Month: October 2021

Categories
гадаад мэдээ

Хэбрью хэлтнүүд Фэйсбүүк компанийн шинэ нэрийг элэглэн шоолцгоож байна

Жүүд хүмүүсийн эх хэл болох Хэбрью хэлэнд Фэйсбүүк компанийн шинэ нэр таагүй утга санааг илэрхийлж байгаа ажээ.

Энэ долоо хоногийн эхээр Фэйсбүүкийн гүйцэтгэх захирал Марк Закербэрг компанийнхаа нэрийг “Meta” болгон өөрчилж буйгаа зарласан билээ.

Тэгвэл Мета хэмээх энэ үг нь хэбрью хэлэнд “үхэл” гэсэн утгыг илэрхийлдэг юм байна.

Израйлийн сошиал сүлжээнд хүмүүс #FacebookDead гэсэн хаштагаар Фэйсбүүкийн шинэ нэрийг элэглэн шоолцгоож эхэлжээ.

“Хэбрью хэлэнд Мета нь “Үхсэн, нас барсан” гэх утгыг илэрхийлдэг. Жүүд хүмүүсийн хувьд энэ нэр нэг хэсэгтээ тоглоом шоглоом болох төлөвтэй” гэж “The Techlash and Tech Crisis Communication” номын зохиолч, доктор Нирит Уэлсс-Блатт твиттер хуудсандаа бичсэн байна.

2004 онд байгуулагдсан Фэйсбүүк компанийн хувьд энэ жил хамгийн гүн хямралын жил болж байгаа. Тус компанийн эрхлэн ажиллуулдаг сошиал платформ нь нийгмийг талцуулдаг, худал хуурмаг мэдээллийн гол дамжуулагч болдог хэмээн буруутгагдаж байна.

Саяхан “Facebook Papers” хэмээх компанийн дотоод бичиг баримтыг тус компанид ажиллаж байсан хүн нийтэд дэлгэсэн нь дуулиан дэгдээгээд байгаа. Уг бичиг баримтад Фэйсбүүк компани худал хуурмаг мэдээлэл, хүмүүсийн дайсагнал, талцлыг орлого олох хэрэгсэл болгон ашигладаг тухай өгүүлсэн байна.

Закербэрг уг хямралаас гарахын тулд компанийнхаа нэрийг өөрчилж, үйл ажиллагаа нь ердийн сошиал платформоор хязгаарлагдахгүй, “metaverse” хэмээх илүү дэвшилтэт салбарт ажиллах болсноо зарласан юм.

Метаверс нь виртуал орчинд хүмүүс ажиллаж амьдрах тухай ойлголт бөгөөд интернэтийн дараагийн үе шат гэгдэж байна.

Эх сурвалж: CNN

Categories
мэдээ спорт цаг-үе

Г.Ган-Эрдэнэ шөвгийн наймд шалгарлаа

Олон улсын боксын холбоо(AIBA)-ны эрэгтэйчүүдийн дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээн Серби улсын нийслэл Белград хотноо зургаа дахь өдрөө үргэлжилж байна.

Өнгөрсөн шөнө -48 кг жинд ОУХМ Ганхуягийн Ган-Эрдэнэ шөвгийн 16-д Германы Кристофер Гомантай тулалдан 5-0 харьцаагаар яллаа.

Ингэснээр тэрээр шөвгийн наймд Беларусийн Яахени Кармилчуктай арваннэгдүгээр сарын 2-ны орой тулалдахаар болов.

Харин -63.5 кг жинд ОУХМ Баттөмөрийн Мишээлт Тайванийн Лай Чу-Энтэй тулалдан ялагдсанаар тэмцээнээ дуусгалаа.

Тэмцээнээ үргэлжлүүлж буй тамирчид:

  • -67 кг жинд ОУХМ Баатарсүхийн Чинзориг эхний шатанд Италийн Винчензо Мангиакапретэй тулалдан 5-0 харьцаагаар ялж шөвгийн 16-д шалгарсан. Тэрээр Мексикийн Марко Эрнандез Алвидрезтэй арваннэгдүгээр сарын 1-ний орой тулалдана.
  • -54 кг жинд Азийн залуучуудын аваргын хүрэл медальт Энх-Амгалангийн Баярсайхан Тайландын Утайда Патифаныг 5-0 харьцаагаар ялж шөвгийн 16-д шалгарлаа. Тэрээр шөвгийн 16-д Барбадосын Жабали Бридитэй аравдугаар сарын 31-ний орой тулалдана.
  • -71 кг жинд Отгонбаатарын Бямба-Эрдэнэ эхний шатанд Тайландын Порепат Еасундентэй тулалдан 4-1 харьцаагаар ялснаар шөвгийн 16-д шалгарлаа. Тэрээр шөвгийн 16-д ОХУ-ын Вадим Мусаевтай аравдугаар сарын 31-ний шөнө тулалдана.

Тэмцээнээ дуусгасан тамирчид:

  • -57 кг жинд ОУХМ Хархүүгийн Энх-Амар эхний шатанд Казахстаны Серик Темиржановт 5-0 харьцаагаар ялагдсан.
  • -51 кг жинд ОУХМ Хархүүгийн Энхмандах эхний шатанд Азербайжаны Масуд Юсифзадад 4-1 харьцаагаар ялагдсан.
  • -60 кг жингийн шилдэг 32-т Оюунбаатарын Тулга Финландын Арслан Хатаевтай тулалдан ялагдсанаар тэмцээнээ дуусгасан.
Categories
мэдээ нийгэм

“Тайшир-Алтай” ус цэвэршүүлэх станц ашиглалтад орлоо

Монгол Улсын Засгийн газар, Бүгд Найрамдах Австри Улсын Засгийн газар хооронд 2016 оны зургадугаар сарын 10-ны өдөр байгуулсан Санхүүгийн хамтын ажиллагааны хэлэлцээрийн хүрээнд “Тайшир-Алтай ус хангамж” төслийг 2019 онд эхлүүлсэн.

Хоёр жилийн дараа буюу энэ сарын 30-ны өдөр бүтээн байгуулалтын ажил бүрэн дуусч, манай улсад анх удаа гадаргын усыг унд, ахуйн хэрэгцээнд цэвэршүүлэн хангах зориулалттай, орчин үеийн шийдэл, технологи бүхий ус цэвэршүүлэх станц үйл ажиллагаагаа эхлүүллээ.

Завхан голоос Говь-Алтай аймгийн тѳв хүртэл нийт 54 км урт ус дамжуулах шугам хоолойг дагалдах тоног тѳхѳѳрѳмжийн хамт суурилуулснаар Алтай хотын 19000 гаруй иргэнийг эрүүл ахуйн шаардлагад нийцсэн цэвэр усаар хангах юм.

“Тайшир-Алтай” ус цэвэршүүлэх станц бүрэн хүчин чадлаараа ажиллаж эхэлснээр гадаргын усны тодорхой хэсгийг аж ахуйн эргэлтэд оруулан хүн ам, аж үйлдвэр, фермерийн усан хангамжийг шийдвэрлэхээс гадна Алтай хотын усны хэрэгцээг хангах, усны нѳѳцийн баталгаат эх үүсвэртэй болох, ундны усны хүртээмжийг нэмэгдүүлэх, ариун цэврийн нѳхцөлийг сайжруулах зэрэг ач холбогдолтой юм.

Цэвэр цэнгэг гадаргын ус хэрэглэснээр хүн амын дунд халдварт өвчний тархалт болон усны чанараас үүдэлтэй өвчлөл эрс буурч, байнгын, жигд усан хангамжтай болсноор дэд бүтэц, хот төлөвлөлтийн асуудлууд ч шийдэгдэх боломж бүрдэнэ.

УИХ-ын дарга Г.Занданшатар албаны хүмүүсийн хамтаар орон нутагт ажиллаж, бүс нутгийн зарим бүтээн байгуулалтын явцтай танилцаж байна.

Categories
мэдээ нийгэм цаг-үе

ЭМЯ: 1188 хүнээс халдвар илэрч, 12 хүн нас барлаа

Коронавируст халдварын нөхцөл байдлын талаарх мэдээллийг хүргэж байна.

Сүүлийн 24 цагт 1188 хүнээс халдвар илэрлээ. Эдгээрийн 751 нь Улаанбаатарт, хөдөө орон нутагт 433, зөөвөрлөгдсөн 3 тохиолдол бүртгэгдсэн байна.

Мөн ковидын нэн хүнд болон архаг хууч, хавсарсан оноштой 12 хүн нас барлаа. Ингэснээр нийт нас баралт 1661 болов. Нас баралтын шалтгааны дийлэх хувийг зүрх судасны өвчлөл эзэлж байна.

Өнөөдрийн байдлаар 17727 хүн хэвтэн эмчлүүлж буйгаас:

  • Хөнгөн: 8568
  • Хүндэвтэр: 6784
  • Хүнд: 2032
  • Нэн хүнд: 343 хүн байна.

Гэрийн хяналтад 49840 хүн байна.

Categories
гадаад мэдээ

“Их 20” уур амьсгалын өөрчлөлтийг хэлэлцэж байна

Дэлхийн 19 орон болон Европын холбоо багтдаг “Их 20”-ийн бүлэг дэлхийд тулгамдаж буй олон асуудал, тэр дундаа Covid-19, уур амьсгалын өөрчлөлт, эдийн засгийн сэргэлттэй холбоотой асуудлуудыг хэлэлцэхээр Италийн Ром хотноо Бямба гаригт хуран чуулж байна.

Энэхүү 16 дахь удаагийн дээд хэмжээний уулзалт онлайн болон офлайн хэлбэрээр хоёр хоног үргэлжлэх юм.

Уулзалтын эхний өдөр “Дэлхийн эдийн засаг ба дэлхийн эрүүл мэнд” сэдэвт анхдугаар хуралдаан болж өндөрлөсөн бол Ням гаригт болох хоёр, гуравдугаар хуралдаанаар “Уур амьсгалын өөрчлөлт ба байгаль орчин”, “Тогтвортой хөгжил” сэдвээр тус тус хэлэлцүүлэг өрнүүлэх аж.

Дэлхийд эдийн засгаар тэргүүлэгч олон улсын удирдагчид анхдугаар хуралдаанаар Covid-19 цар тахлын эсрэг дэлхийн хамтын ажиллагааг сайжруулах, тэр дундаа вакцин нийлүүлэх, түгээх асуудлыг хөндөн хэлэлцэв.

1999 онд байгуулагдсан, 19 улс ба Европын холбоо багтсан “Их 20” нь санхүү, эдийн засгийн асуудлаарх олон улсын хамтын ажиллагааны хамгийн чухал индэр юм. Энэ бүлэг нь дэлхийн хүн амын гуравны хоёр, дэлхийн ДНБ-ий 80 гаруй хувь, дэлхийн худалдааны 75 хувийг бүрдүүлдэг.

Categories
мэдээ нийгэм цаг-үе

Ойрын өдрүүдэд цаг агаар тогтуун байна

Малч­ид, иргэд, тариаланчдад зориулсан мэдээ

Ойрын хоногуудад цаг агаар тогтуун байх боловч, 3-наас баруун аймгуудын нутгийн баруун хэсгээр, 4-нд ихэнх нутгаар цасан болон шороон шуурга шуурч, эрс хүйтэрнэ.

2021 оны 11 дүгээр сарын 01-нээс 11 дүгээр сарын 05-ныг хүртэлх цаг агаарын урьдчилсан төлөв

1-нд баруун болон төвийн аймгуудын нутгийн зарим газраар, 2-нд Монгол-Алтай, Хөвсгөл, Хэнтэйн уулархаг нутгаар цас, 3-нд баруун аймгуудын нутгийн баруун болон хойд хэсгээр, 4-нд баруун болон төвийн аймгуудын ихэнх нутгаар цас орж, цасан шуурга шуурна. Салхи 2-нд Монгол-Алтайн уулархаг нутгаар секундэд 12-14 метр, 3-нд баруун аймгуудын нутгаар, 4-нд ихэнх нутгаар түр зуур секундэд 18-20 метр хүрч ширүүсэж, шороон шуурга шуурна. Дархадын хотгор болон Монгол-Алтайн уулархаг нутаг, Завхан голын эх, Хүрэнбэлчир орчим, Идэр, Тэс, Тэрэлж, Хэрлэн голын хөндийгөөр шөнөдөө 13-18 градус хүйтэн, өдөртөө 1-6 градус дулаан, Их нууруудын хотгор болон говийн бүс нутгийн өмнөд хэсгээр шөнөдөө 2 градус хүйтнээс 3 градус дулаан, өдөртөө 11-16 градус дулаан, бусад нутгаар шөнөдөө 4-9 градус хүйтэн, өдөртөө 6-11 градус дулаан байна. 3-наас баруун аймгуудын нутгийн баруун хэсгээр, цаашдаа ихэнх нутгаар эрс хүйтэрнэ.

Categories
мэдээ нийгэм онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

​Б.Батзориг: Шүүгч, мөрдөгч, прокуроруудыг хуучны системээс нь салгаагүй учраас л хэрэг буцаад байгаа юм

Хууль зүйн ухааны доктор, дэд профессор, Криминологичдын холбооны удирдах зөвлөлийн дарга Б.Батзоригтой ярилцлаа.

-Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хууль хэрэгжиж эхлээд багагүй хугацаа өнгөрч байхад шүүх дээрээс хэрэг буцдаг байдал хэвээр байна. Буцсан хэргүүдээс олон тооны хэрэг хэрэгсэхгүй болж байгаа нь тэр хэмжээний хүнийг хэлмэгдүүлэв үү гэх хардлага байна. Судлаачийн хувьд та үүнийг юу гэж харж байна вэ?

-Монгол Улс 2017 он хүртэл байцаагаад шийтгэдэг хуультай явж ирсэн. 1927 онд Аливаа хэргийг хэрхэн байцаах ба шийтгэх тухай хууль, 1935 онд Аливаа эрүүгийн хэргийг хэрхэн байцаах ба шийтгэх тухай хууль, 1949 онд Эрүүгийн байцаан шийтгэх хууль, 1963 онд Эрүүгийн байцаан шийтгэх хууль, 1994 онд Эрүүгийн байцаан шийтгэх хуулийн шинэчилсэн найруулга, 2002 онд Эрүүгийн байцаан шийтгэх хуульд, 2017 онд Эрүүгийн хэргийг хянан шийдвэрлэх тухай хууль болж өөрчлөгдөж ирсэн. Энэ маань мэдүүлэг буюу байцаалтан дээр тулгуурлаж хэрэг шалгадаг байсан. Харин одоогийн хууль бол баримтанд тулгуурлаж хянан шийдвэрлэдэг зарчимтай. Өөрөөр хэлбэл, цагаатгаж ч магадгүй, шийтгэж ч магадгүй.

Гэтэл 1927-2017 он хүртэлх хуулийн концепци маань байцаагаад шийтгэдэг хуультай байсан. Үндсэндээ бид 100-гаад жил шүүх хэргийг илрүүл гэдэг үзэл баримтлалаар явчихсан. Мөрдөгч, прокурор бол тэр аргаар шалгаж хэрэгтнийг олох ёстой. Нөгөө талаар тэд бас буруугүйг нотлох ёстой. Сая олон хэрэг хэрэгсэхгүй болгочихож гэж байна. Шүүгчид бас 2017 он хүртэл хэргийг илрүүлэх үүргийг олгодог байсан. Тэгвэл шинэ хуулиар шүүгчид мэтгэлцээний үндсэн дээр хянаад шийд гэдэг болгочихсон. Өмнө нь шүүгч хавтаст хэргийг уншаад хэрэг хийсэн нь тодорхой, харин нотлох баримт дутуу байвал дутуу байна гээд буцаадаг байсан. Одоо бол та хянаад шийдвэрээ гарга. Хичнээн хэрэгтэн байсан ч тэр баримт нь хангалттай биш байвал цагаатга. Цагаатгана гэдэг бүр байхгүй болгочихно гэсэн үг биш. Шинээр илэрсэн нөхцөл байдлаар цагаадсан хэргийг дахин сэргээгээд буруутныг шалгаад явах ёстой. Харин хариуцлагагүй ажилласан прокурор, мөрдөгчид шийтгэл оноох ёстой. Мөрдөгч, прокурор яагаад дутуу хэргийг шүүх рүү явуулчихав гэж.

Монгол Улсын Үндсэн хууль батлагдаад, тэр хуульдаа нийцүүлээд 1994 онд эхний том шинэчлэлийг хийсэн. Шууд 100 хувь шинэчилж чадахгүй. Социалист сэтгэлгээгээр ажиллаж байсан хүмүүсийг шууд өөрчилж чадахгүй.

-Хуулийг шинэчилсэн ч хуучин сэтгэлгээ өөрчлөгдөхгүй байна гэсэн үг үү?

-Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хууль 2017 онд батлагдахдаа ганцхан сарын дотор мөрдөгдсөн хууль. Өмнө нь процессын бүх хууль дор хаяж есөн сар болж байж мөрдөгддөг байсан. Социализмын үед ч тэр. Тэр үед мөрддөг хүмүүсийн сэтгэлгээ, арга барилыг өөрчилж сургаж байсан. Хуучны тогтолцоонд хууль гэхээс илүү хувь хүний ёс зүй сэтгэлгээн дээр тулгуурлаж явдаг. Хүн өөрөө асуудлыг шийдэх боломжтой зохицуулалттай хууль. Гэтэл одоо нөгөө шүүгч, прокурор, мөрдөгчдийг дураар нь зохицуулаад ажилла гэхээр зохицуулахыг хахууль, танил талаараа зохицуулдаг болгоод ойлгочихсон.

Одоо ч шүүх хуучнаараа ажиллаад хэрэг буцаадаг технологи байгаад байгаа нь энэ. Байгаа учраас шүүгч нар түүнийгээ ашиглана. Өмгөөлөгчид ч тэр, яаж ийгээл хэргээ буцаалгачихъя гэдэг. Магадгүй үүн дотор хэргийг завааруулъя гэж байгааг үгүйсгэхгүй. Хэрэгсэхгүй болгож байгаа хэргүүд бүгд буруугүй учраас хэрэгсэхгүй болгож байгаа юм биш. Хөөн хэлэлцэх хугацаа дуусаад хэрэгсэхгүй болж байгаа нь ч бий.

Харамсалтай нь хуулиуд бага багаар чангараад сайжраад байгаа боловч хүмүүсийн сэтгэлгээг өөрчлөхгүй бол болохгүй. Үүнийг төр хийх ёстой. Эрх зүйн цоо шинэ систем бий болчихоод байхад сургууль нь хүртэл хуучин сэтгэлгээтэй хүн үйлдвэрлээд явуулаад байх юм бол очоод хуучнаараа л ажиллана. Хэчнээн цагдаагийн мундаг дарга, Хууль зүйн сайд, Ерөнхий сайд байсан ч очоод, үсрээд л загнана. Дарга загнахаар юм сайжирч байвал систем муу байна гэсэн үг. Уг нь даргатай, даргагүй тэр ажил чинь өөрөө явж байх ёстой.

-Хэрэг буцаж байгаа нэг шалтгаан мөрдөгч, прокурорын ур чадварын асуудал гэж харж болох уу?

-Энэ бол гэмт хэрэг. Албан тушаалдаа хайнга хандаж байгаа, эсвэл албан тушаалаа урвуулж байгаа албан тушаалын гэмт хэрэг. Яагаад хүнийг буруутай байхад бүх нотлох баримтыг цуглуулаад хэргийг нэг талд гаргаж, бусдын эрхийг хамгаалах ёстой байтал дутуу хэргийг шүүх рүү явуулж, шүүх нь нотлогдоогүй байна гээд цагаатгаж байгаа юм. Үүний цаана хохирогч тэр чигээрээ хохироод үлддэг. Хохирол бодитой бус, 100 төгрөг, 10 тэрбумын хохиролтой хүн адил. Хэргээ буруу, дутуу шалгаад шүүх дээр оччих юм бол хэрэг цагаадлаа, буцлаа гэхэд нөгөө 100 төгрөг, 10 тэрбумын хохиролтой хүн хохироод л үлдэнэ. Хүчирхийлүүлчихсэн, ойр дотны хүнээ алуулчихсан, өөрөө гэмтээд тахир дутуу болчихсон хүний эрх тэр хэмжээгээр хохироод сэргэхгүй үлдээд байна. Яагаад гэвэл буруутныг олоогүй.

Манай шүүгчид хэргээ уншаад дотроо бол аргагүй хэрэгтэн мөн байна гэж боддог ч нотлох баримт хангалтгүй бол “Дутуу байна, дахин шалгаад ийм баримтууд олоод ир” гээд явуулдаг. Цаанаа бас хохирогчийн эрхийг хамгаалах гээд үзээд байгаа юм.

-Тэр нь зөв юм уу?

-Ингээд байгаад байвал цагдаа, АТГ хэл амтай хэрэг ч юмуу, томоохон хэргийг хагас дутуу шүүх рүү шидчихдэг. Ингэхээр бүх гал шүүх рүү очоод шүүхийн нэр хүнд унаад байгаа юм. Тэгэхээр шүүх бол дутуу мөрдөгдсөн хэргийг шууд цагаатгах л ёстой.

-Саяхан болж өнгөрсөн хууль сахиулах байгууллагын зөвлөгөөн дээр цагдаагийн байгууллагын удирдлага өмнөх хуулийн зохицуулалт манай улсад тохирохоор байна гэх агуулгыг ярьсан нь хуульчдын төдийгүй олон нийтийн анхаарлыг татаж байна?

-Хуучны байцаагаад шийтгэдэг хуулийн арга барилаар олон жил ажиллаад сурчихсан хүмүүс 2017 онд арга барил нь өөрчлөгдөх болсон гэж хэлсэн шүү дээ. Тэр хүмүүсийн хувьд өмнөх арга барил, сэтгэлгээ нь арилаагүй байна. Мэдээж мөрдөгч, прокурор, шүүгч нар өмнө хуулийг маш сайн мөрдсөн гээд одонгоор шагнуулаад, албан тушаал ахичихсан байгаа. Тийм учраас яалт ч үгүй тэр орчинд ажиллах сонирхол байгаад байна гэсэн үг. Тэр хүмүүсээ өөрчлөх ажил хийхгүй бол захын цагдаа ч тэгж хэлнэ.

Яагаад процессын том өөрчлөлт орсон хуулийг маш богионо хугацаанд мөрдөхөөр болсон юм бэ. Түүнээс хойш үүнийг хэрэгжүүлэх чиглэлээр яагаад том алхам хийгээгүй хэрэг вэ. Тэр хүмүүсийг сургаад ажиллах бололцоогоор хангаж өгөөгүй байгаа учраас хүссэн хүсээгүй хуучнаа санагалзана. Хэн ч хэлнэ, прокурор ч хэлнэ, шүүгч ч хэлнэ. Хамгийн наад зах нь шинэ системд тохирсон шүүх байна уу, шүүхийн байр байна уу. Социализмын үеийн шүүхийн байртайгаа л байгаа шүү дээ.

-Нөгөө талд шүүх, прокурор, цагдаа нар хоорондоо толхилцдог болж харагдаад удлаа. Цагдаа нь дургүй хүрвэл шүүгчдийн бичлэгийг задална, эсвэл тагнуулынхны бичлэгийг задална. Энэ нь хэр зөв юм?

-Тэр гурван байгууллага ойлголцож болохгүй. Зүгээр өмнөх ажлаа хуульд зааснаараа хий. Та дуртай байна уу, дургүй байна уу хамаагүй. Манайд систем маань өөрөө муудалцахаараа явдаггүй. Эсвэл дарга ирээд аймар загнахаар явчихдаг. Эсвэл гурван байгууллагын дарга нар дал, мөрөө алгадахаар явж байдаг. Энэ чинь систем чинь буруу гэдэг онош юм. Нөгөө талаар муу, муухай нь гарч л байг. Гаргаж байгаа нь зөв. Тийм учраас бие даасан хараат, бус бие биенээ хянаж байдаг систем. Алдааг нь олох биш, алдаа гарахаас сэргийлэх механизм юм. “Намайг тэнд хянаж байгаа, би алдаа гаргавал, хүний эрхийг зөрчих юм бол илрүүлдэг хүмүүс байгаа шүү” гэсэн ойлголттой байдаг..

Тогтолтоо нь өөрөө ил болгодог систем. Үүнийг ил болгодоггүй систем хийчих юм бол хамгийн аюултай. Ил гаргадаггүй болохоос биш маш олон ийм хэргүүд шалгагдаад явж байгаа. Шүүхийн шийдвэрээс харж болно. Сэвэгдэж байгаа нь ил болж байгаа нь тэр.

-Цагдаа, АТГ хуулийн төсөл хийсэн гэж байсан. Хуучин хууль руугаа очих төсөл хийсэн болов уу?

-Олон жил эрүүгийн процессын хуулийг хийхдээ шүүх, прокурор, цагдаагийн дарга нар эрх мэдлээ хувааж авдаг. Өөрсдөдөө тааруулж хуулиа боловсруулдаг байсан нь нууц биш. Энэ хууль тэдний эрх мэдлээ хуваарилдаг, өөрсдийн ажлын ачааллаа багасгадаг хууль биш. Ерөөсөө иргэний эрхийг хамгаалдаг хууль шүү дээ. Цагдаа нь цагдаагийнхаа хуулийг, мөрдөгч нь мөрдөгчийнхөө хуулийг хийнэ гэхээр жирийн иргэдийн эрх яах болж байна. Бас л хууль хийдэг технологи хуучнаараа.

-Ноцтой гэмт хэрэгтэй тэмцдэг цагдаа нарын ачааллыг, ажиллах нөхцөлийг яаж хангах вэ. Хууль нь болохгүй байна гээд байгаа?

-Төр иргэнээ өөрөөр хэлбэл цагдаа, АТГ амар, хялбар аргаар хүнийг шалгаж шоронд хиймээр байна гэдэгтэй адил. Энгийнээр хэлбэл байлдахад хэцүү байна, дайснуудыг хөдөлгөөнгүй зогсож байдаг, дуудахад толгойгоо ил гаргадаг хууль хий гээд байгаа бололтой. Үүнийг ямар ч байсан эрүүгийн процессын хуулиар биш, Цагдаагийн, Прокурорын, Шүүхийн тухай хуулиар, дарга нарын удирдлага зохион байгуулалтаар, Засгийн газрын бодлогоор хийгддэг юм. Гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх бодлогоо гаргаад, хүнээ шоронд, эсвэл шороонд булдаг системээ өөрчлөх гээд зөндөө юм байна даа.

Б.ЭНХЗАЯА

Categories
мэдээ онцлох-нийтлэл туслах-ангилал улс-төр

​Ц.Оюундарь: “Хонгил”-ын системийг одоогийн ЗГХЭГ-ын дарга Ц.Нямдорж анх үүсгэсэн байж болзошгүй гэж харддаг

-ЭНЭ “ХОНГИЛ” УДАХГҮЙ МАН РУУ ОРНО-


Ардчилсан намын дэд дарга, УИХ дахь АН-ын бүлгийн зөвлөх Ц.Оюундарьтай цаг үеийн асуудлаар ярилцлаа.

-Та Ардчилсан намын УИХ дахь бүлгийн зөвлөхөөр томилогдсон шүү дээ. Нэлээд ээдрээтэй үед бүлгийн зөвлөхийн ажилд томилогдож байгаа учраас үүрэг хариуцлага нэлээд өндөр байх болов уу гэж бодож байна?

-Чиг үүрэг маань тодорxой, дээрээс нь хэвлэл мэдээлэл олон нийттэй харилцаx салбарт ажилласан туршлага маань чамгүй хэдэн жилээр тоологдоx болоxоор ажлынxаа үүрэг хариуцлагад санаа зовоxгүй байна. Харин улс төрийн нөxцөл байдлын xувьд жааxан ээдрээтэй байгаад сэтгэл зовниж байна. Шинэ үндсэн xуулиас хойшиx Монгол Улсын улс төрийн амьдралд энэ цаг үе шиг xүний эрxийн мэдрэмжгүй, дөрөв дэx засаглал болоx хэвлэл мэдээллийн салбарыг зүгээр л лангуунаас xудалдаж авдаг пропаганда хэрэгсэл гэж xардаг, бүр итгэж үнэмшдэг УИX, ЗГ-тай байж үзээгүй. Улстөрчид хэзээнээсээ хэвлэл мэдээллийнxнээс эмээдэг, өөрсдийг нь хянаж байгаа, хянаx ч ёстой гэж xүндэтгэн харьцдаг байсан үед миний карьерын иxэнx үе өнгөрсөн болоxоор 2016 оноос хойшиx эрх баригчдын “бүxнийг xудалдан авч болдог” гэсэн увайгүй гэмээр хандлагад иxээxэн цочирдож байгаа. Ордонд энэ байдал бүр ч тод харагдаж байна. Даяаршлагдаж, хавтгай болсон дэлxий дээр хурдтай хөгжиж буй теxнологийн xөгжлийн ачаар л Монголын ардчилал дөрөв дэх засаглалгүйгээр тэсэн оршиж байна. Нийгмийн сүлжээ буюу сошиал медиа xүчтэй түрэн орж ирж, xяналтыг иргэд өөрсдөө сошиал медиагаар xийдэг болсон нь ардчилсан тогтолцоог амьд байлгаж, иргэдийн үгээ хэлж, үзэл бодлоо илэрxийлэx эрxийг дарxалж байгаад таларxаж байна.

-Та цагтаа Ардчилсан намын бодлогыг зангидаж, намынхаа гишүүд дэмжигчдийг удирдаж, ЕНБД-аар ажиллаж байсан хүн. Одоо нам дотроо үүсээд байгаа асуудлын талаар ямар байр суурьтай байна вэ?

-Би бага байxдаа xүүxдэд шоглуулаад уйлаад ороод ирэxэд аав маань “Чиний л буруу, чи xүүxдүүдтэй зоxицоод тоглож чадаагүй байна, өөрөө унасан xүүxэд уйлдаггүй юм” гээд загнаад гаргадаг байлаа. Яг л ийм хандлагаар эxний үед би асуудлыг дандаа өөрсдөөсөө, нам дотроосоо хайж байлаа. Харин сүүлийн үед xүний эрxийн зөрчлүүдийг өмгөөлөөд, ямар ч нам улс төргүйгээр өөрсдийн санаачилгаар цуглаж тэмцсэн залуучууд дээр цагдаа прокурор шүүxийнxний гар нийлэн ажиллаж, хэрхэн хэрэг бүрдүүлж байгаа байдлыг ойроос хараад манай нам “КГБ – ДоЯам” гэсэн холбоотны үргэлжлэл болон шинэ дүрээр урган гарч ирсэн “Тагнуул-Цагдаа-Прокурор-Шүүх” гэсэн шинэ холбоотны золиос болоод байгаа юм биш биз гэсэн таамаглалд өөрийн эрxгүй xүрээд байна. Иргэдийг баривчилж авч явахдаа нэг юм хэлнэ. Баримт цуглахгүй бол ял тулгахдаа өөр юм болгоно. Нотолж чадахгүй болоод ирвэл шийдвэр гаргахдаа тэс өөр хэрэг болгоод дуусгадаг. Миний санаж байгаагаар “Казиногийн хэрэг” гээчид нэр холбон баривчилсан АН-ын гурван гишүүнийг сана! С.Зоригийн хэрэгт холбосон Э.Бат-Үүлийн баривчилгааг сана! Цаашлаад бодоxоор дандаа Ардчилсан намын анxдагч лидерүүд, залган авч явахаар бэлтгэгдэж байсан дараа үеийнxэн болоx С.Баярцогт, Д.Эрдэнэбат, Х.Тэмүүжин, М.Батчимэг, бүр дараагийн үе болоx Б.Болор, С.Бямбасайxан гээд хөвөрч өгнө. Эдгээр xүмүүс дээр “Тагнуул+ Цагдаа+Прокурор+Шүүх” гэсэн гинжилсэн систем ажиллаж, элдэв гүйцэтгэx ажиллагаа явагдаад байна аа гэж дуулдахад нь иxэнx иргэд улстөрчдийг өмөөрч байгаа юм шиг харагдахаасаа жийрхээд, олон жил чимээгүй өнгөрөөсөөр энэ заваан “Хонгил”-ыг бид бэхжүүлэн дархлаажуулсан юм байна гэдэг итгэл үнэмшил төрөx боллоо. Xуулийн салбарыг олон жил судалсны эцэст дотор нь орж удирдаx болсон xүний xувьд X.Тэмүүжин энэ бүхнийг эртнээс мэдээд хуулийн салбарт бүрэн шинэтгэл хийж “Хонгил” хэмээх гинжин системийн “үүрийг нь эвдэж”, идээ бээрийг нь шаxах гэж зүтгэж байсныг энэ өдрүүдэд илүү тод ойлгож байна. Ийм гинжин урвалыг “үүр эвдэx” аргаар л тасалдаг жамтай. Гэвч манай намынхан “Хонгил”-ынxны гаршсан ажиллагаанд автаад Х.Тэмүүжингийнхээ юу хийх гээд зүтгээд байсныг бүрэн гүйцэд ойлгоогүй байжээ. Учир нь “Хонгил” ямар нэг xэлмэгдүүлэx үйл ажиллагаа явуулчихаад журмын нөxөд рүү нь зааж, “Танай тэр тэгсэн” гэсэн “бор шувуу” нисгэж, өгөөш шиддэг башир аргыг төгс эзэмшсэн байдаг юм байна. АН-ынxан бол МАН шиг олон жилийн турш xоорондоо сүлбэлдсэн бат бөx институци биш, бие даасан үзэлтэй бүлэг xүмүүсийн нэгдэл учраас тэр өгөөшинд нь амарxан ордог байж. Тийм ч учраас “Хонгил” өөрийнхөө бэхжин батжих “хээрийн сургуулилт”-аа өнгөрөгч 20 гаруй жил АН дээр амжилттай туршиж, үр дүнд нь өнөөдрийн АН-ынxан нэгнээ муухай харсан, хардаж сэрдсэн, хагарч бутарсан байдалд оржээ гэж дүгнэж байна. “Xонгил”-ынхны АН дээр xийж буй туршилт одоо ч үргэлжилж, манай Ч.Отгочулуу, О.Магнай зэрэг дараагийн лидерүүд гэж онилсон залуусаас өгсүүлээд одоогийн УИХ-ын зарим гишүүдэд маань хүртэл нэг нэг “хавтаст хэрэг” гэгчийг нээчихээд, “Хонгил”-ын хаалганыхаа үүдэнд “гавлаж” орхисон байдалтай байна. Харин бид дотроо биенээ хардсаар…

-Энэ бүхний эхлэл хаанаас, юунаас болоод, хэзээ тавигдчихав?

-Энэ бүxнийг тод томруунаар xарж ойлгоxод тус болсон иргэн Д.Монголхүү, Э.Одбаяр, өмгөөлөгч А.Пүрэвдулам нарын эрх чөлөөгөөр амьсгалж өссөн үеийнхэнд үнэxээр таларxууштай. “Тагнуул-Цагдаа-Прокурор-Шүүx”-ийн энэ гинжин урвал хэрxэн ажилладгийг улс төрийн бус хүрээний эдгээр залуус дээр явагдсан ажиллагаа тод томруун харууллаа. Тэдэн дунд манай АН-ынхан шиг “танай тэр захиалсан” гээд заахад нь “Нээрэн энэ муу яг ингэнэ” гэж биенээ муухай харж, бусдын өгөөшийг үмхэx соёл байхгүй, тийм ч учраас энэ бүхэн надад маш тод харагдчихлаа. Шинэ үндсэн xуулиас xойшиx 29 жилд xуулийн салбарыг бараг тасралтгүй удирдалцаж, толгойлж байсны xувьд “Хонгил” гэх системийг анх одоогийн ЗГХЭГ-ын дарга Ц.Нямдорж үүсгэсэн байж болзошгүй гэж би хардаж байгаа. 2001 онд өөрт тоxиолдсон эмгэнэлт явдал дээрээ жишээлээд бодоxод “Хонгил”-ыг үүсгэж асан эхний жилүүдэд өндөр албан тушаал бүxий улстөрчдийн оролцоо ч ордог байсан байx. Одоо бол “Хонгил” улстөрчдийн зааваргүйгээр өөрөө ажиллаад эxэлжээ. АН дээр xийсэн “xээрийн сургуулилт” амжилттай дуусч, хангалттай туршлага хуримтлуулж, үр дүнд нь АН-ынхнаас гэмт хэрэгтэй xолбогдоогүй, “нэр цэвэр” xүн бараг үгүй болсон болоxоор одоо жирийн залуус руу орж байгаа юм байна гэж би xувьдаа үзэж байна. Энэ “Хонгил” удахгүй МАН руу орно. Яг одоо эрxбиш нэг юм эрx барьж байгаа болоxоор түүн рүү өргөн xүрээгээр орж чадахгүй, ганц нэгээр нь “тонших” оролдлого хийж, хааяа нэг xачин xачин бичлэгээр xэвлэлийнxнийг төөрөлдүүлсэн маягтай ажиллаж байx шиг байна. Гэxдээ тун удаxгүй “xонгил” МАН руу орно, зүгээр л цаг хугацааг нь хүлээж байгаа! Иймд энэ нийгмийг ардчилсан, хүний эрхийг дээдэлдэг, тусгаар тогтносон улс xэвээр нь цааш авч явъя гэвэл АН, МАН гэxгүй бүxий л улстөрчид хамтраад, юмыг жижиг гэж хаялгүй xуулийн салбарт бүрэн шинэчлэл xийцгээе ээ гэж уриалмаар байна. Xүний эрxийг уландаа гишгэж буй тагнуул, цагдаа, прокурор, шүүxийнxэнд хайр найргүй хариуцлага тооцож, ажлаас нь чөлөөлж, Магнитский актын дагуу арчилал xүний эрx xөгжсөн АНУ болон Европын xолбооны улсууд руу зорчиx эрxийг нь xааx гэx мэтээр тууштай ажиллая гэж намынxандаа, ялангуяа эрx баригч МАН доторx эрүүл саруул сэтгэxүйтэй бүx гишүүдэд нь уриалмаар байна. Учир нь “Хонгил”-ын дараагийн xоxирогчид нь МАН-ынхан та бүxэн байх болно гэдгийг баттай хэлье.

-2020 оны УИХ-ын сонгуулийн дараа Ардчилсан нам дотроо хоёр хуваагдсан. Зарим иргэд одоо ч аль талынх нь байр суурь Ардчилсан намын албан ёсны байр суурийг илэрхийлж байгааг ойлгохгүй л байна. Гэтэл УИХ дахь Ардчилсан намын бүлэгт бас асуудал үүсчихлээ шүү дээ?

-УИX даxь Ардчилсан намын бүлэг харилцан ойлголцолд xүрч, асуудлаа гадагшаа биш, бүлэг дотроо ярилцаж байxаар тоxирсон. Олон мянган сонгогчдын итгэлийг xүлээн сонгогдсон, тэдний эрx ашгийг xууль тогтооx байгууллагад төлөөлж сууx xариуцлагатай ачааг үүрч яваа болоxоороо ч тэр үү, АН бүлгийн гишүүд маань асуудалд илүү тэвчээртэй, xүлээцтэй, нуxацтай хандаж байгаа нь xүндлүүштэй санагдсан.

-Арваннэгдүгээр сарын эхээр Ардчилсан намынхан Эв нэгдлийн хурлаа хийхээр төлөвлөчихсөн байсан шүү дээ. Одоо эвлэлдэн нэгдэх хэвээрээ юү?

-Хэвээрээ. Гэxдээ энэ xурлыг УДШ дээр бүртгүүлж чадалгүй бүдэрсэн өмнөх 10 дугаар иx xурал шиг үр дүнгүй болгочиxгүйн тулд бид маш сайн бэлтгэж, хамтарсан ажлын xэсэг гаргаж, иxээxэн нуxацтай ажиллах хэрэгтэй байгаа юм. Бүх үйл ажиллагаа УДШ-д одоо бүртгэлтэй байгаа Үндсэн дүрмийн xүрээнд амжилттай зоxион байгуулагдаж, үр дүнд нь гарсан аливаа шийдвэр маань хууль эрх зүйн ямар ч зөрчил маргаангүйгээр бүртгэгдэх шаардлагатай. Ганцхан жишээ хэлэxэд, УДШ-ээс манай өргөдлийг буцаасан сүүлийн тайлбар дээр АН-ын дотоод сонгуулийн xорооны бүрэлдэxүүн, үндэсний бодлогын xорооны бүрэлдэxүүн, үндсэн дүрмийн xорооны бүрэлдэxүүнүүд тодорxой бус байгаа талаар дурдсан байсан. Хэдийгээр улс төрийн намын туxай xуулиар намын дотоод хэрэгт шүүx оролцоx эрxгүй ч, нэгэнт одоо xүчин төгөлдөр мөрдөж буй xуулиар улс төрийн намд гараx аливаа өөрчлөлтийн эцсийн бүртгэлийг УДШ xийx болоxоор нэгэнт иx xурлаа xийвэл гарсан өөрчлөлтүүд маань бүртгүүлэxэд ямар ч асуудалгүй, алдаагүй байxаар зоxион байгуулаxад гол анхаарлаа хандуулаx ёстой. Ингэxийн тулд бидэнд маш том ширээний ард өргөн бүрэлдэxүүнтэйгээр сууx зайлшгүй шаардлага үүсч байгаа бөгөөд арваннэгдүгээр сарын 5-ны Эв нэгдлийн xурал бол энэxүү зөвшилцлийг xийx том ширээний уулзалт байx болов уу гэж харж байгаа.

-Одоогийн УИХ-д Ардчилсан намын бүлгийн гишүүдийг хүчтэй сөрөг хүчний үүргийг нэр төртэй биелүүлээсэй гэж хүсч байгаа иргэд олон бий. Харамсалтай нь эвлэлдэн нэгдэх биш, улам хагарч бутраад байгаа нь ямар учиртай юм бол.Та бүхэн юун дээр алдчихав?

-УИX даxь АН-ын бүлгийн ажлын албанд ороод цөөxөн xоноx xугацаанд миний ажигласан зүйл бол цөөxөн гэлтгүй манай гишүүд болон 12-xон орон тоотой ажлын албаныхан маань УИX-аар долоо xоног бүр хэлэлцэгдэж буй бүx xуулиуд дээр уйгагүй ажиллаж байгаа нь харагдсан. Олон xүнтэй байлаа гээд МАН-ын бүлэгт илүү олон xууль өгөxгүй, цөөxөн xүнтэй юм гээд АН-ын бүлэгт цөөxөн xууль өгөxгүй шүү дээ. УИХ-д өргөн баригдсан бүx л xуулиуд бүгд товлосон xугацаандаа хэлэлцэгдэx ёстой бөгөөд манайxан цөөxүүлээ ч тийнхүү хэлэлцэгдэж буй бүx л xууль дээр ажиллаx ёстой болдог юм байна. Тийм болоxоор гишүүд маань өмнөx xуулиудтайгаа “ноцолдоод” гадагшаа олон нийт рүү хандсан ажилд цаг заваа зарцуулах ямар ч боломжгүй байгаагаас ард иргэдийн дунд “хүчгүй сөрөг хүчин” мэт харагдаад байгаа юм байна гэж хувьдаа дүгнэсэн. Гэтэл олон түмэн тэдний ажлыг гадагшаа xийж буй улс төрөөр нь голдуу дүгнэx гээд байдаг. Олон нийтэд сайxан харагдаx гээд xууль тогтооx xамгийн чухал чиг үүргээ хаялтай биш. Тэгэxээр миний xийx гол ажил бол энэ дутуу орон зайг нөxөж ажиллаxад л гол анxаарлаа төвлөрүүлнэ гэж бодож байгаа.

-Цаашид Ардчилсан нам болон, УИХ дахь Ардчилсан намын бүлэг нэгдэж, ойлголцолд хүрээд хамтдаа урагшлах хандлага ажиглагдаж байна уу?

-Хэрвээ анзаарсан бол Ардчилсан намын удирдлагууд болон УИX даxь Ардчилсан намын бүлэг сүүлийн үеийн ихэнх үйл ажиллагаанууд дээр, ялангуяа xүний эрxийг хамгаалаx чиглэлд xийж буй ажлууд дээр идэвxтэй хамтран ажиллаж байгаа. Цаашдаа энэ жишгээрээ тогтоод ажиллаx болно.

-Ардчилсан нам УИХ, Ерөнхийлөгчийн сонгуульд удаа дараа ялагдал хүлээлээ. Үүний шалтгааныг юу гэж харж байна. Тэгвэл ирэх сонгуулийн жилүүдэд ямар өнгө төрх, шилдэг менежмэнттэйгээр эргэн ирэхээр төлөвлөж байна?

-Ялагдлын шалтгааныг бол тоочиж бараxгүй. Гэxдээ сүүлийн нөxөн сонгуульд бол АН иргэдтэйгээ хамт ялсан гэж үзэж байгаа. Бүx эрx мэдлийг атгасан нам хоёр удаа санал xураагаад Монгол Улсын Ерөнxийлөгч, Ерөнxий сайд, УБ хотын дарга, Хууль зүйн сайдыг гаргасан тойргууд дээрээ ирц xүргэж чадсангүй. Тэгээд ичиxгүй ирцгүй сонгуулиар гарч ирсэн xүмүүсээ xүч түрэн, xууль зөрчин байж тангаргийг нь өргүүллээ. Энэ бол эрx баригчдад ард иргэд эс үйлдлээрээ “Муу” дүн тавьсан явдал. Тийм ч учраас АН ирцгүй сонгуулийн дүнг баталгаажуулсан СЕX-ны тогтоолуудыг заxиргааны xэргийн шүүxэд өгсөн байгаа. “Эрx баригчдыг дийлэxгүй шдээ, ялагдана шүү дээ” гэж хэлэx xүмүүс хэлээ хазаx xэрэгтэй. Ялагдаx байсан ч тэмцэx үүрэгтэй юм, Ардчилсан нам! Учир нь АН л дуугараxгүй бол төрийн бүx эрx мэдлийг атгасан эрx баригчдын өөдөөс эрүүл мэндээрээ дэнчин тавиxаас өөр зэвсэггүй иргэдийн xүчин мөxөсдөнө. Амаар хэлээгүй ч, эс үйлдлээрээ эрx баригчдад дургүйцлээ илэрхийлсэн сонгогчдын үгийг АН өмнөөс нь хэлж, эрx ашгийг нь хамгаалан дуугараx үүрэгтэй юм. Бид энэ ажлаа xийсээр ч ирсэн, xийx ч болно.

Намын шинэчлэлийн туxайд, АН-ын дэд дарга Ч.Отгочулуугаар аxлуулсан ажлын xэсэг намын ирээдүйн стратегийг боловсруулаx төсөл дээр ажиллаж байгаа. Үндсэн xуулийн өөрчлөлтийн xүрээнд дагалдан гарах ёстой Улс төрийн намын туxай, Сонгуулийн туxай гэсэн хоёр чуxал xууль УИX дээр өргөн баригдаxгүй xүлээгдэж байгаа нь энэ ажлыг цааш үр дүнтэй боловсруулаxад жаахан саадтай байна. Дэлxий нийтийн жишгийг дагаж цаxим нам болоx чиглэл рүү теxнологийн шинэчлэл xийнэ гээд ажлын xэсэг дээр олон сонирxолтой санаанууд яригдаж байгаа. Гэxдээ хэлбэрийн шинэчлэлээс илүү АН таван үнэт зүйл дээрээ тулгуурласан баруун төвийн үзэл санаан дээрээ бат зогсоx нь шинэчлэлийн гэнэ үү, эв нэгдлийн гэнэ үү, ерөөс аливаа эргэн ирэлтийн гол цөм нь байx болно.

П.БАТЗАЯА

Categories
зурхай мэдээ нийгэм цаг-үе

Хар хулгана өдөр

Аргын тооллын аравдугаар сарын 31, Адъяа гариг. Билгийн тооллын 25, Бага морь одтой, хар хулгана өдөр. Өдрийн наран 7:35 цагт мандан, 17:36 цагт жаргана. Тухайн өдөр луу, бич жилтнээ аливаа үйлийг хийхэд эерэг сайн. Эл өдөр худалдаа арилжаа хийх, бизнес эхлэх, хүү сангийн эх хатгах, эд агуурс авах, зээл авах, арвижуулах, дэлгэрүүлэх үйлийг эхлэх, угаал үйлдэх, хүүхэд үрчлэн авах, урлан бүтээхэд сайн. Улааны үйл, төлгө тавих, морь уралдахад муу. Өдрийн сайн цаг нь хулгана, үхэр, туулай, морь, бич, тахиа болой. Хол газар яваар одогсод зүүн урагш мөрөө гаргавал зохистой.

Үс шинээр үргээлгэх буюу засуулахад тохиромжгүй

Categories
мэдээ нийгэм цаг-үе

Улаанбаатар хотод өдөртөө 6-8 хэм дулаан байна


УЛААНБААТАР ХОТ ОРЧМООР: Шөнөдөө багавтар үүлтэй, өдөртөө үүлшинэ. Цас орохгүй. Салхи баруун өмнөөс секундэд 5-10 метр. Шөнөдөө Яармаг-Сонгины орчмоор 11-13 градус, бусад хэсгээр 6-8 градус хүйтэн, өдөртөө 6-8 градус дулаан байна.

Хур тунадас: Баруун аймгуудын нутгаар үүлшинэ, бусад нутгаар солигдмол үүлтэй. Шөнөдөө нийт нутгаар цас орохгүй. Өдөртөө Алтайн уулархаг нутгаар ялимгүй цас орно. Бусад нутгаар цас орохгүй.

Салхи: Нутгийн зүүн хагаст баруун хойноос, бусад нутгаар баруун өмнөөс секундэд 5-10 метр, өдөртөө Алтайн уулсаар секундэд 12-14 метр хүрч ширүүснэ.

Агаарын температур: Шөнөдөө Дархадын хотгор, Завхан голын эх, Хүрэнбэлчир орчим, Идэр, Тэс голын хөндийгөөр 13-18 градус, Монгол-Алтай, Хангай, Хөвсгөл, Хэнтэйн уулархаг нутаг, Эг, Үүр, Орхон, Туул, Тэрэлж, Хэрлэн, Онон, Улз голын хөндий, Дорнод-Дарьгангын тал нутгаар 8-13 градус хүйтэн, Их нууруудын хотгор, Алтайн өвөр говиор 1 градус дулаанаас 4 градус хүйтэн, бусад нутгаар 3-8 градус хүйтэн, өдөртөө Дархадын хотгор болон Монгол-Алтай, Хангай, Хөвсгөл, Хэнтэйн уулархаг нутаг, Завхан голын эх, Хүрэнбэлчир орчим, Идэр, Тэс, Тэрэлж голын хөндийгөөр 0-5 градус, говийн бүс нутгийн баруун хэсгээр 10-15 градус, бусад нутгаар 5-10 градус дулаан байна.

БАГАНУУР ОРЧМООР: Шөнөдөө багавтар үүлтэй, өдөртөө үүлшинэ. Цас орохгүй. Салхи хойноос секундэд 6-11 метр. Шөнөдөө 11-13 градус хүйтэн, өдөртөө 5-7 градус дулаан байна.

ТЭРЭЛЖ ОРЧМООР: Шөнөдөө багавтар үүлтэй, өдөртөө үүлшинэ. Цас орохгүй. Салхи хойноос секундэд 5-10 метр. Шөнөдөө 11-13 градус хүйтэн, өдөртөө 3-5 градус дулаан байна.