Month: May 2019

УИХ-ын гишүүн Б.Баттөмөртэй ярилцлаа.

---

-“Зээлийн хүүгийн дээд хязгаар тогтоох” тухай хуулийн төслийг УИХ-д С.Эрдэнэ гишүүн өргөн барьсан. Ер нь зээлийн хүү өндөр байгаад юу нөлөөлж байна вэ?

-Зээлийн хүүг бууруулах асуудал ард иргэдийн хүсэн хүлээж байгаа хүлээлттэй асуудал. Манайд зээлийн хүү өндөр байгаа нь эдийн засгийн хөгжил муу, авч хэрэгжүүлж байгаа бодлого нь оновчгүй, хэрэгжилт нь сул, үр ашиг хангалтгүй байгаатай холбоотой.Зээлийн хүүг бууруулах чиглэлээр Монголбанк, Сангийн яам, Санхүүгийн зохицуулах хорооноос олон төсөл, хөтөлбөрүүдийг авч хэрэгжүүлж ирсэн боловч хүү буурсангүй.

Үүнд манай макро эдийн засгийн болон санхүүгийн зах зээл, зээлийн эрсдэлүүд өсч, бизнесийн идэвхжил суларч, өсөлт саарсан нь голлон нөлөөлж байна.

-Өргөн баригдсан хуулийн төсөл хэрэгжиж зээлийн хүү буурах боломжтой юу?

-Зээлийн хүүгийн дээд хязгаар тогтоох замаар хүүг бууруулж, хэрэглэгчдийн эрх ашиг, аж ахуйн нэгжүүдийг өрийн дарамтаас хамгаалах, зээлийн хүртээмжийг нэмэгдүүлэх зорилготой энэ хуулийн төслийг өргөн барьсан гэж байгаа. Зээлийн хүүгийн дээд хязгаарыг тогтооно гэдэг нь хадгаламжийн дээд хязгаарыг тогтооно гэсэн үг. Яагаад гэвэл зээлийн эх үүсвэрийн 70 орчим хувийг хадгаламж эзэлж байна. Хадгаламжийг иргэд урт, дунд, богино хугацаагаар банкинд хадгалуулдаг. Хадгаламжийн дээд хязгаар тогтоох чиглэлээр ямар судалгаа байгааг мэдэхгүй юм. Ямар ч байсан судалгаа хэрэгтэй. Олон улсын туршлагаас харахад зээлийн хүүгийн дээд хязгаар тогтоох захиргааны арга нь амжилт олох магадлал бага гэж үздэг. Зээлийн хүү өндөр, нам байх нь тухайн улсын эдийн засгийн чадавх, авч хэрэгжүүлж буй бодлогын үр дүнтэй холбогдож тогтож байдаг маш нарийн үзүүлэлт учраас тэр. Чадавх болон авч буй арга хэмжээний үр дүн муу үед захиргааны аргаар тогтоовол банкны салбараа татаж унагаах, эдийн засагт эрсдэл үүсгэх магадлал өндөр гэж үзэж байна. Харин Макро эдийн засгийн сайн бодлого, оновчтой хууль эрх зүйн орчинг бүрдүүлж зах зээлийн зарчмаар бууруулах нь зөв.

-Банкуудыг зээлийн хүүг буулгахгүй мөнгө хүүлж байна гэдэг. Энэ хэр бодитой дүгнэлт вэ?

-Манай зээлийн хүүгийн жилийн дундаж хүү 2018 оны статистикаар 18.3 хувь байна. Үүний 12.6 хувийг хадгаламжийн хүү эзэлж байна. Зөрүү нь 5.7 хувь байгаа. Үүний дөрөв орчим хувийг нь даатгалын хураамж, эрсдэлийн сан, үйл ажиллагаа, татварын зардлууд, хадгаламжийн хүүгийн орлого эзэлдэг. Үлдэж буй 1.6 орчим хувь нь банкны ашиг байдаг. Эндээс харахад ямар нэгэн хэлбэрээр мөнгө хүүлээд байгаа байдал харагдахгүй байгаа юм. Мөнгө хүүлэлт гэдэг нь өөрийн давуу байдлаа ашиглан, зах зээлийн үнээс хэт өндөр, нөгөө талдаа илт хохиролтой байдлаар хүү тогтоож, хэлцэл хийснийг хамруулж үздэг. Харин хадгаламж, зээлийн хоршоо, ББСБ, зарим иргэд, ААН-ийн өдрийн болон хугацаатай зээлүүд дээр асуудал бий. Зээлийн зардал ийм өндөр байгаа нь алдаатай бодлогоос үүдэлтэй учир үр дүн таагүй гараад байна.

-Тэгэхээр зээлийн хүүг бууруулахын тулд алдаатай бодлогоо засах нь хамгийн чухал байх нь.

-Хамтын хүчин чармайлтаар макро тогтвортой орчин, хөгжлийг бүрдүүлж байж түүний үр дүнд зээлийн хүүг бууруулна. Зээлийн хүүг бууруулахад Монголбанк мөнгөний, Сангийн яам төсвийн, Засгийн газар бүтцийн өөрчлөлтийн бодлогуудыг зөв үр дүнтэйгээр дунд, урт хугацаанд хэрэгжүүлсэний үр дүнд бий болно. Зээлийн хүү буурахгүй байгаа гол шалтгаануудын нэг бол инфляци. Инфляци буюу үнэгүйдлийг нам түвшинд байлгаж чадсангүй. Сүүлийн 10 жилд төгрөгийн ханш ам.долларын эсрэг жил бүр зургаан хувиар суларсан. Ханш сулрах тутам зээлийн хүү өснө. Ханш сулраад байгаа учир дотоод мөнгөний захад долларжилт идэвхтэй явагдаад байна. Долларжилт идэвхтэй явагдаад байгаа учир зээлийн хүү буурахад сөргөөр нөлөөлөөд байна. Ханшаар өдөөгдсөн үнэгүйдэл нийт инфляцид голлох хувийг эзэлж байна. Инфляци өндөр үед зээлийн хүүг бууруулах тухай яриад ч хэрэггүй. Өнөөдөр чанаргүй болон хугацаа хэтэрсэн зээл нийт зээлийн 16.1 хувийг эзэлж байна. Мөн чанаргүй, муу зээл өсөх тутам зээл олголт багасч, зээлийн хүү өснө. Манай гадаад нийт өр 28.7 тэрбум ам.доллар болжээ. Сүүлийн үед Засгийн газрын идэвхтэй үйл ажиллагааны үр дүнд Засгийн өр ДНБ-ний 57 хувь болж буурч байгаа нь сайн үзүүлэлт. Гэхдээ нийт өр өндөр байгаа нь зээлийн хүүг бууруулах боломжийг багасгаад байгаа юм.

Зээлийн хүүг бууруулахад сөргөөр нөлөөлдөг бас нэг үзүүлэлт бол гадаад валютын албан нөөц юм. Манай валютын нөөц 2016 оны эхний хагаст нэг тэрбум болтлоо буурч байсан. Сүүлийн үед Засгийн газар, Монголбанкны идэвхтэй хамтын ажиллагааны үр дүнд 3.8 тэрбум ам.доллар болж өссөн нь сайн үзүүлэлт. Гадаад валютын албан нөөцийг ҮАБЗ-ийн зөвлөмжид заасан хэмжээ болох 6.4 тэрбумд хүргэж, ханшаар өдөөгдөх инфляцийг хазаарлаж байж банкны хүү буурах тухай ярина. Дараа нь дотоод хуримтлалыг маш сайн нэмэгдүүлэх шаардлагатай. Манай 2019 оны төсвийн орлого нэмэгдэж байгаа боловч төсвийн алдагдал 1.9 их наяд төгрөг байна. Энэ алдагдлыг ДНБ-д харьцуулахаар бага тоо гардаг боловч таван төгрөг олоод зургаан төгрөг зараад яваа нь зээлийн хүү буурахад сөргөөр нөлөөлөөд байгаа хэрэг.

Түүнчлэн ашигт малтмалын салбар дахь алдаатай бодлогыг засах, уул уурхайн томоохон төслүүдийг төрийн өмчийн оролцоотой эдийн засгийн эргэлтэд оруулах, экспортыг бодлогоор дэмжих, өрсөлдөх чадварыг нь нэмэгдүүлэх замаар дотоод хуримтлалыг нэмэгдүүлэх хэрэгтэй. Хөрөнгийн зах зээлийн хөгжлийг дэмжиж эдийн засгийг төрөлжүүлж, олон тулгууртай болгох арга хэмжээг ч авах ёстой. Мөн банкуудын засаглалыг сайжруулах, олон нийтийн болгох, хөрөнгийн биржид бүртгэлтэй болгох, өөрийн хөрөнгийг нэмэгдүүлэх, дахин хөрөнгөжүүлэх, зардлыг бууруулах, чадавхыг нэмэгдүүлэх гэх мэт олон асуудлыг шат дараатай авснаар зээлийн хүү аажимдаа жамаараа буурна. Сүүлийн жилүүдэд банкны хүү жил бүр бага багаар буурч байгаа. Гэхдээ шаардлагын хэмжээнд хүрч буурахгүй байгаа нь алдаатай бодлогоос үүдэлтэй.

-Банкуудын засаглалыг сайжруулахын тулд яах ёстой бол?

-Ардчилал, зах зээлийн нийгэмд шилжсэн 30 гаруй жилд банкны үйл ажиллагаа эрхлэх 37 зөвшөөрөл олгосон байдаг. Өнөөдөр 13 банк ажиллаж байгаа нь эдийн засгийн хэмжээтэй харьцуулбал олон л байгаа юм. Банкны үйл ажиллагаа эрхлэх эрх авангуут хоорондоо зээлийн эх үүсвэрийн төлөөх тулаан хийцгээж, хадгаламжийн хүүг өндөр тогтоож байна. Энэ нь зээлийн хүү өндөр тогтох гажуудал үүсгэж, одоо ч түүнийгээ засч чадахгүй байна. Манай банкуудыг голдуу 1-2 хүн үүсгэж байгуулдаг. Тиймдээ ч эздийн өөрийн хөрөнгө дутагдалтай, олон нийтийн болгох сонирхолгүй, хөрөнгийн биржид бүртгэлгүй, дотоод, гадаад талаас хөрөнгө босгох чадвар сул учраас зээлийн хүү буурахад сөрөгөөр нөлөөлж байгаа нь үнэн. Банкуудын орлого олдог активын хэмжээ бага байгаа нь бас сөрөг нөлөөтэй. Монголд бизнес хийх ялангуяа санхүүгийн бизнес хийх эрсдэл өндөр, засаглал нь сул байна гээд маш олон зүйлийг ярьж болно.

-Манай улсын зээлжих зэрэглэл муу байгаа учраас гаднаас хямд эх үүсвэр олж чадахгүй байна гэдэг. Энэ тухайд?

-Манай зээлжих зэрэглэл 2016 онд САА1 болтлоо буурч, жилийн 10.4 хувийн хүүтэй зээл авсан тохиолдол бий. Зээлжих зэрэглэл гэдэг тухайн улсын эдийн засгийн чадавхыг дүгнэж байгаа хэрэг. Олон улсын захаас 10.4 хувийн хүүтэй зээл авч байгаа улсад хөгжил байхгүй. Ийм зээл авч байгаа удирдагчдыг дэндүү хариуцлагүй гэж хэлэхэд ч багадана. Сүүлийн үед эдийн засагт гарч буй эерэг өөрчлөлттэй холбогдуулж манай зээлжих зэрэглэл В1 болж дээшилж, авч буй зээл 5.4-7.5 хувийн хүүтэй байна. Тухайлбал, АНУ ын зээлжих зэрэглэл ААА1 буюу хамгийн сайн дээд үзүүлэлтийг хангаж байгаа тул жилийн 1.75 хувийн зээлийг авдаг. Олон улсын зээлжих 20 зэрэглэлээс манайх дороосоо гуравт байгаа нь муу үзүүлэлт юм. Энэ 20 зэрэглэлийн 10 аас доош зэрэглэлийг “ХОГ” гэдэг юм билээ.

ЭХЭМҮТ-ийн Үргүйдэл, нөхөн үржихүйн төвийн эрхлэгч, андролог эмч М.Пүрэвтогтохтой ярилцлаа.

---

-Дэлхийн олон оронд жил бүрийн дөрөвдүгээр сарын 21-27-нд Үргүйдлийн талаарх мэдээлэл мэдлэг олгох зорилгоор олон нийт болон энэ талын асуудалтай гэр бүл, нийгэмд чиглэсэн үйл ажиллагаануудыг зохион байгуулдаг. Манай улсын хувьд энэ өдрүүдэд ямар арга хэмжээ зохион байгуулах вэ?

-1989 оноос хойш “Үргүйдлийн долоо хоног”-ийг дэлхийн ихэнх улс орнууд олон үйл ажиллагаа зохион байгуулж ирсэн. Монгол Улс урьд нь албан ёсоор ямар нэг арга хэмжээ зохион байгуулж байсан удаагүй. Харин өнөө жилээс эхлэн манай төвийн хамт олон бусад үргүйдэл, нөхөн үржихүйн төвүүдээ уриалан үргүйдлээс урьдчилан сэргийлэх нийгмийн эрүүл мэндэд зориулсан мэдээлэл, сурталчилгааны ажлыг зохион байгуулахаар төлөвлөж байна. Тиймээс энэхүү ярилцлагаараа дамжуулж үргүйдлийн тусламж үйлчилгээний талаар зарим мэдээллийг өгье.

-Дэлхийн хэмжээнд үргүйдэл хэдэн хувьтай байна вэ. Монгол Улс ямар түвшинд байдаг юм бол?

-Үргүйдэл нь дэлхий нийтээрээ анхаарал татсан асуудлын нэг яах аргагүй мөн. ДЭМБ-аас энэ тал дээр олон төрлийн судалгаа, шинжилгээний ажлуудыг тогтмол явуулсаар ирсэн. Сүүлийн арав гаруй жилийн судалгааны дүнгээс харахад дэлхий дахинд үргүйдэл нэмэгдээгүй. Нэгэн хэвийн тогтвортой байгаа нь судалгааны дүнгээс харагдаж байна л даа. Ер нь олон улсын хэмжээнд нийт гэр бүлийн 12-16 хувь нь үр хүүхэдтэй болоход асуудалтай байна гэсэн судалгаа байдаг. Монголд энэ асуудал нийт гэр бүлийн 12 хувьд нь тулгамдаж байна.

-Үргүйдлийн гол шалтгаан нь юу юм бэ. Хосуудын хувьд эрэгтэйгээсээ болж байна уу, эмэгтэй талдаа зонхилдог уу?

-Үргүйдэл нь олон хүчин зүйлээс улбаатай. Ерөнхийдөө хүний биеийн ямар нэг эмгэгүүд нөлөөлдөг л дөө. Жишээлбэл, бодисын солилцооны өөрчлөлтүүд, бамбай булчирхайн эмгэг, цусан дахь сахарын хэмжээ их байх зэрэг нь үргүйдэлд хүргэх үндсэн шалтгаануудын нэг болдог. Монголын хувьд хүн амын нөхөн үржихүйн насныхны дундах бэлгийн замын халдварт өвчний тархалт элбэг байгаагаас үргүйдэл нэмэгдэх хандлагатай байна. Мөн монголчуудын гэрлэх дундаж нас харьцангуй орой болсон. Өмнөх нийгэмд ихэвчлэн оюутан ахуй насандаа гэр бүлээ зохиодог байсан бол сүүлийн үед залуус маань сургуулиа төгсч, боловсрол эзэмшиж, нийгэмд эзлэх байр сууриа бэхжүүлсний дараа гэрлэх шийдвэр гаргаж байна шүү дээ. Үүнээс болж үргүйдэл ихсэх хандлага байна уу гэж ажиглагдаж байгаа. Учир нь 20 настай залуус, 30 гаруй насныхныг харьцуулахад хүүхэдтэй болох боломж их зөрүүтэй байдаг. Хүний нас нэмэгдэх тусам үр тогтоох чадвар нь буурдаг гэсэн үг.

Хүйсийн хувьд үргүйдэл эрэгтэй, эмэгтэй талаасаа 40, 40 хувийн хамаатай. Үлдэж буй 20 хувь нь хоёулангаас нь шалтгаалж байгааг олон улсын судалгааны дүн харуулж байна.. Тодруулбал, тэдний аль, аль нь орчин үеийн анагаах ухааны хөгжлийн түвшинд хүрсэн бүх төрлийн шинжилгээгээр үр тогтоох чадвар нь эрүүл байх тохиолдлууд бий. Ийм хүмүүс нийт үргүйдэлтэй гэр бүлийн 20 орчим хувьд нь байдаг гэсэн үг. Гэвч яагаад хүүхэдтэй болж чадахгүй, шалтгаан нь тодорхойгүй гэсэн ангилалд багтаад байна вэ гэвэл анагаах ухаан тэдгээр гэр бүл юунаас болж үргүйдэлд хүрэв гэдгийг оношилж чадахгүй байгаатай холбоотой юм.

-Хосууд хэдий хугацаанд хүүхэдтэй болохгүй байвал эмнэлэгт хандах ёстой вэ. Үргүйдэл нь удамших тохиолдол байдаг уу?

-Нэг жилээс дээш хугацаанд ямар нэг хамгаалалтгүй бэлгийн харилцаанд ороод байгаа хэрнээ жирэмсэн болохгүй байвал эмнэлэгт хандах хэрэгтэй. Эрэгтэй, эмэгтэйн алинд нь асуудал байгааг оношлуулж, эмчилгээнд орно. Ямар нэгэн илэрхий шалтгаан байхгүй бол үр цацах эмчилгээнд ордог л доо. Энэ эмчилгээг 4-6 удаа хийгээд амжилтгүй байвал үр шилжүүлэн суулгана.

Үргүйдэл удамшдаггүй гэж ойлгож болно. Гэхдээ зарим тохиолдолд удамшлын эмгэгүүд байдгийг үгүйсгэхгүй. Жишээлбэл, эмэгтэйн өндгөвчний, эрэгтэйн төмсөгний хөгжил нь сул байвал үрийн шингэн болон өндгөн эс ялгарахгүй. Ийм хүмүүс цаашаа үр удмаа дамжуулах боломжгүй байх нь бий.

-Үргүйдлийн асуудлыг манай улсын хувьд хэрхэн шийдэж байна. Эмчлгээний ямар аргуудыг нэвтрүүлээд байна вэ?

-Одоогоос 40 гаруй жилийн өмнө Английн эрдэмтэд үр шилжүүлэн суулгах эмчилгээгээр анхны хүүхдийг төрүүлсэн байдаг. 1978 оны долдугаар сард төрсөн Луйза Жой Браун өнөөдөр ээж болсон байгаа. Үүнээс хойш дэлхий дахинд үр шилжүүлэн суулгах эмчилгээгээр таван сая хүүхэд мэндэлсэн. Үр шилжүүлэн суулгах эмчилгээний хэд хэдэн арга байдаг. Энэ бүх аргыг манай улсад хувийн эмнэлгүүд 2010 оноос нэвтрүүлсэн. Одоогийн байдлаар Улаанбаатар хотод үргүйдэл, нөхөн үржихүйн таван эмнэлэг үйл ажиллагаагаа явуулж байна. Үүний нэг нь манай төв. Бүгд орчин үеийн тоног төхөөрөмжөөр хангагдсан. Бэлгийн эс, үр хөврөл хөлдөөх, гэсгээгээд суулгах гэх мэт дэлхийн түвшинд хүрсэн эмчилгээг цогцоор нь хийж байгаа. Мөн зарим тохиолдлын эмгэгүүдийг эмийн болон мэс заслын эмчилгээгээр эмчилж байна.

-Улсын эмнэлгийн хувьд хувийн эмнэлгээс ялгаатай тал нь юу вэ?

-Эрүүл мэндийн даатгалын системээр үйлчилж байгаа. Хувийн эмнэлгийн өндөр өртөгтэй эмчилгээнд хамрагдаж чаддаггүй хүмүүс манай төвд хамрагдах боломжтой. Эерэг тал нь санхүүгийн хувьд үйлчлүүлэгчдэд ээлтэй ч ачаалал ихтэй байдаг даа.

-Та үргүйдлийг эмийн болон мэс заслын эмчилгээгээр эмчилж байгаа талаар дурдсан. Энэ тухай тодруулахгүй юу?

-Орчин үед үргүйдлийг эмчлэх эмчилгээ эрчимтэй хөгжиж байгаа. Хамгийн эхний эмчилгээ гэхэд үрийн шингэн,эр бэлгийн эсийн тоо, хөдөлгөөн, чанарыг сайжруулж үр тогтоох чадамжийг нэмэгдүүлэх зорилгоор олон төрлийн биологийн идэвхт бодис, витаминууд эмчилгээнд нэвтрээд байна. Олон улсын хэмжээнд энэ зорилгоор хэрэглэдэг маш олон төрлийн бэлдмэлүүд ч худалдаанд гарсан байдаг. Эдгээрээс Германд үйлдвэрлэж, олон улсын чанарын шаардлагыг хангасан “Фертило форте” зэрэг бэлдмэл эр бэлгийн эс, үрийн шингэний үзүүлэлтүүдийг сайжруулж байгаа нь ажиглагдсан.Фертило форте нь дан ганц үргүйдэлтэй ч биш, эрүүл мэнддээ анхаарсан бүх насны эрчүүд ууж болохоор олон чухал амин дэмүүд агуулсан байдаг. Цаашлаад илүү хүнд тохиолдолд бэлгийн эс үүсэхийг идэвхжүүлэх зорилгоор антиэстерогений нөлөөтэй кломифен цитрат эмийг 3 сар түүнээс дээш хугацаагаар хэрэглэдэг. Төвийн гаралтай үргүйдлийн үед цэлмэнгийн гонадотропиний болон цэврүү идэвхжүүлэх дааврын бэлдмэлийг тарихаар хэрэглэдэг. Дээрх эм, бэлдмэлээр хийсэн эмчилгээний тусламжтайгаар олон гэр бүр аз жаргалаа өлгийдөн авсан байгаа. Эдгээр эм, бэлдмэлийг зөвхөн мэргэжлийн эмчийн хяналтад орж хэрэглэх хугацаа, тунг тохируулж хэрэглэх нь зүйтэй.

Хүний нас нэмэгдэх тусам үр тогтоох чадвар буурдаг гэдгийг судлаачид тогтоосон байдаг. Тэгэхээр заавал энэ талын асуудалтай ч биш, эрүүл ялангуяа хүүхэдтэй болохоор төлөвлөж байгаа бол аль болох эрт хүүхэдтэй болох нь зохимжтой, мөн эр, эм бэлгийн эсийн чанар, үр тогтоох чадамж нэмэгдүүлдэг эрүүл мэндийн бүтээгдэхүүнүүдийг хэрэглэхийн давуу талыг мэддэг, эмч нар ч энэ талын зөвлөгөөг сайн өгдөг байх шаардлагатай байна. Үргүйдэл нь ганцхан тухайн асуудалтай гэр бүл, энэ талын нарийн мэргэжлийн эмч нарт хамаатай асуудал биш юм. Бүх нийтээрээ л үргүйдлээс урьдчилан сэргийлэх мэдлэгтэй байх хэрэгтэй байна.

Харин мэс заслын эмчилгээний хувьд эрэгтэй үргүйдэл дээр аваад үзье л дээ. Төмсөгний шалтгаант үргүйдэл нь дотроо хоёр янз байдаг. Битүүрлийн болон битүүрлийн бус гэж ангилдаг. Гэмтэл юм уу бэлгийн замын халдвараас болоод үр дамжуулах суваг нь битүүрсэн үед мэс заслын эмчилгээ хийгээд эр бэлгийн эсийг нь авдаг. Энэ бол үр дүн сайтай эмчилгээ. Бид үүнийг бүрэн шийдэж чадсан байгаа. Тэгвэл битүүрлийн бус шалтгаан гэхээр төмсгөнд эр бэлгийн эс үүсэхгүй, эсвэл маш бага хэмжээгээр үүсч байгаа тохиолдлыг хэлдэг. Энэ нь эрэгтэйчүүдийн үргүйдлийн тулгамдсан асуудал юм. Үүнийг хэрхэн шийдэх вэ гэдгээр нь тухайн улсын үргүйдлийг эмчлэх түвшинг хэмжиж болно.

-Эмчилгээний үр дүн ямар байдаг вэ?

-Ер нь олон улсын дунджаар үр шилжүүлэн суулгах эмчилгээний 30 орчим хувь нь амжилттай болдог гэсэн судалгаа бий. Хөгжлөөрөө тэргүүлдэг АНУ гэхэд 400 гаруй нөхөн үржихүйн төвтэй. Тус улсын 2015 оны статистик мэдээг харахад жилд дунджаар 200 мянга орчим цикл үр шилжүүлэн суулгах эмчилгээ хийдэг юм билээ. Үүний 30 орчим хувь нь амжилттай үр тогтдог гэсэн. Зарим улс 40, 50 хувьд хүрсэн тохиолдол ч байдаг. Монголын тухайд 27, 28 хувьтай байна. Зарим Европын орнуудад 21,22 хувьтай ч байгаа. Манай улсын хувьд дэлхийн дундаж түвшинд ойр яваа нь эмчилгээний үр дүн ямар байдгийг харуулж байна шүү дээ.

-Үр шилжүүлэн суулгах эмчилгээний өртөг өндөр байдаг нь ямар учиртай юм бэ?

-Энэ эмчилгээнд хэрэглэгдэж байгаа урвалж бодис, нэг удаагийн хэрэглэгдэхүүний өртөг өөрөө өндөр л дөө. Урвалж бодисын хувьд үнэд хүргээд байдаг шалтгаан нь хэрэглэх хугацаа нь маш хурдан дуусдагтай холбоотой. Хүний биеийн шингэн орчныг хиймлээр үүсгэдэг учраас олон найрлагатай, орчны хүчил шүлтийн хувьд нарийн тохиргоотой байдаг. Ихэнх бодис нь хоёр сарын хугацаанд л хадгалах горимтой. Задалчихвал долоо хоногоос хэтрүүлж болохгүй. Үнэтэй бодисоо нэг хүн дээр задлаад хэрэглэлээ гэхэд дараагийн хүнийг эмчилгээнд ортол хүлээхгүй. Бүгдийг нь хаях болно. Дээрээс нь нэг эмэгтэйгээс арван өндгөн эс авлаа гэхэд үүссэн үр хөврөлийн хоёрыг нь суулгаад үлдсэнийг нь хөлдөөж хадгална. Жилийн турш хадгалахад сар болгоны төлбөр нь нэмэгдээд ерөнхий дүн их болно. Манай төвийн хувьд одоохондоо 150-иад хүний үр хөврөл, бэлгийн эсийг үнэ төлбөргүй хөлдөөж, хадгалж байгаа.

Монгол Улс маань хүн амынхаа өсөлтийг дэмждэг орны хувьд үр шилжүүлэн суулгах, үргүйдэлтэй холбоотой тусламж үйлчилгээг бүхлээр нь даатгалын системд хамруулах нь үр шилжүүлэн суулгах эмчилгээнд хамрагдаж чадахгүй байгаа хүмүүст том боломж олгоно. Тэр хэрээр үр хүүхэдтэй болохыг хүссэн айл өрх, хосуудын хүсэл мөрөөдөл биелж, хүн амын тоо ч өсөхөд нөлөөлнө. Тиймээс шийдвэр гаргагчид маань үр шилжүүлэн суулгах, үргүйдэлтэй холбоотой тусламж үйлчилгээг бүхлээр нь даатгалын системд хамруулж өгөөсэй гэж хүсэх байна.

Америк улсын нийслэл хот Вашингтон (тэндэхийнхэн диси л гэх юм)-д овоо хэд хонолоо. Нийт таван мянга орчим монголчуудыг орогнуулж байгаа гэлцдэг уг том хотыг зөвхөн Вашингтон гэдэг нэрээр нь нэрлээд тэнд амьдардаг, амьдарч байгаад ирлээ гээд яривал өрөөсгөл ойлголт өгөх юм байна лээ. Учир нь Виржиниа, Арлингтон, Александриа, Мериланд гээд дүүргүүд нь зарим газраа Цагаан Ордноос арваадхан км-ийн зайтай байж Вашингтон хот биш, бүр дүүрэг нь ч биш дагуул хот, манайхаар бол Налайх, Багануур лугаа адил болоод хувирчих юм. Гайхалтай. Өвөл нь хүйтэн биш мөртлөө зэврүүн, чийгтэй, тогтворгүй цаг агаартай, өчигдөр нь нартай байснаа маргааш нь бороо цас холилдоод огцом шуурчихна, хавар байхгүй шууд зун эхэлчихдэг, зун нь эхлэхээрээ Цагаан ордноосоо захын гудамж хүртэл өнгө өнгөөр алагласан цэцэг навчис дэлгэрээд энд тэндгүй сакура үзэсгэлэнт дэлбээгээ нээгээд хачин гоё. Тэнгэр баганадсан өндөр модонд боргоцой, самар ургахыг л харж байсан болохоос улаан, ягаан цэцэгс дэлгэрч байхыг мэлмэрч үзээгүй хүнд сонин гэж жигтэйхэн. Хүн гэдэг амьтан чинь хажуу дахь сайхнаа анзаарахгүй, хүний илүүд атаархаж амьдардаг хөгийн араншинтай бүрэлбаа хойно манайх бороо хур бага ордог, жилийн дөрвөн улирал хуурайшилттай хөгийн цаг агаартай гээд муулаад байдаг чинь зөв талаасаа харвал бас эерэг үзүүлэлт юм байна лээ шүү. Америкийн нийслэлд тасралтгүй цувах нойтон цас борооны дараа орон гэр тогтохын аргагүй чийгт нэвчүүлж голд ортол жихүүдэс мэдрүүлэхийг нь яана гээ. Ихэнх орон сууцнууд нь гаазан халаалттай, түүнийгээ хэцүүдсэн үедээ асааж үлээлгэн нэг хэсэг гэрээ дулаацуулах агаад тогтмол асаагаад байвал шатдаг хийн төлбөр сарын эцэст талийгаад явах аюултай, унтрааснаас хойш тун удалгүй гэр дүүрсэн чийг эргээд ирдэг, тийм үед “би чинь Монголдоо гадаа хасах гучин хэм байсан ч гэлээ гэртээ хөл нүцгэн явдаг, манайд угаасан хувцас хэцэн дээр өлгөх гээд өргөж байхад хатчихдаг, сардаа аравхан долларын төлбөр төлдөг нийтийг хамарсан халаалтын системтэй газрын хүн” гэдгээ санаж санагалзана. Өдөр бүр нойтон хөнжилд хувцастайгаа шургалаад байхаар нутгийнхаа хуурай агаарыг үгүйлдэг л юм билээ. Нэг өдрийн дотор л манай жилийн нормын хэмжээний цас унаж өвдөг татахуйц хэмжээгээр хотыг бүрхдэг боловч тэр дороо нөгөө хар бор ажлыг нугалагч масс болох мехсикчүүд хөх өнгийн давсаа цацаад явган хүний зам харгуйг цэвэрлэчих юм, хөөрхийс.

Америкийн бусад хотууд ямар юм бэ гэдгийг мэдэхгүй, харин Вашингтон бол түмэн үндэстний цугларал болсон мега хот юм билээ. ДиСигээс жаахан зүүн хойшоо явбал зөвхөн хар арьстнууд амьдардаг дүүрэг лүү шургална, Арлингтонд метр хагасаас яавч өндөр бус биетэй латинос хүмүүсийн испани аялгуу алхам бүрт сонсогдож, гудамжинд нь хүүхдээ салхилуулсан махлагдуу, ер нь шилбэнээсээ бусад газраараа таргалчихсан мексик, сальвадор, никарагуа хүүхнүүд заавал нэг ууттай юм сугавчлаад алхаж байх вий. Seven corners-т очоорой. Тэгвэл Вьетнамыг үзчихлээ л гэсэн үг. Хо Шо Мин хотод явж байгаа мэт энд тэндгүй дун дан гэсэн аялгуу сонсогдож хоолны газраас нь өмнөд Азийн үнэр ханхийнэ. Харин монголчууд хаагуур элбэг гээч. Бид угийн л тарж бутарч амьдрах дуртай хүмүүс тул харуудын дүүрэгт нь ч ажиллаж амьдраад явж л байна, вьетнам, латиносуудыг дээрээс нь хараад тэдний дүүрэгт сууж л байна. Гэхдээ ихэнх монголчууд Колумбиа Пайк хавьцаа төвхнөсөн байх нь элбэг. Хүний нутагт элэг нэгтнээ анзаарч харах мэдрэмж огцом сайжирдаг хойно тэр газар заримдаа явж байгаад харах нь ээ тэнд ч нэг, энд ч нэг нүд дүүргэсэн сайхан монгол бүсгүй уужуу тайван алхалж байх нь анзаарагдана. Ер нь түмэн улсын хүн холилдсон газар очоод анзаарах манай монгол бүсгүйчүүд чинь их биерхүү, өндөр, дөлгөөн ааштай хүмүүс юм байна лээ шүү дээ. Энд Монголдоо л хатуу ширүүн аашлаад, бөөвийсөн амьтад яваад байдаг чинь амьдралдаа нухлуулаад тийм болчихдог юм байна. Боловсон газар, эрүүл агаарт, зөв хоол ундтай нутагт цэцэглэчихдэг л юм байна, тэд маань. Тэд солонгос, хятад, араб, япон хоолны газруудын гол тогооны хүнд хүчир ажлыг нугалж, хими цэвэрлэгээний газрын халуун индүүний ард босоогоороо өдрийг өнгөрөөнө, эрчүүд нь uber хэмээх таксины сүлжээнд шөнө үдэш хүртэл цагаан махаа гартал зүтгэн, барилгын салбарын бүтээн байгуулалтад бие биеэ түшээд сүйхээтэй нэгнийхээ босгосон багахан компанийн нэр дор шударгаар ажиллангаа Монголоо санагалзаад амьдарч л байна. Долоо хоногтоо таваас зургаан өдөр арван цагаар ажиллаад ядарч ирсэн хүмүүс унтахаасаа өмнө утас, зурагтаа асааж байгаад нэг цаг хэртэй үзэж хардаг юм нь ихэвчлэн улс төр. “Эрдэнэтийн 49-ийг монгол хүн л аваа биз дээ, луйвар байсан ч яадгийм. Тэр гишүүн чинь энд аяга, шаазан угааж байсан байхгүй юу. Энэ гишүүн яасан идэж ханадаггүй амьтан бэ” гэх мэтээр баахан цухалдаж байгаад л унтана. Хөөрхийс дөө, жинхэнээсээ хөдөлмөрлөж жаахан “ногоон” олоод хэрэгцээнээсээ илүү гарсныгаа Монгол руугаа явуулж байгаа баатрууд юм шүү дээ.

Вашингтон хот ерөнхийдөө 400 гаруй жилийн түүхтэй, Потомак голоор ДиСи, Алекандриа гэж хуваагдан хөгжихдөө сайн муу түмэн давааг давж өдийг хүрсэн тул үзүүлж харуулах түүх дурсамжийн газрууд маш олон, сайхан хот байна лээ. Цагаан ордон, Харандаа, мадам Түүсэйгийн музей, Жорж Вашингтоны бунхан зэрэг уламжлалт газруудаас гадна Пентагон, Жоржтауны гудамж, Арлингтоны оршуулгын газар мэтийн үзвэр үйлчилгээ, гудамж талбай, албан байгуулгын барилга байшингууд нь л өөрсдөө жуулчдын анхаарлыг татаад явчих юм. Арлингтоны үндэс-ний оршуулгын газар гэхэд л үүдэндээ олон жуулчдын автобус зогсоочихсон, нэр нь үл мэдэгдэх цэргийн бунхан, Америкийн 35 дахь ерөнхийлөгч Жон Кеннедигийн бунхан гээд л хүмүүс тойрч шохоорхсон газрууд пиг. Уг оршуулгын газар нь манай Далан давхартай адил хаягдсан эзгүй талбай биш, жигтэйхэн арчилж цэвэрлэж цэцэг навчисаар чимсэн, дардан зам, цэлгэр талбай, амрах сандал суудалтай сонин газар байна лээ. Ер нь Вашингтонд хэзээ нэгэн цагт ямар нэгэн гавьяа байгуулж явсан өнөө цагийн мань мэтэд огт танил бус алдартнуудын хөшөө зөндөө, зөндөө. Киног нь үзэж түүхийг нь хагас хугас ойлгох болсноороо “Ивозимад тугаа мандуулсан нь” хэмээх дурсгалын цогцолборыг бас очиж сонирхсон, сүрлэг эд байна лээ. Нэгэнт л улсын нийслэл, тэр тусмаа дэлхийн хамгийн хүчирхэг улсын нийслэл, хойно ганц хөшөө дурсгалаараа бусдыг гайхуулахгүй нь мэдээж шүү дээ. ДиСи-гээр тэнээд явж байхдаа л хүүе энэ чинь Холбооны мөрдөх товчоо байна шдээ, тэрийг хараач, нөгөө Дэлхийн Банк байна гэх мэт зурагтаар харж байсан байшин барилгынхаа хажууд зогсохоор тун сонин мэдрэмж төрнө.

Тэнд унаа тэрэг нь ховорхон бөглөрөх юм. Алдарт приус бол хаа сайгүй л давхиж байна. Гэхдээ цагаан арьст америкчууд ихэвчлэн өөрсдийнхөө форд, шевролет зэргээ унадаг эх оронч сэтгэлтэй гээд “нутгийн” хүн хэлж байсан. Энд тэнд олон давхар байшин барилга шиг төлбөртэй зогсоол их тул зам дээр машинаа орхиод явчихдаггүй, зам дээрх түр зогсоолууд нь асар өн-дөр төлбөртэй, түүнийг нь хянадаг хүмүүс хаанаас ч юм гарч ирээд төлбөр хийх хайрцагтай шонгоос мэдээллээ аваад зогсоолын мөнгө төлөөгүй нөхрийг хайр гамгүй торгочихно. Торгодог хүмүүс нь хахууль авдаггүй найраа мэдэхгүй “зэвүүн амьтад” тул хуулиа дагаад явхаас өөр аргагүй. Гэвчиг хүмүүс нийтийн тээвэр бага ашигладаг, ихэвчлэн л хувийн унаагаараа ажил амьдралаа залгуулдаг нь үнэн. Учир нь оргил цаг л биш бол метро, автобусанд суух сандал хангалттай элбэг, оройн цагаар бол гучин минут хэртэй том автобусанд ганцаараа зугаалах нь энүүхэнд. Харин нийтийн ажил тарах цагт юмуу ажил цугларах богино хугацаанд метро, автобусны зорчигчид пиг дүүрнэ. Тэгээд анзаарах нь ээ энэ америкчууд пиг дүүрэн хүнтэй автобусанд яаж босоогоороо явах ёстой вэ гэдэг нандин урлагийг эзэмшээгүй хүмүүс юм билээ. Мань мэт шиг хар багаасаа улаан автобусанд кондукторт чичлүүлээд зогсож яваад сурсан хүмүүс чинь мөрний хэмжээтэй зай авч гадас мэт зогсоод гарын булчин дээрээ толгой нугдайлган зүүрмэглэж байхад тэд жолоочийн жижигхээн хаазанд урд хаалгаас хойд хаалга хүртэл үсрээд л. Өөр нэг гайхал төрүүлсэн зүйл бий. Юу гэвэл цагаан арьст америкчууд нялх хүүхэд салхилуулж гадуур алхах нь их ховор харагдах юм. Бараг байхгүй ч гэж болно. Хэрвээ гадаа хүүхдийн дуу цангинаж байвал тэр нь өөр арьстай хүүхэд л байх вий. Харин цагаан арьстнууд нь орой үдэш нохойгоо л их салхилуулна. Гудамжинд нь золбин нохой огт байхгүй, америкчуудын хөтлөөд алхах гэрийн ноход нь халаасанд багтах шахуу тагжийсан жаахан амьтад байх юм билээ. За нэг иймэрхүү. Дараагийн дугаарт зарим нэг үзэж харсан дурсамжаа үргэлжлүүлээд хуваалцана аа.

Д.БАТ-ЭРДЭНЭ

Үргэлжлэл бий