Month: May 2019

Орос-Монголын хамтарсан Биологийн иж бүрэн экспедицийн гидробиологи, загас судлалын отряд 1975 оноос Монгол орны загас, усны амьтдын судалгааг тогтвортой явуулж ирсэн түүхтэй. Монгол оронд өдгөө долоон баг, хоёр дэд багийн 14 овгийн 46 төрлийн 78 зүйл загас бий гэнэ. Эдгээрээс манай орны нуур, голуудад таван зүйлийн хадран загас тэмдэглэгдсэн байдаг. Үүнээс Алтайн өндөрлөг, Их нууруудын хотгорын нуур голуудад тархан амьдрах монгол хадран загас, Хөвсгөл нуурт амьдрах хөвсгөл хадран загас нь нутгийн унаган зүйл загас юм. Өөрөөр хэлбэл, тухайн амьдардаг нуур, голоосоо өөр хаана ч амьдардаггүй гэсэн үг. Хадран загас цэнгэг усны индикатор бөгөөд энэ загасны тоо толгой их байвал амьдарч буй орчин нь байгалийн унаган төрхөө алдаагүй байна гэж үздэг. Үүнээс монгол хадран загас бусад дөрвөн зүйлийн хадран загасаа бодоход биеэр хамгийн том бөгөөд урт нь 70 см, жин нь гурван кг хүрнэ. 5-6 насандаа үржилд орно. Үржил дөрөвдүгээр сарын сүүлчээс эхлэх бөгөөд ус 4-6.0 хэм болоход нуурт цутгаж буй голоо өгсөж сүрэглэн хайрга чулуун ёроолд үүр засан түрсээ шахна. Үр тогтсоны дараа эр загас нь 7-10 хоног үүрээ манана. Эм загас 17-18 мянган түрс гаргадаг. Монгол хадран 16 жил насладаг. Голчлон ёроолын амьтан, загасаар хооллодог холимог идэштэй. Хадран загасны маханд уураг 14.3-17.4 хувь, өөх тос 2-5 хувь, эрдэс бодис 0.8-1.3 хувийг эзэлдэг учир хүнсний гол уурагт бүтээгдэхүүн болдог.

Эрдэмтэн судлаачид 2017 оны дөрөвдүгээр сард монгол хадран загасны шилжилт хөдөлгөөн, үржлийн байршил, үржлийн нүүдлийг тогтоох зорилгоор Чонохарайхын гол, Ховд голын Шижигтэйн хавцал орчим монгол хадран загасанд хувийн дугаар бүхий уян пластик тэмдэглэгээг нурууны сэлүүрийнх нь доод хэсэгт байрлуулж өгсөн. Зүүлт нь загасандаа ямар ч хор хөнөөл учруулахгүй уян пластик тэмдэглэгээ юм. Энэ нь баруун Монголын нуур, голын системд хийсэн судалгааны анхны ажил болж байгаагаараа онцлог юм. Энэ нь хадран загасны улирлын шилжилт хөдөлгөөн, тэр тусмаа үржлийн нүүдлийг хянах, үнэн зөв мэдээлэл авахад ихээхэн ач холбогдолтой аж.

Хадран загасанд байгаль орчны элдэв нөлөөнөөс гадна өөр нэгэн хүчин зүйл сөрөг нөлөө үзүүлж байна. Чоно харайхын гол дээр баригдсан Дөргөний усан цахилгаан станц нь Төв Азийн гадагш урсгалгүй ай савд хамаарагдах бөгөөд загасны зүйлийн бүрдлийн хувьд маш ядмаг, энд Потанины Алтайн сугас, монгол хадран гэсэн агнуурын ач холбогдолтой, унаган хоёр зүйл загас байдаг. Голын аль хэсэгт усан цахилгаан станц баригдсанаас шалтгаалан усан санд тэжээлийн бааз шинээр бүрэлдэх нь харилцан адилгүй бөгөөд загасны шилжилт хөдөлгөөн, нүүдэлд ч харилцан адилгүй нөлөө үзүүлнэ. Монгол орны хэмжээнд шинээр байгуулагдсан усан цахилгаан станцуудын усан сангийн судалгааг Орос-Монголын хамтарсан экспедицийн загас судлал, гидробиологийн хэсгийн эрдэмтэн, судлаачид 2008 оноос тогтмол явуулж байна. Судалгааны ажлын үр дүнгээс харахад Дөргөний усан цахилгаан станцын усан санд макро сээр нуруугүйтний бүлгэмдэл хараахан бүрэлдээгүй, харин хөвөгч амьтдын тэжээллэг чанараараа их шимт усанд хамрагдаж байна. Дөргөний усан цахилгаан станцын усан сангийн хэсэгт сээр нуруугүйтэн амьтдын биоценоз дөнгөж бүрэлдэж байгаа тул идэш тэжээлийн хувьд ядмаг, Потанины Алтайн сугас загасны популяци Далай нуурын популяциас бүрдэж байна. Дөргөний усан сангийн хэсэгт амьдрах орчин, идэш тэжээлийн онцлогоос хамааран зөвхөн Потанины Алтайн сугас загас зонхилж байгаа бөгөөд монгол хадран загасны амьдрах орчин хараахан бүрэлдэж эхлээгүй байна.

Ийнхүү Дөргөний усан цахилгаан станцын далан нь Хангай, Алтайн нурууны хооронд чөлөөтэй явагдах монгол хадран загасны генетикийн нэгдмэл цул популяцийг таслан баруун, зүүн гэсэн тусгаарлагдмал хэсэгт хувааж байна. Гэхдээ Хар нуурын илүүдэл ус Татхан-Тээлийн голоор дамжин Завхан голд цутгах бөгөөд энэ хооронд монгол хадран загас шилжилт хөдөлгөөн хийнэ. Харин үржлийнхээ үед Хар нуураас Чоно харайх голыг өгсөн түрсээ шахаж байгаа монгол хадран загас нь Дөргөний усан цахилгаан станцаас доош хэсгийн хайрга чулуун ёроолтой хэсэгт түрсээ шахан адаптацид орсон байна. Үүнээс харахад Дөргөний усан цахилгаан станц нь Чоно харайхын гол дахь монгол хадран загасны үржлийн талбайн 10 хувийг алдагдуулж байна.

Дэлхийн олон улсын практикт усан цахилгаан станц барихдаа тухайн голд тархан амьдрах загасны зүйлийн бүрэлдэхүүнээс шалтгаалан тэдгээрийн шилжилт хөдөлгөөн, үржлийн нүүдлийг алдагдуулахгүйн тулд биологийн онцлогт нь тохирсон загас дамжин өнгөрүүлэх байгууламж барьж өгдөг. Гэтэл манай оронд баригдсан усан цахилгаан станцууд нь загас дамжин өнгөрүүлэх байгууламж байдаггүй. Жишээлбэл, Дөргөний усан цахилгаан станц нь тухайн зүйлийнхээ биологийн онцлогт тохироогүй оновчгүй байгууламж барьсан байдаг. Иймд дахин алдаа гаргахгүйн тулд мэргэжлийн судлаачдын багаас, эрдэмтэн судлаачдаасаа сайн асууж заавар зөвлөгөө авах шаардлагатайг эрдэмтэн судлаачид анхааруулсаар байна.

Ямар ч амьтанд өөрийн гэсэн амьдрах орчны хил хязгаар байдаг. Жишээлбэл, тул, зэвэг, хадран загас нь хүчилтөрөгчөөр баялаг, ширүүн урсгалтай, хайрга чулуун ёроолтой хэсгийг шүтэн амьдардаг хүйтэн, цэнгэг усны загас юм. Амьдрах орчных нь нөхцөл доройтоход дайждаг. Бохирдол нь органик гаралтай буюу механик гаралтай юу гэдгээс шалтгаалан загас, усны амьтдад үзүүлэх нөлөө нь харилцан адилгүй байна. Жишээ нь, Туул гол маань Төв цэвэрлэх байгууламжийн дутуу цэвэрлэгээнээс болж Алтанбулагийн гүүр хүртэл байгалийн унаган төрхөө алдсанаас тэнд амьдрах цэнгэг усанд амьдрах зохилдлоготой загас, усны амьтад бүрэн устаад байна. Энд зөвхөн орчны бохирдлыг тэсвэрлэх чадвартай цөөн өргөс хорхой, уушги хэвэл хөлт дун зэрэг цөөн зүйлийн усны амьтад амьдарч байна. Харин Заамарын орчмын хэсэгт уул уурхайн үйл ажиллагаанаас үүсэх механик бохирдол нь голын ёроолын хайрга чулууг бүрхсэнээс амьдрах орчин нь доройтон хомсдож, үүний улмаас цэнгэг усны загасны тархац хүрээ хумигдсаар орчны өөрчлөлтийг тэсвэрлэх чадвартай бүлээн усны бүлгэмдлийн тоо толгой ихсэх зэрэг өөрчлөлт орсоор байна. Энэ мэт олон шалтгаанаар Монголд л байдаг монгол хадран загасанд хамгаалал хамгийн их үгүйлэгдэж байна.

Өдрөөс өдөрт хурдацтайгаар хөгжиж байгаа техник технологи амьдралыг илүү хялбар болгосоор байна. Саяхан гэхэд л Израилийн Тель-Авивийн их сургуулийн эрдэмтэд өвчтөнөөс авсан биологийн материалыг ашиглан гурван хэмжээст хэвлэх технологиор хүний зүрх бүтээсэн талаараа олон нийтэд мэдээллээд байгаа юм.

3D ЗҮРХ ХЭРХЭН БҮТСЭН БЭ?

Хөгжингүй орнуудад өнөөдөр зүрх судасны өвчин хүн амын нас баралтын тэргүүлэх шалтгаан болдог. Зүрхний өвчлөлийг бүрмөсөн эмчлэх ганц арга нь зүрх шилжүүлэн суулгах юм байна. Тэгвэл энэ удаа Израилийн Тель-Авивийн их сургуулийн эрдэмтэд дэлхийд анх удаа 3D-ээр амьд зүрх хэвлээд байгаа юм. Энэхүү зүрхийг бүтээхдээ эрдэмтэд жинхэнэ зүрхний эс, биологийн эдүүдийг ашиглажээ. Энэхүү 3D зүрх нь туулайны зүрх шиг ердөө 2.5 см орчим хэмжээтэй аж. Эрдэмтэд үүнийг жинхэнэ зүрх шиг хэрхэн шилжүүлэн суулгах аргыг судалж байгаа төдийгүй амьтдад суулгахаар ажиллаж байгаа аж. Тэд эхлээд өвчтөний биенээс өөхлөг эдийг авсныгаа бэх болгон ашиглаж, хүний зүрхийг хэвлэжээ. Ийм аргаар гаргаж авсан зүрх нь одоогоор туулайн зүрхний хэмжтээтэй жижиг байгаа юм. Цаашдаа энэ технологиор хүнийхтэй ижил хэмжээтэйг бүтээж ч болох гэнэ. Өвчтөнд өөрийнх нь эд эсээр бүтээсэн зүрх суулгах нь эрсдэлийг багасгах ач холбогдолтой ажээ. Учир нь хүний бие өөрийн биш, гадны биетийг хүлээж авахгүй байх үзэгдэл түгээмэл байдаг аж. Дараагийн ээлжинд эрдэмтэд бүтээсэн хиймэл зүрхээ жинхэнэ зүрх шиг ажилладаг болгох зорилго тавиад байгаа аж. Одоогоор гаргаж авсан зүрх нь агшиж чаддаг ч буцаад тэлэх чадваргүй юм байна. Үүний дараа тэд 3 хэмжээст хэвлэх технологиор бий болгосон зүрхээ амьтны загварт суулгаж турших юм. Дараа нь хүнд суулгаж үзэх талаараа хэлж байв. Эрдэмтэд өмнө нь 3D зүрх гарган авах олон удаагийн оролдлого хийж байсан ч ховдолгүй зүрх гаргаж байжээ. Туршилтын хүрээнд хэдэн арван зүрх хэвлэн гаргасан бөгөөд үйл ажиллагааг нь шалгахын тулд амьтанд шилжүүлэн суулгах шаардлагатай гэнэ. Принтер нэг зүрхийг гурван цаг 30 минут орчим хугацаанд хэвлэн гаргажээ. Судлаачид 3D зүрхийг харуулахын тулд Израиль төвийн Тел Авив хотод хэвлэлийн бага хурал зохион байгуулж, энэ нь анагаах ухааны томоохон өөрчлөлт болсон бөгөөд ирээдүйд зүрхийг хэвлэх боломжтой болно гэсэн байна. Төслийн захирал, Тель-Авив их сургуулийн профессор Тейл Девиль хэлэхдээ урьд нь судлаачид зөвхөн 3D-гээр цусны судалгүй энгийн зүрх хэвлүүлж байсан бол одоо харин өвчтөний эд эсүүд, цусны судсыг 3D-гээр хэвлүүлж, эстэй, цусны судастай, салст бүрхүүлтэй бүрэн зүрх хэвлүүлсэн гэжээ. Судлаачдын танилцуулснаар, тэд эхлээд өвчтөнөөс авсан эдийг задалж, эсүүд болон эсийн гаднах матрицыг тусгаарлаж, дараа нь эсийг генийн хувирлаар үүдэл эс болгон хувиргаж, үүдэл эсийг кардиомиозит болон цусны судас эс үүсгэх эсүүдийг ялгадаг. Эдгээр эсүүд нь экобаклеллын матрицаас боловсруулсан гидрогелитэй холилдон “био-бэх” болох ба эцэст нь 3D хэвлэгч рүү оруулдаг. Тухайн өдрийн үзүүлсэн 3D зүрхийг хэвлүүлэхэд гурав орчим цаг үргэлжилж, хэмжээ нь хүний зүрхний нэг хувь орчим байжээ. Мөн тэрээр “Хүнийх шиг зүрхний хэв загварыг гаргах технологи нь үндсэндээ адилхан бөгөөд цус шахах үйл ажиллагаа байхгүй тул цаашид ажиллах шаардлагатай” гэжээ. Судлаачид дараагийн удаад лабораторид 3D зүрхийг жинхэнэ зүрх шиг ажиллуулж, улмаар тэдгээрийг амьтдад шилжүүлэн суулгана гэв.

ИРЭХ 10 ЖИЛД 3D ЗҮРХ ШИЛЖҮҮЛЭН СУУЛГАХ МЭС ЗАСЛЫГ ЭМНЭЛГҮҮДЭД АШИГЛАХ БОЛОМЖТОЙ

Ирэх 10 жилд 3D зүрх шилжүүлэн суулгах мэс заслыг эмнэлгүүдэд ашиглах боломжтой талаар эрдэмтэд хэлж байна. Энэхүү судалгаа нь өвчтөн шилжүүлэн суулгах эрхтнээ хүлээх, эсвэл бие организм нь эрхтнээ үл хүлээн авахаас урьдчилан сэргийлэх эм хэрэглэх шаардлагагүй болох замыг нээж өгнө гэж эрдэмтэд мэдэгджээ. Өвчтөн бүрт тохирох эрхтнүүдийг ойрын 10 жилийн хугацаанд хүний эд, эсийн тусламжтайгаар гарган авах боломжтой болж байгаа аж. “Цохилж буй амьд зүрх хэвлэхийн тулд өвчтөнөөс авсан хүний эд эстэй хамт 3D принтерийг ашиглах үйл явцыг Тель-Авивын их сургуулийн лабораторийн эрхлэгч, профессор Тал Двир танилцуулж, дэлхийн анагаах ухаанд эргэлт хийв” хэмээн хэлсэн байна. Энэхүү зүрх нь цусны судсуудаас гадна эсийн бүтцийг дэмждэг уураг, биологийн бусад молекулуудтай аж. Эрдэм шинжилгээний ажилтан, профессор Тал Двир, Tель-Авивын Амьдралын шинжлэх ухааны факультетын доктор Ассеп Шапира нар дэлхийн шинжлэх ухааны түүхэнд гайхалтай ололт болсон хэмээн мэдээлжээ. Үүнийг шинжлэх ухааны маш том эхлэл болж байгаа талаар эрдэмтэд тодорхойлж байгаа аж. Мөн эрдэмтэд хүний эд эсээс гарган авсан энэхүү технологийг ашигласнаар ойрын ирээдүйд эрхтний хандивыг бууруулах боломжтой гэж үзэж байгаа юм. Магадгүй үүнийгээ дагаад техник технологийн хурдацтай хөгжил донорыг шаардлагагүй болгох ч магадлалтай. Судас, ховдол, тасалгаа, эсүүдээс тогтох иж бүрэн зүрхийг хэрхэн бүтээснээ эрдэмтэд “Advanced Science” сэтгүүлд дэлгэрэнгүй тайлбарласан байна. Ойролцоогоор 10 жилийн дараа дэлхийн тэргүүлэх эмнэлгүүд зүрхний өвчтэй хүмүүст өөрийнх нь био материалаар бүтээсэн зүрхийг шилжүүлж суулгадаг болно гэж Израилийн эрдэмтэд тооцоолжээ.

Нийслэл хотын Сонгинохайрхан дүүргийн Жаргалант тосгоны Эрүүл мэндийн төвийн ерөнхий эмч Найдангийн Сүрэнчулуунтай ярилцлаа.

---

-Эрдэмтэн доктор, их эмчийн мэргэжил сувилагчаас эхэлдэг нь жам. Таны хувьд Анагаах ухааны дунд сургуулийг төгсөөд дундговь аймгийн нэгдсэн эмнэлэгт сувилагчаар ажилласан байдаг. ажил амьдралын гараагаа эхэлсэн он жилээс тань ярилцлагаа эхлэх үү?

-1982 онд Улаанбаатар хотын АУСДУС-ийг төгсөөд Дундговь аймгийн Нэгдсэн эмнэлгийн дотрын тасагт ээлжийн сувилагчаар ажлын гараагаа эхэлсэн. Тасгийн эмч Намжилмаа, дотрын тасгийн хамт олон маань намайг халуун дотно хүлээн авч ахмад ажилтан асрагч Баянжаргал эгчтэйгээ нэг ээлжинд хамт гардаг болсон. Тасаг маань дотрын 40 ор, мэдрэлийн 15, чих хамар хоолойн 5 нийт 60 ортой тасаг ээлжийн 3 сувилагч, тарианы сувилагч, ахлах сувилагч, нярав, сувилагч гэхчлэн 10 гаруй ажилтантай байлаа. Ажлын ачаалал одоо бодоход маш их байжээ. 400 гаруй ширхэг тарианы шприцийг угааж цэвэрлэж тушаадаг, цагийн тариа хийхэд тарих ёстой цагаасаа нэг цагийн өмнө эхлэхэд цагтаа амжиж тарьж дуусдаггүй тийм л их ажилтай байсан. Өдрөөр жижүүрт гарах үедээ хүмүүсээ гэрэлд харуулна, эм тариа, шприцээ тоолж хүлээж авна, шинжилгээнүүдээ бүрдүүлнэ, шинжилгээнийхээ хариуг авч өвчний түүхэнд наана. Эмийг яг харж байж өвчтөнд уулгана, миний үед усан эм их найруулдаг, том тэргэнцэр дээр эмийн хайрцаг, эм даруулж уух усаа аваад эмийг нь уулгадаг байсан нь одоо түүх л болж дээ.

-Таны багш гэвэл ямар хүмүүс байна. үлгэр авахаар сайхан хүмүүс олон л байдаг. Тэр сайхан хүмүүсийн тухай асуумаар байх юм?

– Миний хамгийн их дурсдаг, өөрийнх нь мэргэжлийг нь эзэмшиж хүслийг нь биелүүлээгүй багш бол манай 10 жилийн анги удирдсан багш Монгол Улсын гавьяат багш Жуужаа багш маань байлаа. Есдүгээр ангид байхаас эхлэн намайг Монгол хэл, уран зохиолын багш болгоно гэж янз бүрийн аргаар багшийн мэргэжилд сонирхолтой болгох гэж 5-6 дугаар ангийнхны цээж бичгийн дэвтрийн алдаа засуулах, хичээл заалгуулах зэргээр сургаж, цэвэр гоё бичүүлэх гэж хуулан бичлэг их хийлгэдэг байлаа. Даанч их, дээд сургуульд орох шалгалтандаа бүдэрч итгэлийг нь хөсөрдүүлсэн боловч багш маань Анагаахын техникумд орох замыг минь зааж өгч өнөөдрийг хүргэсэн дээ. Дээд сургуульд сурч байхад анагаахын олон мундаг багш нараар хичээл заалгасан. Надад анатомийн хичээлийг Нээчин багш, Дотрын өвчний суурь хичээлийг Рагчаа, Гэлэгжамц, Цэрэннадмид, патоанатомийг Цэдэв гэх мэт багш нар зааж байлаа.

-Хөдөө ажиллана гэдэг эмч хүнд туршлага, ажлын дадлага чадвар суудаг болов уу. Та бол хөдөө аймгийн нэгдсэн эмнэлгийн дотрын тасгийн их эмч байсан. хөхөрч, гадаа гандсан хүн гэж хэлж болно. Тэгэхээр танаас хөдөө ажиллахын сайн талыг нь асуумаар байна л даа?

-Аймгийн Нэгдсэн эмнэлэгт ажиллаж байхад тэр бүр хөдөө яваад байдаггүй. Тасагт хүн муудаж хүндрэх үед ажлын бус цагаар дуудагддаг. Дотрын нарийн мэргэжлийн эмч эзгүй байсан юм болов уу, нэг удаа Дэлгэрцогт сум руу алсын дуудлагаар очиж хүнд зөвлөгөө өгч байсан.

Харин Гурвансайхан суманд ажиллаж байхад ёстой хөдөө хөхөрч, гадаа гандна гэдэг нь болдог байсан шүү. Суманд ганцхан их эмчтэй надад номноос өөр зөвлөх хүн байхгүй. Хоёр бага эмч маань харин их эмчийн дайтай нутгийн эмч нар байсан. Ээлжлээд дуудлагандаа явна, 15 ортой эмнэлэгтэй, хэвтсэн хүнээ би үзээд тэмдэглэлээ хөтлөөд явна. Суманд ажиллахад жирэмсэн эхээ хянаж , төрүүлж, хүүхдээ боож авна, шарханд оёдол тавина, хатиг буглаа нээнэ, шүд авна гэх мэтээр бүх л юмыг өөрсдөө хийж эмчилдэг байлаа. Хөдөө ажиллахад их юм сурна аа, бүх талын мэдлэгтэй болсон байдаг юм.

Нэг удаа бага эмчтэйгээ долоон сартай жирэмсэн эхийг ЭХО оношлогоогоор ихэр жирэмсэн гэж үнэлээгүй байтал бид хоёр үзлэгээр ихэр юм шиг байдаг, эхээс нь ихрийн удамтай эсэхийг асуухад удамгүй гээд байх, хоёулаа яахаа мэдэхгүй, аймаг руу ихэр гээд явуулах гэхээр ЭХО ихэр гэж оношлоогүй, эмэгтэйчүүдийн эмч нар ихэр гэж картанд нь бичээгүй байдаг, гэнэт хавдартай болно гэж байхгүй… гайхсаар сумандаа хянаж байгаад тэр эхийг төрүүлж Өлзиймаа, Өлзий-Орших хоёрыгоо боож авч билээ.

-Таны хувьд аймгийн төвийн нэгдсэн эмнэлгийн дотрын их эмчээр ажиллаж байсан. Дотрын өвлөл гэхээр ерөнхий сонсогдох нь мэдээж. Ер нь ямар ямар өвчлөл голчилдог бол?

-Дотрын тасаг маань 40 ортой, анх дотрын эмч болоод тасагт очиход урьд нь сувилагчаар ажиллаж байсан, зунд нь жил бүр дадлагаа хийдэг байсан, эмч нараа таньдаг болохоор хүндрэл бэрхшээл бага байсан. Амьсгалын замын өвчин, зүрх судасны тогтолцооны өвчин, хоол боловсруулах замын өвчин, бөөр шээсний замын өвчин, дотоод шүүрлийн өвчнүүд зонхилдог байсан. Мөн онош тодорхойгүй өвчний оношийг тодруулах шаардлага дотрын тасагт их тохиолддог байлаа.

-Эрүүл мэндийн салбарт эхнээс нь ажилласан хүн гэвэл бас л таныг хэлж болно. Сумын эмч мэргэжилтний холбооны удирдах бүрэлдэхүүнд та байсан. Энэ тухай сонирхуулбал?

-2003 онд анх удаа Сумын эмч нарын анхдугаар чуулган болж Эмнэлгийн ажилчдын нийгмийн асуудлын талаар илтгэл тавьж байлаа. Дараа нь 2013 онд дахин чуулган болж тэндээс Сумын эмч мэргэжилтний холбоо байгуулагдаж удирдах зөвлөлд нь орсон таван жил тутамд чуулган хуралдаж байгаа. Сумын эмч мэргэжилтний холбоо маань хөдөө орон нутгийн эмч эмнэлгийн мэргэжилтний төгсөлтийн дараа сургалт, нийгмийн асуудал, давтан сургалтыг хариуцаж мэргэжил арга зүйгээр хангахаас гадна сүрьеэгийн тандалт судалгааны албатай хамтран сүрьеэ өвчнийг эрт илрүүлэх, сорьц тээвэрлэлтийг бүх аймаг сумдаар явж хяналт үнэлгээ хийх, зөвлөмж боловсруулах ажлуудыг хийдэг.

-Гурвансайхан сум Монголын шилдэг сумын нэг. Та тэр суманд хэрхэн ажиллаж байснаа сонирхуулахгүй юу?

-Анх сургууль төгсөж Дундговь аймагт очоод бактерилоги лабораторид их эмчээр ажилд орлоо. Хоёр лаборанттай, миний хийх ажил гэвэл гаргаад өгсөн шинжилгээний хариун дээр нь гарын үсэг зурж баталгаажуулахаас өөр чадваргүй , харин лаборантаараа заалгаж байж цагаан хорхойн өндөг хайх шинжилгээг микроскоп дээр шинжилж чаддаг болсон. Ажиллаад хоёр сар болмогц Эрүүл мэндийн газрын дарга дээрээ ороод “Намайг Хулд сум руу явуулж өгөөч, бактерилогич эмч гэдэг чинь миний хийдэг ажил биш байна. Би өөрийгөө дайчилж ажилламаар байна” гэтэл ЭМГ-ын дарга Отгонбаатар “Гурвансайхан сум эмчгүй, тэнд адууны цэцэг өвчин гараад байна. Тийшээ яв. Удахгүй чамайг дотрын тасагт авна ” гэснээр 1993 оны есдүгээр сарын 1-нд Гурвансайхан суманд анх очиж жинхэнэ эмчээр ажиллаж эхэлсэн. Хүмүүс намайг ямар ч юманд та та гээд байх нь эхлээд эвгүй санагддаг байсан ч сүүлдээ нэрээр минь дуудахаа ч болиод “Эмч” гэдэг нэртэй болсон байсан. Дараа нь 1999 оны есдүгээр сарын 1-нээс Гурвансайхан сумын Засаг дарга Р.Сүхбаатарын албан тоот, сумын иргэд, эмнэлгийн хамт олны хүсэлтийн дагуу тус суманд зургаан жил ажиллаж сумын иргэдтэй ах дүү шиг, газар нутаг айл өрхийг нь алган дээр байгаа юм шиг мэддэг болж ирсэн ч амьдралын шаардлагаар Улаанбаатар хот руу буцсан. Гурвансайхан сумын хамт олон маань их дайчин хурд хүчтэй хамт олон байсан болохоор эмнэлгийг тохижуулах, шинэ санаа санаачилга гаргах зэрэгт ханцуй шамлаад л ордог хүмүүс байсан ба миний амьдралын хамгийн эрч хүчтэй оргил үе тэр суманд л өнгөрсөн юм шиг санагддаг.

-Нийслэл хотын хамгийн их хүн амтай, алслагдсан дүүрэг нь Сонгинохайрхан. Жаргалант тосгоны хувьд бүр их алслагдсан. гэвч энэ тосгоныхны хувьд “Сүрэнхүү эмч” гээд сүйд болдог юм билээ. Та их л нэр хүндтэй хүн санагддаг?

– Эмч гэж хэлэхээр би их ичдэг байлаа, би эмч гэж хэлүүлэх алдар хүндийг олсон билээ үү гэж. Эмч хүн гэдэг чинь маш их клиник сэтгэлгээтэй, шударга, энэрэнгүй, өгөөмөр өргөсөн тангарагтаа үнэнч хүний төлөө гэсэн сэтгэлтэй, өөрийн мэдлэг оюунаа бүрэн дайчилсан эрдэм төгс хүн байх ёстой. Гэр бүлийн маань хүмүүжил надад нөлөөлдөг байх. Би хүнд аль болохоор туслахыг хичээж явдаг. Ямарваа юмыг олон талаас нь ургуулан бодож дүгнэлтээ гаргадаг. Манай аав их оюунлаг, бичгийн өндөр соёлтой агуу хүн байсан л даа. Би өөрөө айлын том хүүхэд, олон дүүтэй, дүү нартаа үлгэр дуурайл болохгүй бол болохгүй шүү дээ. Энэ хичээл зүтгэл маань хүмүүст зөв хандлага төрүүлдэг байх даа. Би Залуучуудын гавшгайч бригадын ахлагчаас эхлээд 28 жил сум тосгоны Эрүүл мэндийн байгууллага удирдаж ажиллаж байна.

-Дотрын их эмчийн тань хувьд асуухад өнөөдөр манай иргэдийн хувьд ямар өвчлөл их байна. түүнээс сэргийлэх энгийн аргууд юу байна?

-Нийгмээ дагаад артерийн даралт ихсэлт, зүрх судасны өвчин ихэсч байна. Мөн хавдрын өвчлөл нэмэгдэж байна. Манай хүн амын хувьд өвлийн улиралд амьсгалын замын өвчлөл бөөр шээсний замын өвчлөл илүүтэй, зуны улиралд ходоод гэдэсний замын өвчлөл илүү тохиолдох боловч зүрх судасны өвчин даралт ихсэлт улирал харгалзахгүй өндөр байна. Нэг үеэ бодвол хэвлэл мэдээлэл, зурагтын олон сувгаар иргэдийн эрүүл мэндийн боловсролын талаар их зөвлөгөө өгдөг болжээ.

-2005 оноос хойш та схд-ийн жаргалант тосгоны эмт-ийн их эмчээр ажиллаж байгаа. Таныг олон зүйл хариуцаж хийсэн, маш их санаачилгатай өө өндөр хэмжээнд авч явааг төр түмэн мэддэг. Энэ тухайд та юу хэлэхсэн бол?

-Би Гурвансайхан сумаас шууд Жаргалант тосгонд ирээд одоог хүртэл ЭМТ-ийн даргаар ажиллаж байна. Ажил амьдралынхаа хугаацаанд хоёр эмнэлгийг тохижуулж эмнэлэг шиг эмнэлэг болгосон. Мэдээж хамт олонтойгоо хамт. Намайг Жаргалант тосгоны эмнэлэгт ирэхэд орчин нөхцөл, эмнэлгийн маань өнгө зүс “Дэмий л энд ирлээ” гэсэн бодлыг өөрийн эрхгүй төрүүлж байсан ч хамт олон, нутаг орон маань өнөөдрийг хүртэл уяж чадлаа. Эмнэлгээ тохижуулж шинээр клиник лаборатори, гэрчилгээтэй архивын өрөө, сургалтын өрөө, ариутгал, эрчимт эмчилгээний өрөө байгуулахаас гадна дотроо бие засах газар, усанд орох душ, өрөө бүрт гар угаалтуур, гадна талдаа гүний худагтай болж эмнэлгийн хашаагаа шинэчилж явган хүний зам тавиулж чадсан. Эмнэлгийн тусламж үйлчилгээний чанарыг сайжруулан жирэмсний хяналт, эх нярайн эргэлт, алс ойрын дуудлаганд үзүүлэх тусламж үйлчилгээг үйлчлүүлэгчдийн сэтгэлд хүрэхүйц түвшинд хүргэж ажиллалаа.