Month: January 2020

УИХ-ын гишүүн Б.Пүрэвдоржтой ярилцлаа.

-Тэтгэвэр барьцаалсан зээлийг тэглэхээр боллоо. Энэ хэр зөв шийдвэр байв?

-Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Х.Баттулга тухайн үед сонгуульд Ардчилсан намаас нэр дэвшиж байх үедээ тэтгэвэр барьцаалсан зээлийг тэглэх тухай амлалтыг ард түмэндээ өгч байсан. Энэ амлалтаа биелүүлэх талаар тодорхой ажил хийлээ. Энэ санаачилгыг гаргаж, Салхитын ордын баялгийг ашиглах замаар тэтгэврийн зээлийг тэглэх саналыг оруулж ирсэн. Үүнийг өнөөгийн эрх баригчид авч хэлэлцлээ. Дээрээс нь тэтгэврийн зээлгүй иргэдийг ялгаварлаж болохгүй гэж үзсэний үндсэн дээр нэг сая төгрөг олгох шийдвэр гарган баталлаа. Мэдээж энэ дунд асуудлууд байгаа. Ихэнх зээл аваагүй хүмүүс амьжиргааны түвшин доогуур байгаа. Учир нь өөр орлого байхгүй учраас зөвхөн тэтгэврийнхээ мөнгөөр амьдардаг. Зориглож зээл авч чаддаггүй. Энэ утгаараа ахмадуудыг талцуулсан шийдвэр болж хувирлаа л даа. Нэг хэсэг хүмүүсийнх нь зээлийг зургаа хүртэлх сая төгрөгөөр тэглэчихээд, нөгөө хэсэгт нь нэг сая төгрөг өгсөн нь тодорхой хэмжээгээр буруу шийдвэр байлаа.

-Тэтгэврийн зээлгүй 194 мянган иргэдэд олгох нэг сая төгрөгийн үнэт цаасыг 2021 оны тавдугаар сараас эхлэн мөнгөжүүлнэ. Мэдээж шинэ парламент гарчихсан байна. Залгамж халаагүй гэгддэг төр өмнөх парламентыхаа шийдвэрийг биелүүлэх үү. Тэтгэвэр авагчдад хоосон хүлээлт үүсчих юм биш үү?

-Өнөөдрийн МАН нэг сумаар хоёр туулай буудаж байна гэж бодож байгаа. Тодруулбал, 200 гаруй мянган ахмадуудынхаа зээлийг тэглэх замаар Их хурлын сонгуульд ялна гэсэн зорилготой байна. Улмаар нэг сая төгрөгийнхөө үнэт цаасаа 2021 оны тавдугаар сараас мөнгөжүүлэх замаар үлдсэн 194 мянган ахмаддаа мөнгө тарааж, Ерөнхийлөгчийн сонгуульд ялна гэсэн бодолтойгоор энэ хуулийг баталлаа. Хэзээ ч нэг сумаар хоёр туулай бууддаггүй. Энэ бол ялгаатай шийдвэр. Нэг хэсгийг нь өнөөдөр баярлуулаад, нөгөө хэсгийг нь яах эсэх нь ч тодорхойгүй. Ийм нөхцөл байдалд аваачиж байгаа нь маш харалган шийдвэр боллоо.

-Сөрөг хүчний зүгээс энэ шийдвэрийг дэмжсэн. Мэдээж өөрсдийн санал дэмжигдлээ гэдэг утгаар дэмжсэн байх. Гэхдээ сөрөг хүчний зүгээс бодит нөхцөл байдлыг харж, мэргэжлийнхний хэлж буй эдийн засагт эрсдэлтэй, сөрөг үр нөлөөтэй талаарх байр суурь илэрийлж болоогүй хэрэг үү?

-Манай нам өөрөө баруун төвийн үзэлтэй. Тийм учраас халамжийг хавтгайруулах, татвар төлөгчдийнхөө татварыг үр өгөөжтэй, эдийн засгийг сайжруулах чиглэлд зарцуулах, үүнийхээ үр дүнд тодорхой хэмжээний цалин, тэтгэвэр нэмэх, зөрүүг арилгах замаар ард иргэдээ илүү сайхан боломжийн төлөө явах ёстой. Гэхдээ хамгийн гол нь Ардчилсан намаас нэр дэвшсэн Ерөнхийлөгчийнхөө санаачилгыг энэ удаад дэмжиж явахаас өөр аргагүй нөхцөл байдалд орсон.

Тэтгэврийн зээл тэглэх хуулийг хэлэлцэх явцад миний зүгээс нэг санал гаргасан. Нэгэнт л бонд гаргаад 194 мянган ахмадад өгөх мөнгө нь тэтгэврийн зээл тэглэхтэй хамтдаа шийдэгдэж байгаа юм чинь цагаан сарын өмнө тэр нэг сая төгрөгийг нь өгчихье гэх санал гаргасан юм. Ахмадуудад өгөх 194 тэрбум төгрөгийн зардал нь ойролцоогоор 16.5 тэрбум төгрөг байна. Өөрөөр хэлбэл, бондын хүү нь жилийн хувь. Ингэж тооцохоор ойролцоогоор 16.5 тэрбум төгрөгийн хүү төлнө. Үүнийг улс өөр дээрээ авч, эсвэл бондоо нэмж гаргах замаар шийдээд явах боломжтой. Нэгмөсөн л нийт 400 гаруй мянган ахмадуудаа баярлуулчихъя гэсэн энэхүү санал маань харамсалтай нь дэмжигдээгүй.

-Бонд босгоход удаашрах нөхцөл байдал үүсэх үү?

-Бонд гаргах тухай асуудал Засгийн газар болон түүний харьяанд байдаг төрийн өмчийн байгууллагуудын үйл ажиллагааны асуудал болсон. Бондыг мөнгөжүүлэх нь Монголбанкны асуудал болж байгаа. Салхитын ордыг баталгаатай, 900 тэрбум төгрөгийн бондыг төлөх эдийн засгийн үндэслэл байна уу, байхгүй юу гэдгийг тооцож байгаад Монголбанкыг мөнгөжүүлэх тухай асуудал яригдана. Энэ нь цэвэр бонд гаргаж байгаа болон үүнийг мөнгөжүүлж буй Монголбанк, баталгаа гаргах Хөгжлийн банкны албан тушаалтнуудын хийх ажил юм.

-Хөөн хэлэлцэх хугацаанд өөрчлөлт орсноос үүдэн маш олон гэмт хэргүүд хэрэгсэхгүй болсон. Та энэ талаар тодруулаач?

-2017 оны тавдугаар сард батлагдсан Эрүүгийн хуулийн шинэчилсэн найруулга мөн оны долдугаар сарын 1-нээс эхлэн хэрэгжиж эхэлсэн. Ийнхүү хэрэгжиж эхэлснээс хойш хөөн хэлэлцэх хугацаа арван жил байсныг таван жил болгож багасгасан. Үүнтэй холбоотойгоор нийтдээ 800 орчим гэмт хэрэг хэрэгсэхгүй болсон. Энэ гэмт хэрэгт холбогдсон 1500 орчим гэмт хэрэгтэн бидний дунд ял завшаад явж байгаа. Энэ гэмт хэргүүдийн ард хэдэн мянган хүн хохирч үлдсэн. Авлига, албан тушаалын 42 гэмт хэрэг АТГ-аар шалгагдаж байсан ч мөн л хөөн хэлэлцэх хугацаар хэрэгсэхгүй болсон. Энэ бүх хэргүүдийн нийт хохирол хоёр их наяд орчим төгрөг. Тиймдээ ч тухайн үеийн Хууль зүйн байнгын хорооныхон, хуулийг ахалж ажилласан хүмүүс хуулийн ноцтой алдаа гаргасан. Үр дүнд нь оймсондоо 25 сая, албан өрөө, гэртээ нэг тэрбум төгрөгийн авлига нуусан нөхрийн хэрэг өнөөдөр хэрэгсэхгүй болсон. Хөөн хэлэлцэх хугацаагаар тэрээр ямар ч ялгүй болж байх жишээтэй. Мөн Жастын Батхүүгийн улсад 143 тэрбум төгрөгийн хохирол учруулсан хэргийг дурдаж болно. Энэ хэргийг өнөөдөр шүүх рүү шилжүүлээгүй. Шүүх рүү шилжүүлэх юм бол хөөн хэлэлцэх хугацаагаар хэрэгсэхгүй болно. Хэрвээ хэрэгсэхгүй болчих юм бол энэ 2020 оны сонгуульд МАН-д хортойгоор нөлөөлнө. Ингэж үзсэн учраас ч мөрдөн байцаалт, прокурор хоёрын дунд шидсэн байдалтаагаар байна.

-Саяын Эрүүгийн хуулийн өөрчлөлтөөр дээрх байдал засагдаж чадав уу?

-Энэ алдаагаа засаж байгаа. Хөөн хэлэлцэх хугацааг яллагдагчаар татах хүртэл тоолохоор болсон. Ингэснээр 2017 оны хуулиас өмнө хэрэгжиж байсан заалт руу очиж байна гэсэн үг.

-Баасан гаригийн УИХ-ын нэгдсэн хуралдаанаар Эрүүгийн хууль дагаж мөрдөх журмын тухай хуулийг баталсан. Энэ хуулийн хүрээнд хөөн хэлэлцэх хугацаа дууссан гэх үндэслэлээр хэрэгсэхгүй болсон хэргүүдийг сэргээн шалгана. Энэ зохицуулалт нь бодит үр дүнг үзүүлж чадах уу?

-Энэ нь хуулийн онол, практикийн хувьд хэзээ ч байх боломжгүй. Шүүх гэмт хэрэгтэнд эрх зүйн байдлыг нь заавал дээрдүүлсэн шийдвэр гаргах үүрэгтэй. Энэ үүргийг хуулиар баталгаажуулаад өгчихсөн. Хэдийгээр нөхөж тоолох тухай хууль гарлаа ч гэсэн шүүх практик дээр энэ хугацаанд гарсан гэмт хэргийг хөөн хэлэлцэх хугацаагаар чөлөөлсөөр л байх болно. “Бид ийм хууль гаргасан боловч хэрэгжихгүй байна” гэж дараа нь хэлэхийн тулд л энэ өөрчлөлтийг оруулж байгаа юм.

-Сонгуулийг томсгосон тойргоор явуулна. Сөрөг хүчинд энэ нь хэр боломжит хувилбар вэ?

-Сонгууль болгоны өмнө тухайн үеийн эрх баригчид Сонгуулийн тухай хуулийг өөрчилдөг. Өөрсдөдөө их аятайхан нь гэж бодож өөрчилдөг. Гэхдээ бодит байдал дээр тэдний эсрэг шийдвэр гардаг. МАН Сонгуулийн хуулийг өөрсдөдөө ашигтайгаар баталчихлаа гэж бодож байгаа бол эндүүрэл. Сонгуулийн хуулийг ямар ч хэлбэрээр өөрчиллөө гэсэн ард түмэн өнгөрсөн дөрвөн жилийнх нь хийсэн зүйлийг үнэлж сонголтоо хийдэг.

МАН өнгөрсөн дөрвөн жилийн хугацаанд иргэдийг 25 сая төгрөгийн өртэй болтол нь гадаад өрийг нэмэгдүүллээ. Эдийн засгийн нөхцөл байдал огт сайжирсангүй. Иргэдийн амьдрал дээшилсэнгүй. Дээрээс нь МАН мөрийн хөтөлбөрөө хэдэн арван заалтаар нь биелүүлсэнгүй. Татвар нэмэхгүй гэсэн хэрнээ 10 гаруй төрлийн татвар нэмлээ. Төлбөр, хураамжууд бүр тоогоо алдсан. Зөрчлийн тухай хуулиар нэг сая 300 мянган иргэн нийтдээ 240 тэрбум төгрөгөөр торгуулсан. Үүнийг Монгол Улсын нийт иргэнд ногдуулаад үзвэл нэг хүнд 75 мянган төгрөг болж байгаа юм. Энэ мэт маш олон асуудалтай зүйлүүд байна.

Цас хялмаалж хоножээ. Амралтын өдрийн өглөө идэр есийн жавар тачигнаж хацар хайрах ч агаар тунгалаг юм.

Монголын зохиолчдын эвлэлийн 91 жилийн ойн баяр энэ өдрүүдэд тохиож буй. Бид ахмад үеийн төлөөлөл төрийн шагналт , зохиолч Далхаагийн Норов гуайнд өнжлөө. Норов гуай аравдугаар хороололд байрлах есөн давхар цэнхэр байрны нэг өрөө сууцанд эхнэртэйгээ амьдарч байна.

Гэрийн хаалгаар ороход л урд хананд байрлах номын сан нүдэнд туслаа. Дэлхийн сонгодог зохиолуудаас авахуулаад Монголын үе үеийн шилдэг уран бүтээлчдийн зохиолын дээжис энд байна.

Гэр бүлийн хамт 1980-аад он.

Биднийг очих сургаар хоол зэхжээ. “Жаргалын булаг”, “Хөх туульс”, “Хөх тавилан”, “Сэрвэгэр хадны зэрэглээ” зэрэг шилдэг бүтээлүүд туурвисан үргэлжилсэн үгийн зохиолчдын том төлөөлөл болсон эрхмийн сонирхолтой үүх түүхийг өөрийнх нь амнаас сонсох болсондоо сэтгэл тэнэгэр зоогийн ширээний ард тухаллаа.

Норов гуайн нас сүүдэр хэдийнэ 70 гарсан ч зохиол бүтээлээ туурвиж л явна. Бидний очихын өмнөхөн л Зохиолчдын эвлэлийн 91 жилийн ойн баярын хүрээнд зохион байгуулагдсан “Утгын чимэг” богино өгүүллэгийн наадамд “Хэрээний нүд”-өгүүллэгээ сойсон нь өнгөлжээ.

“Би Говь-Алтайн Бугат сумын хүн. Аав, ээж маань малчин удмын улс. Аавын талынхан олон үеийн уран дархчууд, анчид байснаас баян түшмэл, тайж язгууртан байгаагүй. Манай аав Далхаа цэрэгт мордоод, дөчин таван оны Чөлөөлөх дайнд явж Жэхэ хот ороод ирж байсан хүн. Ирэхдээ хоёр бөөр нь буудуулчихсан юм шиг цоорхой, ус гоожсон юм л ирж байсан гэдэг. Малын санитарын зургаан сарын курст суугаад цэргийн хорооны мал эмнэлгийн цэргээр явсан юм билээ. Идэш, унааны малын эрүүл ахуйг хариуцдаг байж. Японы хордуулсан худгууд замд нь их тааралдах. Ямар ч даргынхаа тушаалаар юм бүү мэд, хортой ус ууж морь нь газар дээрээ үхээд, аав хордсон ч амьд гарч, хоёр бөөргүй болоод ирж байсан байгаа юм. Ямар азаар тэр аюултай хор нь гадагшаагаа цохиж амь аврагдсан юм бэ дээ. Сумаар нэвт буудуулчихсан юм шиг сорвитой байдаг байсан. Аав харин хожим “Бөөр өвдөөд” гэж дуугарч байгаагүй, Манайхан чинь эцэг эхээс арван хоёруулаа. Аав минь арван хоёр хүүхдээ хулгай хийхээс бусдыг хийж л хүн болгосон доо. Би чинь зулай дээрээ гишгэж төрсөн нэг эгчтэй, дороо арван дүүтэй хүн” гэв. Норов гуайг уран зохиолд татагдахад нутаг усны хүмүүсийнх нь харилцаа нөлөөлсөн гэнэ.

Баруун гар талаас багш Д.Сүръяа

“Аравхан настай байхдаа дунд сургуулиас гарсан надад нутгийн ардын дуулдаг дуу, хонины бэлчээрт уулзаж учрахдаа ярьдаг үгс л зохиолч болоход нөлөөлсөн байдаг юм. Нагац ах Хамуутын маань үдэш орой ярьж өгдөг үлгэр, аав, ах нарын ярьсан газар усны түүх домог нөлөөлсөн” гэж байна.

Тэрбээр хүүхэд ахуйдаа Зөвлөлтийн зохиолч Афанасовын “Алтан одны эзэд” гэдэг том номыг амтархаж уншдаг байжээ. Гол дүрийн хоёр баатар Ирина, Ира гэдэг хоёр бүсгүйд дурлаж уншдаг байсан талаараа ярилаа.

Аав Ү.Далхаа ээж М.Бааст нар

“Халхын голын байлдаанд биечлэн оролцож явсан зохиолч Константин Симоновын “Зэвсэг нэгт ахан дүүс”-ийг цуврал гурван романтай нь, И.В.Сталины арван хэдэн ботийг уншиж л хүн болсон. Одоотой адилхан өөр унших юм байсан биш. Манай нутгийнхан чинь ярихдаа дандаа үлгэрлэж, адилтгаж ярьдаг учраас хийсвэр сэтгэлгээ сайн хөгждөг байж. “Өлсөхөд өл бугын эвэр зөөлөн, Цадахад цагаан хурганы сүүл хатуу” гэж цамаан зантай хүнийг зүйрлэж хэлдэг байж, “Айсан хүнд аргал хүртэл хөдөлдөг” гэж хүүхдүүдийнхээ айдсыг үргээдэг байсан юм. “Ууланд адуу үргэхэд, талд илжиг үргэв” гэж бусдыг дуурайдаг улсыг хэлж байх жишээтэй. Энэ бүхэн чинь л надад сургууль болж байж дээ” гэв.

Норов гуай Анагаахын дунд сургуульд элсэж төгсөөд Шарга суманд бага эмчээр ажиллаж байхдаа “Наранбулаг” өгүүллэгээ хэвлэлд нийтлүүлж байжээ. Залуучуудын сонингоос өөрийн өгүүллээ харчихаад баярлаж байсан талаараа хэлж байна.

“Яаж зохиолч болох вэ гэж бодож явснаас биш яаж эмч болох вэ гэж бодож явсангүй ээ. Авга ахынхаа тусламжтайгаар долоогийн гэрчилгээ аваад л Анагаахын дунд сургуульд орсон. Эмнэлгийн ажлаас холдох гээд аймгийн сонинд гурван сар хэртэй ажилласан даа. Аймгийн намын хороо дуудаад болдоггүй. Ингээд л Анагаахдаа ажиллаж байгаад багш болсон” гэв.

Түүнчлэн хотод хоёр хавтас дүүрэн өгүүлэл сугавчилж орж ирээд уран зохиолоор өвчилсөн нөхдөдөө уншиж өгч байсан талаараа дурсав.

“Би анх ирэхдээ төрийн шагналт яруу найрагч Ц.Гайтав гуайтай уулзах гэж том, бага хоёр шил “Бигэр” дарстай ажлынх нь жижүүр дээр гурав хоног хүлээгээд ирэхгүй болохоор гэрийнх нь утсаар ярьж байгаад очиж билээ. Сэнгийн Эрдэнэ баавайтай хамт сууж байна. Гайтав гуайн “Дайн энх” номын шагнал буугаад тэд хоёр гурав хонож байгаа юм байх. Би Дамдины Жамьянтайгаа очсон юм. Шүлгээ ч уншлаа. Эрдэнэ гуай нэг их тоосон юм алга. Гайтав гуай “Залуучууд та нар архи битгий уу. Архичин Гайтав хэллээ гэж бодно уу, өөрсдөө мэдэцгээ” гэж байна.

Норов гуайн гэргий Д.Гүндэгмаа мөн эрдэм номын хүн ажээ. Нас өндөр гарсан ч ном уншаад л сууж байна лээ. Тэд Анагаахын сургуульд багшилж байхдаа нөхөрлөж гэр бүл болжээ.

Орос хэлний багш тэрбээр насаараа эрдэм шинжилгээний ажил хийж, докторын зэрэг хамгаалжээ. Албан бус боловсролыг Монголд анхнаас нь л онолын хувьд ч, амьдрал дээр ч хэрэгжүүлэх ажил хийжээ. Эднийх хоёр хүүтэй. Ууган хүү Эрдэнэ нь нанотехнологийн инженерийн мэргэжил эзэмшжээ. Сөүлд докторын зэрэг хамгаалсан байна. Бага хүү Дэлгэр ээжтэйгээ ижилхэн орос хэлний багшийн мэргэжилтэй. Норов гуайнх дөрвөн ч ачтай гэнэ. Удахгүй тав болно гэж буурлууд хэлж байна.

Бугатын гурван зохиолч. Баруун гар талаас СГЗ З.Гүнсэн, Д.Жамъян нарын хамт

Л.Түдэв гуай “Зохиолч хүний уран бүтээлийн тогооноос уншигчид шанаганыхаа хэрээр хутгаж авдаг юм. Тогоонд чинь юу байна даа” гэж асуусныг нь мартдаггүй юм.

Би Москва явах боллоо. Гэтэл “Үнэн” сонины эрхлэгч Л.Түдэв гуай өрөөндөө дуудуулж байна. Яваад ороход том оо урт ширээний ард сууж байна. Нэг талд нь сонин овоолчихож, нөгөө талд олон ном өрчихөж. “Би Москва руу хоёр хүнд өчүүхэн ачаа дайх гэсэн юм” гээд хоёр боодолтой юм өгч байна. Монголын уран зохиол судалсан эрдэмтэн Людмилад дайж байсан юм билээ. Би ч өнөөхийг нь аваад гарахад “Намсрай та хоёрыг авьяастай л гэлцэх юм. Зохиолч хүний уран бүтээлийн тогооноос уншигчид шанаганыхаа хэрээр хутгаж авдаг юм. Та хоёрын тогоонд юу байна даа” гэж асуухад нь хэлэх үг олдолгүй гарч билээ. Үүнийг мартдаггүй юм. Тухайн үед ч юу билээ л гэж бодож байсан. Одоо ч шанага хоосон буцахааргүй болжээ” гэж өвгөн зохиолч дурсаж байлаа. Ажлынхаа шугамаар Норов гуай хөрш улсууд руу олон явжээ. Оросын нэрт зохиолч Валентин Распутинтэй Москвад уулзаж ярьж байсан удаа түүнд бий гэнэ.

Зохиочдын эвлэлийн шагналыг 1990 онд авчихаад л сая нэг зохиолч боллоо гэж өөртөө итгэж байж. Сүүлд их зохиолч Д.Нацагдоржийн нэрэмжит шагнал аваад гайгүй бүтээл туурвих чадамжтай хүн хэмээн үнэлэгдлээ гэж хүлээж авчээ. Харин төрийн шагнал аваад л гайгүй зохиолчдын тоонд орлоо гэж өөрийгөө тоосон талаараа ярьж байв.

Монголын Үндэсний олон нийтийн телевизэд 25 жил ажилласан Норов гуайн “Босго тотго” хэмээх түүхэн кино нь олны талархлыг хүлээсэн байдаг.

“Манай нутаг Бугат хилийн сум. Миний мэдээ орсон цагаас л “Хасаг ирнэ шүү” гэж айлгадаг байлаа. Хасагаас нь биш, дээрэмчдээс нь айж байгаа хэрэг. Хүн малыг нь алаад л хүүхдийг нь аваад явчихдаг байсан тухай ахмадууд ярьдаг байсан. Миний элэнц эхийг 11 настай байхад нь дүүтэй нь цуг Хасагийн дээрэмчид аваад явчихсан юм билээ. Манай хөгшин ээж Гуанжу руу аваад явсан гэж ярьдаг байсан нь санагддаг юм. Тэр нь өнөөдрийн БНХАУ-ын Гуанжу хот юм билээ. Тэнд элэнц маань хасагийн хүүхдүүдтэйгээ танилцаад тэмээ хариулна. Ингэж явахдаа нуугдалцаж тоглодог байсан гэнэ лээ. Нуугдалцаж байхдаа ааруул идээ нууж хүнсээ бэлтгэж байгаад л нэг нуугдахдаа зугтчихсан байгаа юм. Жил орчмын дараа л хоёр хөлийн тавагных нь арьс хуулраад ясаараа гишгээд ирж байсан гэнэ лээ. Энэ мэт жишээ манай нутагт олон. Ерөнхий сайд П.Жасрай гуайн багад нь хасагууд ирж гэрийг нь дээрэмдсэн гэдэг. Тухайн үед аав нь Жасрай гуайг хураасан бараан дунд нуугаад амьд авч гарсан байдаг. Ийм учраас би хил гэдэг зүйлийг мэдээ орсон цагаасаа л мэдэрсэн. Хилийн чанартай бүтээл туурвихад надад ойр байдаг юм” хэмээн хуучлав.

Норов гуайн олны таашаалд хүрсэн өөр нэг бүтээл бол “Тэжээвэр” тууж. “Тэжээвэр” туужийг геологичдын тухай зохиолын уралдаанд зориулж туурвижээ. Геологичидтой уулзаж, судалсаар зохиогч гол дүр болох Гөлгөөгийн дүрийг босгожээ. Тус бүтээл “Цох” сэтгүүлд хэвлэгдсэний дараа уншигчид зохиогч руу хандаж Гөлгөөг асууж сураглаж байсан талаар ч Норов гуай дурслаа.

“Орлогч” гэж дараа нь “Тэжээвэр”-тэйгээ холбоотой тууж бичсэн. Тэр бол хүний орлогчийн тухай бүтээл л дээ. Нийгэм бол тэжээврүүдтэй. Тэжээврүүдээс бүтдэг. Тэгвэл нийгэм хүний орлогчийг бий болгож байдаг. Аавдаа хүүгийн орлогч, ханьдаа нөхрийн орлогч, хүүхдэдээ эцгийн орлогч, нийгэмдээ хүний орлогч, бүх юм орлогч. Хүн төрөлхтөн байх цагт аль ч нийгэмд ийм орлогчид байх учиртай байж магадгүй. Тэр тэжээвэр, орлогч хоёр л миний дотрыг их хорсгож явсан юм болов уу даа” хэмээв.

Өвгөн зохиолчийн гэр бүлийн хүний бие нь чилээрхэж жил орчмын хугацаанд кино зохиолоосоо түр завсарлага аваад байгаа ажээ. Сүүлийн үед эхнэрийнх нь бие тэнхэрч байгаад Норов гуай сэтгэл өндөр байна лээ. Удахгүй шинэ зохиол бүтээлээрээ ард олондоо бэлэг барих талаар хэлж байна.

“Зохиолч хүн утга зохиол судлал руу орох хэрэггүй юм шиг. Судлал гэдэг зүгээр л баримт. Баримтан дээр ажилладаг хүн болчихдог юм шиг. Намайг хүртэл их сургуульд эрдмийн хүн болгох гэж их үзсэн. Зохиолч гэдэг чинь жинхэнэ цэцэглэж, хөөрч бадарч байж уран бүтээл туурвидаг. Уртын дуучин хүнийг богино дуу дуулахыг хориглодог байсан. Хоолой, сэтгэхүй, амьсгаа гурав эвдэрдэг. Үүнтэй адил зохиол оролддог хүн утга зохиол судлалаар оролдоод дэмий санагддаг” гэж шинэ үеийн зохиолчдын талаар ярилаа.

Монгол Улсын гавьяат жүжигчин, дуучин Лосолын Болдбаатарын “Түмэндээ өргөх дуунууд” тоглолт энэ сарын 20, 21, 22-ны өдрүүдэд Монгол Бөхийн өргөөнд болох гэж байна. Түүнтэй тоглолтынх нь талаар ярилцлаа.

-Та өмнө нь ингэж гурав хоног тоглолт хийж байсан билүү?

-Хоёр өдөр тоглож байсан. Үзэгчдийн хүсэлтээр “Хун цагаан хайр” тоглолтынхоо гурав дахийг нь Мартын 8-наар тоглож байсан тохиолдол бий. Энэ удаад гурван өдөр дараалж тоглоно. Онцлог нь, гурван өдөр нэг ч дуу давтагдахгүй, гурван өөр тоглолт болно. Нэг тоглолтод багаар бодоход 23 дуу дуулж байж хоёр цаг 30 минутын хугацаа болдог л доо. Энэ удаад нэг тоглолтод 20 дуу дуулна. Дундуур нь бусад уран бүтээлчид ая дуугаа өргөнө.

-Гурван өдөр дуулахад нэг ч дуу давтагдаж дуулагдахгүй гэхээр урын сандаа арвин дуутай дуучны л харуулах тоглолт л доо?

-Урын сандаа байгаа дуунуудыг тоолж үзэхэд ойролцоогоор 140 орчим дуутай болоод байна. Тэр дуунуудаасаа 70 орчмыг нь шигшчихээд байж байна. Тэрнээсээ дахиад 60-ыг нь сонгоод гурван өдөр дуулна даа.

-Дуучдыг анзаараад байхад нэг тоглолт хийхийн тулд бэлтгэл ажилдаа 2-3 сарын өмнөөс шуурхайлан ордог юм билээ. Таны хувьд энэ тоглолтын ажлаа эрт эхлүүлсэн байж таарах нь?

-Бид энэ тоглолтоо том төсөл болгож эхлүүлсэн. Өнгөрсөн жилийн тавдугаар сараас тоглолтын бэлтгэлээ эхлүүлсэн гэсэн үг л дээ. Бие даасан клипүүд, кино клип хийгээд байна. Клип маань энэ төслийн хамгийн эхний ажил байсан. Тэрнээс хойш бид тоглолтдоо идэвхтэй анхаарч, өнгөрсөн аравдугаар сараас эхлээд тоглолтын бэлтгэлдээ гарчихсан байгаа. Тоглолтыг зохион байгуулах баг маань тусгай оффист байрлаж ажиллаж байна. Миний хувьд өдөр болгон оффистоо байрлаж, дуугаа бэлдэж байна. Өнөөдрийн (өчигдрийн) хувьд дан утсан хөгжимтэйгөө хоолой нийлэх бэлтгэлээ хийх гэж байна. Гэх мэтээр бид 2019 оны тавдугаар сараас эхэлж “Болдбаатар-2020” гэдэг төслөө хэрэгжүүлээд дөрвөн клип, теле ярилцлага хийчихээд байна. Төслийн хамгийн сүүлийн ажил нь “Түмэндээ өргөх дуунууд” тоглолтоо орон нутагт хүргэнэ. Миний хувьд 2015 онд Монгол Улсын гавьяат жүжигчин цол авснаасаа хойш тоглолтоор хөдөө орон нутгуудаараа яваагүй байгаа юм. Улаанбаатарт гурав хоног тоглочихоод шууд аялан тоглолтоо хийнэ. Энэ сарын 29-нөөс зүүн аймгуудын тоглолт эхэлнэ ээ. Тоглолтдоо их алсаас бэлтгэсэн л дээ. Тайз дэлгэцийн хувьд ч их бэлдэж байна.

-Аав, ээждээ, ахмадууддаа таны тоглолтын нэг өдрийн тасалбарыг авч өгөхөөр “Гурвууланг нь үзье” гээд байна гэсэн шүү?

-(Инээв). Хүмүүс ер нь тэгж аваад байна. Гурван өдрийн тоглолтыг нь дараалж үзнэ ээ л гээд тасалбар аваад байх шиг байна. Би жил бүр тоглолт хийдэг байсан юм. Энэ удаагийнх бол 14 дэх нь. Өнгөрсөн жил тоглолт хийхгүй өнжчихсөн юм. Өнжсөн болоод тэгж байна уу, эсвэл миний дуунд дуртай хүмүүс их байна уу, ямар ч байсан маш их хүлээлттэй байжээ гэж бодогдож байгаа шүү. Тоглолтын зохион байгуулагчдын зүгээс гурван өдрийн тоглолтын тасалбарыг худалдан авч байгаа үзэгчдэдээ буюу үнэнч сонсогчдодоо цоо шинэ цомгоо бэлэглэж байна. 2015 оноос хойш цомог гаргаагүй байсан л даа. “Хун цагаан хайр”, “Болдбаатар-2020” гэсэн цоо шинэ хоёр CD ирчихсэн байж байна. Энэ хоёр цомгоо үнэнч сонсогчдодоо бэлэглэж байгаа. Бэлэг маань урам өгч байгаа бололтой, дандаа л гурван өдрийн тоглолтын тасалбар захиалж авцгааж байна. Холын аймгуудаас хүртэл тасалбар захиалж, онгоцныхоо тасалбарын зургийг хүртэл илгээж байна. Их сайхан байна. Хүлээлт байжээ. Миний ч сэтгэл догдлоод гэгэлзээд байна.

Гурван өдрийн тоглолт учраас бэлтгэлийг нь их эрт эхлүүлсэн. Хоёрдугаарт, тайз засалд нь ихээхэн хөрөнгө зарж хийж байна. Бөхийн өргөөний бөх барилддаг тэр талбарыг бүхэлд нь дүүргэж тайз засна. Лед дэлгэцээр уг өргөний ханыг тойруулна гээд шинэлэг зүйл их хийж байна.

-Таны тоглолтын зар явж эхлэхээр л Цагаан сар дөхсөнийг мэддэг юм?

-Миний хувьд тоглолтоо жил бүрийн нэгдүгээр сарын сүүлээр хийдэг уламжлалтай. Өнөө жил Цагаан сар нэлээд орой болж байна. Уг нь ч яг Цагаан сарын өмнөхөн л таараад байдаг л даа. Нэгдүгээр сард төрсөн өдөртэйгөө холбогдуулаад тоглолтоо хийдэг учиртай. Өнгөрсөн жил тоглолтоо хийгээгүй өнжчихсөн чинь сэтгэл жаахан тиймхэн байсан. Сая намар нэгэн тоглолтод очиж “Мөрөнгийн намар” дуугаа дуулчихаад тайзнаас нулимстай бууж ирсэн. Тайзаа санаснаа тэгэхэд мэдэрсэн. Заавал настай уран бүтээлч, олон жил дуулсан дуучин тайзаа үгүйлдэггүй юм байна гэдгийг тэгэхэд мэдсэн л дээ. Тэгээд л би тоглолтоо хийж, дуулж л явах ёстой хүн юм байна гэдгээ ухаарсан. Үзэгчид маань хүлээлттэй байна, би ч бас хүлээлттэй байна. Энд нэг л их гэгэлзсэн хүн яваад байна даа (инээв).

-Дуулах хэв маягаас эхлүүлээд бүх юмаа замын дунд өөрчилчихдөг дуучин байдаг. Гэтэл та нэг л юмандаа чин үнэнч, нөгөө нэг л зангаараа гэдэг шиг тийм хүн санагддаг. Таны уран бүтээл ч тэр?

-Дуучдыг хүмүүс “Дуучин хүн амьдралаа л дуулдаг” гээд байдаг тал бий. Тэр дуучин ямар хүн бэ гэдэг нь дуулж байгаа дуугаар нь харагддаг гэж ярьж л байдаг юм. Таны наад ярьж байгаа тань оносон ч байж магадгүй. “Хонгор зээрд” гэж кино клип хийсэн. Тавдугаар сард эхлүүлж, аравдугаар сард өлгийдөж авсан уран бүтээл л дээ. Анх удаа гол дүрд тоглож үзсэн. Ардын жүжигчин Г.Мягмарнаран, гавьяат жүжигчин Ё.Цог гуайтай хамтарч тоглосон юм. Найруулагч маань намайг гол дүрд нь тогло гэж шийдсэн л дээ. Энэ бол миний хувьд анх удаа л өөрийгөө эвдсэн, юмны гол дүрд тоглож оройлсон үйл явдал боллоо. Би чинь телевизийн ярилцлагад хүртэл нэг их нүүрэмгий байгаад байдаггүй хүн. Дуулаад л явж байдаг юм. Түүнээс биш дуулсан дуугаа телевиз, радиод өгч улам олон хүнд хүргэе гэж гүйж байсангүй ээ.

Би нэг жил тоглолт хийхгүй өнжихдөө уран бүтээлээ завсардуулаагүй. Тэр хугацаанд хийсэн дуугаа тоолтол 28 болчихсон байна. Шинэ дуунуудаа хүмүүст дуулж өгсөн чинь их сэтгэл өндөр хүлээж авч байна. Намайг дуундаа улам шингэж, дуундаа орж дуулдаг болчихож гэж ч ярьцгааж байна билээ.

-Олон шинэ дуутай тоглолт болох нь, тэгвэл?

-Уран бүтээлчийнхээ хувьд үнэхээр жишиг тоглолт хийе гээд зорьсон. Нийтийн дууны тоглолтын тайз, жанрыг гоё түвшинд аваачъя. Нийтийн дууг хөдөөний энэ тэр гээд янз бүрээр л ярьж байдаг юм. Хэдийгээр дуучид тус тусдаа уран бүтээл хийдэг ч чадлаараа л хөдөлмөрлөж байгаа улс.

Энэ удаагийн тоглолтын минь хувьд гурван өдөр дараалж тоглоно гэхээр гайхалтай л байх нь ээ.

-Нэг өдрийн тоглолтын тасалбарын үнэ хэд вэ?

-20 мянган төгрөг. Шинэ цомгууд маань дөрөвхөн хоногийн өмнө ирсэн.