Month: March 2021

MAH, MAXH хоёр 100 жилийн ойгоороо нэгдэх тухай яриа хүчтэй яригдах боллоо. Хүчин төгөлдөр үйлчилж буй Улс төрийн намын тухай хуульд зааснаар бол MAH, МАХН хоёр нэгдэх биш, МАХН-ын үйл ажиллагааг зогсоож, МАН-д нэгтгэнэ гэдэг нь хуулийн зөв ойлголт. Ер нь бол хоёр нам нэгдлээ гэхэд хамгийн гол утга нь УИХ-д суудал бүхий улс төрийн намын хувьд МАХН 2021 оны Ерөнхийлөгчийн сонгуульд нэр дэвшүүлэх эрхээсээ татгалзана л гэсэн үг. Нэгдэх тухай ярианы улс төрийн ач холбогдол нь үүнд оршиж байгаа юм байна. Энэхүү нэгдэх тухай асуудал хамгийн санаачилгатай, хадаг барин гүйж байгаа тал нь үнэндээ МАН өөрөө юм. Үүнийгээ маш сайн нууцлахыг хичээж байгаа. Үнэн хэрэгтээ МАН-ын зүгээс тодорхой түвшинд хоёр нам нэгдэх ажлыг хариуцсан бүтэц ажиллаж байгааг эх сурвалж мэдээлж байгаа. Энэхүү нэгдэх процессын талаар олон янзын л байр суурь нийгэмд явах болсон. Болно, болохгүй, худлаа үнэн… гээд. Ямар ч байсан нэгдэх асуудал бодитой нь тодорхой болж байна. Улс төрийн агуулгатай ажил болох нь ч тодорхой болж эхэллээ.

Саяхан МАН ингэж гүйгээд байгаагийн учир жанцанг З.Энхболд тайлж өглөө. Тэрбээр хоёрдугаар сарын 23-ны “Өдрийн сонин”-д өгсөн ярилцлагадаа “Үндсэн хуулийн нэмэлт өөрчлөлтөөр … 50 нас хүрсэн хүнийг нэг удаа зургаан жилээр сонгоно. Тийм болохоор өмнөх бүх Ерөнхийлөгч нарын хэн нь ч дахин дэвшүүлэхгүй тухай ямар нэгэн хязгаарлалт ороогүй. Тэр битгий хэл, Ерөнхийлөгч асан Н.Энхбаяр дахин нэр дэвших эрхтэй. Үндсэн хуульд авлигын хэргээр ял эдэлсэн хүнийг Ерөнхийлөгчид нэр дэвшүүлэхгүй гэх заалт байхгүй. УИХ тийм хууль баталсан бол Үндсэн хууль зөрчиж байгаа хэрэг. Н.Энхбаяр 2021 оны Ерөнхийлөгчийн сонгуульд нэр дэвшихийг хүсвэл Цэцэд хандаж үндсэн хууль зөрчсөн сонгуулийн хуулийн заалтыг хүчингүй болгосны дараа дэвшиж болно…” хэмээн маш тодорхой ярьсан нь нийгмийн анхаарлыг татлаа.

Судлаачдын зүгээс “МАН маш санаачилгатай, хадаг барин МАХН-ын араас гүйж, түүнийгээ нууц түвшинд хийж байгаагийн цаад учир энэ юм байна” хэмээн дүгнэх боллоо. Ерөөсөө энэ л байсан юм байна. Намууд энэ хэвээр сонгуульд орох аваас Н.Энхбаяр нэр дэвших нь тодорхой байна. Хэрэвзээ Н.Энхбаяр нэр дэвшин өрсөлдвөл МАН-д үнэхээр халгаатай. Бодитойгоор МАН-ын нэр дэвшигчийн саналаас хуваах нь тодорхой. Энэ бол МАН-аас нэр дэвших нь тодорхой У.Хүрэлсүхийн хувьд цохилт юм. Ингэсэн тохиолдолд АН-аас нэр дэвшигчийн талд ялалт улам баталгаажих юм. Энэ бүх эрсдэлээс зайлсхийх хамгийн том алхам нь МАН-даа МАХН-ыг нэгтгэх. Үүнийгээ юугаар далдалж байна вэ гэхээр “Түүхт 100 жилийнхээ ойгоор бид нэгдэх ёстой” гэсэн далдлалт юм. Хоёр намын гишүүдийн дийлэнхэд нь энэхүү хоёр нам нэгдэж нийлэх асуудал таалагдаж байх шиг. Гэтэл үнэн санаа нь ерөөсөө л Н.Энхбаяраас айсан айдас юм байна шүү дээ.

Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн санал хураалтын өдрийг зургадугаар сарын 9-нд товлосон. Нэр дэвшүүлэх ажиллагааг үүнээс 40 хоногийн өмнө эхлүүлэх ёстой. Өөрөөр хэлбэл, дөрөвдүгээр сарын сүүлийн өдрүүдэд намууд нэр дэвшүүлэх ажиллагаагаа эхлүүлэх бөгөөд МАН, МАХН-ын нэгдэх, эвсэх, эсэх нь энэ үед нэг тийшээ шийдэгдсэн байх учиртай. Үндсэндээ тэдэнд хоёр сарын хугацаа байгаа. Үүнээс хойш, сонгуулийн дараа энэ яриаг ажил хэрэг болгох үйл явц газар авахгүй ч байх талтай…

Тэдний нэгдлийг МАН, МАХН-ын аль аль нь их хурлаараа хэлэлцэн шийдвэрлэх ёстой. МАН үүсэн байгуулагдсаны түүхт 100 жилийн ойн өдөр буюу ирэх гуравдугаар сарын 1-2-нд ээлжит XXX их хурлаа хийхээр товлоод буй. Магадгүй 10 хоногийн дараах их хурлаараа ажлын хэсэг байгуулж, эл асуудлын талаар албан ёсоор ярилцаж эхлэхийг үгүйсгэхгүй. Нэг талаас Ерөнхийлөгчийн сонгууль, нөгөө талаас 100 жилийн ой нь МАН-ын хувьд алгуурлаж үл болох шалтгаан юм. Аль ч шатны, тэр тусмаа Ерөнхийлөгчийн сонгуульд өрсөлдсөн МАН-ын нэр дэвшигчийн саналаас АН гэхээс илүүтэй МАХН-аас сойсон хүн, бүр тодорхой хэлбэл Н.Энхбаяр аюул учраас одоо яаж шийдэгдэхийг нь харж байя. Таван жилийн өмнө УИХ-ын сонгуульд МАН, МАХН эвсэж оролцохтой холбоотойгоор байгуулагдсан ажлын хэсгийнхний маргаангүйгээр санал нэгдсэн асуудал нь ч энэ. Тэд нэгдүгээрт, хоёр нам сонгуульд тус тусдаа оролцвол саналаа хуваагаад 2012 оны сонгуулийн үр дүн хэвээрээ гарна гэдгийг санал нэгтэй мэдэгдэж байсан юм. Улмаар нийгэм, олон нийтийн хүлээлтийг хангаж, цаашдаа МАН, МАХН нэгдэх боломж бүрдэнэ хэмээн онцолж байлаа. Үнэхээр ч 2013 оны Ерөнхийлөгчийн сонгуульд МАН-аас нэр дэвшсэн Б.Бат-Эрдэнэ саналаа өгсөн нийт сонгогчийн 41.97, МАХН-аас өрсөлдсөн Н.Удвал 6.5, АН-ын Ц.Элбэгдорж 50.23 хувийн дэмжлэг авсан байдаг. Мөн 2017 оны сонгуулиар АН-аас нэр дэвшигч Х.Баттулга 38.11, МАН-аас нэр дэвшигч М.Энхболд 30.32, МАХН-аас нэр дэвшигч С.Ганбаатар 30.19 хувийн санал авч, хэн нь ч олонхын дэмжлэг хүлээгээгүй тул хоёр үе шаттай явуулсан билээ. Тэгээд ч АН-ын нэр дэвшигч ялж, Төрийн тэргүүний суудлыг гурван удаагийн сонгуулиар алдсан Ардын намынхан энэ удаа ямар ч үнээр хамаагүй олонхын дэмжлэг хүлээхийг хүсч буй нь лав. 100 жилийн ойгоороо ялагдлын буухиаг үргэлжлүүлж, Ерөнхийлөгчийн суудлыг өөр нам, хүчинд алдах вий гэхээс илүү Ардын намынхныг айлгах зүйл одоохондоо алга. Тийм болохоор ямар ч үнээр хамаагүй МАН-ын зүгээс МАХН-тай нэгдэх үйл ажиллагааг эрчимжүүлэх, үр дүнд хүрэхийг зорих нь тодорхой биз ээ.

Б.НЯМАА

– НЭГ ШҮҮГЧ Л ЁС ЗҮЙН АЛДАА ГАРГАХАД ТЭР САЛБАРЫН НЭР ХҮНД СЭВТЧИХ ГЭЭД БАЙДАГ ЭМЗЭГ САЛБАР. ГЭВЧ ЦӨӨН ХЭДЭН ШҮҮГЧИЙН ЁС ЗҮЙН АЛДААНААС БОЛЖ ХУУЛЬ, ШҮҮХИЙН БАЙГУУЛЛАГЫН ТОГТОЛЦООГ БҮХЭЛД НЬ ХАРЛУУЛЖ БОЛОХГҮЙ –

Хууль зүйн ухааны доктор Ч.Өнөрбаяртай шүүгчийн ёс зүйн тухай ярилцлаа.

–Цахим орчинд нэр бүхий шүүгч, атг–ын ажилтнуудын хоёр ч бичлэг цацагдлаа шүү дээ. Тэгэхээр бичлэгт гарснаар шүүгч, өмгөөлөгч, АТГ–ын байцаагчид хоорондоо нийлж наргисан байдалтай байгааг хэр зохистой үйлдэл гэж та харж байна вэ?

-Нэг үхрийн эвэр доргивол мянган үхрийн эвэр доргино гэж зүйр үг бий. Хууль сахиулах болон шүүх эрх мэдлийн байгууллагын нэр хүндэд халтай л юм болж байна. АТГ-ын албан хаагчдын ёс зүйн дүрэм гэж бий. Энэхүү дүрмийг зөрчсөн эсэхийг АТГ-ын Дотоод хяналт шалгалтын алба шалгаж, ёс зүйн дүрэм зөрчсөн эсэхэд албан ёсны хариултыг өгөх ёстой байх. Авлигын эсрэг хуульд зааснаар албан хаагчдын ёс зүйн дүрмийг АТГ-ын дарга баталдаг. Ер нь хууль болон ёс зүйн дүрмээ хэр сайн сахин биелүүлэхээс төрийн албан хаагчдын нэр хүнд, тухайн байгууллагын нийгэмд хүлээн зөвшөөрөгдөх байдал тодорхойлогддог. Гэхдээ төрийн байгууллагад ажиллаж байгаа бүх хүмүүс болж бүтэхээ байчихсан гэж бодохгүй л байна. Хууль зөрчсөн, ёс зүйн алдаа гаргасан, мэргэжлийн ур чадваргүй хүмүүстэйгээ зохих түвшинд нь хариуцлага тооцож чаддаг байх ёстой. Монгол Улсын Үндсэн хуулийн нэгдүгээр зүйлийн хоёрт “Ардчилсан ёс, шударга ёс, хууль дээдлэх нь төрийн үйл ажиллагааны үндсэн зарчим мөн” гэж заасан байдаг.

-“Шүүгчид ийм ёс зүйгүй үйлдэл гаргаж болохгүй” гэж иргэд цахим орчинд шүүмжилсээр байна. Энэ үйл явдал нь шүүх байгууллагын нэр хүндэд халтай юу. Хэрхэн сөргөөр нөлөөлөх вэ?

-Шүүх эрх мэдэл бол ардчилал, шударга ёс, хүний эрх, эрх чөлөөний баталгаа байх ёстой юм. Шүүгч бол нэг талаас хараат бус байх ёстой. Нөгөө талаас шүүхийн нийгмийн өмнө хүлээх хариуцлага гэж бий. Нэг шүүгч л ёс зүйн алдаа гаргахад тэр салбарын нэр хүнд сэвтчих гээд байдаг эмзэг салбар. Гэвч цөөн хэдэн шүүгчийн ёс зүйн алдаанаас болж хууль, шүүхийн байгууллагын тогтолцоог бүхэлд нь харлуулж болохгүй. Учир нь шүүх эрх мэдлийн салбар бол Үндсэн хуульт төрийн нэг тулгуур багана юм. Ирээдүйд сайн шүүгч, прокурор, өмгөөлөгч болохоор хуулийн сургуульд сурч байгаа олон мянган залуусын итгэлийн галыг бөхөөж болохгүй. Тиймээс хууль, ёс зүйн зөрчил гаргасан шүүгч нартай хариуцлага тооцох нь зөв. Гэхдээ шүүх эрх мэдлийн тогтолцоог бүхэлд нь харлуулж болохгүй.

Шүүхийн нэр хүнд шалан дээр унавал төрийн хууль бус шийдвэр үйл ажиллагааг хэн таслан зогсоох юм бэ. Улстөрчид, албан тушаалтнуудтай үргэлж жагсаал цуглаан хийж тэмцэх үү…

Шүүхийн эрх мэдлийг бүхэлд нь үгүйсгэнэ, харлуулна гэдэг бол хуулиа өшиглөж байгаагаас ялгаагүй юм л даа. Монгол хүн уурган дээгүүрээ алхаж гарахыг цээрлэдэг шиг Монгол төр, Монголын ард түмэн эрт цагаас хойш хуулиа өшиглөж байгаагүй юм шүү.

Харин хууль зөрчсөн, ёс зүйн алдаа гаргасан хэнтэй ч хариуцлага тооцож чаддаг байсан. Хууль бол төр улсын үндэс байсаар ирсэн. Өнөө цагт бол хууль бол ардчилал, хүний эрх, эрх чөлөөний баталгаа юм. Түүнийг хэрэгжүүлэгч, хамгаалагч нь хараат бус шүүх байх ёстой. Тиймээс би шүүхийн тогтолцоог санаатай харлуулж байгааг бол сайшаахгүй. Жоомоо алах гэж байгаад гэрээ шатаана гэдэг шиг юм байж хэрхэвч болохгүй.

–Ер нь шүүгчийн ёс зүй ямар байх ёстой юм бэ. Энэ талаар ярилцлагаа үргэлжлүүлье?

-Шүүгчийн ёс зүй ямар байх ёстойг би шийдэхгүй. Тэр ч бүү хэл УИХ, Засгийн газар, Ерөнхийлөгч шийдэх эрхгүй. Шүүгчдийн зөвлөлөөс баталсан Монгол Улсын Шүүхийн шүүгчийн ёс зүйн дүрэм гэж бий. Тус дүрмийн үндсэн зорилго нь шүүгч нь хувийн амьдралдаа болон албаны үүргээ хэрэгжүүлэх явцдаа мөрдөх үндсэн зарчим, зан үйлийн хэм хэмжээг тогтоон хэвшүүлэх бие даасан, хараат бус, шударга нэр хүнд бүхий шүүх эрх мэдлийг бэхжүүлэх хамгаалахад оршдог.

Миний бодлоор одоо Шүүхийн сахилгын хороо ажлаа хийж, хэрэв ёс зүйн дүрмээ зөрчсөн бол нэр бүхий шүүгч нартай хариуцлага тооцох ёстой. Харин Шүүхийн ерөнхий зөвлөл шүүх эрх мэдлийн салбарын нэр хүндийг утга учиргүй улстөржилт, хөндлөнгийн нөлөөлөл, шахалтаас хамгаалах ёстой. Энэ бол энэ хоёр байгууллагын үндсэн чиг үүрэг юм.

–Шүүгч хүнд хууль зүйн мэдлэг чадвараас илүү ёс зүй, зан төлөв чухал гэж ярьдаг шүү дээ?

-Аль аль нь чухал. Мэдлэггүй хүнд шүүгчийн алх атгуулбал, хүний эрх, эрх чөлөө дур зоргын золиос болно. Ер нь мэдлэг, чадваргүй хүн өөрөө толгойгүй байдаг л даа. Тийм хүн бусдын нөлөөнд орохдоо амархан. Тиймээс мэдлэг, ур чадвар маш чухал. Нөгөө талаас ёс зүйн асуудал тун чухал.

Мэдлэгтэй хэрнээ ёс зүйгүй бол бүр ч аюултай. Тиймээс шүүгчийн мэдлэг ур чадвар, мэргэжлийн ёс зүй бол нэг зоосны хоёр тал юм л даа.

–Монгол Улсын шүүхийн шүүгчийн ёс зүйн дүрмийн долдугаар зүйлд зохисгүй байдал гаргахгүй байх гэж заасан байдаг. Үүнд “Шүүгч ажлын байранд болон албан үүргээ гүйцэтгэх явцдаа түүнчлэн ажлын бус цаг, амралт, баяр ёслолын үед ч шүүх, шүүгчийн нэр хүндийг хамгаалж, нийтээр хүлээн зөвшөөрсөн ёс зүйн суртахуун, зан үйлийн болон аж төрөх ёсны хэм хэмжээг зөрчихгүй байхыг хамааруулж үзнэ” гэсэн байдаг. Тухайн бичлэгт гарч байгаа үйлдлүүд нь дээр дурдсан ёс зүйн дүрмийг зөрчсөн гэж үзэх үү?

-Энэ асуудлыг Шүүхийн сахилгын хороо эцэслэн шийдэх ёстой. Тэгээд албан ёсны мэдээллээ олон нийтэд өгөх нь зөв байх. Түүнээс хэн нэгэн дураараа ёс зүйн асуудлаар дүгнэлт гаргах эрхгүй. Ер нь нэг буруу жишиг тогтоовол цаашид засаж залруулах амаргүй байдаг.