Categories
мэдээ нийгэм онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Цэргүүдээ хүчирхийлэгч зэвсэгт хүчнийхэн DNN.mn


-Зэвсэгт хүчний найман албан хаагч бэлгийн хүчирхийлэлд өртсөн гэжмэдүүлжээ-


ХЭҮК 2021 оны Монгол Улс дахь хүний эрх, эрх чөлөөний байдлын талаарх илтгэлийг УИХ-д өргөн барилаа.

Энэ удаагийн илтгэлд “Ковид-19 цар тахлын хүний эрх, эрх чөлөөний сургамж”, “Жендерийн эрх тэгш байдал ба хүний эрх”, “Хөдөлмөрлөх эрхийн зарим асуудал”, “Гэр бүлийн хүчирхийллээс ангид байх”, “Цэргийн албан хаагч хоорондын дүрмийн бус харьцааны нөхцөл байдалд хийсэн дүн шинжилгээ”, “Эмнэлгийн тусламж үйлчилгээний чанар хүртээмжид хийсэн хяналт шинжилгээ, үнэлгээ” сэдвүүдийг хөнджээ.

Эдгээрээс Цэргийн албан хаагч хоорондын дүрмийн бус харьцааны нөхцөл байдалд хийсэн дүн шинжилгээ ихээхэн анхаарал татаж байгаа юм. Учир нь сүүлийн жилүүдэд хугацаат цэргийн албан хаагчид амь нас, эрүүл мэндээрээ ноцтой хохирох болсон тохиолдлууд шилээ даран гарсаар байгаа. Эдгээрт хүний эрхийг хамгаалах мэргэжлийн байгууллага ямар дүн шинжилгээ хийв, нөхцөл байдал ямар байна вэ гэдгийг харж болох гол тулгуур юм.

ХЭҮК-ын судалгаагаар сүүлийн 10 жилийн хугацаанд цэргийн анги байгууллагад 468 эрх зүйн зөрчил буюу гэмт хэрэг, сахилгын зөрчил бүртгэгдсэний хамгийн олон буюу талаас илүү хувь нь Зэвсэгт хүчний ангид гардаг юм байна. Тодруулбал, өнгөрсөн 10 жилийн хугацаанд бүртгэгдсэн 468 гэмт хэрэг, зөрчлийн 242 нь Зэвсэгт хүчний ангийн албан хаагчид холбогджээ. Үлдсэн хувь нь хилийн цэрэг, дотоодын цэрэгт хамаарч байна.

Сүүлийн гурван жилийн дотор гэхэд л Зэвсэгт хүчинд алба хааж байсан цал залуухан найман хүү хорвоогийн мөнх бусыг үзүүлсэн харамсалтай хэрэг гарсан байдаг. Эдгээр нь хэвлэлд ил болсон мэдээлэл. Эрүүл мэндээрээ хохирч, насаараа тахир дутуу болсон нь үүнээс ч олон. ХЭҮК-ын илтгэлээс харахад дээр дурдсан 242 зөрчлийн 144 нь гэмт хэргийн шинжтэй, 98 нь сахилгын зөрчил байжээ. Тэр дундаа хугацаат цэргийн албан хаагчийн амь нас хохирсон долоон тохиолдол байгаагаас гурав нь усанд живсэн, хоёр нь хөдөлмөр хамгааллын аюулгүй байдал алдагдсанаас, нэг нь бусдын гарт амиа алдсан бол нэг албан хаагч амиа хорлосон гэжээ. Түүнээс гадна 27 хугацаат цэргийн албан хаагч гэмт хэргийн улмаас эрүүл мэндээрээ хохирсон гэжээ. Зэвсэгт хүчний ангийн албан хаагчдын дэглэлтийн талаар ч ноцтой баримтууд, тоон мэдээлэл бүртгэгджээ.

Хамгийн ноцтой нь Зэвсэгт хүчний ангиудад бэлгийн хүчирхийлэлтэй холбоотой зөрчил бүртгэгддэг, офицер албан хаагчид цэргүүдээ хүчирхийлдэг тухай баримт ХЭҮК-ын илтгэлд дурдагдлаа. Бэлгийн хүчирхийлэл бол хүний эрхийн ноцтой зөрчил, жендерт суурилсан хүчирхийллийн нэг хэлбэр гэж үздэг. ХЭҮК-ын социологийн судалгаанд оролцсон хугацаат цэргийн албан хаагчдаас ямар нэгэн хэлбэрээр бэлгийн дарамтад өртөж байсан талаар тодруулахад дээд албан тушаалтан нь бусдыг үнсэх тушаал өгөх, тоглоом тоглуулах, бие болон бэлэг эрхтнээр нь оролдох зэргийг онцолж байжээ. Түүгээр зогсохгүй бэлгийн дур хүслээ ёс бусаар хангаж байсан гэдгийг ч цэргүүд ярьжээ. Зэвсэгт хүчин дэх бэлгийн хүчирхийллийн хохирогчид нэгээр тогтохгүй. ХЭҮК-ын судалгаагаар алба хааж байх үедээ зориг гарган мэдээлсэн найман албан хаагч байдаг аж. Тэгвэл алба хаасныхаа дараа энэ тухай хүний эрхийн байгууллагад мэдэгдсэн нь 147 иргэн байна. Тухайлбал, Зэвсэгт хүчний дугаар ангийн албан хаагч “Бэлэг эрхтнээр байнга оролддог байсан. Ийм байснаас үхсэн нь дээр гэж бодож байсан. Нэр хүнд минь олны өмнө гутгаагдсан” гэж тэмдэглэлдээ бичиж үлдээснийг илтгэлд онцолжээ.

Бодит явдлыг бичсэн цэргийн албан хаагчийн тэмдэглэлээс харахад Зэвсэгт хүчнийхэн цэргүүдийг олны өмнө, бусдынх нь нүдэн дээр ёс бусаар хүчирхийлдэг болж таарч байна. Цэргийн боловсрол эзэмшихээр мордсон залуусаа хүчирхийлдэг Зэвсэгт хүчин байна гэдэг гутамшиг. Эрүүгийн ноцтой гэмт хэрэг. Бэлгийн хүчирхийлэл гэдэг хүний сэтгэл санааг нэг насаар нь зэрэмдэглэдэг ноцтой үр дагавартай гэдгийг сэтгэл судлаачид хэлдэг. Тэд хэзээ ч хэвийн амьдралаар амьдарч чаддаггүй гэдэг.

УИХ энэ удаагийн илтгэлийг, тэр дундаа цэргүүдээ хүчирхийлэгч Зэвсэгт хүчинд онцгой анхаарах хэрэгтэй.

Энх цагт эр цэргүүд нь хүчирхийлүүлж, тахир дутуу болж, амиа алддаг батлан хамгаалах салбар гэж байж болох уу. Зэвсэгт хүчнийг, батлан хамгаалах салбарыг гутааж байгаа, хүний эрхийг ноцтой зөрчигч Зэвсэгт хүчний анги, байгууллагуудаа анхаараач, ЗХЖШ-ын дарга, дэслэгч генерал Д.Ганзориг оо.

Categories
мэдээ цаг-үе

Цахим засаглалын багц хуулиуд ба тэдгээрийн онцлох зохицуулалтууд DNN.mn

Нийтийн мэдээллийн ил тод байдлын тухай, Хүний хувийн мэдээлэл хамгаалах тухай, Кибер аюулгүй байдлын тухай, Цахим гарын үсгийн тухай зэрэг хуулиуд 2022 оны 05 дугаар сарын 01-ний өдрөөс буюу өнөөдрөөс хэрэгжиж эхэлж байна.

Хуулийн хэрэгжилтийг хангах хүрээнд Цахим хөгжил, харилцаа холбооны яамнаас Хууль зүй, дотоод хэргийн яам, Сангийн яам, Хүний эрхийн үндэсний комисс, Тагнуулын ерөнхий газар, Зэвсэгт хүчний жанжин штаб, Үндэсний статистикийн хороо, Харилцаа холбооны зохицуулах хороо зэрэг төрийн байгууллага, их дээд сургуулийн эрдэмтэн судлаач нартай хамтран дээр дурдсан 4 хуульд батлуулахаар заасан журмуудын боловсруулалт дээр хамтран ажиллаж, Засгийн газраар батлуулах журмын төслүүдийг Засгийн газрын Хэрэг эрхлэх газарт хүргүүлэхэд бэлэн болоод байна.

Хуулиудын онцлох зохицуулалтыг товч дурдвал,

НИЙТИЙН МЭДЭЭЛЛИЙН ИЛ ТОД БАЙДЛЫН ТУХАЙ ХУУЛЬ

Энэ хуулийн зорилго нь хуульд заасан үндэслэл, журмын дагуу иргэний мэдээлэл хайх, хүлээн авах эрхийг хангах, нийтийн мэдээллийн дэд бүтцийн эрх зүйн үндсийг тогтоох, төрийн үйл ажиллагааг цахим хэлбэрээр явуулах, нээлттэй, ил тод, шуурхай байлгах, төрийн үйл ажиллагаанд олон нийтийн хяналтыг бий болгоход оршино.

Тус хуулиар байгууллагын нууц гэх нэрийн дор иргэд, олон нийт, хэвлэл мэдээллийнхэнд өгдөггүй байсан мэдээлэл, тусгай зөвшөөрөл эзэмшигчийн мэдээлэл, барилга байгууламжийн улсын комиссын дүгнэлт, худалдан авах ажиллагааны мэдээлэл, төрийн байгууллагын ажлын байрны сул орон тооны мэдээлэл зэрэг 5 төрлийн 68 мэдээллийг нээлттэй болголоо.

Түүнчлэн тус хуулиар цахим баримт бичгийг цаасан баримт бичигтэй адил хүчинтэй байхаар тогтоож, нотлох баримтын хэмжээнд үнэлэх зэрэг асуудлыг шийдвэрлэнэ.

Мэдээлэл хариуцагч мэдээллийг гуравдагч этгээдэд дамжуулсан бол мэдээллийн эзэнд энэ талаар хуульд заасан журмын дагуу мэдэгдэл хүргүүлнэ.

ХҮНИЙ ХУВИЙН МЭДЭЭЛЭЛ ХАМГААЛАХ ТУХАЙ ХУУЛЬ

Энэ хуулиар хүний хувийн мэдээллийг цуглуулах, боловсруулах, ашиглах, аюулгүй байдлыг хангахтай холбогдсон харилцааг зохицуулж, мэдээлэл хариуцагч болох төрийн байгууллага, хүн, хуулийн этгээд нь хувь хүний мэдээлэл цуглуулж, боловсруулж, ашиглахдаа тухайн мэдээллийг хэрхэн, юунд ашиглах гэж байгаа зорилгыг мэдээллийн эзэнд мэдэгдэж, зөвшөөрөл авна.

Түүнчлэн мэдээллийн эзэн болон хүний хувийн мэдээллийг хариуцаж, хамгаалж байгаа этгээд хоорондын харилцааг зохицуулж, мэдээллийн эзний эрхийг баталгаажуулан Монгол Улсын Үндсэн хуулиар тогтоосон хувь хүний халдашгүй, чөлөөтэй байх эрхийг тогтоож, мэдээлэл хариуцагчийн хүлээх үүргийг тодруулж өгсөн.

Мөн хүний биеийн давхцахгүй өгөгдөл болох гарын хурууны хээг улсын бүртгэлийн байгууллага иргэний улсын бүртгэл хөтлөх, сонгогчийн бүртгэлийг хянах зорилгоор ашиглах, улсын хилээр нэвтэрч байгаа гадаадын иргэнийг таних, баталгаажуулах, хэрэг маргааныг хянан, шийдвэрлэх, УИХ-ын гишүүд цахим төхөөрөмж ашиглан санал хураалтад оролцохоос бусад тохиолдолд хориглоно.

Дууны, дүрсний, дуу-дүрсний бичлэгийн төхөөрөмжийг байршуулахад тавигдах шаардлага, хориглох, хяналт тавих зохицуулалтыг тусгасан. Тухайлбал, ариун цэврийн өрөө, хувцас солих өрөө, нийтийн үйлчилгээний газрын тусгай зориулалтын үйлчилгээний өрөө, караокены өрөө, зочид буудлын өрөө, эрүүл мэндийн тусламж, үйлчилгээг үзүүлэх хэвтүүлэн эмчлэх өрөө зэрэгт дууны, дүрсний, дуу-дүрсний бичлэгийн төхөөрөмж байршуулахыг хориглоно.

Хүний хувийн мэдээллийг цуглуулж, боловсруулж, ашиглахтай холбоотой аливаа гомдол байвал Хүний эрхийн Үндэсний Комисс, эсхүл Захиргааны ерөнхий хуульд заасны дагуу гомдол гаргах боломжтой байна.

ЦАХИМ ГАРЫН ҮСГИЙН ТУХАЙ ХУУЛИЙН ШИНЭЧИЛСЭН НАЙРУУЛГА

Цахим гарын үсгийн тухай хуулийн зорилго нь цахим орчинд хүн, хуулийн этгээд цахим гарын үсэг хэрэглэх, түүнд тавигдах эрх зүйн болон техникийн шаардлага, нийтийн түлхүүрийн дэд бүтцийн үйл ажиллагааны эрх зүйн үндсийг тогтооход оршино. Тус хуулиар:

  • Монгол Улсын 16 ба түүнээс дээш насны иргэдэд тоон гарын үсгийн гэрчилгээг үнэ төлбөргүй 5 жилийн хугацаатай Улсын бүртгэлийн байгууллагаас олгох ба тус байгууллагын нийслэл, дүүрэг, орон нутгийн бүх салбар, нэгж дээр биечлэн очиж авах боломжтой. Харин гадаадад байгаа Монгол Улсын иргэдийг дипломат төлөөлөгчийн газраар дамжуулан тоон гарын үсгийн гэрчилгээг авах боломжийг бүрдүүлнэ.
  • Тоон гарын үсгийн гэрчилгээг гадаадын иргэн, харьяалалгүй хүн Монгол Улсад оршин суух хугацаандаа авч ашиглах боломжтой.
  • Хуулийн этгээдэд олгох тоон гарын үсэг нь цахим тамга хэлбэртэй байна.

Тоон гарын үсгийг хэрэглээнд нэвтрүүлснээр цахим орчинд өөрийгөө таньж, баталгаажуулах, гэрээ хэлцлийг цахим хэлбэрээр байгуулах, “e-Mongolia” системд нэвтэрч, төрийн 650 гаруй үйлчилгээг цахимаар авах боломж бүрдэж байна.

КИБЕР АЮУЛГҮЙ БАЙДЛЫН ТУХАЙ ХУУЛЬ

Энэхүү хууль нь кибер аюулгүй байдлыг хангахтай холбоотой төрийн байгууллага, хүн, хуулийн этгээдийн хооронд үүсэх харилцааг уялдуулан зохицуулах, зохион байгуулах, хяналтыг хэрэгжүүлэх харилцаанд үйлчилнэ.

Тус хуулиар үндэсний аюулгүй байдлыг хангах тогтолцоонд нийцсэн Кибер аюулгүй байдлын зөвлөл ажиллах бөгөөд тус зөвлөлийг Монгол Улсын Ерөнхий сайд тэргүүлж, дэд даргаар нь Цахим хөгжил, харилцаа холбооны сайд, Тагнуулын ерөнхий газрын дарга нар ажиллана.

Мөн төрийн мэдээллийн нэгдсэн сүлжээнд холбогдсон болон онц чухал мэдээллийн дэд бүтэцтэй байгууллагын кибер аюулгүй байдлыг үндэсний төв, харин иргэн, аж ахуй нэгж, хуулийн этгээдийн кибер аюулгүй байдлыг нийтийн төв тус тус хангаж ажиллана.

Харин зэвсэгт хүчний кибер командлал тайван цагт батлан хамгаалах салбарын хэмжээнд кибер аюулгүй байдлыг хэрхэн хангах талаар хуульд тусгажээ.

Categories
мэдээ нийгэм онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Энэ жил хөрс хуурай, чийг байхгүйгээс тариалалт хойшилж зуны эхэн сартай золголоо DNN.mn

Төв аймгийн Аргалант сум, Атар, Жирэмийн хөндийд хаврын тариалалтын их ажлын бэлтгэл бүрэн хангагдаад дуусчээ. Тариаланчид бэлдэж, хагалсан бор хөрсөндөө үрлэгээ хийхээр гагцхүү бороо орохыг хүлээн сууна. Энэ жилийн тариалалт оройтож байгаагийн гол шалтгаан нь хөрсөнд чийг хангалттай хэмжээнд хүрэхгүй, хуурай байгааг тариаланчид онцолж байлаа. Хойшоо Сэлэнгэ, Булган, бүс нутгийн зарим хэсгээр тариалалтын ажил дөнгөж эхэлж байгаа ч баруун тийшээ Атар, Нөхөрлөл, Баянцогт, Жирэмийн хөндийн тариалалт эхлээгүй байна. Бороо хур багатай, өвөл хөрсөнд хангалттай хэмжээний чийг болчихоор цас унаагүй таг хуурай газрын тариалалт зуны эхэн сартай ийн золгоод буй юм. Тариаланчид техник, тоног төхөөрөмжөө засч сэлбэж, үр тариагаа гаргаад хэдийнэ дуусчихаж. Тэд өнгөрсөн намар хадгалсан үрийн буудайгаа энд тэндээс зөөж үтрэм дээрээ байршуулах, бордоогоо бэлтгэх гээд их ажлын өмнөх бэлтгэлээ бүрэн хангаснаа хэллээ. Хэрэв бороо орлоо л бол тариаланчид өнөө маргаашгүй үрсэлгээ хийхээр болжээ.

Ийнхүү шимт зөөлөн бор хөрсөнд үрийн буудай тарихаар зэхэж буй хаврын нэгэн өдөр Төв аймгийн Аргалант, Атар, Нөхөрлөл, Баянцогт сумыг зорьж, хаврын тариалалтын сурвалжилгаа бэлтгэлээ. Үндсэндээ баруун тийшээ 50 гаруй километр яваад Жирэмийн хөндийд байрлах уужим том тариан талбайнууд эхэлнэ. Харахад бүгд газраа хагалчихсан, тариан талбайд нэг ч машин техник харагдахгүй нам гүмхэн байв.


УЛААНБУУДАЙ ТАРИАЛСНААС ИЛҮҮ РАПС ТАРИХ НЬ ТАРИАЛАНЧИД ГУРАВ ДАХИН ИЛҮҮ АШИГТАЙ ГЭВ


Төв замтай нийлэх шахуу хашаа татсан тариан талбайн урд үзүүрт залгаа тоосгон байшин, хороо дүүрэн трактор, комбайн зэрэг Жирэмийн хөндийд байх хамгийн том тариан талбайн эзэд хаврын тариалалтынхаа ажлыг хэлэлцэн нэгнийдээ цугларсан нь энэ байж. Сонины газраас яваагаа хэлтэл нэр усаа гаргалгүй учир байдлаа хэлье гэж байна. Нэр устайгаа сонинд гарчихаар салбар яамдынхан нь буруу зөв ярилаа хэмээн шүүмжилдэг бололтой. Улмаар ажил төрөлд нь ямар нэгэн байдлаар сөрөг нөлөө учруулдаг учраа хэллээ.

Эдгээр тариаланчид хөрс хуурай, чийг огт байхгүй байгаа нь тариалалт сунжрах гол шалтгаан болж байна гэв. Төр, Засгаас тариаланчдаа дэмжих бодлого явуулж байгаа гэж ярьдаг ч газар дээрээ дорвитой дэмжлэг болж уй нь нэг ч байдаггүй аж. Тариаланчдын өмнө тулгардаг хамгийн том асуудал нь тоног төхөөрөмжийн шинэчлэлт болон шатахуун, тосны зардалд хамаг хөрөнгөө зарцуулдгаа хэллээ. Одоог болтол тариаланчдад олгох шатахууны хөнгөлөлт тодорхой болоогүй гэнэ. Шатахуунаа яг хэдэн төгрөгөөр ямар хэмжээнд өгөх нь шийдэгдээгүй байгаа аж. Шатахууны үнэ дээр хөнгөлөлт үзүүлдэггүй, урьдчилаад 50 хувийн төлбөрийг нь хийж, үлдсэнийг нь намар төлөхөөр л тохирч авдаг. Түүнээс биш үнийг нь хямдруулж хөнгөлөлттэй үнээр бидэнд өгдөг зүйл байхгүй гэв. Мөн тоног төхөөрөмжөө шинэчлэх, засварлах, худалдан авах асуудалд хөнгөлөлттэй зээл олгох бодлого хэрэгжиж эхлээгүй байгааг ярив. Холбогдох салбарын сайд, удирдлагууд нь тариаланчдаа дэмжих бодлогоо цаасан дээр л гаргаж, олон нийтэд хэрэгжүүлээгүй, эхлээгүй ажлаа эхлүүлсэн, хэрэгжүүлсэн мэтээр ярьж байгааг шүүмжлэв. Мөн төр, засгийн оролцсон, үнэ, үйл ажиллагааг нь барьсан салбар болгон нурдаг, хөгждөггүй байдлыг хэллээ. Түүний тод жишээ нь газар тариалангийн салбар аж. Тухайлбал, улаанбуудайн үнийг чөлөөлөх хэрэгтэй гэлээ. Хэдий стратегийн хүнс, хүнсний гол нэрийн бүтээгдэхүүн ч гэлээ үнийг нь чөлөөлөх шаардлагатай гэнэ. Улаанбуудайд мөнгөн урамшуулал олгодог байна. Гэвч өнгөрсөн жил энэхүү урамшууллын мөнгөний ердөө тавин хувь нь оржээ. Угтаа төрөөс тонн тутамд 80 мянган төгрөгийн урамшуулал олгоно гэж байсан боловч 40 мянган төгрөгөөр бодогдон оржээ. Улмаар үлдсэн урамшууллаа хэзээ өгөх, бараг өгөхгүй байх тухай хэлж байна. Тиймээс тариаланчид хөлс хүчээ шавхан барин улаанбуудай тариалж, хямдхан борлуулж байхаар түүнээс гурав дахин ашигтай рапс тарих болсон талаар ярив. Нөхцөл байдал бодитоор ийм байхад аль болох хөдөө, аж ахуйн салбар, тэр дундаа газар тариалан эрхэлдэг аж ахуйн нэгж, хувь хүмүүсийн үйл ажиллагаанд оролцохгүй байхыг захилаа.


Б.ГАНЗОРИГ: ТАРИАЛАНЧДАД ОЛГОХ ЗЭЭЛИЙН ШАЛГУУРАА БАГАСГАЖ, ШУУРХАЙ ХЭРЭГЖҮҮЛЭХГҮЙ БОЛ ЦАГ ТУЛЧИХААД БАЙНА


Бид тариаланчидтай уулзаж, нөхцөл байдлыг нь сонсоод цааш хөдөллөө. Тариаланчдын нөхцөл байдал ямар байгаа, төр, засгийн бодлого хэрхэн явагдаж буй талаар Төв аймгийн Аргалант сумын Засаг даргын орлогч, үр тариа хариуцсан эрхлэгч Б.Ганзоригоос тодрууллаа.


-Энэ жилийн тариалалт хэдийгээр эхлэхээр байна. Хэчнээн талбай, газар ямар хэмжээний тариалалт хийхээр төлөвлөж байгаа вэ?

-Тариалалтын бэлтгэл ажил бүрэн хангагдаж дууссан байгаа. Үндсэндээ газрын хөрс чийг багатай, хуурай байгаа учраас бороо орохыг л хүлээж байна. Энэ жилийн хувьд манай суманд 15 мянган га эргэлтийн талбай бий. Найман мянга гаруй уринш байна. Үрийн нөөцийн хувьд хангалттай байгаа. Өнгөрсөн жил борлуулалт тааруу байсан учраас үрээ их сайн нөөцөлсөн.

-Энэ жилийн тухайд газар тариалан эрхлэгчдэд тулгамдаж байгаа асуудал юу байна вэ. Төрөөс үүнийг хэрхэн зохицуулахаар байгаа вэ?

-Хэдхэн хоногийн өмнө Төв аймагт газар тариалан эрхлэгчдийн улсын зөвлөгөөн болсон. Мөн манай сумын хэмжээнд тулгамдаж байгаа асуудлаа ярилцаж, шийдвэрлэсэн. Хамгийн гол тулгамдаж байгаа зүйл бол гурван хувийн хөнгөлөлттэй зээлийн асуудал байна. Салбарын яамнаас энэ жил 400 гаруй тэрбум төгрөгийн зээл олгох эрхийг банкнуудад өгчихсөн байгаа. Өнгөрсөн жил 150 тэрбум төгрөгийн зээл олгогдсон. Гэхдээ банкны шалгуур өндөр, үл хөдлөх хөрөнгийн барьцаа шаарддаг гээд асуудал үүсч байлаа. Энэ нь яг хуулийн этгээддээ асар их дарамттай байгаад уг зээлийн гуравны нэг нь олгогдоод бусад нь татагдчихсан. Энэ жилийн хувьд цаг агаарын нөхцөл байдал хүнд, тариаланчид өнгөрсөн жилийн борлуулалтаа алдчихсан эдийн засгийн хувьд ч амаргүй байгаа. Тиймээс зээлийн эргэн төлөлт болон шинээр зээл авах гэж байгаа аж ахуйн нэгж, хувь хүнд банкны шалгуураа багасгаад түргэн шуурхай олгочихоосой гэсэн хүсэлтийг холбогдох хүмүүст нь тавьсан байгаа. Хамгийн гол нь одоо цаг их тавчуу болоод байна. Өөрөөр хэлбэл, тариаланчдад олгох зээлийн шалгуураа багасгаж, шуурхай хэрэгжүүлэхгүй бол цаг тулчихаад байна гэсэн үг. Зээл банкнууд дээр ирлээ гэхэд судалгаа, олголт гээд цаг их зарцуулна. Тиймээс энэ асуудлаа түргэн шуурхай болгох тал дээр манай төр засгийн удирдлагууд анхаарна биз ээ.

-Шинээр техник, тоног төхөөрөмж орж ирж байгаа юу. Түлш, шатахууны нөөц, хөнгөлөлт ямар байгаа вэ?

-Хил гааль хаалттай гээд газар тариалангийн тоног төхөөрөмжүүд огт орж ирэхгүй байгаа. Сэлбэг нийлэлтийн хувьд ч энэ жил их тааруухан байна. Түлшний хөнгөлөлт үзүүлдгээрээ үзүүлнэ. Гэхдээ үнэ ханшны асуудалд хөнгөлөлт гэсэн зүйл байхгүй. Энэ нь импортын бүтээгдэхүүн учраас зээл хэлбэрээр л хөнгөлөлт үзүүлнэ гээд байгаа юм.

-Танай сумын хэмжээнд хэчнээн тариаланчид байдаг вэ?

-Манай сумын хэмжээнд зургаан том аж ахуйн нэгж бий. Хувиараа тариалан эрхэлж байгаа 100 гаруй иргэн байна.


Г.Баасансүрэн: Сайхан жил тохиовол тариаланчид жилдээ 80-100 сая төгрөгийн ашигтай ажилладаг


Бид сумын төвөөс хойш Атарын хөндийд байрлах тариаланч Гомбосүрэнгийн Баасансүрэнтэй уулзаж ярилцаа. Тэрбээр энэ жил тариаланчдын хувьд тийм ч таатай жил гарахгүй гэдгийг хэллээ. Ингээд түүнтэй ярилцсанаа хүргэе.


-Тариалалт хараахан эхлээгүй байх шиг байна. Өнгөрсөн жил өдийгөөс эрт эхэлсэн шиг санагдах юм?

-Өнгөрсөн жил их чийгтэй байсан. Тариалалт хэдийнэ эхэлчихсэн байлаа. Энэ жил хөрс хуурай, чийг байхгүй болохоор тариалалт эхлээгүй байна. Энэ сарын цаг агаарын мэдээг сонсох нь ээ хавьд бороо орохгүй, сэрүүхэн байх төлөвтэй байна шүү дээ. Уг нь бүх юмаа л бэлэн болгочихсон байдаг. Ганцхан бороо орох, дулаарахыг л хүлээж сууна. Шөнөдөө нэмэх наймаас дээш хонож байж тариа ургана. Одоо ч шөнөдөө хасах хэмтэй хоноод байна. Гэхдээ цаг уур ямар ч байсан энэ сардаа багтаагаад тариалалтаа эхэлнэ л дээ.

-Төр засгаас тариаланчдаа дэмжих бодлого явуулдаг. Энэ бодлогууд ер нь бодитой дэмжлэг болж чадаж байна уу?

-Тариалан эрхлэлтийг дэмжих сан гэж бий. Хуучин удирдлагууд нь энэ санг цөлмөсөн. Одоо сангийн нэрээ арай жаахан өөрчлөөд тариаланчдыг дэмжих сан болсон юм билээ.

-Бүс бүсийн тариаланчдын онцлог гэж байна уу. Цаг уур, хөрсний шимт үзүүлэлтүүдээсээ шалтгаалаад зарим газраараа тариалалт эрт эхэлж байхад зарим газраараа оройтож эхэлдэг шүү дээ?

-Байна, байна. Хойшоо Сэлэнгэ, Дархан, Булган тийшээ эрт дулаардаг учраас тариалалт эрт эхэлдэг. Нөгөөтэйгүүр энэ аймгууд тариалалтын газар ихтэй 30, 40 мянган га газар тарьж байна. Тиймээс эрт эхлэхээс өөр аргагүй. Бидний хувьд нэгд, тариалах газар багатай. Үсрээд 1000-5000 га газар л байгаа. Тиймээс аажуу эхэлж байна. Энэ жилийн тухайд цаг агаар айхавтар байх юм билээ. Тав, зургаан саруудад бороо огт байхгүй гэнэ. Ер нь тариаланчдын хувьд хүндрэх шинжтэй байх шиг байна. Нөгөөтэйгүүр манай энэ хавийн газар өмнөх нийгмийн үеэс эхлээд л малын тэжээлийн зориулалтаар ашиглаж байсан газар.

-Хүндхэн жил болно гэлээ. Цаг уур таатай биш байх үеийн авах арга хэмжээнүүд юу байдаг юм. Төрөөс бас дэмжлэг үзүүлэх байлгүй дээ?

-Төрөөс яг таг дэмжлэг үзүүлэх юм юу байхав ээ. Бодлогоор дэмжлээ гээд бороо оруулчих биш, талбай дээгүүр ус цацчих биш. Эцсийн дүндээ тариаланчид л өөрсдөө арга туршлагаараа ажлаа хийх шаардлагатай. Юуны өмнө хүндхэн жил болохтой холбоотойгоор хаана ямар ургамал тарих уу, хэзээ тариалах уу гэдгээс л эхэлнэ шүү дээ. Энэ жилийн хувьд оройтож бороо орох учраас ихэвчлэн ногоон тэжээл л тариалах нь зөв байх. Улаанбуудайг одоо хийчихлээ гэхэд хуурай, бороо орохгүй учраас гарч ирэхгүй. Дэмий л үр суулгана гэсэн үг. Ингэж оройтож улаанбуудайг тариалахаар намар нэг хөгийн юм л гарч ирдэг. Жижигхэн, нөгөөдүүлээ худалдахаар дандаа тэнцэхгүй. Ингээд тариаланчдын шаталт эхэлнэ.

-Газар тариалан эрхэлж байгаа айлуудын хашаа болгонд уул шиг том овоолсон боолттой өвс байна. Малчдын хувьд өнгөрсөн жил өнтэй сайхан байлаа, зуд турхан болсонгүй гэлцэх. Та бүхний хувьд энэ нь эсрэгээрээ нөлөөлөөд байх шиг байна, тийм үү?

-Замбараагүй олон боолттой өвс байна. Угтаа боодлыг нь 10-15 мянгаар зардаг ч одоо нэг мянган төгрөгөөр ав гэсэн ч тоох хүн алга. Энийг чинь хадаж, хураана гэдэг тариаланч бидэнд асар их хөдөлмөр, хөрөнгө мөнгө урсаж байгаа шүү дээ. Одоо ингээд овоолсон өвс болоод дуусах юм шиг. Энэ жил бороо хур бага болохоор л илжирчихгүйхэн шиг байна. Манайд одоо 20 мянган боодол өвс байна. Ингээд бодохоор манайх 200 сая төгрөгөөр л шатчихаж байна. Ядаж одоо боодлыг нь 1000-аар өгчихвөл 20 сая төгрөг буюу боолгосон ажлын хөлсөө барих юм даа.

ГУРИЛЫН ТҮҮХИЙ ЭД БУЮУ УЛААНБУУДАЙ НЭГ КИЛОГРАММ НЬ 500 ТӨГРӨГ БАЙХАД ТАЛХНЫ ҮНЭ ИХЭДЛЭЭ ГЭХЭД 1500 ТӨГРӨГ Л БАЙХ ЁСТОЙ

-Атрын дөрөвдүгээр аян эхэллээ гэдэг. Ер нь ийм аян эхэлснээрээ тариаланчдад яг ямар ач холбогдолтой юм бэ?

-Тариаланчдын ажлын үр дүн бол техникийн үзүүлэлтүүдээс голлож хамаарна. Эдгээр аян өрнөлөө гэхэд техник шинэчлэх, хөнгөлөлттэй зээл олгох асуудал л яригддаг. Тэр талаараа л ач холбогдолтой болов уу гэж боддог. Гэхдээ энэ жилийн тухайд хойноос техник орж ирэхгүй болсон.

-Хойноос гэж Оросоос уу. Яагаад техник орж ирэхийг нь хориглосон гэж?

-Орост дайн болж байна. Дайнаас болоод техник болон улаанбуудайн үр орж ирэхийг таг хориглосон гэсэн. Тиймээс энэ жилийн тухайд тариаланчид өөрсдийнхөө нөөц бололцоог ашиглаад техник, тоног төхөөрөмжүүдээ засч сэлбэж байна.

-Улаанбуудайн үр орж ирэхгүй байна гэдэг нь гурил, хүнсний бүтээгдэхүүний үнэ нэмэгдэх шалтгаан болж байна уу?

-Гурил, талхны үнэ ингэж өндөр болж байгаа нь үнэндээ тариаланч бидэнд огт хамаагүй асуудал шүү дээ. Бид улаанбуудайгаа өгдөг үнээрээ л өгч байгаа. Оросоос орж ирэхгүй байлаа гээд ч өсөх шалтгаан биш. Үнэндээ өнгөрсөн жил тариа их хэмжээгээр ургасан. Мөн тухайн үед Оросоос тариа оруулж ирсэн байдаг. Тиймээс энэ жилийн хувьд тариа ургахгүй байсан ч улсад улаанбуудайн нөөц хангалттай хэмжээнд байгаа. Нөгөөтэйгүүр нэг килограмм гурилаар дөрвөөс таван талх барьдаг. Тариаланчид гурилын үйлдвэрт нэг килограмм буудайг 500 төгрөгөөр л өгдөг. Ингээд бодохоор талх нэг ширхэг нь ихэдлээ гэхэд 1000-1500 төгрөг л байх ёстой. Гэтэл одоо талх хэдтэй байна. Хамгийн багаар бодоход л 3000 төгрөг байгаа биз дээ.

-Тариаланчдад олгодог хөнгөлөлттэй зээл гэж байна. Та зээл авсан уу, зээлийн нөхцөл шаардлага ямар байна вэ?

-Янз бүрийн дэмжих сангаас зээл олгоно л гэдэг. Хүү багатай зээл гээд л гаргадаг. Гэхдээ яг тэр хүү багатай зээл авсан тариаланчид цөөхөн байгаа шүү. Хүү багатай зээл атлаа шалгуур их өндөр тавина, тариаланчдад. Наанадаж үл хөдлөх хөрөнгийн барьцаа шаарддаг. Тариа, ногооны ажилтай бидэнд ямар юмных нь үл хөдлөх хөрөнгө байх вэ дээ.

-Танай тариан талбай бас багагүй харагдаж байна. Ер нь тариаланчид энэ газраа хувьдаа өмчилдөггүй биз дээ. Татварт хэдэн төгрөг төлдөг вэ?

-Хувийн тариан талбайтай хүн нэг ч байхгүй. Дандаа улсын өмч. Улсаас бид эзэмших эрхээр л авдаг. Нэг га газыг 1400 төгрөгөөр бодож татвараа төлдөг дөө.

-Таны хувьд энэ жил хэчнээн хэмжээний тариалалт хийж байна. Ер нь тариаланчдын орлого, зарлага ямар байдаг юм бэ?

-Энэ жил миний хувьд 100 тонн үр тарина гэж төлөвлөж байгаа. Намар үүнээсээ 800 гаруй тонн буудай авна. Үүнээс дараа жил нь тариалах үрээ авч үлдээд үлдсэнийг нь улсад өгнө. Гэхдээ дотроо чанараасаа болж хуваагддаг. Тухайлбал, хамгийн том ширхэгтэй, чанартай буудайнууд нь гурилын үйлдвэрт очдог. Дундаж нь архи, пивоны үйлдвэр лүү, муунууд нь тэжээлийн бордооны үйлдвэрт очдог. Улаанбуудайн тухайд ийм л зарчмаар борлуулагддаг. Орлого зарлагын хувьд тодорхой л доо. Ихэнх зардал нь техник тоног төхөөрөмж, түлш шатахуундаа явна. Цөөнгүй хэсэг нь ирэх жилийн тариалалтын бэлтгэл ажилдаа зарцуулагдана. Ингээд бодохоор сайн жил тохиовол тариаланчид жилдээ 80-100 сая төгрөгийн ашигтай ажиллах боломжтой. Энэ дундаж л тариаланчдын олж байгаа ашиг. Манайх тухайлбал, энэ жил сайхан байвал намар 800 тонн буудай хураачихна. Үүнийгээ нэг килограммыг нь 500 төгрөгөөр өглөө гэхэд 400 сая төгрөг. Үүнээсээ урсгал зардал, ирэх жилийн тариалалтын бэлтгэл, ажилчдын цалин хөлс гээд 300 гаруй сая нь зарцуулагдана. Ингээд үлдсэн 100 хүрэхгүй сая төгрөгөөсөө зээл, амьдрал ахуйдаа зарцуулаад л явж байна. Гэхдээ энэ бол ургац арвинтай, нар хур тэгширсэн сайхан жил тохиох хэмжүүр. Ийм жил тохиох нь сүүлийн жилүүдэд их ховор үзэгдэл болчихоод байна шүү дээ. Энэ жил л гэхэд хур бороо багатай байх нь. Энэ мэт тариаланчдын зовлон жаргал их ээ

Categories
арын-нүүр булангууд мэдээ

СОНИНЫ АРЫН НҮҮР: Б.Тэмүүлэн шиг олон хүүхдийн амь насыг төр даах үүрэгтэй юм DNN.mn

Хэдхэн хоногийн өмнө зургаахан настай Б.Тэмүүлэн хүүг харийн оронд хагас тэрбум төгрөгөөр амь насыг нь аврах боломжтой гэх баяртай хийгээд гунигтай мэдээг аав нь хэлээд уйлж зогссонсон. Баяртай мэдээ нь хүүг эмчлэх боломжтой. Гунигтай нь гуч шүргэж яваа залууст хагас тэрбум төгрөг гэдэг дээшээ тэнгэр хол, доошоо газар хатуугаас өөрцгүй.

Цусны цагаан эсийн хорт хавдар гэх аюулт өвчнөөр сүүлийн гурван жил шаналсан хүүд хоёрхон настай дүү нь донор болох гээд талбай дээр ирчихсэн монгол түмнээсээ тусламж гуйж зогссон. Монголчууд нэгдээд нэгхэн өдрийн дотор 570 сая төгрөг цуглуулаад өгчихлөө. Хүүгийн гэр бүлийнхэнд магнай хагартал баярлана гээч л болж байгаа дуулдана. Ямартаа ч Монголын нэг иргэн аюулт өвчнөөсөө салах эхний даваагаа давлаа.

Харамсалтай нь өнөөдөр Монголд өөр олон Тэмүүлэн шиг охид, хөвгүүд, хэдхэн сартай нярай амьтад Монголд эмчлэгдэх боломжгүй гэх аюулт өвчнөөр шаналж байгаа. Тэнгис кино театрын хойно байрлах “Оранж” гэх төвийн зургаан давхрын нэг том танхимаар дүүрэн тусламж хүссэн самбарууд өрөөстэй байдаг юм. Ихэнх нь хорт хавдрын оноштой бяцхан хүүхдүүдийн зурагтай. Тэнд бас ар гэрийнх нь аав, ээж, ах дүүс нь тусламж гуйн суудаг. Харахад нүд халтирмаар, зүрх зүсч, сэтгэл шимширмээр.

Хүүхдийн эрхийн тухай хуулийн 5.4-т хүүхэд төрөөс эмнэлгийн тусламж, тэтгэвэр, тэтгэмж, асрамж, халамж, хамгааллын үйлчилгээг авах эрхтэй гэж заасан. Цаашлаад УИХ, Засгийн газрын үүрэг ч тодорхой бий. Хүүхдийн эрүүл мэнд, хөгжил, төлөвшилд зориулж хууль, журам, төсөв батлах гээд үргэлжилдэг. Гэвч Монголд эмчлэгдэх боломжгүй хүнд оноштой олон зуун хүүхэд төрөөс ямар ч дэмжлэггүй олон жилийг ардаа үдэж байгаа. Азтай цөөн хүүхэд нь ард түмний хандив тусламжаар эмчлүүлж чадсан.

Ерөөсөө Б.Тэмүүлэн хүү шиг олон хүүхдийн амь насыг төр даах үүрэгтэй юм. Элдэв бусын хэрэгтэй, хэрэггүй хууль санаачилдаг гишүүд Монголд эмчлэгдэх боломжгүй хүнд өвчтэй хүүхдүүдийг эмчлэх, тусламж үзүүлэх хууль санаачилдаг болоосой!

Categories
гадаад мэдээ

“Бүх амьтан тэгш эрхтэй. Гахай бүр илүү эрхтэй” DNN.mn

В.Путин дэлхийнхэнд хүчээ үзүүлэхээр хөрш улсаа довтолсон нь орчин үеийн дайн гэдэг чинь технологи бас мөнгөтэй улсуудын хийдэг “тоглоом” болсон гэдгийг бидэнд ойлгуулж өгөв. Харин технологи бас мөнгө гэдэг нь оросуудад огтоос хамаагүй зөвхөн авлигатай тэмцэж чаддаг улсуудад л байдаг зүйл аж. Мөн оросуудын украинчуудын эсрэг хийж буй харгислал ОХУ сиричүүдийг яг яасныг дэлхий нийтэд ил тод болгож орхив. Иймээс АНУ-ийн ерөнхийлөгч Жо.Байден, Польшийн ерөнхийлөгч Анджэй Дуда, Украины ерөнхийлөгч Владимир Зеленский нар болон Англи, Канадын ерөнхий сайд, Эстони, Латви, Канадын парламент Украинд геноцид үйлдсэн гэж ОХУ-ыг албан ёсоор буруутгаад байна.

Хүмүүнийг яс, үндсээр нь ялгаварлан санаатайгаар устгах гэсэн утга илэрхийлэх “геноцид” гэдэг үг дэлхийн II дайнд фашистууд жүүдүүдийг устгасан явдалтай холбогдон гарч ирсэн. Энэхүү еврейчүүдийг хоморголон устгасан явдал хүн төрөлхтний түүхэнд “үнсэн товорго болгох” гэсэн эртний грек үгнээс гаралтай Английн “holocaust” буюу “холокост” гэдэг үг болон үлдсэн билээ. Грекийн төрөл, садан гэх “genos”, алах гэсэн утгатай латиний “caedo” гэсэн үгсийг нийлүүлэн “геноцид” гэдэг үгийг польш-еврей гаралтай Рафаэль Лемкин 1943 онд анх гаргаж ирсэн тул энэ үгийг бусдад хялбар ойлгуулах гэж “холокост” гэх үг бий болсон түүхтэй. Рафаэль Лемкин нь ганц ахаасаа бусад эцэг, эх, өөрийн 49 төрөл төрөгсдөө фашистуудын гарт алдсан нэгэн юм. Дайны дараа Нюрнбергийн шүүх хурлаар нацистуудын удирдагчдыг буруутгахад Рафаэль Лемкиний бий болгосон энэхүү “геноцид” гэдэг үгийг анх хэрэглэсэн.

Лемкиний хичээл зүтгэлээр НҮБ-ын “Геноцидээс урьдчилан сэргийлэх, шийтгэл оногдуулах конвенц” 1951 оноос хэрэгжиж эхлэв. НҮБ-ын энэхүү конвенцийн хоёрдугаар хэсэгт “геноцид” гэдэг үгийн утгыг “яс, үндэс, арьс өнгө, гарал, шашин нэгтэй хүмүүсийг хоморголон болон хэсэг бүлгээр нь устгах гэсэн зорилго бүхий аливаа үйлдэл” гэж тодорхойлсон байдаг. Хамгийн гол нь энэхүү конвенцид геноцид үйлдсэн ямар ч албан тушаалтанд хариуцлага хүлээлгэнэ гэж заасан. Энэ нь үүнээс бусад хэрэгт холбогдсон төр, засгийн буюу иргэдээс сонгогдсон албан тушаалтанг суудлаасаа буусан үед нь л хэрэгт татдаг гэсэн үг.

Олон улсын гэмт хэргийн шүүх геноцид, хүн төрөлхтний эсрэг гэмт хэрэг, дайны гэмт хэргийг мөрдөн шалгах эрхтэй байдаг. Энэ шүүхийн дүрмээр геноцид үйлдэх шийдвэр гаргасан, шийдвэр гаргахад тусалсан, дэмжсэн ямар ч албан тушаалтанд хэрэг нээн мөрдөн шалгаж шүүн ял оноох эрхтэй. Харин улсууд бие биенийгээ геноцид үйлдсэн хэмээн маргаан үүсгэвэл энэ асуудлыг өөр нэг бие даасан шүүх болох Гааг хот дахь Олон улсын шүүх хариуцдаг. Тэгвэл Гаагийн шүүхийн олон улсын эрх зүйн шинжээч Валери Габард “Геноцид гэдэг нь хэр олон энгийн иргэнийг алсныг бус энэхүү геноцид гэх тодорхойлолтод яг таарах хэсэг хүнийг санаатайгаар утсгасан гэдгийг тогтоох шаардлагатай болдог. Үүнийг тогтооход маш хэцүү. Тогтоочихлоо гэхэд хэн ийм тушаал өгснийг батлах хэрэг гарна. Хэн ч би ийм тушаал өгсөн гэдэггүй учраас шууд бус дам нотлох баримт цуглуулахаас өөр аргагүй болдог. Гэтэл шүүх баталгаатай баримт дээр л шийдвэр гаргах дүрэмтэй. Дам баримтаар хэргийг батална гэдэг үнэндээ боломжгүй зүйл болчихдог. Энэ нь шүүх явц маш олон жил үргэлжилнэ гэсэн үг. Хэргийг нь батлаагүй байхад хэнийг ч хорих эрх шүүхэд байхгүй. Иймээс В.Путин болон түүний тойрон хүрээлэгчдийг геноцид үйлдсэн хэргээр шүүж яллах боломж маш хомс” гэсэн байна.

Үнэхээр ч өнгөрсөн онд АНУ, Канад, Нидерланд улсууд Хятадын төр, засгийг уйгаруудын эсрэг “геноцид үйлдсэн” гэж мэдэгдэж байсан. Удалгүй чимээгүй болсон. Мөн Холокостоос хойш олон улсын шүүх Руанда улсад 800 мянган тутси овгийнхныг утсгасан явдал, 1995 онд Боснийн Сребреницад явагдсан хядлага, 1970-аад онд улаан кхмерчүүд өөрийн улсын исламын шашинтнууд болон вьетнам, чам үндэсний цөөнхийг устгасан явдлыг л “геноцид” гэж батлан ял оноосон байх юм. Бас болоогүй сүүлийнх нь олон улсын шүүгчдийн дунд “мөн, биш” гэсэн бөөн маргаан дагуулсан гэж байгаа. Гурван сая хүн устгасан ч эд нар нь ганц бус шашин болон хоёр ч үндэстнээс бүрдсэн хоорондоо ялгаатай хүмүүс байсан учраас маргаан үүссэн аж. Энэ нь саяхан Украины Мариуполь хотын “Азовсталь” заводын хамгаалагчдыг “Дайрахаа зогсоож ялаа ч нисэж гарахгүй болтол нь бүслэн тэднийг өлсгөж, харангадуулж ал” гэсэн тушаал өгсөн В.Путин геноцид үйлдээгүй болж таарч байна гэсэн үг. Учир нь тэнд Украины цэргийнхэнтэй хамт энгийн иргэдээс гадна, гадаадын сайн дурын байлдагчид байгаа билээ.

Олон улсын гэмт хэргийн шүүх түүхэндээ нэг л удаа үндэстний цөөнхөө хоморголон устгаж геноцид үйлдсэн хэргээр 2008 онд Судан улсын ерөнхийлөгч Омар аль-Баширыг баривчлах шийдвэр гаргаж байжээ. Мөн олон улсын эрх зүйн асуудлаар дэлхийд алдаршсан Канадын нэрт эрдэмтэн, Английн Мидлсекск, Нидерландын Лейденскомын их сургуулийн профессор Уильям Шабас “Геноцид гэж яг юуг хэлэхийг заасан хуулийн маш тодорхой заалт бий. Иймээс Хятадад уйгаруудыг алж, хорьсон явдал, оросууд укрианчуудыг харгислаж байгаа явдлыг шүүх, хууль, эрх зүйн үүднээс геноцид гэж үзэх ямар ч боломжгүй” гэжээ.

НҮБ-ын Хүний эрхийн дээд комиссар Мишель Бачелет “Оросуудын өдөөсөн дайнд амь үрэгдсэн 2787, үүнээс 202 хүүхэд, шархадсан 3152 энгиийн иргэд болох украинчуудын овог, нэрийг тодруулаад байгааг саяхан мэдэгдсэн. Мөн Латвийн парламент болох сейм “Өнөөдөр Орос улс нийт украинчуудын эсрэг геноцид үйлдэж байна. Геноцид үйлдэж байгаа болох нь Оросын армийн Украины иргэдийг олноор нь алсан, тамласан, секс доромжлолд оруулсан гэх мэт маш олон харгис, хэрцгий, зэрлэг гэмт хэргүүдээр батлагдаж байна”, Эстони улсын парламент “ОХУ өөрийн түр эзлэн түрэмгийлсэн Буча, Бородянка, Гостомель, Ирпень болон Мариуполь хотод жирийн иргэдийг бөөнөөр нь харгислан геноцид үйлдсэн байна. Геноцид үйлдсэн гэдэг нь жирийн иргэдийг олноор нь алах, хулгайлах, өөрийн нутаг руу хүчээр зөөх, эрх чөлөөг нь хасах, тамлах, хүчиндэх, иргэдийн шарилыг доромжлох гэх мэт оросуудын хүн ёсноос гадуур хийсэн үйлдлүүдээр нотлогдоод байна” гэж албан ёсоор мэдэгдсэнийг болон ерөөс дэлхийн эрүүл ухаантай хүн болгон оросуудыг украинчуудын эсрэг геноцид үйлдсэн гэж үзэж байгааг яах болж байна гэсэн асуулт гарч ирнэ. Энэ бүхэн НҮБ өөрийн дүрэм, журмыг орчин үедээ тохируулан эрс шинэчлэх цаг болжээ гэсэн үг. Яаж ч бодсон XXI зуунд хэдэн мянга байтугай арван гэм зэмгүй иргэнийг алуулсан гэмт хэрэгтэн болгон хүн төрөлхтний эсрэг геноцид үйлдсэн алуурчин мөн. Алуурчин, авлигачид наранд бус нарсанд байх ёстой цаг үе ирчихээд байна!

Английн зохиолч Жорж Оруэллийн алдарт “Animal Farm” буюу “Амьтдын ферм” хошин романд гардаг “Амьтад тэгш эрхтэй, гахай бүр илүү эрхтэй” гэдэг шиг НҮБ-ын дүрэмд байгаа Аюулгүй байдлын байнгын зөвлөлийн “аюултай болсон байнгын гишүүн”-ийг хасахдаа “Нийт гишүүн улсын 2/3-оос дээш хувийн саналаас гадна тус зөвлөлийн байнгын гишүүн таван улс бүгд зөвшөөрсөн тохиолдолд хүчинтэй” гэсэн заалтын ардчилалд харш “таван гахай бүр ч илүү эрхтэй” гэх “байнгын гишүүн таван улс бүгд зөвшөөрсөн тохиолдолд хүчинтэй” гэсэн хэсгийг хасахаас энэ ажил эхлэх байх. Учир нь бид бус ирж буй цаг, үе ингэж шаардаж байгаа билээ.

Хамгийн сүүлд Лихтенштейн улсын оруулсан саналыг 60 орчим улс дэмжин өнгөрсөн сарын 26-нд НҮБ-ын бүх гишүүдийн чуулган авч хэлэлцэж Аюулгүй байдлын зөвлөлийн байнгын гишүүн улсын “вето” гэх хориг тавих хугацаагүй үйлчилдэг байсан эрхийг 10 хоногийн хугацаатай болгож өөрчлөв. Энэ нь гишүүн улс болгоны саналыг ялгаваргүйгээр авч хэлэлцдэг болж буй хэрэг бөгөөд татвар төлөгчдийн асар их мөнгийг үрдэг ч жирийн иргэдэд мэдэгдэх үр дүн өгдөггүй энэ байгууллагыг япончуудын шаардаж байгаа шиг бүрэн өөрчлөх, өөрчлөгдөж чадахгүй аваас татан буулгаж, чаддаг байгууллагыг нь шинээр байгуулах ажил эхэлсэн гэсэн үг.



BBC. CNN. REU­TERS. DW. NHK. TASS. Xinhua. Yonhap-гоос бэлтгэсэн Г.АМАРСАНАА

Categories
мэдээ нийгэм

Иргэдийн хурууны хээг цуглуулсан бүх мэдээллийг санг устгаж эхэлжээ DNN.mn

УИХ-ын гишүүн Н.Учрал ажлын хэсгийг ахлан батлуулж хэрэгжиж эхэлж байгаа чухал хуулиудын нэг бол Хүний хувийн мэдээлэл хамгаалах тухай хууль. Энэ хууль энэ сарын нэгнээс хэрэгжиж эхэллээ.

Энэ хуулиар хүний хувийн мэдээллийг цуглуулах, боловсруулах, ашиглах, аюулгүй байдлыг хангахтай холбогдсон харилцааг зохицуулж байна. Төрийн байгууллага болон аль нэг хуулийн этгээд мэдээлэл цуглуулж боловсруулж ашиглахдаа тухайн мэдээллийг хэрхэн ашиглах гэж буй зорилгоо мэдээллийн эзэнд мэдэгдэж, заавал зөвшөөрөл авдаг болсон.

Мөн иргэн таны хурууны хээг ашиглан цаг бүртгэх, банк санхүүгийн үйлчилгээ үзүүлэх, худалдаа үйлчилгээ хэрэглэх зэрэг нь хориотой болсон. Үүгээр ч зогсохгүй дууны, дүрсний, дуу дүрсний бичлэгийн төхөөрөмжийг байрлуулж болох болохгүйг хүртэл уг хуулиар зохицуулсан.

Тухайлбал ариун цэврийн өрөө, хувцас солих өрөө, нийтийн үйлчилгээний газрын тусгай зориулалтын үйлчилгээний өрөө, караокены өрөө, зочид буудлын өрөө, эрүүл мэндийн тусламж, үйлчилгээ үзүүлэх хэвтүүлэн эмчлэх өрөө зэрэг хувь хүний халдашгүй чөлөөт байх эрхэнд илтэд халдахаар байршилд дүрсний бичлэг байрлуулахыг хориглож байна.

https://legalinfo.mn/mn/detail/537

Categories
мэдээ нийгэм

Монголын төрийн 16 залуу албан хаагчийг Япон улсад суралцуулна DNN.mn

Япон улсын Гадаад хэргийн сайд Хаяаши Ёшимасагийн Монгол Улсад хийж буй албан ёсны айлчлал үргэлжилж байна.

Тэрбээр өнөөдөр Монгол Улсын Гадаад харилцааны сайд Б.Батцэцэг болон Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэтэй уулзсан бол маргааш Монгол Улсын Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүхэд бараалхана.

Түүний дараа Япон улсын Засгийн газрын хөнгөлөлттэй зээлээр баригдсан Чингис хаан олон улсын нисэх буудлыг очиж үзэх юм. Мөн энэ жил хоёр улсын дипломат харилцаа тогтоосны 50 жилийн ойг тохиолдуулан дурсгалын мод суулгах аж.

Айлчлалын талаар Япон улсын Гадаад хэргийн яамны Хэвлэлийн төлөөлөгчийн орлогч “Хятад, Орос улсын дунд орших, геополитикийн хувьд чухал байрлалтай Монгол Улсад Япон улсын Гадаад хэргийн сайд Хаяаши Ёшимаса айлчилж байна.

Энэ оныг Япон, Монгол улс хооронд хүүхэд залуучуудын найрамдалт солилцооны жил болгоно гэж зарласан. Түүхэн ойн айлчлалаар хоёр тал харилцан нээлттэй санал солилцох юм. Энэ удаагийн айлчлал нь Япон улс Монгол улстай стратегийн түншлэлийнхээ харилцааг улам бэхжүүлэхэд бодит хувь нэмэр оруулах зорилготой айлчлал болж байна.

Тухайлбал, сайд Ё.Хаяаши Монгол Улсын Гадаад харилцааны сайд Б.Батцэцэгтэй хийсэн уулзалтаар Япон улсын Засгийн газрын буцалтгүй тусламжийн Хүний нөөцийг хөгжүүлэх тэтгэлэгт хөтөлбөрийн харилцан солилцох ноот бичигт гарын үсэг зурав.

Хүний нөөцийг хөгжүүлэх тус тэтгэлэгт хөтөлбөрийн хүрээнд 2023 онд Монгол Улсын төрийн албан хаагч 16 залуу мэргэжилтнийг Япон улсад магистрантын сургалтад суралцуулахаар болсон.

Мөн бүс нутгийн аюулгүй байдал хамтын ажиллагааны талаар Гадаад хэргийн сайд болон Ерөнхий сайдтай санал солилцсон. Ингэхдээ Украины одоогийн нөхцөл байдал болон Умард Солонгосын асуудлаар санал солилцов.

ОХУ Украин руу довтолсон асуудалд, нэн даруй галаа зогсоож, хурцадмал байдлыг намжаах нь чухал гэсэн байр суурийг Монголын талаас илэрхийлсэн.

Харин Ё.Хаяаши сайдын зүгээс, ОХУ-ын Украин руу довтолсон нь Ази болон дэлхийн хэв журам, дэг жаягийн үндсийг өөрчилж болохуйц ноцтой зүйл. Тиймээс олон улсын хамтын ажиллагаа маш чухал гэсэн саналаа хэлсэн.

Учир нь Умард Солонгосын талаас тив хооронд баллистик пуужин харвасан зэрэг цөмийн болон пуужингийн аюул одоо болтол байсаар байна.

Мөн хулгайлагдсан Япон иргэдийн асуудлыг шийдэхэд хоёр талын хамтын ажиллагааг үргэлжлүүлэх нь чухал гэдэг санааг хоёр тал харилцан нотоллоо” хэмээн мэдээллээ.

Categories
мэдээ нийгэм энтертаймент-ертөнц

Өнөөдөр ихэнх нутгаар цаг агаар дулаахан байна DNN.mn

Малчид, иргэд, тээвэрчдэд зориулсан мэдээ: Өнөөдөр ихэнх нутгаар цаг агаар тогтуун, дулаахан байна.

2022 оны 05 сарын 02-ны 08 цагаас 20 цаг хүртэл: Хур тунадас: Нутгийн баруун хэсгээр үүлшинэ. Бусад нутгаар багавтар үүлтэй. Нийт нутгаар хур тунадас орохгүй.

Салхи: Ихэнх нутгаар баруун өмнөөс секундэд 4-9 метр, Монгол-Алтайн уулархаг нутгаар секундэд 12-14 метр хүрч ширүүснэ.

Агаарын температур: Алтай, Хангай, Хөвсгөлийн уулархаг нутаг, Завхан голын эх, Хүрэнбэлчир орчмоор 14-19 хэм, Их нууруудын хотгор, Орхон-Сэлэнгийн сав газар болон говийн бүс нутгаар 24-29 хэм, бусад нутгаар 20-25 хэм дулаан байна.

УЛААНБААТАР ХОТ ОРЧМООР: Их төлөв цэлмэг. Зөөлөн салхитай. 23-25 хэм дулаан байна.

БАГАНУУР ОРЧМООР: Их төлөв цэлмэг. Зөөлөн салхитай. 22-24 хэм дулаан байна.

ТЭРЭЛЖ ОРЧМООР: Их төлөв цэлмэг. Зөөлөн салхитай. 20-22 хэм дулаан байна.

2022 оны 05 дугаар сарын 03-наас 05 дугаар сарын 07-ныг
хүртэлх цаг агаарын урьдчилсан төлөв

3-нд Хөвсгөлийн уулсаар хур тунадас, 4-нд баруун болон зүүн аймгуудын нутгийн хойд хэсэг, төвийн аймгуудын ихэнх нутгаар, 5-нд төвийн аймгуудын нутгийн зарим газар болон зүүн аймгуудын ихэнх нутгаар, 6-нд зүүн аймгуудын нутгийн зүүн хэсгээр бороо, нойтон цас орж, цасан шуурга шуурна. Салхи 3-нд Алтайн уулархаг нутгаар, 4-нд ихэнх нутгаар, 5-нд нутгийн зүүн хагаст секундэд 15-17 метр хүрч ширүүсэж, шороон шуурга шуурна. Хугацааны эхээр ихэнх нутгаар дулаан, Алтай, Хангай, Хөвсгөл, Хэнтийн уулархаг нутаг, Дархадын хотгор, Завхан, Идэр, Тэс, Байдраг, Туул, Тэрэлж голын хөндийгөөр шөнөдөө 2 хэм хүйтнээс 3 хэм дулаан, өдөртөө 13-18 хэм, говийн бүс нутгийн өмнөд хэсгээр шөнөдөө 10-15 хэм, өдөртөө 25-30 хэм дулаан, бусад нутгаар шөнөдөө 4-9 хэм, өдөртөө 19-24 хэм дулаан байна. 4-нд нутгийн хойд хэсгээр, 5-6-нд нутгийн зүүн хагаст сэрүүснэ.

Categories
мэдээ улс-төр цаг-үе

УИХ дахь намын бүлэг хуралдана DNN.mn

Өнөөдөр УИХ дахь намын бүлгүүд хуралдана.

ЦАГ

НЭГ.НАМЫН БҮЛГИЙН ХУРАЛДААН

ХААНА

10.00

Улсын Их Хурал дахь Монгол Ардын намын бүлгийн хуралдаан

“Жанжин Д.Сүхбаатар” танхим

10.00

Улсын Их Хурал дахь Ардчилсан намын бүлгийн хуралдаан

“Их Эзэн Чингис хаан” танхим

ХОЁР.АЖЛЫН ХЭСГИЙН ХУРАЛДААН

15.00

Хүмүүнлэг боловсролыг дэмжих тухай хуулийн төслийг хэлэлцүүлэгт бэлтгэх үүрэг бүхий Боловсрол, соёл, шинжлэх ухаан, спортын байнгын хорооны ажлын дэд хэсгийн хуралдаан

Categories
мэдээ онцлох-нийтлэл туслах-ангилал улс-төр

Үндсэн хуулиа өөрчилж, парламентын хоёр танхимтай болъё DNN.mn

Монголчууд ардчилсан нийгэмд шилжиж 1992 онд шинэ Үндсэн хуулиа өлгийдөн авснаас хойш 30 жил өнгөрчээ. Энэ хугацаанд Үндсэн хуульдаа хоёр удаа нэмэлт, өөрчлөлт оруулсан. Хамгийн сүүлд 2019 онд нэмэлт, өөрчлөлт оруулсан юм. Гэхдээ 2019 онд Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт дутуу дулимаг болсон. 2019 оны Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтөөр гавьсан зүйл тун ховор. Ерөнхийлөгчийг зургаан жилээр нэг удаа сонгож, Ерөнхий сайдын эрх мэдлийг л нэмсэн. Одоо харин гишүүдийн тоог болон давхар дээлний тоог нэмэх, Ерөнхийлөгчийг парламентаас сонгох зэргийг тусгаж Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийг үргэлжлүүлэх бололтой. Тэгж байж төр засаг тогтвортой явна гэж үзэж байгаа аж. Орчин үеийн улс төрийн нөхцөл байдлыг харахад төр засгийн нэр хүнд ард түмний дунд асар их унажээ. Захын хүн өнөөдөр гишүүдийг өндөр эрх мэдэлтэй, хулгай хийх боломжтой, зүгээр баяжих гэж орж ирсэн хүн гэж ярих боллоо. Үүний тод жишээ “Ямар УИХ-ын гишүүн болох биш, Солонгос явъя” гэх мэт яриануудыг харахад л мэдэгдэнэ. Өнөөдөр иргэдийн дунд УИХ-ын гишүүн гэдэг нь маш их эрх мэдэлтэй, ямар ч бизнесээс ч илүү орлоготой, хулгай нь хуулиар хамгаалагдсан, нэг ёсондоо “дархлагдсан хулгайч” гэгчээр ажил болчихсон гэж яригддагийн нэг жишээ бол дээрх юм. Сонгогдсон гишүүдийн нэр хүнд ард түмний дунд тун муу байх болоод удаж байна. Ердөө 76 хулгайч, 76 үхэр мал гэж л яригддаг. Яагаад ийм болчихов. Бид дандаа хулгайч луйварчдыг сонгоод байгаа хэрэг үү. Ерөнхийдөө манай сонгууль мажоритар системээр явагддаг. МАН иргэдийн 40 гаруйхан хувийн саналыг авсан боловч парламентад дийлэнх олонхыг бүрдүүлсэн. Энэ бол сонгуулийн тогтолцооны гажгийг харуулж буй явдал. Төр барьж байгаа гишүүд ард түмний цөөнхийн төлөөлөл шахуу учраас ийм нэр хүнд муутай байдаг гэж ярьцгаадаг. Нэг шалтгаан нь ч мөн байх.

УИХ-ын гишүүн бол бүрэн эрхтэй, төр барьж байгаа хүмүүс бөгөөд ингэх эрхийг нь ард түмэн олгосон. Бүх эрхийг нь нь хуулиар олгож бас хуулиар хамгаалдаг. Тэд хууль санаачлан юу ч хийх эрхтэй. Ийм учраас сонгогдож чадаагүй нь сонгогдсондоо атаархаж элдвээр муу хэлэх нь ч бий. Төр засгийн нэр хүнд нь муу байгаа шалтгийн нэг ч энэ бас мөн. Хэн ч харсан төрийн нэр хүнд ард түмний дунд маш доогуур хэмжээнд байна.

Яаж төр засгийн нэр хүндийг ард түмний дунд сайжруулах вэ гэсэн яриа гараад удлаа. Хэрэв ийм маягаар төр засаг ард түмний доог тохууны бай болсоор байвал маш муу үр дагавартай. Энэ байдал даамжирсаар засаглал солигдох муу үр дагавартай. Хүмүүс хатуу гар мөрөөдөж эхлэх шалтаг нь яг ийм засаглалын хөгийн доог тохуу болсон байдал юм. Хатуу гар гэдэг нь Ерөнхийлөгчийн засаглалтай л болно гэсэн үг. Ерөнхийлөгчийн засаглал гэж ямар дайсантай хэцүү юм байдгийг Оросын ерөнхийлөгч Путин биеэрээ харуулж байна. Ганц тэр хүний сэтгэлд нийцээгүй учраас хүмүүс дайны хөлд зуу зуун мянгаараа хиарч байна. Энэ дайны төлөөсөнд Орос орон маш хүнд байдалд орох нь цаг хугацааны л асуудал боллоо. Ийм мухардлаас яаж гарах вэ гэвэл сүүлийн үед улс төр судлаачид дахиад Үндсэн хуулиа өөрчлөх хэрэгтэй гэцгээдэг болжээ. Түрүүний хийсэн ҮХНӨ дутуу болсон гэдэгт санал нийлэх нь олширов. Парламентын үйл ажиллагааг сайжруулахын тулд гишүүдийн тоог нэмлээ гээд асуудал шийдээд байх нь бага гэнэ. Түүний оронд манай улсад хоёр танхимтай парламент тун тохирно гэж судлаачид үзэж байна. Тухайн үеийн МАХН-ын дарга Н.Энхбаяр 2019 онд Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах үеэр “Хоёр танхимтай парламенттай болж шүүхийг ард түмнээс сонгодог байх нь зөв. Байнгын ажиллагаатай парламент нь 55 гишүүнтэй байхад хангалттай” гэж ярьж байсан удаатай. Энэ тун зөв санал байжээ гэдэг дээр судлаачид хэлж ярих боллоо. Парламентын засаглалаа улам бэхжүүлж, дээд, доод хоёр танхимтай парламенттай байх нь Монголд илүү тохиромжтой. Одоо иргэд “Олонхын засаглал биш олигархуудын засаглал болчихлоо” гэж бухимдаад байгаа. Түүнээс гарах арга бол ердөө бүх ард түмний төлөөлөл сонгогдон хуралдаж жинхэнэ ёсоор нь төрөө барих хэрэгтэй. 1990 оны Ардын их хурлын үед нийт гишүүдийн 80, 90 хувь нь сонгогдсон тойрогтоо ажиллаж, амьдардаг байлаа. Орон нутгийнхаа иргэдтэй өдөр тутам уулздаг, асуудлыг нь сонсдог, араас нь хөөцөлддөг байсан хэмээн тухайн үеийн сонгогчид хэлж байдаг. Тухайн үед сум, хороо болгоноос 1500 хүн тутмаас нэг хүнийг Ардын их хурлын депутатаар сонгодог байж. Одоо бид ч энэ зүйл рүү шилжих хэрэгтэй байна. Иргэдийн төлөөллийг парламентад ахиу оруулж ирэх шаардлагатай байна. Сум, дүүрэг бүрээс хүнээ сонгож дээд танхимаа бүрдүүлэх хэрэгтэй. Энэ бол жинхэнэ Их хурал байх юм. Тэнд одоо энэ сошиалаар тодроод байгаа бүх л хүнийг сонгож оруулж ирэх хэрэгтэй. Тэр имфлүүсерүүд попууд, топууд бүгд Их хуралдаа хуран цуглаж, улиралд нэг ч юмуу хуралддаг бага хурлаасаа гарсан хууль журмыг хэлэлцдэг, Ерөнхийлөгч Ерөнхий сайд, дээд шүүхээ томилдог болох хэрэгтэй байна. Шударга ёсыг ерөнхий шүүгч ярьдаг мөрдүүлдэг, Ерөнхий сайд аж ахуйн ажлаа хийдэг, мөнгө олдог.

Ерөнхийлөгч бол ёстой эв нэгдлийн бэлгэдэл байдаг, шагнал гардуулсан шиг, бүү хэрэлд ээ намууд аа гэсэн шиг сууж байдаг болох хэрэгтэй. Их хурал ч юмуу Дээд хурал нь олон хүнтэй бараг зургаан зуу гаруй төлөөлөлтэй, Бага хурал нь байнгын ажиллагаатай ажилладаг зуу гаруй гишүүнтэй, мэргэшсэн, томилгоонд ордоггүй, хууль л баталдаг байх хэрэгтэй. Ийм өөрчлөлтүүдийг одоо бид зоригтой хийе. Ингэхгүй бол төр засгийн нэр хүнд улаар нэг болж монгол төрийн дархлаа суларч, аягүй бол бидний зарим нь гадаадаас цэрэг оруулах гээд бичиг үйлдээд зогсож байж мэдэхээр боллоо. Автономит засгийг яг ингэж муу хэлсээр байгаад л хэсэг ноёд “шавийхан идэж байхаар тэр гамин нь ирж идвэл ядаж бидэнд цалин өгөх юм даа” гээд гамин цэргийг уриад оруулаад ирсэн байдаг түүх бий. Ийм байдлаас зайлсхийхийн тулд зоригтой өөрчлөлт хийж байж л иргэдийн өнөө хүсээд байгаа шударга ёс, тэгш эрх, тусгаар тогтнолыг баталгаажуулна. Хүмүүс ч төр засгаа шүлсээ үсчүүлэн муулаад байх юмгүй болно, яагаад гэвэл тэд өөрсдөө төр барьж байгаа учир хэнийгээ муулах билээ.

Англи, ХБНГУ, Япон зэрэг дэлхийн хөгжингүй орнууд бүгд хоёр танхимтай парламенттай. Ардчиллыг дээдлэгч АНУ хүртэл хоёр танхимтай парламенттай. Дээд танхимд төрийн бүх эрх мэдэл хадгалагдана. Дээд танхимд сум, хороо, дүүрэг бүрээс сонгогдсон ард түмний төлөөлөгчид байна. Төрийн бүх эрх мэдэл ард түмэнд хадгалагдана. ҮХНӨ хийх гэж яриад байгаа хүмүүс тогтолцоогоо яаралтай өөрчлөн ард түмний хяналт хүчтэй орших дээд, доод танхим бүхий хоёр танхимтай парламентын засаглалтай болох хэрэгтэй.

Хоёр танхимтай парламентын тогтолцоонд намын эрх мэдэл хумигдана. Түүнчлэн ганц танхимтай парламентыг бодвол дархлаа сайтай. Парламент хэврэг байх нь гадны орнуудад барьцаалагдах, худалдагдах явдал түгээмэл. Иймээс хоёр танхимтай болох нь зүйтэй гэж үзэж байгаагаа хуульч, судлаачид хэлдэг. Хоёр танхимтай парламентын системийг оруулж ирье гэдэг нь олон намыг улс төрд оруулж ирэх боломжийг нээж өгч байгаа юм. Ямартаа ч өнөөгийн нийгэмд хоёр танхимтай парламент үгүйлэгдэж байгаа нь юм юмнаас ажиглагдах болсон. Ер нь ч тэгээд парламент хоёр танхимтай болсноор шийдэж чадахгүй байгаа асуудал болоод сонгуулийн маргаан цэгцрээд ирнэ. Мөнгөний сонгууль үгүй болж, жинхэнэ сонгогдох магдлалтай хүмүүс төрд гарна. Суман дотроо өрсөлдөхөд ямар юмных нь мөнгө хэрэг болох вэ. Хэрэв хууль зөрчин мөнгө төгрөгөөр санал худалдаж авах гэвэл шууд мэдэгдэнэ гэх зэрэг давуу тал олон. Мөн Их хурал үгэнд орохгүй байгаа, буруу ажиллаад байгаа Ерөнхий сайд, Дээд шүүгч, Ерөнхийлөгчийг шууд огцруулах эрх мэдэлтэй тул тэд хулгай луйвар хийж танил талаа гэж гүйхгүй, гагцхүү ажил хийхийн төлөө л явах хэрэгтэй болно.

1990 онд монголчууд төрийн байгууллаа өөрчлөхдөө олонхын засаглал бүхий ардчилсан тогтолцоог сонгосон. “Засгийн бүх эрх ард түмний мэдэлд байна. Монголын ард түмэн төрийн үйл хэрэгт шууд оролцож, сонгож байгуулсан төлөөлөгчдийн байгууллагаараа дамжуулан энэхүү эрхээ эдэлнэ” гээд Үндсэн хуульдаа заачихсан улс шүү дээ.