Month: September 2019

Categories
мэдээ цаг-үе

НОМ ЯРЬЖ ӨГЬЕ: Мелинда Гейтсийн “Хөөрөх мөч”

Дэлхийн хамгийн баян хүмүүсийн тоонд зүй ёсоор багтдаг, мэдээлэл технологи, компьютерийн программ хангамжийн үйлдвэрлэлээр дэлхийд тэргүүлэгч “Майкрософт” компанийн үүсгэн байгуулагч Билл Гейтсийг өнөөдөр танихгүй хүн ховор. Түүний бизнесийн ур ухаантай эн тэнцэхүйц өрсөлдөгч нь өөрийнх нь эхнэр Мелинда Гейтс гэвэл итгэх үү. Эмэгтэйчүүд, хүүхдийн эрхийг хамгаалах сайн үйлсийн аяныг санаачлагч Мелинда өнгөрсөн амьдралынхаа туршид дэлхийгээр тойрон явахдаа таарсан олон гайхамшигт хүмүүсийн түүхийг багтаасан “Хөөрөх мөч” номоо хэдхэн сарын өмнө олон улсад танилцуулаад байгаа юм. Түүний эл бүтээлийг “Грандбук паблишинг” компани монгол хэлнээ орчуулан уншигчдад хүргэж байна.

Сансрын “Аполо” хөлгийн инженер аавтай Мелинда охин тус хөлгийн хөөрөх мөчийг гэр бүлээрээ тэсэн ядан хүлээдэг байж. Сансрын хөлгийг доороос түлхэж буй хүч, дээрээс дарж буй хүчийг дийлж, газраас тасарч нисэх тэр мөч Мелиндагийн сэтгэлд олон жилийн турш догдлол, ямар нэгэн зүйлийн тайлал мэт санагддаг байж. Тэрээр олон жилийн турш эмэгтэйчүүдтэй харьцахдаа тэдэнд хөөрөх мөч хамгаас чухал юм байна гэж ухаарчээ. Өнөөдөр дэлхий дээр сая, сая эмэгтэйчүүд өөрийгөө хөгжүүлэх, гэр бүлээ авч явах, ажил мэргэжилтэй болох, боловсрол хэрхэн эзэмшихээ мэдэхгүй, олон саад тээгний ард хүчин мөхөсдсөөр байдаг. Мелинда ч энэ замыг тойрсонгүй. Түүний төрөлх сургууль Урсулинд охидын сурах эрх хязгаарлагдмал. Урсулинаас бусад сургуульд компьютер хэрэглэдэг. Мелиндагийн математикийн багш хатагтай Бауэр “Бид охиддоо компьютер авч өгөх хэрэгтэй” хэмээн сургуулийн захиргаандаа мэдэгдэж, араас нь уйгагүй хөөцөлдсөөр хүслээ гүйцээжээ. Тэгж л Мелинда компьютер гэгчийг сургуулиа төгсөхийн өмнө эзэмшиж, ирээдүйн “Майкрософт”-д ерөнхий менежер хүртлээ дэвшиж, ирээдүйн нөхөртэйгөө танилцсан түүхтэй аж. Үнэндээ Бауэр хатагтайн тэр нэгэн үйлдэл олон Мелиндад хөөрөх мөчийг олгосон нь гарцаагүй.

“Хөөрөх мөч”-д гэр бүл төлөвлөлт, охидын боловсрол, цалингүй ажил, ажлын байран дахь эмэгтэйчүүдийн эрх гээд олон сэдвийг хөндсөний дотор “Дуу хоолоогүй охин буюу хүүхдийн гэрлэлт” гэх бүлэг ихэд анхаарал татав. Дэлхийн олон улс оронд бага насны охидод хүсээгүй жирэмслэлт, гэрлэлт хамгийн хүнд асуудал хэвээр байна. Ёс уламжлал дагасан харгислал ч олон сая охидын ирээдүйг баллаж байгааг Мелинда тодотгон, Энэтхэгт үзсэн нүд халтирам дүр зураг, түүнийг өөрчлөхийг оролдсон түүхээ өгүүлжээ. Бодит түүхийг бид бэлхэнээ мэдэх тул тийм нийгмээс ангижрах оролдлого номын зохиогчийнхоор юу байсныг энд тэмдэглэе.

Мелинда Гейтс “Өөрчлөлт гэдэг гаднаас бус дотроосоо эхлэх ёстой. Ингэхдээ тухайн нийгэмд уламжлал болон тогтсон хэн ч хөндөхөөс зүрхшээдэг тийм зүйлээс эхлэх нь үр дүнтэй” гэж байна.

Зөвхөн энэ тохиолдолд ч бус өөр олон саад бэрхшээл, асуудлыг өөрчлөхийн төлөөх хамгийн сайн арга хэлбэр нь хэн ч гар хүрэхээс, хөндөхөөс айдаг тэр зүйлийг барьж авах гэдгийг тэрээр онцолсон байв. Цаашлаад үр хүүхдээ тэжээхийн тулд секс ажилчин болохоос өөр сонголтгүй Лаос, Мьянмарын ядуу бүлгийн эмэгтэйчүүд, үүнээс үүдсэн ДОХ-ын олон мянган тохиолдлыг эмчлэх “Авахан” хөтөлбөрийг санаачлан амжилттай хэрэгжүүлсэн түүхэн гавьяа ч түүнийх юм. Дэлхий дээр эмэгтэйчүүд, хүүхдүүдийн зөрчигдсөн эрхийг тэд өөрсдөө л хамгаалж чадна. Эрхээ хамгаалах хүч эмэгтэйчүүдэд хангалттай бий гэдгийг олон арван кейсээр энэ номондоо харуулжээ.

Б.ЭНХЗАЯА

Categories
онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Элчин сайд Уиллиам Андрэас Браун: Монголтой харилцаа тогтооё гэж санал тавьсных өөрөө монгол хэл сурах хэрэгтэй болсон

Түрүүч нь №171(6272) дугаарm


Гэхдээ гол нь эргээд намайг “За чи тэгж их харилцаа тогтоох сонирхолтой юм бол чи өөрөө монгол хэл сурч, Элчин сайдын яам байгуулах ажлыг эхэл” гэдэг юм байна. Би ч дуртайяа зөвшөөрлөө. Манайхан ч яриа хөөрөө өрнүүлэх үүргээ дааж авлаа.

-Ингээд л та Лийдсийг зорьсон хэрэг үү?

-Тийм л дээ, гэхдээ уг нь бол эхлээд монгол хэлийг Америктаа сурах санаатай байсан юм. Тэр цагт Америк даяар монгол хэлний ганцхан багш байсан нь Индианагийн их сургуулийн Хангин Гомбожав. Гэтэл яг тэр жил Хангин эрдмийн ажлын чөлөө аваад явчихжээ. Тэгээд сурчих хамгийн боломжтой өөр газар нь Англи, Лийдсийн их сургууль, Онон Өргөнгөө багш болж таарсан юм. Ингээд 1973 оны нэгдүгээр сарын эхээр эхнэр, дөрвөн охиноо Америкад үлдээгээд Лийдсийг зүглэлээ. Төлөвлөгөө ёсоор би тэнд гурван сар монгол хэл үзнэ, тэгээд дараа нь Улаанбаатарт Элчин сайдын яам байгуулна.

-Энэ завшааныг ашиглаад та манай уншигчдад Өргөнгөө Онон багшийнхаа тухай ярьж өгөхгүй юу?

-Би Англид иртлээ Өргөнгөөг Америкийн иргэн гэж мэдээгүй юм. Тэгтэл Оуэн Латтимор дөчөөд оны сүүлээр хоёр өвөр монгол, нэг ар монгол хүнийг Америкад авчирсны нэг нь Онон Өргөнгөө байж. Өргөнгөөг Латтимор монгол судлалынхаа эх сурвалж болгон ажиллаж байтал миний өмнө дурдсан МкКартигийн галзуурал эхэлж, ажил төрөл юу ч үгүй болжээ. Хөөрхий Өргөнгөө бүх ном, толь бичгээ зарж, аяга таваг хүртэл угааж амь зууж байсан гэнэ. Америкийн улстөрчид Латтиморыг тэгж ад үзсэн нь Британийн либералиудын хувьд таатай боломж болж, эрдмийн хүрээллийнхэн нь Лийдст урьжээ. Латтимор тэнд Хятад судлалыг эхлүүлэхдээ Онон Өргөнгөөг хамт авч иржээ. Хожим тэр хоёр хамтдаа Монгол судлалыг мөн Лийдст үүсгэсэн түүхтэй. Монгол, англи, хятад, япон хэлэнд нэвтэрхий хүн байлаа.

-Латтимор бас танд хичээл заав уу?

-Латтимор намайг очиход тэтгэвэртээ гарчихсан, Парист амьдарч байсан юм. Үе үе айлчилж ирнэ. Цөөн уулзсан ч сайхан сэтгэгдэл үлдээсэн хүн. Сүүлд “БНМАУ-ын түүх” номыг орчуулж хэвлүүлэхэд гайхамшигтай сайхан шүүмж бичиж Сандэй таймст хэвлүүлж билээ.

-Дипломат харилцаа тогтоох төлөвлөгөө бүтэлгүй болсныг Америкийн тал хэзээ яг тодорхой мэдсэн бэ?

-Намайг тийн сурч эхлэх үеэр миний өмнө дурдсан, нөгөө монгол хэл Поппегоос сурч байсан Стаплтон Рой НҮБ дээр очиж Монголын НҮБ дахь сайдтай ярилцаж. Сайд маш их баярлаж, харилцаа тогтооё хэмээн за зү болсон аж. Ингээд бүтэн гурван сар өнгөрлөө, ямар ч мэдээ байдаггүй шүү.

(Энэ удаад би Браун гуайд хууч хөөрөв)

-Саяхан Монголын Гадаад явдлын яамны орлогч сайд асан Д.Ёндон гэж хүний дуртгал хэвлэгдсэн. Тэнд яг таны өгүүлж буй 1973 оны эхний хэдэн сард юу болсон, яагаад манай тал алга болсон тухай өгүүлж. Таныг сонирхвол ярьж өгье.

-Маш сонин байна. Алив яриач хө.

-Таны хэлсэн бүх үйл явдал, АНУ-ын төрийн Департаментынхан НҮБ дахь Монголын элчин сайдтай уулзаж бүх зүйлийг тохирсныг уг номд батлан дурдаж. Тэгээд Монголын талаас дипломат харилцаа тогтоох өдрийг 1973 оны дөрөвдүгээр сарын 18-ны өдрөөр сонгож, дөрөвдүгээр сарын 7-ны өдөр Пунцагноров сайдад цахилгаан утас илгээжээ. Тэгтэл манай төлөөлөгчийн газраас огт хариу ирдэггүй гэнэ. Дөрөвдүгээр сарын 17-ны өдөр тэсвэр барагдаж, Нью-Йорктой шууд холбоо барьтал тийм цахилгаан огт аваагүй гэсэн аж. Манай дипломат албаны бүх нууц цахилгаан тэр үед Прагаар дамжиж явдаг байж. Тэгтэл тэр цахилгааныг Прагаас “нэг их урт гар” хулгайлчихсан байсан аж. Гадаад цахилгаан утас бүгд маш нарийн кодтой, тэрийг манайхан маш өндөр үнэ төлж ЗХУ-ын Аюулаас хамгаалах байгууллага, КГБ-д хийлгэдэг байсан юм байна. Тэгэхээр тэд бас захиаг замаас нь унших, устгах чадвартай байж.

Харилцаа тогтоох өдөр судрыг хэд хоногоор сунган яриа хэлэлцээрээ үргэлжлүүлж байсан боловч өнөөх яаралтай цахилгаан утас очихдоо хоёр хоног, ирэхдээ долоо хонох зэргээр удааширч саатсаар байсан тул манай ГЯЯ-ны сайд Ринчин Москвад очиж, шууд асуусан байна. ЗХУ-ын ГЯЯ-ны орлогч сайд Кузнецов хүлээн авч уулзаад, “АНУ-Монгол харилцаа тогтоох асуудлаар хоёр намын төв хорооны нэгдүгээр нарийн бичгийн дарга нарт ярилцах зүйл бий” гэсэн аж. Дөрөвдүгээр сарын 29-ний өдөр. Нөгөө таны сургалт дуусаад Монголд ирж байх ёстой үе мөн биз. Ингээд хоёр намын дарга буюу Брежнев, Цэдэнбал хоёрыг ярьтал бас харилцаа тогтоож чадахааргүй боллоо.

Цэдэнбал дарга Брежневтэй уулзах хүртэл бас л тодорхойгүй хугацаа. Та тэнд монгол хэлээ үзсээр, 1973 оны наймдугаар сар гарахад Цэдэнбал дарга ЗХУ-д амрахаар болж. Бүх зүйл Брежнев, Цэдэнбал хоёрын уулзалтаас шалтгаалахаар болсон тул манай дипломатууд ч чих тавин, догдлон хүлээж байжээ. Гэтэл Цэдэнбал ЗХУ-д байхдаа Брежневтэй биеэр уулзаж чадсангүй. Тиймээс утас залгаж, ЗХУКН-ын Төв хорооны нарийн бичгийн дарга К. Ф. Катушевтай ярьж, Брежневт АНУ-тай харилцаа тогтоох саналтай байгаа тухай дамжуулж өгөөч гэж хүсчээ. Ю.Цэдэнбалыг яг Москвагаас нисэх гэж байхад Брежневийн туслах А.М.Александров онгоцны буудал дээр ирж уулзаж. Тэгээд Брежнев “түр азнаж байна уу” гэж хэлүүллээ гэсэн байна. Тэр түр азнах нь тэгээд 1987 онд хүргэж дээ.

-Миний таамаг яг л зөв байж дээ. Том ах нь оролцчихлоо гэж би мэдрээд л байсан юм.Та бүхнийг тэнд тэгж “түр азнаж” байх хооронд гурван сар монгол хэл сурах миний бие жил илүү сурчихлаа. Гэхдээ бас хайран эрдмээ хоосон үрээгүй ээ. Нэг өдөр би Онон багшдаа “Хэл ч гайгүй сурлаа, Монгол ч чимээгүй боллоо, хоёулаа хүнд хэрэгтэй юм хийвэл яасан юм бэ?” гэж хэлэв. Тэгээд Латтиморыг Парисаас нэг ирэхэд нь ярьж байгаад Монголын түүхийн коммунист хувилбар буюу “БНМАУ-ын түүх” номыг орчуулж хэвлүүлэхээр тохирсон юм. Латтимор найз Ширэндэвтэйгээ ярьж зөвшөөрөл авсан. Ингээд тэр ажил дээр есөн сар суусан даа. Өдөрт 14-18 цаг ажилласаар байж, 1974 оны зун дуусгаж, Харвардын их сургуулийн хэвлэлээр гаргасан. Харилцаа тогтоож чадаагүй ч монголчууд өөрсдөө өөрсдийнхөө түүхийг харж бичсэн нэг ийм ном англи хэлт уншигчдын хүртээл болсон билээ.

Гурав. КЛИвзИйн нОМ эзгүй байшиндхэвтэж байгаа

-Кливз бол бүх түүхэн дэх хамгийн агуу монгол судлаачдын нэг. та тэгтэл тэр хүний шавь нь байдаг. Монгол уншигчдад Кливзийн тухай ярьж өгвөл их сонин байх сан.

-Кливз огт гэрлэж байгаагүй, бүх амьдралаа судалгаанд зориулсан хүн. Тэтгэвэрт гарахынхаа өмнө Нью-Хампширт нэг их том эдлэн газар худалдаж авсан юм. Тэндээ бүх номоо аваачсан. Массачусэтс мужид хичээл заадаг хүн, Нью-Хэмпширд эдлэн авдаг их сонин байв. Бараг 600 га газар авсан байх шүү. Нэг фермийн хуучин байшинтай. Тэр байшингийнх нь гал тогооноос бусад бүх өрөө монгол ном хийгээд Монголын тухай номоор дүүрэн. Шалан дээр өрөөд, таазаа хүртэл тулгачихсан, орох гарах зайгүй шахам байдаг сан.

-Тэр их ном одоо хаана байгаа бол?

-Уг нь Кливз тэтгэвэртээ гарахдаа Монголтой холбоотой бүх номоо Харвард-Енчиний хүрээлэнгийн номын санд өгөхөөр шийдсэн юм. Кливз гэхдээ ганцхан зүйл хүссэн. Цуглуулгыг нь салгахгүй, тэр чигээр нь нэг номын сан болгон хадгалах. Гэтэл Харвард-Енчиний хүрээлэн зөвшөөрсөнгүй, бүх номыг нь салангид номоор тооцож, хаа байрлах ёстой, тэр газар нь тавина гэлээ. Кливз “тэгвэл үгүй” гээд бүх номоо аваад үлдчихсэн. Хамгийн сүүлд намайг сонсоход хамаг ном нь Католикийн нэг жижиг сүмийн хонгилд хэвтэж байна гэж байсан. Та номын санд ажиллаж байгаа гэсэн. Сурвалжилж тэр номыг олж үзэхийг хичээгээрэй. Ихэнх нь Монголын нууц товчоотой холбоотой юм байх ёстой.

-Кливзийн Монголын нууц товчооны орчуулга хэвлэгдсэн, харин эрдэм шинжилгээний тайлбар болох бараг бүх насных нь хөдөлмөр огт гараагүй. Монгол судлаачид үүнд их харамсдаг юм. Яагаад хэвлүүлээгүйг нь та мэдэх үү?

-За тэрний зах зухыг би мэднэ ээ. Кливз Харвардын их сургуулийн хятад хэлний профессор Хунг гэж ахмад багштай өдөр бүр уулздаг байсан юм. Уиллиам Хунг гэж шөнийн шар шувуу байлаа. Шөнөөр ид ажиллана. Кливзийн өдөржин хичээл заагаад харих цаг, Хунгийн ажиллахаар ирэх цаг хоёрын яг хооронд буюу оройн 5 цагт тэр хоёр уулзаж цай ууна. Тэгээд Нууц товчоог хэлэлцэнэ. Кливз бас тэр үед энэ Арлингтонд амьдарч байсан Бельгийн хар лам Мостарттай Монголын нууц товчоог бас байнга зөвлөдөг байсан, Мостарт нас өндөр гараад хараагүй болсон доо хөөрхий.

За тэгээд Хунг тэр хоёр даваагаас баасан гариг хүртэл өдөр бүр тэгж уулзана. Хунг хятад талыг нь барина, Кливз монгол талыг нь барина. Ингэсээр байж тэр хоёр профессор мэргэжлийн болоод хувь хүний хувьд дотно сайн андууд болж. Хунг нь хавьгүй настай, хятадаар бол Кливзийнхээ багш нь болохоор хүн. Тэгээд Кливз Нууц товчооны галиг, тайлбар, асар том бүтээлээ дуусгаад хэвлүүлэх гэтэл нэлээд олон хэсэг нь Хунгийн саналаас өөр байсанд найз-багшийгаа эвгүй байдалд оруулахгүй, гомдоохгүй гээд хэвлүүлэхээ больчихсон юм. Ердөө л тэр. Насных нь хөдөлмөр шүү дээ.

-Их л өвөрмөц хүн байж дээ?

-Агуу хүн л дээ. Бас тийм сонин. Харвардад мань хүнийг “үлэг гүрвэл”-д тооцдог байлаа(инээв). XIII зууны монгол хэлний үйл үг гээд л судлахаар чинь тэгж нэрийдэх нь мэдээж л дээ. Миний өөрийн бодол бол одоогоос тавь, зуун жилийн дараа ч Монгол судлалд Кливзийн бүтээл гялалзсаар л байх болно. Гэвч тэгж дүгнэх эрхийг танд үлдээе. Би монгол судлаач биш.

-Поппегийн “Дуртгал”-д Кливзийг гэнэтхэн судлаач найзууддаа өгүүлэл бүтээлээ явуулахаа болиод, холбоогоо тасалсан тухай бичсэн байдаг. тэр юу болсон юм бол?

-Тэрийг би бол мэдэхгүй юм. Агуу профессор гэхэд бас их энгийн хүн шүү дээ. Бүр сүүлд, тэтгэвэртээ гараад нэлээд удсан хойно нь би нэг очиж уулзсан юм. Тель-Авивд элчин сайдаар сууж байсан цаг маань бил үү дээ. Кливзийн гэрийн ойрхон нэг сайхан цанын бааз байсан юм.

Тэд дэх өдөр очно, тэдэн цагт уулзъя барья гэж тохироод, би бас далимаар нь цанаар гулгаад авахаар боллоо. Тэгээд цанын баазын машины зогсоол дээр ирсэн чинь мань профессор тэнд нэг их зузаан өвлийн хувцас өмсчихсөн, томоо долоовор хурууны зураг барьчихсан, машинуудыг ийш тийш нь зааж явуулан, зогсоолыг нь олж өгч байх юм. Тэгсэн, гэртээ зүгээр суухаар илүү мөнгө олж байгаа нь тэр гэнэ. Харвардын алдартай профессор хүн шүү дээ. Миний машины яг хажууд нэг хятад гэр бүл машинаа тавилаа. Кливз ч над дээр ирж, бид хоёр тэр хүмүүстэй хятадаар ярилцсан, нөгөө хятадууд машины зогсоолын ажилтан нэг хөгшин, хажууд нь паркалсан нэг америк нөхөр, хоёул хятадаар чөлөөтэй ярьж байгаад ихэд гайхаж байж билээ.

Тэгээд багштай би өдрийн хоолны цагаар уулзсан юм. Бэлэг болгон нэг ном авчирснаа өгтөл тэр ном дээрх Хубилай хааны элчийн нэг бөгжний зургийг харсан дороо “Аюутугай” гэж байна гээд л шууд уншиж байж билээ.

-Ямар ном дээр тийм монгол бичигтэй бөгж байсан юм бол? (браун гуай гэрэг пайзыг андуурсан байж магадгүй М. С.)

-Аа нэг Католикийн ламын тухай ном. Мөнгө төгрөгтэй холбогдол уу, охид бүсгүйчүүдтэй тоглол уу, ямар ч байсан цөлөгдөөд, загалмайтны дайнд хүчээр явж, Ойрх Дорнодод үлдээд, тэндээсээ зүүнш явсаар байж Монголд ирсэн хүн. Гадаад хэлийг нь ашиглаад Хубилай хаан аян дайныхаа өмнө илгээдэг элчээ болгож. Бууж өг, үгүй бол үнсэн товрог болгоно гэдэг үгийг хэлдэг элч… гэх мэтчилэн ярилцсаар бидний яриа өндөрлөв. Дараа уулзахдаа Д.Ёндон гуайн тэр номыг авчираарай, би харин чамд Дилова хутагтын намтрын англи орчуулгын хуулбарыг Латтимороос авч байснаа өгье хэмээн тохиролцоод салав. Бас монгол хэлний ном авчираарай, мартсан монгол хэлээ сэргээж үзье гэж захиад үлдсэн дээ, Браун гуай.

“Өдрийн сонин”-ы Вашингтон дахь тусгай сурвалжлагч М.САРУУЛ-ЭРДЭНЭ

Categories
мэдээ цаг-үе

Нэгнээ гэсэн сэтгэлтэй нэг ангийнхан

Энэ удаагийн “Нэг ангийнхан” буландаа Хан-Уул дүүргийн Цэцээ гүн цогцолборын 60 дугаар сургуулийг 1999-2006 онд суралцан төгссөн 8б ангийг онцолж байна. Нэг анги, нэг сургуульд хамт суралцан, “А” үсэг, “Арвын тоо” зэрэг сурсан манай ангийнхан гэх нэгэн бүлд ижилдэж, үерхэн нөхөрлөж, хөгжин баясаж явсан хүүхэд ахуй цаг мөч мартагдашгүй. Нөгөө л насан туршдаа “нэг ангийнхан” шүү дээ. Найман жилийн турш “Б” бүлгээр овоглож ирсэн бид 40-үүлээ байлаа. Бага ангийн багшийг Ц.Мажигсүрэн гэдэг. Харин дунд ангид ороод Х.Янжин, Т.Эрдэнэ-Очир гэсэн хоёр багшийн нүүрийг үзсэн. Одоо ч бидний бахархал болсон хүмүүс бий. Ангийн дарга И.Чагцалдулам сурлага, урлаг спортоороо шилдэг ёстой л төрөл бүрийн авьяастай мундаг охин байв. Бид хоёр дунд ангиас найзалж эхэлснээр өдгөө амьдралын найзууд болчихсон явна. Манай ангийн хөвгүүд математикийн хичээлдээ их сайн. Хөвгүүдээ ирээдүйн инженерүүд гэж үнэлнэ. Мөн ангийн хөвгүүн Б.Батдэлгэр, Н.Пүрэвдорж, Г.Гантунгалаг нар зураг хачин гоё зурна. Б.Батдэлгэр бүх охидод хоч өгнө, шооч хүү байсан. Харин Н.Пүрэвдорж цаанаа нэг буурьтай. Манай ангийн хөвгүүд, охидоо их хүндэлнэ. Харин бид бүтэн чихэр иднэ л гэдэг гонжийнжоо байлаа. Булаагаад авчихна.

Саяхан манай ангийнхан сургуульд анх элссэнээс хойш 20 жилийн дараах уулзалтаа зохион байгуулсан юм. “А” үсэг заасан багш маань ирж дурсамж хичээл оров. Хүүхэд насанд хүргэж өгдөг галт тэргэнд бид эргээд суусан мэт сэтгэгдэл төрж байсансан. Бидний уулзалтын гол сэдэв чимэг болсон сурагч насны дурсамж минь байлаа. Уулзалтын үеэр Мажигсүрэн багш “Та нар их сахилгагүй байсан. Янжин энэ ангийг үнэхээр дийлэхгүй нь ээ гэж ярьж байсан шүү” гээд бүгдийг инээлгэж билээ. Тийм сахилгагүй анги байсныг би бараг санадаггүй юм. Тэгсэн хэрнээ л анги дааж байсан багш нараа бүгдийг нь уйлуулж байсан гэхээр овоо гарууд байж таарч байна. Гэхдээ хичээл тасалж, алга болно гэж үгүй. Янжин багш маань бидэнд хичээл заахаас илүү бие биенээ хайрлах хүндлэх ухааныг зааж сургасан. Ар гэрийн шалтгаанаас болоод хичээлдээ ирж чадахгүй байгаа хүүхэд байвал хоёр, хоёр хүнд даалгаж өгнө. Хоцорсон хичээлийг нь зааж өгөх, хичээлдээ ирэхийг нь дэмжихийг зааж сургасан. Тэр ч утгаараа бид багшийнхаа зааж сургаснаар бие биенээ дэмжин, тусалсаар өдийг хүрсэн. Хамт олны эв нэгдэл манай ангиас хамгийн түрүүнд ханхална. Бие биенээ гэсэн ангийнхны минь сэтгэл одоо ч хэвээрээ. Т.Эрдэнэ-Очир багш манай ангийг дааж аваад удаагүй байхад ангийн хөвгүүд биднийг нэг нэгээр нь самбарын урд гаргаж байгаад дээш нь шидээд л барьж авч тоглоод байв. Гэтэл нэг өдөр ангийн хөвгүүн Энх-Амгаланг дээшээ шидэж таарахад хэн нэгэн нь багш ирж байна гээд гүйгээд ороод ирж. Багшийн сургаар нөгөөдүүл дээшээ шидчихээд суудал суудал руугаа гүйчихдэг юм. Ингээд Энх-Амгалан шалан дээр унаад бөөн уйлаан майлаан. Удалгүй өвөө эмээ нь ирээд хөвгүүдийг самбарын өмнө гаргаад загнуулж байгаа юм даа. Энх-Амгалан маань хэд хоног хичээлдээ ирээгүй. Тэрнээс хойш ангийн хөвгүүд сар анги угаах шийтгэл багшаас авсан юм. Эхний өдөр анги угаах гэж гурван цаг үргэлжилж. Сар дуусахад аравхан минутанд ангиа угааж дуусгачихаад гарч байсан даа хэмээн тэд инээлддэг юм.

Манай ангиас сургуульдаа нэгт жагсах дууны хамтлаг төрсөн. Ангийн охид болох И.Чагцалдулам, Г.Ганжавхлан, Э.Номин, З.Ундармаа нар “Инээмсэглэл” гэх хамтлагтай. Энэ дөрөв маань хоолой салгаад ёстой гоё дуулна. Манай ангийнхан бүх дууг нь мэднэ. Тайзан дээр дуулж байхад нь дагаад л дуулна даа. Дөрвөн охин маань сургуулиа төлөөлж улс, дүүргийн уралдаан, тэмцээнээс олон шагнал, медаль хүртэж байсан. Манай Г.Ганжавхлан цангинасан маш гоё хоолойтой. Тэр ч утгаараа сургуулиас жил бүр зохиогддог “Дуут жагсаал” тэмцээнд ангийнхаа командлагчийн үүргийг гүйцэтгэнэ. Э.Номин маань онц сурч, гоё дуулахаас гадна ном их уншина. Бидэнд уншсан номынхоо талаар ярьж өгнө. Харин Ундармаа бол дайчин охин байсан. Түүнчлэн ангийн охид Г.Туул, И.Дуламсүрэн, Б.Уянга, Ц.Болортуяа, Б.Гүнжлхам нар ч сүрхий сурлагатай. Ангийн хөвгүүдийн хайрыг татсан охин бол Гүнжлхам. Түүнд бүх л хөвгүүд сайн байсан гэхэд хилсдэхгүй болов уу. Саяхан бид ойн уулзалтаараа хөгжилтэй зүйлсээ ярьж суулаа. Тэгтэл манай ангийн хөвгүүн Хүрэлсүх Гүнжлхамд Пүрэвдорж, Намсрайхүү хоёроор захиа зөөлгөж л дээ. Мань хоёр ч Гүнжлхамд сайн учраас замдаа захиаг нь уншиж шидчихээд Хүрэлсүхэд очоод зөвшөөрөхгүй гэнэ ээ гээд хэлчихсэн байгаа юм. Үүнээс гадна ч олон хөвгүүд Гүнжлхамд сайн байсныг би мэдэх юм. Харин ангийн хөвгүүн Л.Алтангэрэлд ангийн охид мөн л сайн. Бүр нөгөө ангийн охид сайн болсноос болж өөр ангийн хөвгүүд зодох гэж ирнэ. Бид ч ангийн хөвгүүдээ өмөөрөөд л тэр дунд нь явж байна. Арван жилийн дурсамжтай салшгүй холбоотой нэг зүйл бол дурсгалын дэвтэр. Дурсгалын дэвтэр дээр хэнд сайн нь тодорхой харагдана. Ил шулуухан сайн хүний нэрээ биччихнэ дээ.

Сургуулийн шилдэг хамтлагийн дөрөв болох И.Чагцалдулам Дулааны цахилгаан станцад машинч, Г.Ганжавхлан сэтгүүлч мэргэжлээр төгссөн бол Э.Номин Тайвань улсад сурч, З.Ундармаа ЖДҮД төвд Ерөнхий нягтлан бодогчоор ажиллаж байна. Манай ангиас цөөнгүй хэд нь хилийн чанадад ажиллаж, амьдарч байгаа. Үүнд ангийн охин Болортуяа Японд, С.Лхагвацэнд Унгарт, ангийн хөвгүүн Хүрэлсүх Солонгос улсад сурч хөдөлмөрлөж, ажиллаж, амьдарч байна. Мөн манай ангийн Б.Гүнжлхам Хаан банкинд ахлах теллер, Энх-Наран Голомт банкинд теллер, И.Дуламсүрэн нь СБД-ийн “Эрдмийн хөтөч” цогцолбор сургуульд англи хэлний багшаар ажиллаж байна. Ангийн хөвгүүн Б.Батдэлгэр ЦЕГ-ын мэдээлэл шуурхай удирдлагын төвд, Н.Пүрэвдорж Төрийн тусгай хамгаалалтын албанд, Б.Бадамсүрэн МЭАЦ лабораторид шинжлэгч их эмч, Г.Хишигбаяр IT инженер, Т.Туул Хил хамгаалах ерөнхий газрын хими лабораторийн шинжээчээр тус тус ажиллаж байна. Ангийн нөхөд болох Л.Алтангэрэл, М.Азбилэг, М.Батбилэг, С.Баянзул Б.Бадамжаргал, П.Гантунгалаг, Т.Доржсүрэн Л.Отгон-Өнөр, М.Оюунчимэг, Л.Уянга, Г.Цэндмаа, Ж.Мөнгөнжавхаа, Отгонжаргал, Цолмонбаяр, М.Сайнбуян, С.Намсрайхүү, О.Энх-Амгалан, А.Доржням, С.Машбат, У.Бямбасүрэн, Наранзул нар хувиараа ажил хөдөлмөр эрхлэн ажиллаж байна. Манай ангийнхан сурлага, хүмүүжлээрээ тэргүүний, бие биедээ тусархаг, хамтач сэтгэлгээтэй хүүхдүүд байсныг он жил улиран өнгөрөх бүр улам тодруулан баталж байгааг харахад бахархалтай санагддаг. Өдгөө бид өөр өөрсдийн эзэмшсэн мэргэжлээрээ ажиллаж, хөдөлмөрлөж урагш тэмүүлсээр явна.


Categories
онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Ж.Дэлгэрсайхан: ФАТФ-ын зүгээс БНАСАУ, Ирантай санхүүгийн харилцаанд болгоомжтой хандахыг анхааруулсан нь бидэнд болзошгүй эрсдэлийг сануулсан хэрэг

Мөнгө угаах, терроризмыг санхүүжүүлэхтэй тэмцэх Олон улсын санхүүгийн хориг хэрэгжүүлэх ФАТФ-ын олон улсын хурал энэ өдрүүдэд болж байна. Манай улс ч энэ өдрүүдэд мөнгө угаах, терроризмыг санхүүжүүлэхтэй тэмцэх тогтолцоогоо сайжруулах чиглэлээр хийсэн арга хэмжээгээ танилцуулж байгаа юм. Энэ асуудлаар эдийн засагч Ж.Дэлгэрсайхантай ярилцлаа.

-Манай улс ч энэ өдрүүдэд мөнгө угаах, терроризмыг санхүүжүүлэхтэй тэмцэх тогтолцоогоо сайжруулах чиглэлээр хийсэн арга хэмжээгээ ФАТФ-т танилцуулж байна. Ер нь саарал жагсаалтад орсноор улс оронд ямар сөрөг үр дагавар авчрах вэ?

-ФАТФ бол 1989 оноос Их долоогийн хүрээнд мөнгө угаахтай тэмцэх асуудлаар анх суурь нь тавигдаж өнөөдөр терроризмын санхүүжилтийн хүрээнд үйл ажиллагаа нь өргөжиж дэлхийн хэмжээнд болон бүс нутгийн хэмжээнд үйл ажиллагаа явуулж байна. Үндсэн зорилго нь эдгээр үйл ажиллагааг дэлхий нийтийн хэмжээнд хязгаарлах гэж ойлгож болох юм. ФАТФ-ийн зүгээс эрчимтэй хяналт, саарал жагсаалт, хар жагсаалт гэх мэтийн арга хэмжээг өөрийн гаргасан зөвлөмжийн хүрээнд хэрэгжүүлдэг. Манай улсын хувьд 2016 онд гаргасан дүгнэлтийн дагуу эрчимтэй хяналтын нөхцөл байдалтай байгаа бөгөөд тухайн үеийн үнэлгээгээр саарал жагсаалтад орох хэмжээнд зөвлөмжийг хангаагүй байдал илэрсэн гэж би хувьдаа ойлгож байгаа. Харин түүнээс хойш хууль эрх зүйн болон институцийн түвшинд манайх нэлээд арга хэмжээ хэрэгжүүлж чадсан нь биднийг саарал жагсаалтад орох эрсдэлээс хамгаалж болох юм.

Хэрвээ ингэж чадалгүй саарал жагсаалтад орвол эдийн засаг, санхүүгийн нөхцөл байдал гадаад хүчин зүйл, ОУВС-гийн хөтөлбөрийн голлох нөлөөллөөр болон төсөв, мөнгөний бодлогын хүрээнд хийсэн өөрчлөлтүүдийн үр дүнд сайн байгаа энэ үед бидэнд таагүй нөхцөл байдал үүсэх, энэ нь эдийн засгийн эерэг нөхцөлийг цаашид тогтвортой хадгалахад сөргөөр нөлөөлөх боломжтой юм. Тодруулбал Монгол Улстай харьцах гадаад орчны харилцаа сулрах, ялангуя санхүүгийн хүрээний харилцаанд шууд сөрөг нөлөөлөл бий болох эрсдэлтэй юм.

-ФАФТ-ын хурлын эхний дүн гарч БНАСАУ, Иран гэсэн хоёр улсыг хар жагсаалтад оруулж байгаагаа мэдэгдсэн байна. Энэ хоёр улсын хувьд мөнгө угаах, терроризмтой тэмцэх арга хэмжээг хангалтгүй гэж үнэлсэн бололтой?

-Эдгээр улсууд нь ФАТФ-ын олон удаагийн тайланд хар жагсаалтад багтаж байгаа. Энэ нь анхны удаа биш гэж би бодож байна. БНАСАУ-ын жишээг харвал тухайн улс хар жагсаалтад орох үед дэлхийн бараг бүх улсууд санхүү эдийн засгийн харилцаагаа хязгаарлаж, тэнд үйл ажиллагаа эрхэлдэг бизнесүүд алдагдлаа хүлээгээд гарсан байдаг. Саарал жагсаалтад орох, эсвэл хамтран ажилладаггүй гэж тодорхойлно гэдэг нь тухайн орныг эрсдэлтэй болгож, бүх зардлыг нэмэгдүүлнэ. Эрсдэл гэдгийн ар талд болзошгүй алдагдал агуулагдаж байдаг учраас банк, санхүүгийн байгууллагууд үүнээс болгоомжилдог. Банкны үйлчилгээ авахад тодорхой хэмжээний шимтгэл төлдөг. Энэ шимтгэл ихээхэн хэмжээгээр нэмэгдэнэ гэсэн үг. Энэ нь цаашлаад бизнесийн байгууллагын үйл ажиллагаанд сөргөөр нөлөөлөх байдлаар нийт эдийн засагт дарамт болох магадлалтай юм. Нөгөөтэйгүүр, зээлжих зэрэглэл унах аюултай. Улсын зээлжих зэрэглэл буурснаар Засгийн газар, компаниудын олон улсын санхүүгийн зах зээлээс хөрөнгө босгох боломж хумигдах, хөрөнгө татах зардал нэмэгдэх, гадаадын хөрөнгө оруулагчдын шийдвэрт нь сөргөөр нөлөөлөх зэрэг сөрөг үр дагавар үүснэ. Манай улсын эдийн засгийн хэмжээ сүүлийн жилүүдэд нэмэгдэж байгаа, гадаад улсуудтай хамтын ажиллагаа, хөрөнгө оруулалтуудад ахиц гарч байгаа үед эдгээр эрсдэлүүдийн хор уршиг маш их болохыг олон улсын байгууллагууд анхааруулж байгаа.

Эдгээр улсын хувьд зөвлөмжийн хэрэгжилт маш хангалтгүй байгаагаас тухайн улсад хар жагсаалт гэсэн тодотголыг өгч байгаа хэрэг. Эндээс бид нэг сургамж авах нь зүйтэй. Уржигдархан ФАТФ-ын зүгээс тухайн улсуудтай санхүүгийн харилцаанд болгоомжтой орохыг сануулсан мэдэгдэл гаргаж байгаа нь бидэнд тулгарч болзошгүй эрсдэлийг сануулж байгаа хэрэг. Ингэснээр ФАТФ-ын гишүүн орнууд дээд түвшинд шууд хэрэгжүүлэхээс гадна бизнес, санхүүгийн байгууллагуудын харилцаа ч сөрөг болж байгаа хэрэг. Хэрвээ бид саарал жагсаалтад орвол энэ хэмжээний эрсдэлийн тодорхой хэсэг бидэнд ирнэ гэсэн үг юм.

-Манай улс ФАТФ-ын харилцан үнэлгээгээр хангалтгүй үнэлгээ авсан. Нэлээд хэдэн чиглэлд зөвлөмж өгсөн. Холбогдох байгууллагууд боломжийн хэмжээнд ажилласан, саарал жагсаалтаас гарах хүлээлттэй байгаагаа мэдэгдэж байгаа. Хөндлөнгөөс эдийн засагчийн хувиар та үүнийг хэрхэн харж байна вэ. Бидэнд саарал жагсаалтаас гарах боломж байна уу?

-Дээр дурдсан. Энэ хүрээнд бид нэлээд хүчин чармайлттай ажиллаж чадсан. Мөнгө угаах, терроризмыг санхүүжүүлэхтэй холбоотой хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах, үндэсний түвшинд тодорхой чиг үүрэг бүхий хоёр зөвлөлийг ажиллуулж байгаа зэрэг нь нэлээд эерэг нөлөө үзүүлэх болов уу. Бидний хувьд үндэсний түвшний хамтын ажиллагааны тал дээр зөвлөмжид нэлээд сөрөг үнэлгээ авсан гэж ойлгож байгаа. Бид өнөөг хүртэл энэ асуудлыг зөвхөн банк, санхүүгийн салбарын ажил хэмээн ойлгож ирсэн нь энэ алдааг гаргахад хүргэсэн байх талтай. Миний хувьд өнөөг хүртэл хийсэн ажлууд, эхний шатны ажлуудад өгсөн үнэлгээ хандлагаас харахад саарал жагсаалтад орохгүй байх боломж бий гэж бодож байна.

-Ер нь саарал жагсаалтаас гарсан тохиолдолд улс оронд эдийн засгийн ямар үр өгөөж авчирдаг юм бэ?

-Одоохондоо Монгол Улс саарал жагсаалтад орчихсон зүйл байхгүй гэж би хувьдаа ойлгож байгаа. Харин ирэх саруудад болох үнэлгээгээр биднийг хангалттай ажиллаж чадаагүй гэж үзвэл саарал жагсаалтад оруулах эрсдэл бий. Хэрвээ бид саарал жагсаалтад орохгүй үлдвэл өмнө дурдсан сөрөг эрсдэлүүд бий болохгүй байх боломжтой болох юм.

-Монгол Улсын хувьд мөнгө угаах, терроризмыг санхүүжүүлэх тухай ойлголт шинэ тутам. Гэвч харилцан үнэлгээ хангалтгүй байгаа нь энэ төрлийн гэмт хэрэг гарах нөхцөл боломж бүрдсэн гэсэн үг үү. Цаашид бид юуг анхаарч, ямар чиглэлийг бэхжүүлэх ёстой вэ?

-Энэ нь дэлхийн хэмжээнд ч тийм хуучин ойлголт бас биш. Өмнө ихэвчлэн нэг улс орны хүрээнд ярьдаг байсан. Технологийн хөгжил, даяаршил хэмээх ойлголт нь санхүүгийн зах зээлийг хүчтэй хамарч мөнгөний эргэлт, шилжилтэд эрс өөрчлөлтийг гаргаснаар дэлхийн хэмжээнд авч үзэхээс өөр аргагүй болсон. Мөн 2001 онд халдлагаас хойш терроризмын асуудал нь дэлхий нийтийн асуудал болж үүнтэй улс бүр хамтран тэмцэх ёстой гэсэн үзэл баримтлал давамгай болсон. Манай улсын хувьд энэ төрлийн эрсдэлийг ойлгох, хор хохирлыг нийтэд таниулах арга хэмжээг сайн авахаас гадна нь энэ нь зөвхөн санхүүгийн бус үндэсний хэмжээний зохион байгуулалтыг шаардах асуудал гэдгийг ухамсарлах хэрэгтэй. Энэ хүрээнд дээр дурдсан олон талыг хамруулсан зөвлөл ажиллаж байгаа нь сайн хэрэг юм. Энэ асуудлыг зөвхөн дан ганц банк санхүүгийн системд даатгаад асуудал шийдвэрлэгдэх боломжгүй юм. Гэмт хэргээс олсон мөнгөө хүн ямар ч хэлбэрт хөрвүүлж өөрчлөх боломжтой болсон.

-Мөнгө угаахтай тэмцэх асуудлыг дан ганц банк, санхүүгийн системд даатгаж болохгүй гэж та хэлж байна. Энэ нь тэгвэл өргөн бүрэлдэхүүнтэй тэмцэх ёстой асуудал болж таарав уу?

-Тийм. Миний хувьд энэ нь санхүүгийн гэхээсээ илүү эрүүгийн шинж чанартай ойлголт, гэмт хэргийн шинжтэй сэдэлд суурилан бий болдог гэж үздэг. Санамсаргүйгээр энэ төрлийн гэмт хэрэгт холбогдох нь их эргэлзээтэй зүйл. Тиймээс хууль хяналтын болон санхүүгийн чиг үүрэгтэй төрийн байгууллагууд болон хувийн байгууллага, хувь хүмүүст хүртэл хамааралтай асуудал юм.

Б.ЗАЯА

Categories
мэдээ цаг-үе

Б.Санжаа: Мэдээлэл технологи минут, секундээр хувьсаж байгаа


Баруун гар талаас Б.Санжаа

Хүмүүнлэгийн ухааны их сургуулийн Мэдээлэл харилцаа, менежмэнтийн сургуулийн ахлах багш Б.Санжаатай ярилцлаа.

-Та өөрийгөө танилцуулахгүй юу?

-Болдын Санжаа. Булган аймгийн Дашинчилэн суманд төрсөн. Сумын Ерөнхий боловсролын сургуулиа төгсөж, 2004-2008 онд МУИС-ийн Физик электроникийн их сургуульд суралцсан. 2008 оноос Хүмүүнлэгийн ухааны их сургуульд багшилж эхэлсэн. Анх арга зүйч багшаар орж байсан юм. 2014 оноос ахлах багш гэсэн статустай ажиллаж байна. 2012-2014 онд Солонгос улсад магистрын зэрэг хамгаалсан. 2017-2018 оны хооронд Хүмүүнлэгийн ухааны их сургуульд Математик боловсруулалт, дизайнер загварчлалын чиглэлээр давхар магистрын зэрэг хамгаалсан. 2017 оноос эхлэн Шинжлэх ухаан технологийн их сургуулийн Холбоо мэдээлэл технологийн сургуулийн элекроникийн тэнхимд докторант хийж байгаа.

-Яагаад багш болохоор шийдсэн юм бэ. Аав, ээжийн үлгэр дуурайл байв уу?

-Манай ээж Булган аймгийн Дашинчилэн сумын ерөнхий боловсролын сургуулийн физик, математикийн багш. Тэгээд л хувь заяагаар ч гэх юм уу 2008 оноос Хүмүүнлэгийн ухааны их сургуульд цагаар хичээл зааж байгаад 2012 онд үндсэн багш болсон. Багш болох нь миний багын мөрөөдөл. Ээж минь өдөр болгон самбарт гарч, миний өмнө хичээл заадаг байсан учраас ээжээсээ үлгэр жишээ авсан. Миний дүү Хөдөө аж ахуйн их сургуулийн Байгалийн ухааны тэнхимд бас багшилдаг.

-Мэдээлэл зүй, компьютер хангамжийн мэргэжлийг сонгосон нь техник технологи хурдацтай хөгжиж байгаатай холбоотой юу?

-Физик, элекроникийн чиглэлээр МУИС-ийн бакалаврын зэрэг хамгаалсан. Миний мэргэжил бол мэдээлэл зүй гэдгээс арай өөр ойлголт. Яагаад гэвэл физик элекроникийн салбар сүүлийн үед хөгжөөд микро схем, микро техник, инновиашн орчинд үндэс суурийг нь хийх микро чипийг хэрхэн боловсруулах уу гэдэг талаас нь эзэмшсэн. Яалт ч үгүй мэдээлэл зүйтэй ижилхэн компьютертэй холбогддог. Компьютерийн хард, софтфортуалыг мэддэг, судалдаг хүн л гэсэн үг л дээ. Дараа нь Солонгост очихдоо электрон холбооны чиглэлээр суралцсан. Вайрлэс нетворк, вайрлэс холбоосууд, 3G, 4G-ийн талаар судалгаа хийж зэрэг хамгаалаад ирсэн. Энэ мэргэжлийг гүнзгийрүүлээд тухайн микро чипэнд явж байгаа боловсруулалт ямар төрлийн боловсруулалт лок үйлдлүүд болдог юм, түүнийг хэрхэн боловсруулж яаж хурдыг нэмэх үү, өөр нэмэлт интерпрейсүүдийг хэрхэн холбож болох уу гэх мэтчилэн зүйлсийг дэлгэрэнгүй судлахын тулд математик боловсруулалтын чиглэлээр зэрэг хамгаалсан. Үүн дээр үндэслээд 2012 оноос хойш гадаадын эрдэм шинжилгээний өгүүлэлд, журнал гэж ярьдаг бидний хувьд маш чухал. Түүнд тогтмол өгүүлэл хийж ирсэн. Өнгөрсөн жил нэгийг хийгээд ирсэн жишээтэй. Тэрэн дээр микро чип дотор боловсруулалтыг хэрхэн математик загварчилна гэсэн үг. Тэр нь би өөрөө загвар гаргаж ирээд математик моделио боловсруулаад тэр боловсруулсан моделио чипэндээ суурилуулаад үр дүнтэй хэмжилт хийх тэр л процессийг судалж байна гэсэн үг. Тэгэхээр физик, математиктай яалтчгүй холбогддог. Гэхдээ 100 хувь мэдээлэл зүй биш. Мэдээлэл зүй гэдэг нь мэдээлэл технологийн салбарт компьютерийн программ хангамж, мэдээллийн систем, техник хангамж, орчуулагч багш зэрэг мэргэжлүүдийг зангидсан ерөнхий цогц нь юм. Миний мэргэжил бол салбар руугаа чиглээд орчихсон компьютер сайнс гэдэг чиглэл рүүгээ л дээ.

-2008 оноос хойш багшилахад арван жилийн өмнөх үеийн хүүхдийн компьютерийн тухай мэдлэг 2018 оныхтой харьцуулахад хэр зэрэг дээшилсэн байна вэ?

-Ерөнхийдөө инновиашн гэдэг шүү дээ. Шинэ арга технологи. 2008 оноос эхлээд мэдээлэл технологийн салбарт маш хурдацтай өсөлтүүд гарч ирсэн. Гол нь тэр шинээр гарч ирж буй технологиуд бусад технологиосоо хүний хөдөлмөрийг хөнгөвчлөх зорилготой. Жишээ нь, би дэлгүүрт ороод талх худалдан авахдаа өмнө нь би мөнгө өгдөг байсан бол одоо карт хэрэглэх болсон. Магадгүй одоо вайрлес орчинд мөнгийг автоматаар шилжүүлэх боломжийг хайж байна гэж уржигдархан мэдээгээр ярьж байсан. Энэ бүх зүйлүүд үсрэнгүй хөгжил гэдэг зүйлийг харуулаад байна. 2008 оноос бид ухаалаг утас гэдэг зүйлийг дөнгөж мэдэрч эхэлж байсан. 2006-2007 оны үед анх ухаалаг утас Монголд орж ирж байсан. 2010 оноос фэйсбүүк гэдэг зүйлийг монголчууд хэрэглэж эхэлж байлаа. гэтэл өнөөдөр фэйсбүүк хэрэглээний ямар түвшинд очсон байна. Бүх салбар руу орчихсон. Хүүхдүүдийн мэдлэгийн хувьд яривал минийхээр эсрэг байр суурьтай байдаг. Бидний үед аливаа технологийг олохын тулд илүү хөдөлмөрлөдөг байсан. Яагаад гэвэл бидэнд вайрлес орчинд карт гэдэг зүйлийг уншуулах боломж байгаагүй. Бид түрүүвчээ гаргаж ирээд мөнгөө тоолоод өгнө. Тэгэхээр бид мөнгөний хуваарилалт гэдэг зүйлийг мэддэг байлаа. Карт гэдэг зүйл гарч ирснээр мөнгө тоолох шаардлагагүй. Автоматаар уншуулаад боллоо. Түүгээр юу хэлэх гээд байна гэхээр бид тэр мөнгийг тоолсноор мөнгийг яаж багцлах уу гэдгийг илүү судалдаг. Орчин үед түүнийг тоохоо больсон. Түүнийг энгийн зүйл “Би карт уншуулна” гээд хаячихдаг. Тэнд хэдэн бутархай мөнгийг яаж тоолж, багцлахыг ойлгодоггүй. Түүнтэй ижлээр одоогийн хүүхдүүдийн байр суурь арай эсрэг юмуу гэж би хардаг. Яагаад гэвэл тухайн үед хүүхдүүд орж ирэхдээ энэ мэргэжлээр би боловсорч, ирээдүйн хоолоо олох, эзэнт гүрнээ байгуулна гэж зорьж, зүтгэж орж ирдэг байсан бол орчин үед би эзэнт гүрнээ байгуулна гэсэн хүсэл мөрөөдөл байдаг. Би үгүйсгэхгүй. Хамгийн гол нь тэр хүсэл мөрөөдлийнхөө зууны 40 хувь нь бэлэн зүйл авдаг болсон. Тийм л учраас тухайн хүүхдийг хөгжүүлэх төлөв түвшинд яримаар санагддаг. Сайн хүүхдүүд бий л дээ. Сайны хажуугаар саар бас бий.

-Солонгостой харьцуулахад Монголын программ хангамжийн түвшин хэр санагддаг вэ. Таны хувьд?

-Миний хувьд өөрийнхөө түвшинд харахад хийх чадвараараа хоцорно гэсэн асуудал бол байхгүй. Ялангуяа Солонгост монголчууд очоод сурахад маш өндрөөр үнэлэгддэг. Яагаад гэвэл юмыг маш хурдан тогтоодог. Цаашаа боловсруулалт, тооцооллуудыг маш сайн хийдэг. 2016 оноос хойш би хүүхдүүдэд төсөл орох болсон. Монгол хүүхдүүдийн хувьд залхуу гэдэг нь харагддаг. Түүнээс багахан хөдөлмөрлөвөл гадны хүүхдээс ялгарах зүйл юу ч байхгүй. Мэдээж технологи бол өөр. Технологи хоцрогдож байгаа. Хүн болгон л хэлдэг. Гэхдээ миний хувьд 2010 оноос эхэлж бид технологиос хоцроод байх асуудалгүй болсон. Солонгост нээлтээ хийсэн утсыг сарын дараа Монголдоо барих эрхтэй болдог. Одоо 3G, 4G, 5G сүлжээ бариад эхэлж байна. Монгол Улс 5G технологийг хүлээж авахад бэлэн болоод байгаа. Энэ өнцгөөс харвал бид технологиос нэг их айхавтар хоцроод байх нь юу л бол. Гэхдээ орж ирэхэд хугацаа зарцуулдаг. Бид google-ээс хүссэн зүйлээ хайх боломжтой. Ганц асуудал нь бидний хэлний мэдлэг. Хэл сурахдаа хойрго ханддаг.

-Монголчууд өөрсдөө ухаалаг утас хийх боломж нөхцөл хэр вэ?

-Мэдээж нөхцөлийг нь бүрдүүлээд бүтцийг нь гаргаад ирвэл бидэнд хийж чадахгүй гэх зүйл байхгүй. Бид чадна. Одоогоос арваад жилийн өмнө МУИС-ийн хэсэг багш нар хамтраад процессор хийж байсан. Тэгэхээр тэр бол боломжтой. Бид хийгээд гаргаад ирэхээр эдийн засгийн үзүүлэлт үнэ худалдаж авах үнийн хооронд зөрүү гардаг. Бид аль болох хямд үнээр зарахыг хичээнэ. Гэтэл бодит байдал дээр зардал худалдаж авах үнээс өндөр гардаг.

-Программ хангамж чиглэлээр сурах хүсэлтэй хүүхдүүд ямар хичээлдээ анхаарах ёстой вэ?

-Миний зүгээс зөвлөхөд сүүлийн үед пайтин (программчлалын хэл) гэдэг зүйл маш чухал болсон. Дэлхийн түвшинд пайтинг их ярьдаг болоод байгаа. Энэ нь гар утас, программ, вэб орчны хөгжүүлэлт, хиймэл оюун ухаан гээд бүх зүйл дээр орж ирдэг. Математик тооцооллын үндсэн дээр программ бичигддэг.

-Техник технологийн хөгжлийг дагаад хүн бүр компьютер хэрэглэдэг болсон. Анхан шатны хэрэглээний түвшинд суралцахын тулд ямар программуудыг эзэмшсэн байх шаардлагатай вэ?

-Манай сургууль мэдээллийн технологийн суурь хичээлүүдийг заадаг. Программ хангамж, техник хангамж, үйлдлийн систем зэрэг ойлголтуудыг энэ хичээл дээр судладаг. Үйлдлийн системийг хэрхэн суулгах вэ гэдгээс илүүтэйгээр үйлдлийн систем дээр өөрийн файлыг хэрхэн хүнд алдахгүйгээр хадгалах уу гэдэг талаас нь заадаг. Бүх компьютерүүд цахим орчинд холбогдсон байдаг нь хүссэн хүн нь халдлага хийх боломжтой гэсэн үг. Хэрэглээний программууд ажил дээр гараад илүү хэрэг болдог. Ворд, эксэл, повер пойнт гээд оффис программууд дээр ажиллаад сурчихад хэрэглээний түвшинд асуудалгүй болчихно.

-Технологийн хөгжил өдөр ирэх тусам маш хурдацтай өөрчлөгдөж байна. Тэгэхээр энэ хурдтай яаж хөл нийлүүлэн алхах вэ?

-Мэдээлэл технологи минут, секундээр хувьсаж байгаа. Унтаад сэрэхэд өөр нэг техник технологи гараад ирэхийг үгүйсгэхгүй. Тиймээс маш хөдөлмөрч байх хэрэгтэй. Энэ хурдыг гүйцэхийн тулд заавал шинэ төхөөрөмж худалдаж авах нь гол биш. Гол нь энэ төхөөрөмжүүдэд ямар сайжруулалт хийх үү гэдэг нь мэргэжлийн хүний хийх ажил.


Categories
мэдээ нийгэм

Нийслэлд 38 гаруй мянган хүүхэд нэгдүгээр ангид элсэн орж байна

2019-2020 оны хичээлийн жилд нийслэлд төрийн өмчийн 241, төрийн бус өмчийн 454 цэцэрлэгт 124 372 хүүхэд сургуулийн өмнөх боловсрол эзэмшинэ. Харин нийслэлийн ерөнхий боловсролын төрийн өмчийн 138, төрийн бус өмчийн 115 сургуульд 294 084 хүүхэд суралцах юм. Эдгээр хүүхдийн 38 232 нь нэгдүгээр ангид элсэн орж байна гэж Нийслэлийн Боловсролын газраас мэдээллээ. Сургууль, цэцэрлэгийн хүртээмжийг дээшлүүлэх Засгийн газрын болон нийслэлийн засаг дарга бөгөөд Улаанбаатар хотын Захирагчийн 2016-2020 оны үйл ажиллагааны хөтөлбөрт тусгагдсан зорилтыг хэрэгжүүлэх хүрээнд улс, нийслэл, дүүрэг, гадаадын зээл, тусламжийн хөрөнгөөр энэ жил нийслэл хотод есөн сургууль, 15 цэцэрлэг, спорт заалны гурван барилгыг ашиглалтад оруулжээ. Мөн өнгөрсөн хичээлийн жилд гурван ээлжээр хичээллэж байсан сургуулиудыг хоёр ээлжинд шилжүүлсэн байна.

Categories
мэдээ нийгэм

Замын-Үүд боомтыг олон улсын жишигт нийцүүлэн шинэчлэх ажил эхэллээ

Замын-Үүд боомтыг олон улсын жишигт нийцүүлэн шинээр барих, хүчин чадлыг нэмэгдүүлэх төслийн бүтээн байгуулалтын ажлыг өнөөдөр эхлүүллээ.
Замын-Үүд боомт нь нийт зорчигчийн 40 хувь, суудлын тээврийн хэрэгслийн 76 хувь нэвтэрдэг импортын хамгийн том боомт боловч барилга байгууламж, дэд бүтэц нь өсөн нэмэгдэж буй хэрэгцээ шаардлагыг хангахгүй, ачааллаа дийлэхгүйгээс зорчигч, ачаа тээвэр хилээр нэвтрэхэд олон төрлийн хүндрэл гарч байна.
Иймд боомтын шинэчлэлээр нийт талбай 8 дахин, өдөрт нэвтрэх зорчигчийн тоо 4 дахин, том оврын ачаа тээврийн хэрэгслийн тоо 3 дахин, суудлын тээврийн хэрэгслийн тоо 7 дахин нэмэгдэж зорчигч, тээврийн хэрэгсэл хилийн боомтоор түргэн шуурхай нэвтрэн, ая тухтай үйлчлүүлэх боломж бүрдэж Монгол Улсын гадаад худалдаа, эдийн засгийн хөгжилд томоохон нөлөө үзүүлнэ гэж тооцжээ. Ажил эхлэх үед түр горимд шилжин ажиллахаар болсон байна.
Шинэчлэлтийн хүрээнд БНХАУ-ын 201 сая юань (75 тэрбум төгрөг)-ийн буцалтгүй тусламжаар санхүүжүүлж, зорчигч тээврийн 30, ачаа тээврийн 28 барилга, дэд бүтэц, ногоон байгууламж баригдах юм. Мөн шуурхай удирдлагын төвтэй холбогдсон орчин үеийн теле хяналтын систем бүхий тээврийн хэрэгслийг автоматаар бүртгэх ухаалаг гарцууд болон өндөр хүчин чадлын рентген, тоног төхөөрөмжүүд суурилагдана. Боомтын барилга угсралтын ажил 2020 оны 10 дугаар сард дуусахаар төлөвлөсөн байна.

Categories
мэдээ нийгэм

Хэнтий аймгийн Хэрлэн сумд хөл хорио тогтоогоод байна

Хэнтий аймгийн Хэрлэн сумын 8-р багийн нутаг Тахилгат тосгонд 2019 оны 08 дугаар сарын 26-ны өдөр малчин Б-ийн гэрт муур галзуурсан болох нь аймгийн мал эмнэлгийн газрын лабораториор баталгаажсан. Галзуугийн өвчлөл гарсантай холбогдуулан Хэнтий аймгийн ЗӨСТ-ийн тархвар судлагч Э.Батчимэг, биологич Ц.Ууганбаяр, ариутгагч Д.Пүрэвдагва нарын бүрэлдэхүүнтэй баг малчин Б-ийн гэрт 40м2 талбайд халдваргүйтгэл хийлээ.

Голомтын бүсэд орших 3 өрхийн 13 иргэнд галзуу өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх сургалт зохион байгуулж, санамж хуудас тараав. Мөн тус тосгоны ЭМТ, онцгой комиссын ажилтнуудад галзуу өвчний үед авч хэрэгжүүлэх арга хэмжээ, заавар зөвлөгөө өгч ажилласан.

Хэнтий аймгийн Хэрлэн сумын Засаг даргын 2019 оны 08 дугаар сарын 26-ны өдрийн А/197 дугаар захирамжийн дагуу тухайн бүс нутагт 14 хоногийн хугацаатай хөл хорио тогтоогоод байна.

Categories
мэдээ нийгэм

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Х.Баттулга хичээлийн шинэ жилийн нээлтэд зориулан теле хичээл заалаа

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Х.Баттулга 2019-2020 оны хичээлийн шинэ жилийн нээлтэд зориулан эх орон, тусгаар тогтнол, монгол хэл, соёл зэрэг сэдвийг хамруулан теле хичээл заалаа.

Энэ жилийн хичээлийн нээлт нь Халхын голын байлдааны ялалтын 80 жилийн ойтой давхцаж байгаагаараа онцлог тул Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Х.Баттулга теле хичээлээ эх орон гэх ойлголтоос эхэлж, түүх уламжлал, хэл соёлын нэгдмэл байдал нь эх орон гэх ойлголтын суурь багануудын нэг хэмээсэн юм. Мөн эрх чөлөө, тусгаар тогтнолыг урт удаан хадгалахын тулд улс орон хөгжих ёстой, иргэд боловсролтой, эх оронч сэтгэхүй, ёс зүйтэй байх хэрэгтэйг багачуудад сануулж, теле хичээлийн турш дээрх сэдвээр ярилцлаа.

Categories
мэдээ нийгэм

Өнөөдөр сондгой тоогоор төгссөн улсын дугаартай автомашинууд хөдөлгөөнд оролцоно

Хичээлийн шинэ жил эхэлж байгаатай холбогдуулан замын хөдөлгөөний ачааллыг бууруулах зорилгоор амралтын өдрүүдэд дугаарын хязгаарлалт хийх тухай нийслэлийн Засаг даргын захирамж наймдугаар сарын 22-ны өдөр гарсан билээ.

Үүний дагуу өнөөдөр зөвхөн сондгой тоогоор буюу 1,3,5,7,9-өөр төгссөн улсын дугаартай автомашинууд замын хөдөлгөөнд оролцоно. Дугаарын хязгаарлалт 08:00-20:00 цаг хүртэл үргэлжилнэ.