Month: October 2021

УИХ-ын гишүүн Х.Ганхуяг нарын санаачилсан Хөрөнгө оруулалтын тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл Монголын нийгэмд яг одоо шуугиан тарьж байна. Ялангуяа уг хуулийн “Монгол Улсад хөрөнгө оруулалт хийсэн гадаадын хөрөнгө оруулагч түүний гэр бүлд Монгол Улсад зорчих олон удаагийн орж, гарах визийг холбогдох хууль тогтоомжийн дагуу олгох, мөн гадаадын хөрөнгө оруулагч түүний гэр бүлд Монгол Улсад хувийн хэргээр оршин суух хүсэлт гаргасан тохиолдолд 50 мянган америк доллар буюу түүнтэй тэнцэх хэмжээний төгрөгөөс дээш хөрөнгийг Монгол Улсад хөрөнгө оруулалт хийснийг үндэслэн олгох” гэсэн хоёр заалтыг хэн хүнгүй эш татаж “Хятадуудыг олноор нь оруулж ирэх хууль зүйн орчин бий боллоо”, “Монголчууд Хятадын колони болох алхам тавигдлаа” хэмээн дур зоргоороо бичицгээж байна.

Энэхүү хуулийг санаачилсан, мөн дэмжсэн нэр бүхий гишүүдийг есөн шидээр доромжилж “Эх орноосоо урвасан хужаагийн үр удам” хэмээн цоллон, нэр төр, үндэс угсаад нь бүдүүлгээр халдаж, эрээ цээргүйгээр дайрч давшилж байна. Ер нь Монголын нийгэмд хөрөнгө оруулалт, бүтээн байгуулалт, хөгжил дэвшлийн тухай асуудал сөхөгдөх даруйд монголчуудыг өөрсдөөр нь, Монголыг Монголоор нь намнуулах, тухайн хууль тогтоомжийг хүчингүй болгох, үйл ажиллагааг нь гажуудуулах, сааруулах, тэрхүү хуулийг санаачилсан хүмүүсийг нийгмийн шаар шавхруу, эх орны урвагч болгох энэ байдал гадны нөлөөтэй, үгүй нь мэдэгдэхгүйгээр сүүлийн хэдэн жил чимээгүй ноёрхож ирсэн. Үүний хамгийн том жишээ арваад жилийн өмнө бас л нийгмийг хагалан бутаргаж, нэгнийгээ бууны нохой, гадныхны гар хөл, Хятадын эрлийз хурлийзаар дуудацгаасан “нарийн цариг”-ийн асуудал мөн.

“Монголын экспортын бүтээгдэхүүн гардаг төмөр замын урсгалыг нарийн царигтай болгоно. Таван толгойгоос-Гашуунсухайт, Сайншандаас-Замын-Үүд, Хөөтөөс-Бичигт хүртэл нарийн царигтай төмөр зам тавина. Нүүрс тээвэрлэх шинэ төмөр замаа эдийн засгийн гол асуудал гэж үзэж байгаа бол хамгийн зөв сонголт нарийн цариг. Шилжүүлэн ачилтын зардал гэж жилдээ хичнээн тэрбумыг үрэлгүйгээр Хятадын төмөр замтай шууд холбогдоно. Хятадаас гадна Япон, Солонгос, барууны орнууд, АНУ гээд олон улсад өргөн хэрэглэгддэг дэлхийн стандартад нэвтэрнэ” гэдгийг эдийн засгийн шинжээчид, стратеги, геополитикийн судлаачид гаргалгаатай хэлж байсан. Мөн “Нарийн царигтай төмөр зам дэлхийн 60 гаруй хувийг эзэлж байна. Хятадаас гадна Америк, Канад, Австрали, Арабын орнууд бүгд нарийн царигтай. Нарийн царигтай төмөр зам нэг цуваан дээр 18 мянган тонн ачаа тээвэрлэх боломжтой, өргөн царигтай нь 3 мянган тонн байдаг, ийм зөрүүтэй гээд бүх тооцоо судалгааг гарган УИХ-аар “Төрөөс төмөр замын тээврийн талаар баримтлах бодлого”-ыг батлуулж, түүндээ нарийн царигийг суулгаж өгсөн бол 2020 оны тавдугаар сард уг тогтоолыг УИХ хүчингүй болгож, нарийн царигийн асуудал дууссан.

Нарийн царигаар төмөр зам тавибал Хятадын танк орж ирнэ, Монголын бүх баялаг үнэгүй гадагш урсана гэх тархи угаалт, нийгмийг хагалан бутаргасан үйл явц үүргээ биелүүлж, Монголыг Монголоор нь намнасны үр дүнд өнөө хэр нь бид эдийн засгийн гол урсгал нүүрсээ төмөр замаар, вагоноор нь зөөж чадахгүй, цөөхөн хэдхэн машин нүүрс гаргах гэж Хятадыг царай алдаад зогсож байна.

“Хэрвээ “Таван толгой-Гашуунсухайт чиглэлийн 270 км төмөр замыг “Энержи ресурс” компани барих гэж байхад тухайн үеийн Зам тээврийн сайд Х.Баттулга гэж хүн гацаагаагүй бол уг төмөр зам 2013 онд ашиглалтад орсноор энэ хугацаанд нийт 200 сая тонн нүүрс олборлож 10 тэрбум ам.долларын өгөөжийг Монгол Улсад өгөх байлаа. 2013 оноос хойших нүүрс тээврийн мэдээлэлд “Эрдэнэс-Таван толгой”, “Энержи ресурс” болон “Таван толгой” компаниуд нийт 115 сая 369 мянган тонн нүүрсийг авто тээврээр “Таван толгойгоос-Гашуунсухайт” руу тээвэрлэсэн байна. Үүний нийт зардал нь гурван тэрбум 254 сая 898 мянган ам доллар болсон. Энэ бол санхүүгийн тайлангаас гарсан төмөр замгүйгээс үүдсэн цэвэр алдагдал. Төмөр зам барих өртөг хэтэрсэн 582,2 сая ам доллар, авто тээврээр тээвэрлэсэн нүүрсний зардал 3 тэрбум 254 сая 900 мянган ам доллар гээд нийлээд 3 тэрбум 837 сая 200 мянган ам долларын бодит хохирол үүссэн байна” гэж уул уурхай судлаач Л.Наранбаатар хэлсэн.

Монголчуудыг ийнхүү улсынхаа эрх ашгийн төлөө бус хувийн өчүүхэн эрх ашгийн төлөө тэмцэлдэж шороочин, нүүрсчинээрээ дуудалцан тэнэглэцгээж байх хойгуур Хятадтай хиллэдэг улс орнууд болон Индонез, Австрали, Канад, ОХУ, АНУ гээд дэлхийн зах зээлд өрсөлдөгч бүх орнууд нарийн царигаар тээврээ явуулж эдийн засгийн асар их амжилтад хүрсэн. Өргөн нарийн гэж хэрэлдэж тэр хооронд хойд хөрш ОХУ гэхэд 32 сая тонн буюу дөрвөн тэрбум ам.долларын коксжих нүүрсийг Хятадад борлуулчихсан байх жишээний. Мөн Орос Зүүн Сибирийн нарийн царигтай төмөр замаар Хятадтай холбогдож хоёр тэрбум тонн нүүрсний нөөцтэй жилийн 25-30 сая тонн хүчин чадалтай баяжуулах үйлдвэрийн цогцолбор байгуулан, Хятадын зах зээлд эзэн суусан. Ердөө ганцхан жишээ татахад ийм байна. Улс орнууд дэлхийн хэмжээний бодлого боловсруулж, нүүрсний зах зээлд ингэж ноёлж гайхуулж байхад бид өдөртөө 100 машин нэвтрүүлж чадахгүй, үндсэндээ атгахан нүүрс гаргах гэж үхэлдэж байгаа минь эмгэнэл. Цар тахлын үед бүр өрөвдмөөр байдалд орсон биз дээ. Хэрвээ нарийн царигтай төмөр замаа тавьж, нүүрсээ вагоноор зөөсөн бол ийм байдалд орохгүй, наад захын жишээ гэхэд энэ хугацаанд 10 тэрбум ам.долларын ашиг олох байлаа хэмээн амаа барьцгааж байгаа.

Өнөөдрийн нийгэмд шуугиан болоод гадны хөрөнгө оруулалтын 50 мянган ам.долларын айдас чинь нарийн царигийн айдастай яг ижил шүү. Гадны хөрөнгө оруулалтын энэ хууль хэрэгжсэнээр Монголд эдийн засгийн орчин өөр болно. Түүнээс хятадууд бөөнөөр орж ирээд суучихна, бид яваандаа Хятадын харьяат болно гэж айхын хэрэггүй. Ингэж мунхруулж нийгмийг босгож ирж байгаа нь цаанаа өөр бодлого. Хувьсгалаас өмнө, хуучин гамингийн хар хятадууд цувах шиг юм бодоод байх юм. Өнөөдөр Хятад орон бол хөгжил дэвшил, бүх талаараа дэлхийн супер гүрэн болсон. Талын там болсон Монголд ирээд бүччихнэ гэж байхгүй. Мөн тухайн улсад түр хугацаагаар оршин суух, тухайн улсын иргэн харьяат болох гэдэг асар зөрүүтэй ойлголт. Оршин сууна гэдэг товчхондоо тухайн улсын хуулиар тогтоосон татвар тогтоомжийг төлж, өөрийн бизнес үйл ажиллагаа явуулах, хаана байдаг, аль ч улсад мөрдөгддөг энгийн зарчим. Харин тухайн улсын иргэн болно гэдэг нь өөр асуудал. Үндсэн хуулиар олгогдсон сонгох сонгогдох эрхээ эдэлнэ. “Монгол Улс тусгаар тогтносон бүрэн эрхт байдлаа хамгаалах тусгай хууль эрх зүйн зохицуулалттай. Хөрөнгө оруулалтын хуульд дээрх өөрчлөлт орсноор аливаа хөрөнгө оруулагчид иргэншил олгох, оршин суух эрхийг шууд олгох эрх зүйн ямар ч үндэслэлгүй” гэдгийг хууль санаачлагчид хэлсэн.

Тэгэхээр гадны хөрөнгө оруулалтын энэ хуулийг ухаалгаар шийдэж, эрдэмтэн судлаачид, нийгмийн зүтгэлтнүүд тал талаас нь авч үзэж, ирээдүйн хөрөнгө оруулалт, улс орны хөгжлийг бодож дэмжих хэрэгтэй байна. Х.Ганхуяг болон уг хуулийг санаачилсан бусад гишүүд байр сууриндаа итгэл үнэмшилтэй, эр зоригтой байх нь чухал. “Хужаагийн эрлийзүүд, эх орноосоо урвагчид” гээд нийгэм цовхчоод, сошиалаар дайрч давшлаад унангуут П.Анужин, Д.Өнөрболор гэх нөхдүүд яасан хурдан няцаж, буулт хийж, айж тэвдэж байна вэ. Нүд нь нь эргэлдээд өөрсдийгөө өмгөөлж хамгаалан, бусад руугаа дайраад, бурууг тохоод, бараг л хуулийг зассан мэтээр нийгэмд ойлголт төрүүлсэн нь “ямар ч хөөрхийлөлтэй юм бэ дээ” гэж харагдсан. Харин Х.Ганхуяг гишүүн “Бидэнд цаг үетэйгээ уялдсан бодлого шийдвэр, түүний үр дүнд ард иргэдийн амьжиргаа бодитойгоор дээшлэх, олон олон үйлдвэрлэл эрхлэгчид дэлхийн зах зээлд гарах нээлттэй боломж юунаас ч чухад гэдгийг бизнесийн салбараас төлөөлөл гарсан гишүүний хувьд, хийж бүтээх зорилготой залуу хүний хувьд энэ мэт явуургүй үйлдлээс болж ухарч няцаж, бухаж чичлэх үйлдэл гаргахгүй” гэдгээ мэдэгдсэн нь уг хууль нийгмийн эсэргүүцэл дундаас гараад ирэх байх гэх итгэлийг төрүүлсэн.

Нэг үеэ бодоход Монголын ард түмэн хэрсүү болсон. Уг хууль дээр ч холыг харж, ирээдүйгээ бодож, хожим нарийн цариг шиг улс орны хувь заяанд үнэлж баршгүй хохирол учруулахгүй төлөө энэхүү хуулийг бодлогоор дэмжих хэрэгтэй байна. Их хурлын дарга Г.Занданшатар та гадны хөрөнгө оруулалтыг үндсээр нь үгүй хийсэн айхавтар хууль гаргаж, түүний чинь балгаар Монголын эдийн засаг өөдөө нар харалгүй өнөөг хүрсэн. Харин Гадны хөрөнгө оруулалтын энэ хуулийн төслийг парламентаараа нэн даруй хэлэлцүүлж батлуулах хэрэгтэй байна.

Д.БАТБОЛД

УИХ-ын гишүүн Т.Доржхандтай ярилцлаа.

-Нөхөн сонгуулийн ирц хүрсэнгүй. Нэмэлт санал хураалт явуулахаар шийдвэрлэлээ. Та нөхөн сонгуулийг ерөнхийд нь юу гэж дүгнэж байна. Булхай, луйвар их л гарлаа л гэх юм…

-УИХ-ын 18, 28 дугаар тойрогт нөхөн сонгууль зохион байгуулагдлаа. Сонгинохайрхан буюу 28 дугаар тойргийн нөхөн сонгуульд манай нам оролцсон. Бид эхнээсээ л байр сууриа тодорхой илэрхийлсэн. Тухайлбал, Д.Сумъяабазар мандат авч тус дүүргийн иргэдийг төлөөлнө гэж УИХ-д гарч ирсэн. Гэтэл Нийслэлийн Засаг дарга болно гээд иргэдээ төлөөлөх үүргээ умартаад явсан.

Үүнийг нь би эсэргүүцсэн. Ажлаа хий. Иргэдээ төлөөл. Дарга болно гэдэг чинь ёс зүйгүй асуудал гэдгийг чуулганы хуралдаанаар хэлсэн. Гэтэл МАН-ын шийдвэр гээд хувь хүн өөрөө сонголтоо хийгээд гарсан. Нэгэнт ингээд явсан тохиолдолд хариуцлагын асуудал гарч ирнэ. Сонгууль хийхтэй холбоотой зардлын асуудлыг Д.Сумъяабазар өөрөө шийд. Үгүй бол МАН шийд гэсэн байр сууриа ч хэлж л байсан. Хоёрдугаарт, нөхөн сонгуулийн ирц 40 хувьд хүрсэнгүй. Нэмэлт санал хураалт явуулах гэж байна. Энэ нь дахиад л маш их ажил, төсөв, стресс. Үүнээс гадна дараалсан энэ олон сонгуулиуд иргэдийн идэвхийг бууруулж байна. Үр дүнд нь монголчууд сонгуулиа хийдэггүй, хийж чаддаггүй. Сонгууль нь ирцгүй, дүр үзүүлсэн сонгууль болж хувирах гээд байна. Хэрвээ сонгууль үгүй бол ардчилал үгүй шүү дээ. Ардчилал байхгүй болбол Монгол Улсын хараат бус тусгаар тогтносон байдал байхгүй болно. Тиймээс эрх баригчид үүнд анхаарлаа хандуулах хэрэгтэй. Хариуцлагаа өөрсдөдөө ногдуулдаг болох хэрэгтэй. Сонгуулийн ерөнхий хороо сонгуулийн ирцийг нэмэгдүүлэх чиглэлээр илүү ажиллах хэрэгтэй. Нэг намаас хараат байдалтай, сонгуулийн ирцийг унагаж байж ялна гэдэг ийм тооцоогоор явж болохгүй. Өнөөдөр ялж болно. Харин маргааш бид үндэстнээрээ ялагдана. Тиймээс холыг хараач ээ.

-Унасан бөхөд шалтаг мундахгүй гэгчээр АН-ынхан их л зүйл ярьж байна. ХҮН бол МАН-ын халаасны нам, МАН-ын нэг төлөвлөгөө ч гэж байна. Та үүнд юу хэлэх вэ?

-Улс төрийн хүчнийг иргэд дэмжиж саналаа өгч, дүнгээ тавьдаг. Түүнээс “Би том. Би мундаг” гэж ярьснаараа мундаг, сайхан болохгүй. Өнгөрсөн хоёр удаагийн сонгуулиар тухайлбал, Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн 2021 оны сонгуулиар манай намаас нэр дэвшигч Д.Энхбат 20.3 хувийн санал авсан. Харин АН-ын нэр дэвшигч зургаан хувийн санал авсан байдаг. Энэ бол Монгол Улсыг хамарсан том сонгууль шүү дээ. Гэтэл үр дүнд нь АН ХҮН-аас нэлээн бага санал авч, доогуур жагссан. Гэхдээ бид чимээгүй л байсан. Биднийг маш их шүүмжилж байсан. “Та нар АН-ын саналыг хуваагаад байна” гэж байсан. Үүнээс гадна “Тогмидын Доржханд бол Халтмаагийн Баттулгыг дэвшүүлээгүй. Тиймээс МАН-тай хуйвалдсан байж таараа. Энэ бол МАН-ын охин нам” гэдэг мэдээллийг төлбөртэйгөөр их цацсан. Одоо ч цацаж л байна. Бид жингийн цуваа явж л байдаг. Жингэр нохой хуцаж л байдаг гэдэг шиг урагшаагаа хараад ажиллаад явсан. Энэ удаагийн нөхөн сонгууль их онцлог. Сонгинохайрхан дүүрэг хүн ам ихтэй. Дээрээс нь олон аймгаас ирсэн иргэд суурьшсан байдаг. Энэ сонгуульд бид адилхан л оролцлоо. Дүн нь гарлаа. ХҮН хоёрдугаарт, АН гуравдугаарт орчихлоо. Хоёр хуваагдаад байгаа АН нэгдэж, нийлж байгаад хамгийн сайн нэр дэвшигч буюу Үүл баатрыгаа дэвшүүллээ. Намаараа нийлж ажиллалаа. Тэгсэн ч гэсэн гуравт орчихлоо. Энэ буруугаа битгий бидэнд бухаач ээ. Асуудлаа та бүхэн өөрсдөөсөө шийдээч ээ. ХҮН-ын залуус өнөөдөр улс төрийн түвшинд хоёр дахь сөрөг хүчин болсон байна гэдгийг ард түмэн яалт ч үгүй баталлаа. Сонгуулийн саналын дүнг харсан хэн ч ийн дүгнэж байгаа байлгүй. Иргэд АН-д итгэл алдарсан байна. Тиймээс ялалт байгуулахгүй, унаж байна. ХҮН гарч ирснээрээ АН-ын саналыг хуваагаад байгаа юм биш. Шулуухан хэлэхэд, АН ХҮН-ын саналыг хуваагч болчихоод байна.

-Үндсэндээ 2016 оноос хойш манай улс нэг намын тогтолцоонд шилжчихлээ. Учир шалтгааныг нь та юу гэж дүгнэж байна?

-Би эдийн засагч хүн. 2012-2016 онд АН засаглаж байхдаа явуулсан эдийн засгийн бодлого нь Монгол Улсын эдийн засгийг туйлдуулсан. Монголын бизнес эрхлэгчид, гадна дотны хөрөнгө оруулагчдыг бүгдийг нь үргээсэн. Эдийн засаг өрөнд орсон. Дампуурлаа зарлахад тулсан. АН-ын нөхдүүд засаглаж чадахгүй юм байна. Бодлого нь буруу байна гэдэгт Монголын ард түмэн дүн тавьсан байх гэж бодож байна. Хоёрдугаарт, чадахгүй байсан учраас ХҮН тэр үед үүссэн.

МАН-ыг өнөөдөр сайн засаглаж байна гэж хэн ч хэлэхгүй. Маш их алдаатай шийдвэр гаргаж байна. АН ч мөн л адил тухайн үед алдаатай олон шийдвэр гаргасан. Тэгэхээр АН муу ажиллахаар нөгөө талд нь МАН байгаа юм. Ингээд МАН-д саналаа өгдөг. Үнэн хэрэгтээ МАН сайндаа биш, сонголтгүй болохоор хоёр муугийн аль гайгүй нь энэ болов уу гэж харснаа сонгоно шүү дээ. Тэгэхээр бид гурав дахь сонголтыг бий болгоё гэж гарч ирсэн. АН, МАН сайн засаглаж байсан бол ХҮН үүсэхгүй байсан байх. Одоо бодит байдал дээр иргэдийн итгэл үнэмшил АН-д алдарчихлаа. МАН-д ч алдарчихлаа. Учир нь МАН саяны сонгуульд намын аппаратаар төрийн байгууллагатайгаа, УИХ-ын гишүүд нь бараг бүгдээрээ очиж ажиллалаа шүү дээ. Засгийн газрын нэг сайд нь ч байгаа харагдсан. МАН-ынхан их сандарлаа. Манай нэр дэвшигчийн рейтинг их өндөр байсан. Хамгийн өндөр байсан хэсгийн сонгуулийн идэвх муу байна. Хэдийгээр дэмжиж байгаа ч гэсэн манай нэр дэвшигчид ХҮН-ын дэмжигчид үнэнийг хэлэхэд саналаа өгсөнгүй гэж харж байгаа.

-Энэ сарын 16-нд буюу бямба гаригт зохион байгуулагдах нэмэлт сонгуулийн үр дүнг хэрхэн харж байна. Бараг л сонгуулийн дүн гарчихлаа, тийм үү?

-Маш тодорхой шүү дээ. Одоо хуулиар ирцийн босго гэж байхгүй. Нэмж хэдэн ч сонгогч санал өгсөн ч, өгөөгүй ч тэр ирцээрээ шийдвэр гарна. Сонгинохайрхан дүүрэгт гэхэд 60 хувь нь саналаа өгсөнгүй. 40 хувийнх нь талыг нь эрх барьж байгаа нам авлаа шүү дээ. Тэгэхээр нийт сонгогчдын 20 хувийг л төлөөлөх асуудал. Намуудын зүгээс үлдсэн 60 хувиа идэвхжүүлэх ажил хийх байх. Гэсэн ч иргэд эрх барьж байгаа намын шийдвэр, гаргаж байгаа бодлогын алдаануудад хариу барьж, сонгуулиа өгөхгүй болчихоод байна шүү дээ. ХҮН-ыг дэмжигчид мөн л адил сонгуулиа өгөхгүй байна. Энэ бол биднийг дэмжээгүйдээ биш. Сонгуулиас залхсандаа байгаа юм. Хоёрдугаарт, хичнээн сонгосон ч 62-ыг 63 болгоод ямар ч өөрчлөлт гарахгүй юм чинь дээ гээд иргэд сонгуулиа өгөхгүй байна. Энэ бол хамгийн буруу зүйл. Ирээдүйд өөрчлөлт гаргахгүй юм бол өгөөд яах юм бэ гэсэн хандлага цаашид үргэлжилбэл Монголд сонгууль, ардчилал байхгүй болно. Гэтэл өнөөдөр ялж л байвал хамаагүй гээд ардчиллынхаа дээгүүр дэвсээд байгаа эрх баригчид магадгүй 10 жилийн дараа нийтээрээ харамсах тохиолдол үүсэх вий гэдгээ өнөөдөр бодооч гээд байгаа юм. Тиймээс өчигдөр манай намаас бүх намуудад тодорхой саналуудыг тавьж уриалсан. Бидний хувьд үндсэн гурван зүйлийг яаралтай өөрчилж, алдаагаа засъя гэсэн уриалга гаргасан.

Нэгдүгээрт, өнөөдөр сонгууль мажоритар системээр явдаг. Өөрөөр хэлбэл, тойрог торддог систем. Сонгинохайрхан дүүрэг өнөөдөр тойрог яаж тордож байгаа, халамжид ямар айхавтар хамааралтай болсныг нийтээрээ харлаа. Тиймээс тойргийн системийг болиоч ээ. Сонгуулийн пропорцианаль системийг нэвтрүүлээч гэж байгаа юм. 100 хувь оруулж ирэхгүй юм гэхэд эхний ээлжинд 50 хувь оруулж ирээд нийт мандатын тооны 50 хувийг пропорцианаль системээр сонгодог болохгүй бол Сонгинохайрхан дүүрэгт нийт 100 хүн байлаа гэж жишээлбэл, 40 нь сонгуульдаа оролцож 20 хүний саналаар шийднэ гэсэн үг. Хэрвээ 20 сонгогчийн саналаар шийдвэл цаана нь 80 хүний санал гээгдээд байна. Ингэхээр төлөөлж чадахгүй шүү дээ. Тиймээс энэ гажгийг засах хэрэгтэй.

-Үндсэн хуульдаа мажоритар системээр явахаар тогтчихсон шүү дээ. Тэгэхээр Үндсэн хуульд дахиж өөрчлөлт оруул гэж байгаа юм уу?

-Үндсэн хуульдаа өөрчлөлт оруулж холимог системээр явах нь зүйтэй гэж үзэж байгаа. Хоёрдугаарт, Улс төрийн намын тухай хууль энэ намрын чуулганаар хэлэлцэгдэнэ. Үүнийг яаралтай хэлэлцье. Намын хатуу гишүүнчлэлийг больё. Намуудыг ижил гараанаас эхлүүлье гэж байгаа юм. 100 жил төрийн хүчээр явчихсан намтай зургаан жил ажиллаж байгаа ХҮН яаж ч үзээд дийлэхгүй байна шүү дээ. Тиймээс үүнийг ижил болгоё гэж байгаа. Гуравдугаарт, бодит байдал дээр өнөөдөр Монголын сонгуулийг хэн шийдэж байна гэхээр баг, хороо, дүүрэгт ажиллаж байгаа хорооны ажилтнууд, тэнд байгаа хэсгийн ахлагч нар. Үүнээс гадна мөнгөний сүлжээ үүсгэчихсэн. Сошилаар яваад байгаа сонгогчдын нэр ус, регистрийн дугаарыг та бүхэн харсан байх. Мөнгөний сүлжээчдийн доор Монголын ардчилал, улс төрийн намууд, нөгөө муу АН ч “дийлэхгүй юм байна” гээд өвдөг сөхөрч, толгой сэгсрээд байж байна шүү дээ. Нэг нам гэхээсээ илүү орон нутаг, дүүрэг, багт ажиллаж байгаа мөнгөний сүлжээчид, намчид өнөөдөр Монгол Улсын хувь заяаг базаж байна. Ардчиллын амийг нь тавиулж байна. Тиймээс энэ хэсгийг улс төрөөс хамааралгүй болгоё. Баянзүрх дүүрэг 40 хороотой. Үүнийгээ 60 болгох гээд байна. Тэгэхээр хорооны Засаг дарга, нийгмийн халамжийн ажилтнууд, хэсгийн ахлагч нар гээд төсвөөс цалинждаг бүхэл бүтэн намын арми үүсчихээд байна. Сонгуульд зориулагдсан бүтцийг өөрсдөө энэ армиараа дамжуулж санхүүжүүлээд байна. Энэ байдлаараа явах юм бол одоо бүгдээрээ больё, ганцхан намтай болчихъё. Бүх улс төрийн намуудыг татан буулгая, сонгуульгүй больё. Ингэж зардал гаргаж цаашид хуурамч сонгууль хийгээд яах юм бэ. Тиймээс бид ийм бүтцийг цөөлье гэж өчигдөр мэдэгдэл хийсэн. Товчхондоо, улс төрөөс хамааралгүй болгоё, иргэд өөрсдөө сонголтоо хийдэг, ямар нэгэн нам гишүүнчлэл нэрээр оролцдоггүй байя гэж байгаа юм. Ийм үндсэн гурван уриалгыг гаргасан улс төрийн намуудаа дэмжээч ээ, хамтарч ажиллая гэсэн. Эрх баригч нам та нар ийм байдлаар явбал Монголынхоо ардчиллыг, Монгол Улсын тусгаар тогтнолыг өөрсдийн гараар нугаслах юм байна. Өнөөдөр л ялж байвал хамаагүй гэдэг байдлаар хандвал ирээдүй та бүгд рүү “их буугаар буудах” юм байна. Үр дүнд нь 3.3 сая монголчууд хохирох нь тодорхой. Үүнийг эргэж хараач ээ гэж байгаа юм.

-Улс төрийн хоёр багана, тэр бүү хэл УИХ-д бүлэгтэй АН маань юун сөрөг хүчин манатай байна шүү дээ. Гэтэл одоогийн парламентад хүчтэй сөрөг хүчин их л үгүйлэгдэж байна.

-МАН, АН, ХҮН УИХ-д суудалтай намууд. Эрх барьж байгаа намаас бусад нь сөрөг хүчин. Гэтэл манай сөрөг хүчин эрх барьж байгаа МАН-тай улс төр хийхээсээ илүү хажууд байгаа ХҮН-тайгаа цэнхэр талбараа булаацалдаад байгаа нь харамсалтай байна. Гол ажил акцаа эрх барьж байгаа намтайгаа хийгээч ээ. Хоёрдугаарт, гаргаж байгаа аливаа шийдвэр нь тооцоололтой, шинжлэх ухааны үндэслэлтэй, логиктой, иргэд хүлээж авахаар улс төрийн тэмцэл өрнүүлээч ээ. Тэгвэл ХҮН-ын төлөөллийн хувьд бид ч түүнд хамтарч эсэргүүцлээ илэрхийлж болно шүү дээ. Зөв зүйлийн төлөө бид хамтарна. Буруу зүйлд хатуу л байх болно. АН-ын хувьд тухайн үеийн цаг хугацаанд таарсан хөнгөхөн акц биш, чухал асуудалд жинтэйхэн, дорвитойхон хөдөлдөг, нэгдмэл байгаач ээ.

Ялангуяа АН-ын УИХ-ын гишүүд нь хоорондоо нэгдээч ээ. Хоёр, гурав хуваагдчихаар энэ бүлэг чинь ажиллахгүй байна шүү дээ. Эрх баригчдад, олонход шаардлага тавих эрх нь бүлэгт байдаг. Наймаас дээш гишүүнтэй байж бүлэг болно. УИХ-ын чуулганаар хэлэлцэж байгаа асуудалд завсарлага авна. Байр сууриа илэрхийлнэ, гацаана, зогсооно. Энэ бүх боломж нь байгаа. Үүнийгээ ашигламаар байгаа юм.