Month: April 2018

МЗЭ-ийн гишүүн Цэвэгжавын Ганболдын өгүүллэгийг уншигч танаа хүргэж байна. Тэрээр энэ жилийн “Алтан-Өд” наадмын хүүрнэл зохиолын богино төрлийн тэргүүн шагналыг “Цэцүүхэй” өгүүллэг, туужийн номоороо хүртсэн билээ. Тэрээр эдүгээ төрөлх Хөвсгөл нутагтаа уран бүтээлээ туурвин аж төрж буй юм.

Үүрийн жавар хугачин суурин даяар хонхон дуу хангинав. Энэ дуу бүр алс хөдөө малчны хотонд хүрч хоточ нохдыг ч шуугиулж амжлаа. Нэг муу цоорхой төмөр торхонд галт тэрэгний зам төмрийн тайрдсаар хэлэрхүү юм хийж, суурингийн захиргааны манаачийн шовгорын хажууд байрлуулсан нь олон жилийн дараа “хэл орохдоо” цөөнгүй хүний сэтгэлд үүрийн жаврыг ус мэт цутгачихав.

Бараг мартагдсан энэ чимээ анхлан дуугарахдаа хорвоогийн хоёр үнэнийг зарласан гэхэд болно. Нярайлж чадахгүй өнжиж хоносон эх хонхон дуунаар цочин хоёр яс хагацаж, хүүхдийн часхийх “зар” сайхь дуутай зэрэгцэн суурингаар нэг тархжээ. Тэр хүү өдгөө хоёр хүүхдийн эцэг болж хот хүрээ бараадсан гээд бодохоор чамгүй олон жил хонх дуугараагүйг нотолно. Харин хоёр дахь нь гэвэл хоршооны манаач бүхий л суурингийнхантайгаа хамжаад ч шөнө дүлээр авалцсан агуулахын түймрийг унтрааж эс дийлээд бачуурахдаа модноос боомилсон гашуун түүх бий. Энэ л хоёр үнэнийг мэдэх хөгшид хонхон дуунаар сэртхийх нь аргагүй. Манаачийн боомилсон модноос ойрмогхон хоёр ч хүн өөрийгөө дүүжилснээс хойш суурингийнхан яаж ийгээд алсуур тойрох болжээ. Ааштай авиртайгаараа зартай нэг эр тэр модонд хөлөө хүргэхэд “Хөлөө биш ээ хүзүүгээ” гэж шивэгнэсэн гэх гэрчгүй яриа нэг хэсэгтээ л буйд нутгийнханы чихийг дэлдийлгэсэн. Суурингийнхан хийгээд хөдөө алсынхан бүгдээр удтал хэлэлцээд уг модыг огтлон шатааснаар дээрх яриа алгуур мартагдсан билээ.

Хонхон дууг ер ажралгүй зүүд нойрондоо умбагсадыг ч буруутгах аргагүй. Тэдний дунд хонх ямар үед дуугардаг, дуугарахаар яах ёстойг мэдэхгүй залуус ч мэр сэр бий аж. Хөгшид түрүүлэн босож ойр тойрныхныгоо сэрээх зуур түгшүүрт харцаар сууринг халиагаад ноцтой гэхээр зүйл юуг ч эс олж мэдэв.

Бужгар эмгэн босохоор завдаж чүдэнзээ тэмтэчсэнээ гэрийн зүүнтээгээс гарах нэгэн чимээ олж сонсоод түр азнав. Хэзээ эхэлснийг эс мэдэх тэр чимээний төгсгөлийг эмгэн хүлээж цөхөөд хий ханиалган “анхааруулга” өгөөд ч тусыг эс олов. Эмгэн сүүлдээ өөрийгөө сатааруулж эрхээ эргүүлэхдээ маани мэгзэм уншсангүй. Харин эрихнийхээ бөөрийг имрэн тоо тоолж байлаа. Эмгэн нэг л мэдэхэд мянга давуулан тоолоод залхаж залуу насаа дурсав.

Суурингийн нэлээд хойхно их зургаан ханатад Урнаа хүүхэн нойрмоглон эргэж хөрвөөхдөө эр нөхрөө сэм өврөөс нь сугарч одсоныг мэдээд гайхан өндийлөө. Урнаагийн урд хашааны Дүнгэр өвгөн зулын гэрэлд дүнгэнүүлж байсан Сандуйн жүдийн төгсгөл дээр гацаж сандарснаа хонхон дуунаар сэхээ авч дахин нэг зул нэмж өргөөд Маанийн ерөөл дүнгэнүүлэн өөд болоогүй нэгний хойтохыг уншчихав. Хамгийн урд захын айлын пүнзнээс сэм бөртөлзөн гарсан нэгэн нохойд боорлуулан барьц алдахдаа барьж явсан хөлдүү хонины гуяа шидчихээд амь зулбав. Хашааны булан бараадан гүйх эртэй “амь зулбагч” мөргөлдөхдөө “Ах аа би юу ч аваагүй нохой л…” гэж ам алдчихлаа. Урнаа хүүхний нөхөр амь зулбагчийг “Аа тийм бий” гээд мөрнөөс нь шүүрэн завдтал улаан нүүрэнд нь гал бууж тас гэдрэг савчихав. Айл бүрийн тооноор гэрэл сүүмэлзэн гэрийн хаалга онголзож эхэлсэн ч хонхон дуу тасралтгүй цуурайтсаар л… Нэг хоёроор цувсаар даруй хориод хүн суурингийн захиргааны үүдэнд цуглав. Цуглагсад бие биенээсээ “Юу болсон… Ямар аюул нүүрлэв?” гэсэн нэг л асуултыг давтан асууж, хариуд нь бүгд дэмий л мөрөө хавчина. Хүмүүс уван цуван цугласаар хашаа дүүрсэн ч, манаач хонхны хэлийг савчуулсаар л байв. Хүмүүсийн тэвчээр алдагдан юу болсныг манаачаас асуухад “Ахлагч ирсэн үү?” гэсэн асуултаар бүгдийн амыг таглав. Манаачийн дуунд нулимс хөвөхийг настайчууд анзаарсан тул түүний хэлснийг дэмжин хүмүүсийг тэвчээртэй байхыг дахин дахин сануулна. Ахлагч ирээгүй нь төдөлгүй тодорхой болоход хонхон дуу үргэлжиллээ.

Хэдийгээр үүр хаяарах болсон ч тэнгэр бүрхсэн тул ойр тойрны бараа үл мэдэгдэнэ. Даарсан хүмүүс хөр цасан дээр дэвхцэх чимээ олон морьтон уулгалан довтолгох шиг сүрдэм ажгуу. Сайтар анзаарсан хүнд бол бүгд нэгэн хэмээр товшлон дэвхцэх агаад гагцхүү нэгэн сондгой чимээ л удирдаач үгүй найрал хөгжмийг баллаж байлаа. Ганцаар бусдаас сондгойрон огцом хэмнэлтэйгээр үсрэх эр бол Урнаагийн нөхөр Дансран ажээ. Эхнэрийнхээ өврөөс сэм сугаран өрөөлийн өвөр эзгүйчилсэн энэ эр хонхон дуунаар түргэн авахдаа өрөөсөн хөлийнхөө жийргийг ололгүй бахиалаа нүцгэн жийсэн юмсанж. Тасхийм жаврыг уясааж ядан яргаж мандах нар будан суусан сууринг гийгүүлж эс дийлсэн ч бараа бараагаа таних бүүдэн гэгээ хайрлав. Хонхон дуу тасраагүйгээр үл барам өртөөлөн түгэж хот айлуудыг нойрноос нь сэрээж дөнгөсөн билээ. Хот айлынхны үр хүүхэд, за бүр холын хамаатнуудаас ядаж нэг ч болов хүн сууринд бий. Тэд ч мөн битүү түгшүүрт автан хоттой малаа ч бэлчээхээс эмээв. Сууринтай хамгийн ойрхон хот айлд хоноглосон ахлагч бүрзгэрдүүхэн өндийхөд айлын эхнэр хонхон дууг түүнд уламжилснаар ахлагч хөнжлөөсөө дурамжхан сугарлаа.

Дансрангийн өвөр рүү сэм нэгэн зөөлөн зүйл гулсахад эргэн харвал хугас шөнийн жаргалд хөвсөн эмэгтэй хуруугаараа “Чишш…” гэсэн дохио өгчихөөд эргэв. Эмэгтэйг Дансрангаас төдийлөн холдож чадаагүй байхад хүмүүс шуугилдахад мань хүн улалзан нүүрээ дарсан нь илүүц байлаа. Суурингийн ахлагч хашаанд морьтойгоо орж ирээд цуглагсадын өмнө дөрөө мултлахад хонхон дуу намжив.

Ахлагч хүмүүсийг нэгэнтээ халиагаад тэдэнд хандаж ямар нэгэн зүйл хэлэх хэрэгтэй болсныгоо ойлгон манаачийн шовгорын шат өөд өгслөө. Манаач түүнийг тосоод чихэнд нь хошуугаа наав. Ахлагч байн байн толгой дохино. Манаачийг хошуугаа салгахад ахлагч биеэ цэхлэн хоолой засав. Цуглагсад амьсгаа даран нам жим боллоо.

-Та бүхнийг цуглуулсан явдал бол биднийг ивээгч тэнгэрт асар том хоёр цонх гарсных билээ. Наран ургах зүгт гарсан цонхонд аварга том цаг цохилж буй нь харагдав. Мөн нар жаргах зүгийн цонхоор үй түмэн үлэг гүрвэл тэжигнэн давхилдаж, төвөргөөн нь агаар цалгиан газар доргиолоо. Хамгийн гол нь цонхон доорх бичээсийг манаач маань тайлж уншсан явдал юм. Бичээсэнд:

-Цаг зогсоход амьдрал төгсөж

Цаг цохилоход амьдрал эхэлнэ

Эхлэлийг хэн ч эс үзмүү… хэмээжээ гээд шатаар уруудахдаа ахлагч тэсэлгүй эрхийгээрээ нулимсаа шилэмдэв.

… Хэд хоногийн дараа суурингийнхан хонх дуугараад хэр удаж буй талаар маргалдав. Манаач эр “Арван тав хоносон” гэхэд бусад нь “Үгүй шүү долоо хоносон” гэж дуу нэгтэй мэтгэв. Манаач ч мөчөөгөө өгөлгүй “Та нар архи уугаагүй, архиндаа уулгасан байна. Би тасралтгүй согтоод яг арван тав хонож байна” гэснийг хоршооны худалдагч “Үнэн шүү. Тэр надаас арван тав хоногийн өмнөөс архи зөөсөн. Худлаа гэвэл хонх дуугарах хүртэлх долоо хоногийн өрийн данс нь өдөр цагтайгаа байгаа” гэж баримт гаргав. Энэ бүхнийг чимээгүй сонсож хэвтсэн Бужгар эмгэн “Муу согтуу толгой хамаг ажил алдуулаад…” гэж уурсан таягаа гозолзуулахад бүгд сэхээрэв. Тэд буруутныг олох гэж нэлээд буурьтай хэлэлцсэний эцэст бүгдээр гарч, захиргааны хашаанд очин “гайтай” хонхыг буулгаж, шон модыг нь шатаагаад гэр гэрийн зүг алхлаа. Зиндаа бууж төрхөндөө орсон төмөр торхыг суурингийн ганц дархан Сэмгэр гэр рүүгээ үүрэн майрганав. Манаач Сэрсэнжав түүнээс олон түлхүүрээр онгойдог бат бөх цоож хийж өгөхийг хүсжээ.

Боксын өсвөр үеийн тамирчидтай холбоотой таагүй мэдээлэл сүүлийн үед цөөнгүй гарах болсон. Он гарсаар хөдөө, орон нутагт зохиогдсон боксын хоёр ч тэмцээний үеэр өсвөр насны хоёр хүүхэд нас барлаа. Иймд тэмцээн зохион байгуулагдах журам, дүрмийн талаар Монгол Улсын боксын спортын гавьяат тамирчин, олимпийн хүрэл медальт, Ази тивийн хошой аварга Намжилын Баярсайхантай ярилцлаа.

-Юуны өмнө боксын спорт гэж яг юуг хэлээд байгаа талаар яриагаа эхлэх үү?

-Орчин үеийн бокс 1900-аад оны үед Англид хөгжсөн байдаг. Орчин үе гэдэг нь тухайн үед тамирчид дүрэмтэй, хамгаалалтын хувцастай, бээлийтэй ринг дээр гарч тулалдах болсон гэж ойлгох хэрэгтэй. Өөрөөр хэлбэл боксын спортын анхны дүрэм зохиогдож тулалддаг болсноос хойш энэ спортын орчин үеийн хөгжил бичигдэх болсон. Тэгэхээр бокс гэдэг нь дүрэмтэй, оноотой, шүүгчтэй, техниктэй тулаан юм. Харин эдгээр зүйлгүй тулааныг зодоон гэж ярьдаг. Харин Монголд боксын спортыг дэлгэрүүлэн хөгжүүлэгч нь Н.Лувсандорж агсан юм. Тэрээр 1947 онд хуучнаар Зөвлөлт холбоот улсад Нисэхийн сургуулийг төгсөж ирээд 1948 онд Монголын хамгийн анхны боксын спортын улсын аварга шалгаруулах тэмцээнийг зохион байгуулсан хүн юм. Анх боксын тэмцээнийг их болхи зохион байгуулж байлаа. Одооных шиг ийм ринг байхгүй. Тухайн үед рингний оронд дөрвөн хүн олс барьж зогсдог байв. Дотор нь шүүгч, хоёр тамирчин тулалддаг, ийм л байсан. Тэр үед тамирчдын жин, насыг харгалздаггүй байлаа шүү дээ. Ер нь монголчуудад хамгийн их тохирох спорт бол бокс юм.

-Монголчуудад хичнээн тохирдог спорт ч гэлээ саяхан боксын спортоор хичээллэдэг хоёр ч хүүхэд тэмцээний үеэр амиа алдлаа. Яагаад өсвөрийн тамирчид ийн харамсалтай байдлаар амиа алдаад байна вэ. Энэ юунаас болов гэдэг талаас нь та тайлбарлахгүй юу?

-Яг тухайн тэмцээнүүдэд өөрийн биеэр байгаагүй болохоор юунаас болж хүүхдүүд амиа алдсаныг нарийн хэлж мэдэхгүй юм. Гэхдээ энэ бол цэвэр дасгалжуулагч, эцэг эхчүүдийн хариуцлагын асуудал болно. Мөн холбооны зүгээс дасгалжуулагч нарт зөв шаардлага тавьж, сургалтад хамруулж байх ёстойг хэлээд байгаа юм. Энэ ажил хийгдэхгүй байгаа болохоор тамирчидтайгаа тулж ажиллах, хэрхэн бэлтгэл хийлгэх үү гэдгээ ойлгодоггүй дасгалжуулагчид их болж байна. Ямар ч тэмцээн уралдаанд дасгалжуулагчид хүүхдүүдийг хариуцан авч явдаг шүү дээ. Тэмцээнд оролцохоос өмнө тамирчдынхаа биеийн эрүүл мэндийн байдал, сэтгэл санаа ямар байгааг байнга асууж, харилцах, түүнийг мэдрэх ёстой байдаг. Бүр эцэг, эхтэй нь холбоотой байж, хүүхдийнхээ талаар дэлгэрэнгүй мэдээлэлтэй болсон байх шаардлагыг дасгалжуулагч хүнд тавьдаг. Тэр утгаараа саяын тэмцээнүүдэд амиа алдсан тамирчдыг бүрэн хариуцах хүн нь дасгалжуулагч юм. Тамирчид амиа алдсан нь олон шалтгаанаас болно л доо. Тухайн үед тэрхүү тамирчдын сэтгэл санааны байдал, бэлтгэл сургуулилт ямар байсан эсэх, бэлтгэлийн ачаалал их байсан уу гэх мэт. Бокс гэдэг маш хүнд бэлтгэл сургуулилтыг зөв хийж байж, амжилт гаргадаг спортын төрөл. Тамирчин хоол хүнсээ бэлтгэлтэйгээ хэр нийцүүлэх үү, хэдийд нь биеэ амраах уу гэдгээ ч хүртэл тооцох ёстой болдог. Сүүлийн үед манай өсвөр үеийн тамирчид өдөржингөө хүнд бэлтгэл хийчихээд гэртээ очоод шууд амрах ёстой байтал шөнөжин гар утсаараа ч юм уу, компьютер, телевизийн дэлгэц ширтээд суучихаад байна. Ингэхээр нөгөө амрах ёстой бие организм маргааш өглөө нь шууд тэмцээнд орохоор ачааллаа дийлэлгүй ялагддаг. Зарим нь хүчтэй цохилт дааж чадалгүй ухаан алдах тохиолдол ч байдаг. Тийм болохоор тамирчин хүн тэр дундаа боксоор хичээллэдэг хүүхдүүд зөв бэлтгэл хийж, сайн амрах ёстой. Мөн боксын тамирчид жин хасна гэж айхтар зүйл бий. Жингээ хасах гэж хоолоо сойх ч юм уу, буруу аргаар жингээ хасах гэж оролдох тохиолдол цөөнгүй. Буруу аргаар жингээ хасаж, бэлтгэл хийсэн, амарч чадаагүй тамирчин тэмцээнд шууд орно гэдэг их хэцүү. Хүүхдүүд чинь юмаа нуудаг. Тархи, толгой нь өвдсөн ч гэсэн “Намайг тэмцээнээс хасчихна” гэсэн айдсаасаа болоод дасгалжуулагчдаа хэлдэггүй тохиолдол ч байна. Зарим нь хол газраас мөнгө төгрөг зарлагадаж ирсэн болохоор тэмцээнд орохоос өөр аргагүй байдалд орно. Үүнийг дасгалжуулагчид мэдэрч, тамирчинтайгаа зөв харилцах ёстой юм. Энэ мэт их олон нөхцөл шалтгаан хэлж болохоор. Тэгэхээр энэ бүгдийг зохицуулж, дасгалжуулагчдыг чадавхжуулах ажил бол Монголын боксын холбооны ерөнхий нарийн бичгийн дарга Ц.Батнасангийн хийх ёстой ажил. Ер нь холбооны зүгээс жилд нэг удаа ч гэсэн мэргэжлийн хүмүүсийг цуглуулж, дасгалжуулагч, тамирчдад сургалт явуулах хэрэгтэй.

-Зарим тамирчид бэлтгэл сургуулилт хийхээс гадна биеийн хөгжлийг нэмэх нэмэлт хүнсний бүтээгдэхүүнийг хэрэглэх болж. Харин зарим нь дан ганц бэлтгэлээ л хийдэг. Хэдий нас, жин тэнцүүхэн ч хүч тамир, булчин шөрмөсний эрс ялгаатай хоёр тамирчин ринг дээр тулалдуулснаас болж нэг нь амиа алдах хэмжээнд хүрээд байна уу. Ийм зүйл байж болох уу?

-Ийм зүйл байхгүй болов уу. Өөрөөр хэлбэл боксын спортод 12-16 насны хүүхдүүд гэдэг жинхэнэ утгаараа тамирчин болоогүй үеийнхэн байдаг. Тэднийг зүгээр л сонирхогчид л гэнэ. Харин 16-аас дээш насныхан гэдэг чинь нас бие гүйцэж яваа, тамирчин гэдэг нэршил рүүгээ ойртсон байдаг. Тийм болохоор дээрх насны хүүхдүүдийн дунд тэмцээн зохион байгуулахдаа маш анхааралтай, өндөр хяналтан дор явуулах учиртай юм. Тэдгээр насны хүүхдийг тэмцээнд оруулахаас өмнө биеийг нь сайн халааж, даралтыг нь үзэж, толгойны хамгаалалт өмсүүлээд гаргах ёстой. Иймэрхүү зүйл дээр хариуцлагагүй хандаж байгаа нь дасгалжуулагч бид нарын өөрсдийнх нь л хайнга, хариуцлагагүйн алдаа юм шүү дээ. Энэхүү харамсалтай хэрэг Монголд анх удаагаа болж байгаа юм биш. Тэртээ 1970, 1980-аад оны үед тохиолдож л байсан. Ер нь боксын тамирчид тулалдах явцдаа цохилт аваад яг ринг дээр нас барчихдаггүй л дээ. Бэртэл авсан тамирчинг эмнэлэгт хүргэнэ, улмаар хуучин бэртэл, өвчин нь сэдэрсэн ч юм уу, эсвэл өөр ямар нэгэн шалтгааны улмаас ийм харамсалтай зүйл болдог. Монголын боксын түүхэнд миний мэдэхийн зургаан хүн байна уу даа, харамсалтайгаар бурхан болсон байдаг. Гэтэл сая ойрхон хоёр тэмцээнд хоёр хүүхэд амиа алдсанд харамсаж байна. Боксын рингэнд ийм ойрхон хоёр тамирчин амиа алдсаныг сонссон эцэг, эхчүүд хүүхдүүдээ тэмцээнд оруулахаас айж байгаа. Тийм болохоор цаашид Монголын боксын холбоо иймэрхүү асуудал дээр анхааралтай хандаж хаана, хаанаа болгоомжтой, хариуцлагатай байх нь зөв.

-12-16 насныхан тэмцээний үеэр бэртэж, зарим нь бүр амиа алдаж байна. Ийм байхад Монголын боксын холбоо энэ үеийнхний тэмцээнийг хориглож болохгүй гэж үү. Цаашид хичнээн хүүхэд бэртэж, гэмтэхийг бид мэдэхгүй шүү дээ…

-Ер нь нас насаар нь тэмцээнд оруулах ёстой. Гэтэл энд нэг алдаа гараад байдаг. Юу гэхээр зарим дасгалжуулагчид тамирчдынхаа насыг дарж орж ирдэг. Үүнийг улс даяар хянана гэвэл боломжгүй. 14 насныхны тэмцээн боллоо гэхэд 15, 16 настай хүүхдүүд 14 настай хүүхдийн гэрчилгээгээр ороод ирдэг. Ингээд хоёр насны зөрүүтэй хүүхдүүд хоорондоо зодолдоно гэдэг чинь өдөр, шөнө шиг ялгаатай шүү дээ. Үүнд хяналт тавьдаг судалгааны баг гэж байх ёстой. Яг 17, 18 нас хүрч байж насны зөрүү арилдаг. Тэрнээс өмнөх насныхан бол нас насаараа л тэмцээнд оролцох нь чухал. Манайханд бас нэг алдаа бий. Тэр нь боксоор хичээллэж байгаа хүүхэд кикбокс ч юмуу, тайбоксоор давхар хичээллээд байдаг. Өөрөөр хэлбэл кикбоксын тэмцээн боллоо гэхэд боксын тамирчин орж тулалддаг тохиолдол их анзаарагддаг. Үүнийг болих хэрэгтэй. Зөвхөн гараараа тулалддаг, нударганы цохилт авдаг хүн хөл техниктэй, хөлний цохилт авна гэдэг өөр шүү дээ. Тийм болохоор бокс бол боксоороо л явах учиртай. Яагаад хүүхдүүд тулааны бусад төрлөөр давхар хичээллээд байгаа вэ гэхээр тэмцээнтэй л холбоотой юм. Яг боксын тэмцээн манайд ховор зохиогддог. Болж өгвөл жилд 12-14 тэмцээн зохион байгуулах хэрэгтэй. Одоо манай улсын боксын нэрийг хэдхэн тамирчид л авч явж байна. Араас нь залгаад гарч ирэх залуу үе тасарчихаад байгаа. Спортын топ төрөл гэгдэх жүдо, чөлөөтийнхөн залуу үеэ их дэмжиж байна. Манай боксын холбоо ч гэсэн үүнээс жишээ авч, илүү сайн ажиллах хэрэгтэй.

-1960-аад оны эхээр боксын спортыг улсаас хааж, хориглож байсан гэсэн. Ямар учраас хориглосон байдаг юм бол?

-Миний мэдэхийн 1964-1968 он хүртэл дөрвөн жилийн хугацаанд боксыг хориглосон байдаг. Тухайн үеийн Биеийн тамир, спортын газраас “Боксын спорт Монголд ерөөсөө тохирохгүй юм байна, барууны орнуудаас орж ирсэн, хүн гэмтээдэг спорт” гэж хориглосон гэдэг. Гэвч энэ хугацаанд манай багш нар, ахмад үеийнхэн маань нууцаар бэлтгэл хийдэг байсан. Улмаар Ю.Цэдэнбал дарга, манай боксын алтан үеийн төлөөлөл, Б.Олзод багш нар энэ спортыг “Монголд байх ёстой” гэж хөөцөлдсөөр байгаад 1968 онд эргүүлээд нээж байсан түүхтэй юм билээ. Үүнээс хойш манай улсын баг, тамирчид олимп, дэлхийн наадмуудад тасралтгүй оролцож ирсэн байдаг.

-Монголын боксын холбооны үйл ажиллагаа хэр хангалттай явагдаж байгаа вэ?

-Ер нь бол Монголын боксын холбоо өдөр тутмынхаа ажил, үүргийг гүйцэтгээд үйл ажиллагаагаа явуулж л байна. Гэхдээ тэрхүү үйл ажиллагаагаа илүү сайн болгох, энэ спортыг Монголд улам хөгжүүлэх талын ажлыг идэвхтэй хийх хэрэгтэй гэж хардаг. Монголд боксын спорт хөгжөөд далан жил боллоо. Гэвч энэ спортыг нарийн судлах, энд тэнд болж буй тэмцээн уралдаануудын дүн мэдээ, кодыг бүртгэх ажлууд дээр дутмаг хандаж байгаа гэж боддог. Холбооны ерөнхийлөгчийн зүгээс жил бүр тодорхой хэмжээний хөрөнгө, санхүү гаргаж өгдөг. Тэрхүү хөрөнгийг холбооны гүйцэтгэх албаныхан боксын спортын төлөө зөв зүйлд зарцуулах нь чухал юм. Гэтэл шаардлагагүй ч гэдэг юмуу, дэмий зүйлд хөрөнгө зарж байна. Үүнээс болоод зарим нэг асуудал үүсэж байгаа гэж боддог. Ер нь холбоо ойрын үед хуралдаж, хуучин дүрэм журмаа шинэчлэн батлах хэрэгтэй байгаа юм. Дэлхийн боксын холбооны дүрэмд тулгуурлаж, Монголынхоо нөхцөлд тохирсон журам батлаад гаргачих ёстой байна. Ингээд тэрхүү журмаараа ажил үүргээ гүйцэтгээд, тэмцээн уралдаан зохион байгуулж хяналт, хариуцлагын асуудлыг бэхжүүлэх хэрэгтэй л гэж боддог.

-Монголд болж буй боксын тэмцээн бүрийг бүртгэх хэрэгтэй гэлээ. Гэтэл мэргэжлийн холбоондоо мэдэгдэхгүйгээр тэмцээн уралдаан энд тэнд зохион байгуулдаг зүйл байдаг гэж албаны хүн ярьж байсан. Энэ талаар та ямар бодолтой байдаг вэ?

-Аливаа тэмцээн уралдааныг зохион байгуулах гэж байгаа бол хэдэн сарын өмнө боксын холбоондоо мэдэгдэж, тэмцээний заавраа батлуулсан байх журамтай байдаг. Ингээд тэмцээн зохион байгуулахдаа мэргэжлийн холбоодын, эмнэлгийн, цагдаагийн, эцэг, эхчүүдийн хяналт дор зохион байгуулдаг. Харин манайд хэн нэгэн хүн хаа нэгтээ дураараа тэмцээн уралдаан зохион байгуулсан тохиолдлыг бий сайн мэдэхгүй юм. Хөдөө орон нутагт битгий хэл сургуулийн, эсвэл хамт олны хүрээнд боксын тэмцээн зохион байгуулах гэж байгаа бол заавал холбогдох мэргэжлийн байгууллагуудад мэдэгдэх шаардлагатай.

-Боксын спортоор хэдэн наснаасаа эхэлж хэрхэн хичээллэх ёстой юм бол?

-Боксын спорт өндөр хөгжсөн Орос, Хятад, Куб улсуудад хүүхдийг 8-10 наснаас нь хичээллүүлж эхэлдэг юм билээ. Харин манай улсад 12-оос дээш насны хүүхдүүд энэ спортыг сонирхон, хичээллэвэл илүү ач холбогдолтой юм болов уу гэж боддог. Хэтэрхий багаасаа хичээллэснээр хүүхдүүд алсдаа сонирхолгүй болох, хичээл завсардах зэрэг сөрөг талтай.

“Фэйсбүүк” нийгмийн сүлжээний үүсгэн байгуулагч Марк Цукербергийн хөрөнгө дөрвөн тэрбум ам.доллараар хорогдоод байна.

“Facebook” компани олон нийтийн сүлжээний 50 сая орчим хэрэглэгчийн мэдээллийг цуглуулж, АНУ-ын сонгуульд ашигласан тухай дуулиан шуугиан дэгдэж байна. Үүнээс үүдэж тус компанийн хөрөнгө оруулагчид хөрөнгөө татах, шүүхэд нэхэмжлэл гаргах зэргээр асуудал улам хүндэрч компанийн хувьцааны үнэ 7-8 хувиар унаж, компанийн үнэлгээ 60 тэрбум ам.доллараар мөн “Фэйсбүүк” нийгмийн сүлжээний үүсгэн байгуулагч Марк Цукербергийн хувийн хөрөнгө дөрвөн тэрбум ам.доллараар хорогдоод байгаа юм.

2016 оны АНУ-ын Ерөнхийлөгчийн сонгуулиар Дональд Трампын сонгуулийн компанит ажилд тусалсан мэдээллийн дүн шинжилгээний “Cambridge Analytic” компани фэйсбүүкийн 50 сая орчим хэрэглэгчийн мэдээлэлд нэвтэрч, сонгуульд ашигласан болохыг хэвлэлийнхэн ил болгосон нь энэ бүх дуулианыг эхлүүлсэн юм.

Шүүхэд нэхэмжлэл гаргагчид хэрэглэгчдийн зөвшөөрөлгүйгээр хэдэн сая хүний хувийн мэдээлэлд нэвтрэх боломжийг гуравдагч талд олгож, хувь хүн, хэрэглэгчийнхээ хувийн мэдээллийг хамгаалахтай холбоотой дүрмээ ноцтой зөрчсөн учир хөрөнгө оруулагчдад нөхөн төлбөр олгох тухай ч дурджээ. Эхэндээ хөрөнгө оруулагчид нь энэ талаарх мэдээллийг няцаасан байр сууринаас хандаж байсан ч “Фэйсбүүк” нийгмийн сүлжээний үүсгэн байгуулагч Марк Цукерберг компаниа улс төрийн зорилгоор ашиглаж, хэрэглэгчдийн нууц мэдээллийг задруулсан ноцтой зөрчил гаргаснаа хүлээн зөвшөөрсөн нь олон сая хүний анхаарлыг татсан билээ. М.Цукерберг “Бид буруугаа хүлээж, Конгрессын өмнө хэргээ шүүлгэхэд бэлэн байна. Мэдээлэл алдагдаж, олон улсын улс төрийн түвшний том асуудал гарна гэж төсөөлөөгүй. 2015 онд үүнтэй адил асуудал үүсэхэд хүчтэй арга хэмжээ авах ёстой байжээ. Маш их харамсаж байна” гэсэн утгатай зүйлс ярьсныг олон улсын томоохон ажиглагчид “Хүмүүсийн хувьд фэйсбүүкийг яагаад ч юм 100 хувь найдвартай гэж итгэж байсан. Харин Марк Цукербергийн мэдэгдэл үүнийг үгүйсгэж, хэрэглэгчдийнхээ мэдээллийг бусдад арилжсан гэдэг нь батлагдлаа” хэмээн дүгнэсэн юм.

Фэйсбүүкт бүртгэлтэй болсон цагаасаа хойш олон тоглоом, аппликейшн татаж, тоглоом, сонжоо бөглөх, ямар нэгэн уралдаан тэмцээнд бүртгүүлэхдээ фэйсбүүкээрээ нэвтэрсэн бол та дараахь тохиргоог хийж тухайн аппликейшнуудыг устгах ёстой юм байна. Фэйсбүүкийнхээ цэс (menu) рүү ороод Тохиргоо (Setting) гэсэн сонголтыг хийнэ. “Account Settings”-руу ороод “Apps” дээр дарна. “Logged in with Facebook” буюу фэйсбүүкээрээ нэвтрэн орсон зүйлсийн жагсаалт руу ороход таны нэвтэрч орсон аппликейшнуудын жагсаалт гарч ирнэ. Тус бүрийнх нь ар дахь remove товчийг дарж устгана. Мөн таны фэйсбүүкийн найзуудын хэрэглэдэг аппликейшнууд, таны дата буюу хувийн мэдээллийг тань цааш дамжуулж байх магадлалтай учир “Logged in with Facebook” цонхны доорх “Platform” хэсэг рүү орж идэвхгүй буюу “No” гэснийг нь сонгох ёстой юм байна.

Энэ үүссэн нөхцөл байдлаас үүдэж фэйсбүүкийн хэрэглэгчид дээрх зөвлөгөөний дагуу зарим анхан шатны арга хэмжээ авч, ноцтой мэдээлэл, гэрэл зураг, материалуудаа фэйсбүүк дээрээ хадгалахаас татгалзаж, өөр зүйл дээр архивлаж авах явдал их байгаа юм байна. Зарим хэрэглэгчид фэйсбүүкийг хатуу дүрэмтэй болгож, хэрэглэгчдийнхээ мэдээллийг хамгаалах тал дээр маш чанд ажиллах ёстой гэж шаардаж байгаа аж. Дэлхий даяар “#DeleteFacebook” нэртэй фэйсбүүкээс татгалзах аян өрнөж алдартнууд уг аянд нэгдэж байгаагаа илэрхийлж фэйсбүүк хаяг, хуудсаа албан ёсоор устгаж байгаагаа эхнээсээ зарласаар байна. Энэ аяныг түүчээлж байгаа алдартны нэг бол “WhatsApp”-ын үүсгэн байгуулагч Брайан Эктон. Хятад зэрэг улс фэйсбүүкийг анхнаас нь иргэдийнхээ мэдээллийг хулгайлах зорилготой хэмээн сэрдэж энэ тал дээр хатуу байр суурь баримталсаар ирсэн. Фэйсбүүк идэвхтэй хэрэглэдэг орнуудын хэрэглэгчид сүүлийн өдрүүдэд “Facebook” компани руу захидал олон мянгаар нь бичиж “Цаашид бид яах ёстой юм бэ” гэсэн гомдоллосон, эргэлзсэн асуулт тавьж байгаа аж.

Дэлхийн бусад орнууд ч энэ өрнөж буй асуудлыг чихнийхээ хажуугаар зүгээр өнгөрүүлэхгүй, ард иргэд, фэйсбүүк хэрэглэгчдийнхээ хувийн мэдээллийг хадгалах тал дээр санаа зовниж үндэсний хэмжээний дата компани, мэргэжилтнүүдтэйгээ нийлж гарц хайж эхэлсэн байна.

“Фэйсбүүк хэрэглээ Монголд-2018” судалгаанд дурдсанаар манай улс дахь фэйсбүүк хэрэглэгчдийн тоо 2017 онд 1.7 сая байсан бол 2018 оны хоёрдугаар сарын байдлаар 2.1 саяд хүрчээ. Монгол Улсын фэйсбүүк хэрэглэдэг 18-с дээш насны нийт хүн амын 66 хувь нь 18-34 насныхан. Энэ үзүүлэлт 2017 онд 70 хувь байжээ. Мөн энэ оны хоёрдугаар сарын байдлаар нийт фэйсбүүк хэрэглэгчдийн 52 хувь нь эмэгтэй, 48 хувь нь эрэгтэйчүүд байгаа юм. Үүнээс үзвэл Монголд гурван хүн тутмын хоёр нь фэйсбүүк хаягтай гэсэн үг. “We are social” байгууллагаас жил бүр гаргадаг Сошиал медиа, интернэт хэрэглээний статистик тайланд Монголд гар утсаар фэйсбүүкт холбогддог хэрэглэгчдийн хувь 95 хувьд хүрчээ. Мөн ахимаг насны эмэгтэйчүүдийг үеийнх нь эрчүүдтэй харьцуулахад фэйсбүүкт илүү идэвхтэй байдаг нь судалгаагаар тогтоогджээ. Дээрх тоо баримтаас үзвэл Монголын хүн амын 60 гаруй хувь нь фэйсбүүкт бүртгэгджээ. Хэрэвзээ фэйсбүүк үнэхээр хэрэглэгчдийнхээ мэдээллийг арилждаг, улс төрийн зорилгоор хэрэглэгчдийнхээ мэдээллийг хэн нэгэнд хуваалцдаг бол энэ ноцтой, үндэсний аюулггүй байдалд нөлөөлөхүйц хэмжээний асуудал.

Тэгэхээр бид фэйсбүүк шиг үндэсний хэмжээний аппликейшнтэй болох ёстой юм байна гэсэн хувилбар гарч ирж байгаа юм. Дэлхийн зарим орнууд фэйсбүүк, твиттер, инстаграм зэрэгтэй өрсөлдөхүйц хэмжээний томоохон аппликейшнуудыг бүтээгээгүй ч улс дотроо хэрэглэдэг, нийгмийн сүлжээний бүтээгдэхүүнүүдтэй болчихоод байгаа. Зарим нь фэйсбүүкийг хэрэглэхийг зорьж өөрсдийн бүтээсэн аппликейшнуудаа хэрэглэхийг уриалдаг.

“Фэйсбүүк, твиттер зэрэг нийгмийн сүлжээнүүд нь хэрэглэгчдээсээ биш, хөрөнгө

оруулагчдаасаа санхүүждэг. Эхлээд хөрөнгө оруулагчдаас хөрөнгө татаж хөл дээрээ босож, дараа нь бирж дээрээс мөнгө босгодог. Монголчууд тийм хэмжээний нийгмийн сүлжээг хийж чадахгүйдээ биш, түүнийг дэмжих хөрөнгө оруулагч байхгүйд л хамаг учир байгаа юм. Шууд гаргаад ирэх бэлэн зүйл байхгүй ч аливаа юмыг эхнээс нь сурч суралцаж бий болгодог. “Фэйсбүүк” чинь нэг л өдөр гэнэт гарч ирээгүй. Гаргаж ирэхийн тулд 10 жил хөдөлмөрлөсөн байдаг шүү дээ. Тийм болохоор хөрөнгө оруулагчид нь байвал монголчууд “Фэйсбүүк”-ээс илүү гараад байхааргүй ч, дутахааргүй үндэсний хэмжээний нийгмийн сүлжээг бий болгочихож чадна. Нөөц бололцоо, боловсон хүчнүүд нь бий” гэж “Датаком” ХХК-ийн үүсгэн байгуулагч Д.Энхбат ярилаа. Ингэхээр бид үндэсний аюулгүй байдал, иргэдийнхээ хувийн мэдээллийг хамгаалахын тулд үндэсний хэмжээний нийгмийн сүлжээтэй болох шаардлага тулгарчихаад байна.