвшин хоорондын уялдаа холбоог маш сайн хийж өгөх шаардлагатай. Өөрөөр хэлбэл цэцэрлэгийн хөтөлбөр нь бага ангийн хөтөлбөртэйгөө уялдаж явдаг байх ёстой. Бага анги нь дунд, дунд нь ахлах ангийн хөтөлбөртэйгөө уялдах шаардлагатай.

Төгсөх анги нь их, дээд сургуулийнхаа боловсролын хөтөлбөртэйгөө уялдах ёстой гэсэн үг. Тэгэхээр манайд энэхүү уялдаа алдагдчихаад байна. Үүнийг засахын тулд Боловсролын багц хуулийг оруулж ирж байгаа юм.

-Боловсролын үнэлгээний асуудалд та ямар байр суурьтай байна вэ?

-Хүүхдэд бид дүн тавьж ирсэн. Энэ бол буруу тогтолцоо. Хүүхдэд яагаад дүн тавьдаг вэ гэхээр хүүхдүүдийг хооронд нь уралдуулах биш шүү дээ. Тэр утгаараа бид боловсролын үнэлгээний тогтолцоог хийж чадаагүй юм билээ. Хүүхдэд дүн тавих бус ахиц дэвшлийн үнэлгээг л хийх ёстой. Өөрөөр хэлбэл намар хичээл эхлэхэд хүүхэд ямар түвшнээс эхэлсэн байна, зургаан сарын дараа ямар түвшинд хүрсэн байна гэдэгт нь л бид дүн тавих ёстой юм билээ. Гэтэл манайх шиг нэг даалгавар хийгээд ирэхээр шууд дүн тавьдаг. Нэг шалгалт авахаараа л дүн тавьдаг. Тэгсэн атлаа дүнгээ багш нар нь өргөж тавьдаг, ийм зүйл байж боломгүй юм билээ. Энэ тогтолцоо хоцрогдсон. Эцэг, эхчүүд нь багш нарын тавьсан дүнгээр хүүхдээ үнэлдэг ийм хуурамч тогтолцоо байсан. Тиймээс ийм хуурамч дүнгийн тогтолцоог халж, цаашид хүүхэд бүрд ахиц дэвшлийн үнэлгээтэй болъё гэж байгаа юм.

-Багш, ажилчдын цалин хөлсний асуудлыг нэмэгдүүлэх чиглэлд та ямар бодлого барьж ажиллаж байна вэ?

-Өнгөрсөн жил бидний хувьд хийсэн нэг том ажил бол багшийн үнэлгээ. Багш яг ямар ур чадвартай байна вэ гэдэг үнэлгээг бид орон даяар хийсэн. Улмаар нийт 35 мянган багшийг зургаан ангилалд хуваачихсан. Энэхүү ангилалд 1-4-т жагссан багш нарт ур чадварын нэмэгдэл олгож байгаа. Сайн багш өндөр цалин авдаг байя гэсэн бодлогын хүрээнд хийгдсэн ажил болсон. Энэ тогтолцоогоо бид цаашид илүү чамбайруулаад аваад явах ёстой. Түүнээс биш нийтээр нь цалин, хөлсийг өсгөе гэдэг ийм популист лоозон цаашид явахгүй ээ. Хэн илүү их ажиллана, хэн нь илүү ур чадвартай, хүүхдийнхээ сурлагын хоцрогдлыг арилгаж байна, хэн олон хүүхэдтэй ажиллаж байна, тэр багш өндөр цалин авна гэсэн үг. Нөгөөтэйгүүр бид багш бэлтгэлийн асуудлыг анхаарч харах цаг нь болсон. Элсэлтийн ерөнхий шалгалт өгч хамгийн бага оноо авсан хүүхдүүд багшийн мэргэжил сонгож байна гэдэг. Энэ бол бодитой байдаг зүйл. Тиймээс цаашид бид өндөр оноо авсан хүүхэд багш болдог энэ зарчмыг төрийн бодлогоор дэмжээд явна. Мөн төгсөөд ажлын байр дээрээ тасралтгүй хөгждөг тогтолцоог бид бий болгохоор ажиллаж байна.

-Сургуулийн захирлыг тэр даргын эхнэр хийж байна, энэ даргын ах, дүү нар хийдэг гэсэн яриа их гардаг. Энэ асуудалд та сайдын хувьд ямар бодолтой явдаг вэ. Угтаа удирдлагын менежментийн шаардлага гэж байдаг биз дээ?

-Өнгөрсөн хугацаанд явуулж ирсэн бидний гол алдаа энэ. Өөрөөр хэлбэл цэцэрлэг, сургуулиудын захирлыг сум, дүүргийн засаг дарга нар улс төрийн томилгоо хийж тавьдаг байсан. Сонгуулийн үр дүнгээс хамаарч нийт сургууль, цэцэрлэгүүдийн удирдлагын 70 гаруй хувь нь солигдсон гэсэн судалгаа гарсан. Үүнээс үзвэл маш тогтворгүй ажиллаж ирсэн нь харагдаж байгаа юм. Нөгөөтэйгүүр улс төрийн томилгоогоор очиж байгаа хүнд шалгуур огт тавьдаггүй байж. Үүнээс болоод боловсролын бүтэлгүйтэл үүссэн байна. Тиймээс цаашид бид тодорхой шаардлагыг тавьж, шатлан дэвшдэг зарчмаар энэ асуудалд ханддаг болно.

-Та түрүү нь хэлсэн, дэлхий даяар боловсролын тогтолцоогоо аж үйлдвэрийн дөрөвдүгээр хувьсгал руу чиглүүлж байна гэж. Гэтэл манайд олон улс ч мэдэхгүй, биднээс өөр хүнд хэрэг болохгүй уйгуржин хэлийг заах юм. Угтаа бага ангиас нь эхлээд англи хэлийг түлхүү заавал таны яриад байгаа аж үйлдвэрийн хувьсгал руу чиглэх юм биш үү?

-Шинэ хөтөлбөрөөр англи хэлийг бид гуравдугаар ангиас нь эхэлж ордог болгоё гэж байгаа юм. Харин мэдээлэл технологийн хичээл буюу код бичдэг хичээлийг нэгдүгээр ангиас нь үздэг болно. Ингэж байж бид аж үйлдвэрийн хувьсгалд хүүхдүүдээ бэлтгэж, сургана. Таны хэлдгээр англи хэлийг тавдугаар ангиас нь үзэхээр хэтэрхий оройтож орж байгаа нь үнэн. Дэлхий нийт энэ чиглэл рүү явж байгаа учраас бид ч мөн өөрчлөгдөж, шинэчлэгдэх цаг нь болсон. Тэр утгаараа дээрх ажлуудыг хийгээд, хэрэгжүүлээд явж байна. Нөгөөтэйгүүр бид монгол хүнийг бэлтгэх ёстой. Монголоороо ярьдаг, түүх соёлоо мэддэг энэ хүмүүсийг бэлтгэх шаардлагатай. Тэр утгаараа бусдаас ондооших, монгол үндэстэн гэдгээ мэдэх үүргийг төр хүлээдэг учраас уйгуржин бичгийг заадаг. Гэхдээ хүүхэд бүрд уйгуржин бичгийг заагаад бай гэсэн ойлголт огт биш үү.

-Хүүхдийн хүмүүжлийн асуудал их яригддаг. Эцэг, эхчүүд нь үүнийгээ багш нарт нь хариуцуулж яваад байгаа нэг буруу хандлага байдаг шүү дээ. Хүүхдийн хүмүүжлийн асуудалд та Боловсролын сайдын хувьд ямар бодолтой байдаг вэ?

-Суралцахуй гэдэг нь өөрөө дөрвөн том зорилттой болчихсон. Суралцахуйн тулд суралцана, мэдэхийн тулд суралцана, бусадтай хамтарч амьдрахын тулд суралцана, юм хийж сурахын тулд суралцана гэсэн дөрвөн том баганатай. Тэр утгаараа бусадтай хамтарч амьдрахын тулд суралцах хөтөлбөрийг бид цэцэрлэгийн наснаас нь эхэлж заадаг болъё гэж байгаа юм. Өөрөөр хэлбэл нэгнийгээ ялгаварлан гадуурхдаггүй, хүн хүндэлдэг, зөв соёлтой бие хүн байхыг цэцэрлэгийн наснаас нь эхэлж заадаг болъё гэж байгаа юм. Тэр утгаараа мэдлэг, чадвар, төлөвшил дээр суурилсан цогц боловсролыг олгох Үндэсний хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх ёстой юм. Үүнд эцэг, эхчүүдийн оролцоо ямар байх юм бэ гэж. Бусад хууль дээр эцэг, эхчүүдийн үүрэг оролцоог тусгаагүй юм билээ. Тиймээс Боловсролын багц хууль дээр эцэг, эх асран хамгаалагчид ямар үүрэгтэй байх вэ гэдгийг тусгаж өгье гэж байгаа юм. Ер нь сургууль гэхээс илүү гэр бүлийн орчинд хүүхэд төлөвшиж, хүмүүждэг. Тиймээс гэр бүлийн орчныг эвтэйхэн, таатай байлгах, хүнтэй харилцаж сургах зэргийг эцэг, эхчүүдийн үүрэг болгох асуудал уг хуульд тусгагдсан гэж ойлгож болно. Хүүхэд бүр математикч болох албагүй. Харин ирээдүйд бүгд аав, ээжүүд болно гэдэг. Тиймээс эцэг, эхчүүд хүүхдээ ирээдүйн аав, ээж болгоход нь сургах ёстой. Түүнээс биш хүүхдээ сургууль, цэцэрлэгт аваачиж өгчихөөд миний хүүхдийг хүмүүжилтэй, зөв хүн болго гэж шахаж, шаардах ёсгүй. Ийм хандлагатай байвал багш, эцэг, эхчүүд бид үр хүүхдийнхээ ирээдүйг баллуурдана л гэсэн үг. Тиймээс аль аль талдаа хүүхдийнхээ хүмүүжил, боловсролд нь анхаарах шаардлагатай.

-Шинэ хөтөлбөр хэрэгтэй л гэнэ. Боловсролын чанар хот, хөдөөгүй ялгаатай болсон тухай ч ярилаа. Аж үйлдвэрийн дөрөвдүгээр хувьсгал ч гэж байна. Монгол Улсын зах хязгаар бүс нутгийн хүүхдийн сурах орчныг яаж хангах ёстой юм бэ. Тэр хүүхдүүд 21 дүгээр зуунд танхимдаа гал түлээд дулаацаад сууж байна. Энэ асуудлыг бид цаашид яаж шийдэх ёстой вэ?

-Түрүү нь хэлсэн, бидний нэг зорьж байгаа ажил бол хот, хөдөөгийн боловсролын чанарын ялгааг арилгая гэж байгаа нь ерөөсөө энэ. Хүүхэд хотод сурч байна уу, хөдөө юу гэдэг нь огт хамаагүй. Адилхан орчинд, тэгш боловсролыг авч байх ёстой. Хамгийн сайн сургууль бол хамгийн ойр байна гэдэг зарчим шүү дээ. Тиймээс бид энэ зарчмыг л хэрэгжүүлэх ёстой. Нөгөөтэйгүүр гал түлээд дулаацдаг анги танхим цөөн бий. Энэ нь хүүхэд бүрд чиглэсэн хувьсах зардалтай холбоотой асуудал. Гал түлээд сууж байгаа сургуулийн орчныг Улаанбаатар хоттой адилхан болгохын тулд санхүүжилтийн асуудлыг тодорхой болгох ёстой. Цаашлаад бид сум болгонд байдаг 12 жилийн тогтолцооноос салах цаг болсон. Сум бүрд 12 жилийн сургууль байна. Энэ нь шаардлагагүй. Харин сум бүрд цэцэрлэг, дунд сургууль л байя гэдэг зүйлийг ярьж байгаа. Монгол Улсын 365 сум болгон 12 жилийн сургуультай байхаар тэнд ажиллах багш боловсон хүчин гээд асуудлууд гарч ирээд байгаа юм. Үүнээс болоод хот, хөдөөгийн боловсролын чанарын асуудал сөхөгдөнө. Тиймээс энэ тогтолцоог халъя гэж байгаа юм.

-Их дээд сургуулиудыг нийслэлээс нүүлгэх тухай ярьдаг. Үнэхээр бүгдийг нь нийслэлээс гаргачихлаа гэж бодоход Улаанбаатар хотын эдийн засгийн байдал хүндрэх юм биш үү. Үнэндээ энэ хэдэн оюутнуудын орлогоор амьжиргаагаа залгуулдаг олон мянган бизнес эрхлэгчид байна шүү дээ…?

-Эдийн засаг сөнөнө гэсэн ойлголттой байж болохгүй. Улаанбаатар хот өөрөө 500 мянган хүн амьдрахад л төлөвлөгдсөн хот шүү дээ. Өнөөдөр нийслэлийн хүн ам 1.6 сая болчихсон байна. Нөгөө төлөвлөгдсөн хэмжээнээсээ гурав дахин хэтэрчихсэн явж байна. Нөгөөтэйгүүр нийслэл хотод нийт 150 мянган оюутан сурдаг. Тэр утгаараа эдгээр оюутнууд хотын эдийн засагт хувь нэмрээ оруулж яваа нь үнэн. Гэхдээ л бид цаашид хотын төвлөрөлтийг задлахын тулд Дархан, Эрдэнэт, Өмнөговь, Ховд, Дорнодод их дээд сургуулиудын хотхнуудыг шинээр бий болгох ёстой. Намайг сайд болоод ажлаа авч байх үед 100 гаруй их, дээд сургуультай байсан. Улмаар үүнийг цөөлж, 60 орчим сургуультай болсон. Одоо би дахиад ч цөөлнө гэж бодож байгаа.

-Багш нар авлига авдаг гэх асуудлыг нийгэмд шуугиан болгон ярьдаг. Гэтэл үнэндээ нэг шоколад, набор төдийхөн л байдаг. Ер нь багшийг хүндэтгэн талархсан сэтгэлээ илэрхийлж бэлэг өгөх явдал эртнээс л байсан зүйл. Үүнийг гэмт хэрэг болгох, авлигал авлаа гэж харлуулах шаардлагатай юу. Ганц шоколад авсан багш ажлаа өгдөг, ийм сонин жишиг байна шүү дээ?

-Миний мэдэхийн нэг, хоёр шоколад авлаа гээд багшид хариуцлага тооцлоо гэж сонсоогүй. Энэ бол нийгмийн соёл. Мэдээж багшдаа талархаж цэцэг, шоколад өгч болно. Япончууд гэдэг юм уу бусад улс орнууд багшдаа талархаж шоколад битгий хэл юм өгдөг юм билээ. Үүнийг би сайдын хувьд авлигал гэж харахгүй, хардаг ч үгүй. Энэ бол цэвэр соёлын асуудал.

Categories
мэдээ улс-төр

УИХ: Байнгын хорооны даргыг сонгох тухай асуудлыг хэлэлцэж байна DNN.mn

УИХ-ын чуулганы Баасан гарагийн нэгдсэн хуралдаан эхэллээ. Ж.Мөнхбатыг өчигдөр УИХ-ын гишүүнээс чөлөөлсөн. Түүний хувьд Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны даргаар ажиллаж байсан юм. Иймд тус байнгын хорооны даргаар УИХ-ын гишүүн Н.Энхболдыг сонгох тухай асуудлыг хэлэлцэж байна

Categories
мэдээ нийгэм

“Амар байна уу- 2023” үзэсгэлэн худалдаагаар 48.9 тэрбум төгрөгийг дотооддоо үлдээсэн DNN.mn

Монголчууд сар шинийн хэрэгцээндээ зориулан 1.3 их наяд төгрөг зарцуулдаг гэсэн судалгаа бий.

Үүний 70-80 хувийг нь импортын бүтээгдэхүүн худалдан авч гадагш нь урсгадаг. Иймээс энэ мөнгийг эх орондоо үлдээх, эдийн засгийн эргэлтийг нэмэгдүүлэх, мөн үндэсний үйлдвэрлэгчдээ дэмжих, тэдэнд хамтран ажиллах нөхцөл бүрдүүлэх зорилгоор Нийслэлийн Засаг даргын санаачилгаар “Амар байна уу 2023” үзэсгэлэн худалдаа, хөрөнгө оруулалт, хамтын ажиллагааны арга хэмжээг зохион байгуулсан. Нийслэлийн есөн дүүрэг, 21 аймгийн ЖДҮҮ эрхлэгчдийг хамруулан нэг сарын хугацаанд зохион байгуулсан тус арга хэмжээний үр дүнг Нийслэлийн Жижиг, дунд үйлдвэр, үйлчилгээг дэмжих төв НӨҮГ-ын дарга Г.Гангамөрөн танилцууллаа.

“Амар байна уу 2023” үзэсгэлэн худалдаанд анх удаа 21 аймаг, нийслэлийн есөн дүүргийн 1000 гаруй жижиг, дунд бизнес эрхлэгч оролцож, үндэсний хувцас, гоёл чимэглэл, хүнсний бүтээгдэхүүн, цагаан идээ зэрэг 15-20 мянган нэр төрлийн бараа бүтээгдэхүүнээ түрээсийн ямар нэгэн төлбөргүйгээр худалдаалсан юм. Мөн үзэсгэлэнгийн үеэр 48.9 тэрбум төгрөгийн мөнгөний эргэлтийг дотооддоо үлдээсэн бодит үр дүн гарчээ. Түүнчлэн цахим худалдаагаар 250 сая төгрөгийн орлого олж, ЖДҮҮ эрхлэгчдэд зориулсан хөрөнгө оруулалт, хамтын ажиллагааны уулзалт, арга хэмжээний үеэр нийт дөрвөн тэрбум төгрөгийн гэрээ хийсэн байна.

Улаанбаатар хотын хэмжээнд улсын нийт жижиг, дунд үйлдвэр, үйлчилгээ эрхлэгч аж ахуйн нэгж, байгууллагын 60 гаруй хувь буюу 43,236 байгууллага үйл ажиллагаа явуулдаг. Эдгээрт 674,456 хүн ажилладаг бөгөөд энэ нь хөдөлмөрийн зах зээлийн 67.2 хувийг эзэлж байна. ЖДҮҮ-ний салбар нь экспортын орлогын 2.4, ДНБ-ий 18 хувийг эзэлдэг. Хөгжиж буй орнуудын жишигт ЖДҮҮ-ний салбар нь хөдөлмөрийн зах зээлийнхээ 40 хувийг хамарч, ДНБ-ийхээ 60 хувийг бүрдүүлдэг аж. Харин манай ЖДҮҮ-ний салбар нь ажиллах хүчин ихтэй хэдий ч эдийн засгийн чадавхаараа гурав дахин бага байгаа юм. Иймд ЖДҮҮ-ний салбарыг шууд борлуулалтаар дэмжсэн үзэсгэлэн, арга хэмжээг зохион байгуулах нь үр дүнтэй юм.